บทที่ 2
- 1. บทที่ 2
ประวัติศาสตรการเมืองการปกครอง
ยุคโบราณ
คําวา ประชาธิปไตย ปรากฏขึ้นเปนครั้งแรกในแนวคิดทางการเมืองและทางปรัชญาชวงยุคกรีซ
โบราณ นักปราชญเพลโต เปรียบเทียบประชาธิปไตย ซึ่งเขาเรียกวาเปน "การปกครองโดยผูถูกปกครอง" วาเปน
รูปแบบทางเลือกสําหรับระบอบราชาธิปไตย คณาธิปไตยและเศรษฐยาธิปไตยถึงแมวาประชาธิปไตยแบบเอเธนสจะ
ถือวาเปนการปกครองในรูปแบบประชาธิปไตยทางตรง แตเดิมแลวประชาธิปไตยแบบเอเธนสมีลักษณะเดนอยูสอง
ประการ คือ ไดมีการคัดเลือกพลเมืองธรรมดาจํานวนมากเขาสูระบบรัฐการและศาลและมีการชุมนุมกันของพลเมือง
ทุกชนชั้น
พลเมืองทุกคนจะไดรับสิทธิใหอภิปรายและลงมติในสภา ซึ่งเปนที่ออกกฎหมายของนครรัฐ หากทวา ความ
เปนพลเมืองชาวเอเธนสนั้นรวมเฉพาะแตชายทุกคนซึ่งเกิดจากบิดาที่เปนพลเมืองเทานั้น และผูที่กําลัง "รับราชการ
ทหาร" ระหวางอายุ 18-20 ปเทานั้น ซึ่งไมรวมไปถึงผูหญิง ทาส คนตางชาติ และชายผูมีอายุต่ํากวา 20 ปบริบูรณ
จากจํานวนผูอยูอาศัยกวา 250,000 คน มีผูไดรับสถานะพลเมืองเพียง 30,000 คน และมีเพียง 5,000 คนเทานั้นที่
มักจะไปปรากฏตัวในสมัชชาประชาชน เจาพนักงานและผูพิพากษาของรัฐบาลจํานวนมากเปนการกําหนดเลือก มี
เพียงเหลานายพลและเจาพนักงานเพียงสวนนอยเทานั้นที่มาจากการเลือกตั้ง
เกาะอารวัด (ปจจุบันคือ ประเทศซีเรีย) ซึ่งถูกกอตั้งขึ้นเมื่อคริสตสหัสวรรษที่ 2 กอนคริสตกาล โดยชาว
ฟนิเซียน ถูกอางวาเปนหนึ่งในตัวอยางของระบอบประชาธิปไตยที่พบในโลกซึ่งที่นั่น ประชาชนจะถืออํานาจอธิปไตย
ของตน และอีกตัวอยางหนึ่งที่นาจะมีความเปนไปได คือ ประชาธิปไตยยุคเริ่มแรกอาจมาจากนครรัฐสุเมเรียน สวน
ทางดานเวสาลี ซึ่งปจจุบันคือรัฐพิหาร ประเทศอินเดีย เปนหนึ่งในรัฐบาลแรกของโลกที่มีองคประกอบที่สามารถ
พิจารณาไดวามีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยเปนแหงแรกของโลก (แตก็มีบางคนที่ออกมาโตแยงวาการ
ปกครองของเวสาลีนั้นไมเปนราชาธิปไตยก็จริง แตนาจะมีลักษณะเปนคณาธิปไตยมากกวาประชาธิปไตย) และยัง
ปรากฏวามีการปกครองที่คลายคลึงกับประชาธิปไตยหรือคณาธิปไตยเกิดขึ้นชั่วคราวโดยชาวเมเดส ชวง
คริสตศตวรรษที่ 6 กอนคริสตกาล แตถึงคราวสิ้นสุดเมื่อมาถึงรัชสมัยของพระเจาดาไรอัสมหาราชแหงราชวงศอารเค
เมนิด ผูทรงประกาศวา ระบอบราชาธิปไตยที่ดีนั้นยอมเหนือกวาระบอบคณาธิปไตยและระบอบประชาธิปไตยในทุก
รูปแบบ
นอกจากนั้น ยังไดมีการกลาวอางถึงสถาบันทางประชาธิปไตยในยุคเริ่มแรก โดยถือวาเปน "สาธารณรัฐ"
อิสระในประเทศอินเดีย อยางเชน พระสงฆ ซึ่งเริ่มตนตั้งแตคริสตศตวรรษที่ 6 กอนคริสตกาล จนถึงคริสตศตวรรษที่
4 แตหลักฐานที่พบนั้นเลื่อนลอยและไมสามารถหาแหลงอางอิงทางประวัติศาสตรไดอยางแนชัด นอกจากนั้น
- 2. 22
Deodorius ซึ่งเปนนักปราชญชาวกรีกในรัชสมัยของพระเจา Alexzander กลาวถึงรัฐอิสระซึ่งมีการปกครองใน
ระบอบประชาธิปไตยในอินเดีย แตทวาไมไดใหรายละเอียดเพิ่มเติมแตอยางใด อยางไรก็ตาม นักวิชาการสมัยใหม
กลาววา คําวาประชาธิปไตย ในสมัยคริสตศตวรรษที่ 3 กอนคริสตกาลไดถูกลดความนาเชื่อถือลง และอาจหมายถึง
รัฐอิสระซึ่งไมเกี่ยวของกับการปกครองของประชาชนเลยแมแตนอย
ถึงแมวาในยุคของสาธารณรัฐโรมัน จะไดมีการสนับสนุนการปกครองในระบอบประชาธิปไตย อยางเชน การ
ออกกฎหมาย ทวาก็มิไดเปนประชาธิปไตยอยางสมบูรณ ชาวโรมันมีการเลือกผูแทนตนเขาสูสภาก็จริง แตไมรวมถึง
สตรี ทาสและคนตางดาวจํานวนมหาศาล และยังมอบน้ําหนักใหกับเหลาเศรษฐีและเจาหนาที่ระดับสูง ซึ่งการจะเขา
มาเปนสมาชิกของสภาซีเนทมักจะมาจากครอบครัวที่มีชื่อเสียงและร่ํารวยจํานวนนอยเทานั้น
ยุคกลาง
ระหวางชวงยุคกลาง ไดมีรูปแบบหลายอยางที่เกี่ยวของกับการเลือกตั้งหรือสมัชชา ถึงแมวาบอยครั้ง
จะเปดโอกาสใหกับประชาชนเพียงสวนนอยเทานั้น อยางเชน เครือจักรภพโปแลนด-ลิทัวเนีย ในนครรัฐ
เวนิซ ชวงอิตาลียุคกลาง รัฐในไทรอล เยอรมันและสวิตเซอรแลนด รวมไปถึงนครพอคาอิสระ ซะไก ในชวง
คริสตศตวรรษที่ 16 ในญี่ปุน เนื่องจากการปกครองรูปแบบตาง ๆ ที่กลาวมานั้นประชาชนมีสวนรวมเพียงสวนนอย
เทานั้น จึงมักจะถูกจัดวาเปนคณาธิปไตยมากกวา และดินแดนยุโรปในสมัยนั้นยังคงปกครองภายใตนักบวชและขุน
นางในยุคศักดินาเปนสวนมาก
รูปแบบการปกครองซึ่งมีความใกลเคียงกับลักษณะระบบประชาธิปไตยสมัยใหมยิ่งขึ้นไปอีก คือ ระบบของ
กลุมสาธารณรัฐคอสแซ็คในยูเครนระหวางคริสตศัตวรรษที่ 16-17 คอสแซ็ค เฮ็ตมันนาเตและซาโปริเซียน ซิค โดย
เปดโอกาสใหผูแทนจากตําบลตาง ๆ ของเคานตีเลือกตําแหนงสูงสุด ซึ่งเรียกวา "เฮ็ตมัน" (Hetman) แตดวยความที่
กลุมสาธารณรัฐคอสแซ็คเปนรัฐทางการทหารอยางเต็มตัว สิทธิของผูรวมในการเลือก "เฮ็ตมัน" จึงมักจะจํากัดอยูแต
เพียงผูที่รับราชการในกองทหารคอสแซ็คเทานั้น และตอมาก็ยิ่งจํากัดเพิ่มขึ้นไปอีกเปนแตเฉพาะนายทหารระดับสูง
มหากฎบัตรของอังกฤษ
ทางดานรัฐสภาแหงอังกฤษ มีรากฐานของการจํากัดพระราชอํานาจของกษัตริยมาจากมหากฎบัตรซึ่งสมาชิก
รัฐสภาชุดแรกที่มาจากการเลือกตั้ง ไดแก รัฐสภาของเดอ มงตฟอรต ในป ค.ศ. 1265 แตอันที่จริงแลว มีเพียง
ประชาชนกลุมนอยเทานั้นที่ออกมาแสดงความคิดเห็น โดยรัฐสภาไดรับการคัดเลือกจากประชาชนคิดเปนนอยกวา
3% ในป ค.ศ. 1780 และยังไดเกิดปญหากับรูปแบบการปกครองดังกลาว ที่เรียกวา "เขตเลือกตั้งเนา" (rotten
boroughs) โดยอํานาจในการจัดตั้งรัฐสภานั้นขึ้นอยูกับความพึงพอใจของกษัตริย หลังจากการปฏิวัติอันรุงโรจน ใน
ป ค.ศ. 1688 และการบังคับใชพระราชบัญญัติสิทธิ ในป ค.ศ. 1689 ซึ่งไดมีการประมวลหลักสิทธิและเพิ่มพูน
อิทธิพลของรัฐสภา หลังจากนั้นสิทธิในการเลือกสมาชิกรัฐสภาก็เพิ่มมากขึ้นทีละนอย จนกระทั่งกษัตริยทรงเปน
เพียงประมุขแตในนามเทานั้น
- 3. 23
รูปแบบประชาธิปไตยยังไดปรากฏในการปกครองระบบชนเผา อยางเชน สหพันธไอโรโควอิส (Iroquois
Confederacy) อยางไรก็ตาม ตองเปนสมาชิกเพศชายของชนเผาเทานั้นจึงจะสามารถขึ้นเปนผูนําได และบางคนยัง
ถูกยกเวนอีกดวย มีเพียงสตรีที่อาวุโสที่สุดในชนเผาเดียวกันเทานั้นที่สามารถเลือกและถอดถอนหัวหนาชนเผาได ซึ่ง
เปนการกีดกันประชากรจํานวนมาก รายละเอียดที่นาสนใจไดกลาววาการตัดสินใจแตละครั้งนั้นใชความคิดเห็นอัน
เปนเอกฉันทของเหลาผูนํา มิใชการสนับสนุนของเสียงสวนใหญจากการลงคะแนนเสียงของสมาชิกชนเผา
ในสังคมระดับกลุม อยางเชน บุชแมน ซึ่งมักจะประกอบดวยคนจํานวน 20-50 คนในแตละกลุม ไมคอยจะมี
หัวหนาเทาใดหนักและทําการตัดสินใจตาง ๆ โดยอาศัยความเห็นชอบจากคนสวนใหญมากกวาในเมลานีเซีย แตเดิม
ประชาคมหมูบานกสิกรรมมีความเทาเทียมกัน และมีการปกครองแบบเอกาธิปไตยที่แข็งกราวจํานวนนอย ถึงแมวา
อาจมีคนใดคนหนึ่งที่มีอิทธิพลเหนือกวาผูอื่น ซึ่งอิทธิพลดังกลาวมีผลตอการแสดงทักษะความเปนผูนําอยางตอเนื่อง
และความประสงคของประชาคม ทุกคนถูกคาดหวังที่จะแบงปนหนาที่ในประชาคม และใหสิทธิรวมการตัดสินใจของ
ประชาคม อยางไรก็ตาม แรงกดดันอยางหนักของสังคมกระตุนใหเกิดความลงรอยกันและลดการตัดสินใจเพียงลําพัง
คริสตศตวรรษที่ 18-19
แมวาจะไมมีคําจํากัดความของคําวาประชาธิปไตย แตวาเหลาผูกอตั้งสหรัฐอเมริกาไดกําหนด
รากฐานของแนวปฏิบัติของอเมริกันเกี่ยวกับอิสรภาพตามธรรมชาติและความเทาเทียมรัฐธรรมนูญแหง
สหรัฐอเมริกา ซึ่งมีผลบังคับใชตั้งแตป ค.ศ. 1788 เปนตนมา ไดกําหนดใหมีรัฐบาลที่มาจากการเลือกตั้ง รวมไปถึง
การปกปองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน แตในชวงแรก ไดครอบคลุมเฉพาะบางกลุมเทานั้น
อยางไรก็ตาม ในยุคอาณานิคมกอนหนาป ค.ศ. 1776 และบางชวงเวลาหลังจากนั้น มีเพียงเหลาบุรุษเจาของ
ที่ดินผิวขาวเทานั้นที่มีสิทธิ์เลือกตั้ง ในขณะที่ทาสผิวดํา อิสรชนผิวดําและสตรียังไมไดรับอนุญาตใหเลือกตั้ง ใน
วิทยานิพนธเทอรเนอร ประชาธิปไตยไดกลายเปนวิถีชีวิต และความเทาเทียมทางสังคม เศรษฐกิจและการเมืองอยาง
กวางขวาง อยางไรก็ตาม ทาสไดเปนสถาบันทางสังคมและเศรษฐกิจ โดยเฉพาะอยางยิ่งในสิบเอ็ดรัฐทางใตของ
สหรัฐอเมริกา ซึ่งองคกรจํานวนมากถูกกอตั้งขึ้นเพื่อสนับสนุนใหคนผิวดําจากสหรัฐอเมริกาไปยังสถานที่อื่นซึ่งพวก
เขาจะไดรับอิสรภาพและความเทาเทียมที่เพิ่มขึ้น โดยในชวงคริสตทศวรรษ 1820-1830 สมาคมการอพยพ
อเมริกัน ไดสงคนผิวดําจํานวนมากไปยังไลบีเรีย
เมื่อถึงคริสตทศวรรษ 1840 การจํากัดทรัพยสินทั้งหมดก็ยุติลง และพลเมืองชายผิวขาวเกือบทุกคนก็สามารถ
เลือกตั้งไดแลว ซึ่งโดยเฉลี่ยแลว มีผูใชสิทธิ์ไปเลือกตั้งระดับทองถิ่น ระดับรัฐ และระดับชาติอยูระหวาง 60-80%
หลังจากนั้น ระบบการปกครองไดเปลี่ยนแปลงจากประชาธิปไตยแบบเจฟเฟอรสันเปนประชาธิปไตยแบบแจ็กสัน
อยางชา ๆ เมื่อป ค.ศ. 1860 จํานวนทาสผิวดําในสหรัฐอเมริกาเพิ่มขึ้นเปน 4 ลานคน และเมื่อปลายคริสตทศวรรษ
1860 ระหวางการสรางสหรัฐอเมริกาใหม ภายหลังสงครามกลางเมืองอเมริกัน ทาสชายที่ไดรับการปลดปลอยให
- 4. 24
เปนอิสระก็กลายเปนพลเมืองและมีสิทธิในการเลือกตั้งตามกฎหมาย แตกวาที่พวกเขาจะไดรับการสิทธิอยางมั่นคงก็
ตองรอจนถึง ค.ศ. 1965
ในป ค.ศ. 1789 ภายหลังจากการปฏิวัติฝรั่งเศส ไดมีการประกาศใชคําประกาศวาดวยสิทธิมนุษยชนและ
สิทธิพลเมือง และถึงแมวาจะมีผลในเวลาอันสั้น แตการเลือกตั้งสมัชชาแหงชาติฝรั่งเศสของบุรุษทุกคน เมื่อป ค.ศ.
1792 ก็นับเปนกาวสําคัญในการพัฒนาประชาธิปไตย การใชสิทธิเลือกตั้งโดยคนทั้งชาติไดนําไปสูการกอ ตั้ง
ฝรั่งเศส ในเดือนมีนาคม ค.ศ. 1848 ซึ่งเปนยุคตื่นตัวหลังจากการปฏิวัติฝรั่งเศสในป ค.ศ. 1848
ประชาธิปไตยเสรียังคงมีอายุสั้นในชวงปลายคริสตศตวรรษที่ 19 และหลายประเทศมักจะกลาวอางวาตนได
ใหสิทธิการเลือกตั้งกับพลเมืองทั้งหมดแลว ในอาณานิคมออสเตรเลียไดเปลี่ยนเปนประชาธิปไตยเมื่อกลาง
คริสตศตวรรษที่ 19 ในขณะที่ออสเตรเลียใตเปนรัฐบาลแหงแรกของโลกที่ใหสิทธิการเลือกตั้งโดยสตรีทั้งชาติในป
ค.ศ. 1861 สวนในนิวซีแลนด ไดใหสิทธิการเลือกตั้งกับชาวมาวรีพื้นเมืองในป ค.ศ. 1867 ชายผิวขาวในป ค.ศ.
1876 และผูหญิงในป ค.ศ. 1893 ซึ่งนับเปนประเทศแรกที่ใหใหสิทธิการเลือกตั้งกับพลเมืองทั้งหมด แมวาสตรีจะยัง
ไมไดรับอนุญาตใหสมัครรับเลือกตั้งไดจนกระทั่งป ค.ศ. 1919 ก็ตาม
คริสตศตวรรษที่ 20
ในชวงคริสตศตวรรษที่ 20 ไดมีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการปกครองเปนระบอบประชาธิปไตยที่เคารพสิทธิ
ของเสียงขางนอยจํานวนมาก จนทําใหเกิด "กระแสประชาธิปไตย" ซึ่งประสบความสําเร็จในหลายพื้นที่ของโลก ซึ่ง
มักเปนผลมาจากสงครามการปฏิวัติ การปลดปลอยอาณานิคม และสภาพแวดลอมทางเศรษฐกิจและศาสนา
ภายหลังจากการสิ้นสุดของสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง และการลมสลายของจักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการีและ
จักรวรรดิออตโตมัน ทําใหเกิดรัฐชาติจํานวนมากในทวีปยุโรป ซึ่งสวนใหญมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตย
ในชวงคริสตทศวรรษ 1920 ระบอบประชาธิปไตยไดมีการเจริญขึ้น แตผลของภาวะเศรษฐกิจตกต่ําครั้งใหญ ไดทํา
ใหความเจริญดังกลาวหยุดชะงักลง และประเทศในแถบยุโรป ละตินอเมริกา และเอเชีย ไดเปลี่ยนแปลงรูปแบบไปสู
การปกครองในระบอบเผด็จการมากขึ้น ทําใหเกิดเปนฟาสซิสตใน นาซี
เยอรมนี อิตาลี สเปนและโปรตุเกส รวมไปถึงรัฐเผด็จการในแถบคาบสมุทรบอลติก คาบสมุทร บอล
ขาน บราซิล คิวบา สาธารณรัฐจีนและญี่ปุน เปนตน
ทวาภายหลังจากการสิ้นสุดของสงครามโลกครั้งที่สอง ทําใหเกิดผลกระทบในดานตรงกันขามในทวีปยุโรป
ตะวันตก ความสําเร็จในการสรางระบอบประชาธิปไตยในเขตยึดครองเยอรมนีของสหรัฐอเมริกา อังกฤษและ
ฝรั่งเศส ออสเตรียอิตาลี และญี่ปุนสมัยยึดครอง ซึ่งไดเปนตนแบบของทฤษฎีการเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครอง
อยางไรก็ตาม กลุมประเทศในยุโรปตะวันออก รวมไปถึงเขตยึดครองของโซเวียตในเยอรมนี ซึ่งถูกบังคับใหมี
การเปลี่ยนแปลงไปสูการปกครองในระบอบคอมมิวนิสตตามคายตะวันออก หลังจากการสิ้นสุดของสงครามโลกครั้ง
ที่สองยังสงผลใหเกิดการปลดปลอยอาณานิคม และประเทศเอกราชใหมสวนใหญจะสนับสนุนใหมีการปกครองใน
- 5. 25
ระบอบประชาธิปไตย และอินเดียไดกลายมาเปนประเทศที่ปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่มีจํานวนประชากร
มากที่สุดในโลก และดําเนินตอไปอยางไมหยุดยั้ง
ในชวงหนึ่งทศวรรษภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ชาติตะวันตกที่ปกครองในระบอบประชาธิปไตยสวนใหญ
ไดมีระบบเศรษฐกิจแบบผสม และดําเนินการตามรูปแบบรัฐสวัสดิการ สะทอนใหเห็นถึงความสอดคลองกันระหวาง
ราษฎรกับพรรคการเมือง ในชวงคริสตทศวรรษ 1950 และ 1960 เศรษฐกิจทั้งในกลุมประเทศตะวันตกและกลุม
ประเทศคอมมิวนิสต ในภายหลังเศรษฐกิจที่อยูภายใตการควบคุมของรัฐบาลไดลดลง เมื่อถึงป ค.ศ. 1960 รัฐชาติ
สวนใหญไดมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ถึงแมวาประชากรสวนใหญ ของโลกจะยังคงมีการจัดการ
เลือกตั้งแบบตบตา และการปกครองในรูปแบบอื่น ๆ อยู
กระแสของการเปลี่ยนแปลงไปสูระบอบประชาธิปไตย นําไปสูความเจริญกาวหนาของรูปแบบประชาธิปไตย
ที่เคารพสิทธิของเสียงขางนอยในหลายรัฐชาติ เริ่มจากสเปน โปรตุเกส ในป ค.ศ. 1974 รวมไปถึงอีกหลายประเทศ
ในทวีปอเมริกาใต เมื่อถึงปลายคริสตทศวรรษ 1970 และตนคริสตทศวรรษ 1980 ซึ่งไดเปลี่ยนแปลงมาจากระบอบ
เผด็จการทหาร มาเปนรัฐบาลพลเรือน ตามดวยประเทศในเอเชียตะวันออกและ เอเชียใต ระหวางชวงตนถึง
กลางคริสตทศวรรษ 1980 และเนื่องจากความเสื่อมถอยทางเศรษฐกิจของสหภาพ โซเวียต รวมไปถึง
ความขัดแยงภายใน ทําใหสหภาพโซเวียตลมสลาย และนําไปสูจุดสิ้นสุดของ สงครามเย็น ตามมาดวย
การเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองภายในกลุมประเทศยุโรปตะวันออกในคายตะวันออกเดิม
นอกเหนือจากนั้น กระแสของระบอบประชาธิปไตยไดแพรขยายไปถึงบางสวนของทวีปแอฟริกา ในชวง
คริสตทศวรรษ 1990 โดยเฉพาะอยางยิ่งในแอฟริกาใต ความพยายามบางประการในการเปลี่ยนแปลงระบอบ
การปกครองยังพบเห็นอยูในอินโดนีเซีย ยูโกสลาเวีย จอรเจีย ยูเครนเลบานอนและคีรกีซสถาน
จนถึงปจจุบันนี้ ทั่วโลกไดมีประเทศที่ปกครองในระบอบประชาธิปไตยจํานวน 123 ประเทศ (ค.ศ. 2007)
และกําลังมีจํานวนเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งไดมีการคาดเดากันวา กระแสดังกลาวจะเกิดขึ้นตอไปในอนาคต ที่ซึ่ง
ประชาธิปไตยที่เคารพสิทธิของเสียงขางนอยจะกลายเปนมาตรฐานสากลสําหรับสังคมมนุษยชาติ สมมุติฐานดังกลาว
เปนหัวใจหลักของทฤษฎี "จุดสิ้นสุดของประวัติศาสตร" โดยฟรานซิส ฟุกุยะมะ ซึ่งทฤษฎีดังกลาวเปนการ
วิพากษวิจารณบรรดาผูที่เกรงกลัววาจะมีวิวัฒนาการของประชาธิปไตยที่เคารพสิทธิของเสียงขางมากไปยัง ยุคหลัง
ประชาธิปไตย และผูที่ชี้ใหเห็นถึงประชาธิปไตยเสรี
เพลโตและอริสโตเติล
สําหรับทั้งเพลโตและอริสโตเติลแลว นักปราชญทั้งสองนี้ไมเห็นดวยกับการปกครองในระบอบประชาธิปไตย
เพลโตไดแสดงความเห็นถึงผูนําของรัฐในอุดมคติในหนังสืออุตมรัฐ วา "ผูนําของรัฐ ควรจะเปนผูนํากลุมนอยที่ทรง
ภูมิความรูและเปยมดวยคุณธรรม อุทิศตนเองใหกับรัฐ เมื่อรัฐมีผูนําที่มีคุณภาพเชนนี้ รัฐนั้น ก็เจริญกาวหนา มี
ระบบการบริหารที่ดี ประชาชนจะมีชีวิตที่เปนสุข"โดยเขาเห็นวานักปราชญและนักปกครองเปนผูนําที่ดี โดยถือวา
- 6. 26
การปกครองแบบอภิชนาธิปไตยเปนรูปแบบการปกครองที่ดีที่สุด เนื่องจากเพลโตขมขื่นจากการตัดสินของกลุมคนที่
ใหประหารโสเครติส
สวนทางดานอริสโตเติลไดเปรียบเทียบแบงรูปแบบการปกครองออกเปนสามรูปแบบ ไดแก การปกครองโดย
บุคคลเพียงคนเดียว (สมบูรณาญาสิทธิราช/ทรราช) การปกครองโดยคณะบุคคลสวนนอย (อภิชนาธิปไตย/
คณาธิปไตย) และการปกครองโดยคนสวนใหญ (โพลิตี/ประชาธิปไตย) ซึ่งรูปแบบที่กลาวมานั้น อริสโตเติล ได
จัดแบงรูปแบบการปกครองออกเปนรูปแบบที่ดีและเลวตามลําดับ และเขาไดพิจารณาวาระบอบประชาธิปไตยเปน
การปกครองที่ไมดีเมื่อเทียบกับการปกครองโดยชนชั้นกลาง
เขาเชื่อวารากฐานของระบอบประชาธิปไตยนั้นมาจากเสรีภาพ ซึ่งมีเพียงการปกครองแบบดังกลาวเทานั้นที่
พลเมืองสามารถแบงปนเสรีภาพรวมกันได ซึ่งเขาก็ไดโตแยงวานี่เปนวัตถุประสงคของการปกครองระบอบ
ประชาธิปไตย โดยทิศทางหลักของเสรีภาพ ประกอบดวย ภาวะผูนําและภาวะผูตามที่ดี เนื่องจากทุกคนมีความเทา
เทียมกัน โดยไมมีการเหลื่อมล้ําทางฐานะ ความสามารถ ชาติกําเนิด และสามารถอาศัยอยูรวมกันได
"เดี๋ยวนี้หลักการมูลฐานพื้นฐานของรัฐธรรมนูญแบบประชาธิปไตย คือ เสรีภาพ นั่นคือ สิ่งที่ถูกยืนยัน
ตามปกติ โดยบอกเปนนัยวา ภายใตรัฐธรรมนูญฉบับนี้เทานั้นที่มนุษยจะเปนสวนในเสรีภาพ เพราะพวกเขายืนยัน
เสรีภาพนี้วาเปนเปาหมายของทุกประชาธิปไตย แตปจจัยหนึ่งของเสรีภาพ คือ การปกครองและการถูกปกครองใน
ขณะเดียวกัน เพราะหลักความยุติธรรมที่ไดรับความนิยมคือ ความเทาเทียมกันตามจํานวน มิใชความมั่งมี และหาก
นี่เปนหลักความยุติธรรมที่แพรหลาย มหาชนจําตองเปนผูมีอํานาจสูงสุดและการตัดสินใจของเสียงขางมากนั้นตอง
เปนที่สุดและตองกอปรดวยความยุตธรรม เพราะพวกเขาวา พลเมืองแตละคนควรมีสวนแบงเทาเทียมกัน เพื่อที่มัน
จะสงผลใหในประชาธิปไตย คนจนทรงอํานาจกวาคนรวย เพราะมีคนจนมากวาและอะไรก็ตามที่เสียงขางมากตัดสิน
นั้นตองอยูสูงสุด จากนั้น นี่เปนเครื่องหมายหนึ่งของเสรีภาพซึ่งนักประชาธิปไตยตัดสินวาเปนหลักของรัฐธรรมนูญ
หนึ่ง คือ ความเปนอิสระของมนุษยที่จะดําเนินชีวิตตามใจชอบ เพราะเขาวาเปนการทําหนาที่ของเสรีภาพ เพราะ
การดําเนินชีวิตอยางที่มนุษยคนหนึ่งไมชอบนั้นเปนชีวิตของชายที่ตกเปนทาส นี่เปนหลักประชาธิปไตยขอสอง และ
จากขอนี้ เนื่องจากมีการกลาวอางวาจะตองไมถูกปกครองโดยบุคคลใด ๆ ก็ตาม หรือการปกครองและถูกปกครอง
ในเวลาเดียวกันนั้นไมเปนผล และนี่จะเปนวิถีที่หลักขอสองสนับสนุนเสรีภาพสมภาค"
ทฤษฎีรูปแบบอื่น
สําหรับนักทฤษฎีการเมืองแลว ไดมีการเสนอรูปแบบของประชาธิปไตยอีกเปนจํานวนมาก
อันประกอบดวย
ประชาธิปไตยแบบรวมกัน (Agregative Democracy) ซึ่งเปนกระบวนการประชาธิปไตยที่โอนเอียงเขาหา
ขอเรียกรองของพลเมือง จากนั้นจึงนําขอเรียกรองดังกลาวเพื่อมาตัดสินรูปแบบนโยบายทางสังคมที่สมควรนําไป
ปฏิบัติ ฝายผูไมเห็นดวยไดแสดงความคิดเห็นวา การมีสวนรวมในการปกครองรูปแบบประชาธิปไตยนั้นควรจะเนน
- 7. 27
ไปยังการเลือกตั้งอันเปนสิทธิพื้นฐาน ซึ่งนโยบายที่มีผูสนับสนุนเปนจํานวนมากก็จะไดรับการนําไปปฏิบัติ ซึ่ง
สามารถแบงออกไดเปนหลายรูปแบบ
ตามแนวคิดจุลนิยมแลว ประชาธิปไตย คือ รูปแบบการปกครอง ซึ่งประชาชนไดมอบสิทธิในการใชอํานาจ
ใหกับผูนําทางการเมืองตามระยะเวลาการเลือกตั้งคราวหนึ่ง ตามแนวคิดจุลนิยม ประชาชนไมสามารถและไมมีสิทธิ
ในการปกครอง เนื่องจากความขัดแยงที่เกิดขึ้นตลอดระยะเวลาสวนใหญของมนุษยชาตินั้นไมมีวิสัยทัศนหรือถามีก็
เลว ซึ่งโจเซฟ ชุมเปเตอรไดเสนอมุมมองของเขาในหนังสือเรื่อง Capitalism, Socialism, and Democracy อัน
โดงดังของเขา โดยมีผูสนับสนุน ไดแก วิลเลียม เอช. ไรเกอร อดัม ปรเซวอรสกี
อีกฝายหนึ่ง แนวคิดประชาธิปไตยทางตรง ยึดมั่นในแนวคิดที่วาประชาชนควรมีสวนรวมในกระบวนการการ
รางกฎหมายและนโยบายของรัฐอยางเต็มที่ โดยไมตองใชอํานาจผานผูแทนราษฎร ผูสนับสนุนประชาธิปไตย
ทางตรงไดยกเหตุผลสนับสนุนระบอบดังกลาวอยูหลายขอ จากการดําเนินกิจกรรมทางการเมืองจะเปนประโยชนแก
พลเมืองของรัฐ เนื่องจากจะนําไปสูการสรางชุมชนและการศึกษา การมีสวนรวมทางการเมืองของประชาชน ยังจะ
เปนการตรวจสอบการทํางานของรัฐบาล และเหตุผลที่สําคัญที่สุด พลเมืองมิไดปกครองตนเองนอกเหนือจากการ
ตัดสินใจรางกฎหมายและรางนโยบายโดยตรงเทานั้น
รัฐบาลมักออกกฎหมายและนโยบายซึ่งใกลเคียงกับแนวคิดสายกลาง ซึ่งแทจริงแลว ผลกระทบอัน
พึงปรารถนาเมื่อแสดงใหเห็นถึงผลประโยชนสวนตนและการกระทําที่ปลอยปละละเลย เพื่อใหไดมาซึ่งคะแนนเสียง
ของประชาชน ซึ่งแอนโทนี ดาวนสไดเสนอวาควรจะมีการจัดตั้งพรรคการเมืองในอุดมคติขึ้นเพื่อเปนสื่อกลาง
ระหวางปจเจกบุคคลกับรัฐบาล โดยเขาไดแสดงแนวคิดของเขาในหนังสือ An Economic Theory of
Democracy ใน ค.ศ. 1957
Dahl ไดโตแยงวาหลักการพื้นฐานของประชาธิปไตยนั้น เมื่อเปนการตัดสินใจรวมกันอยางผูกมัดแลว
พลเมืองแตละคนในชุมชนก็สมควรจะไดรับประโยชนตามที่ตนไดกําหนดไวใหเปนการพิจารณาอยางเทาเทียมกัน จึง
ไมจําเปนที่ประชากรทุกคนจะมีความพึงพอใจอยางเสมอกันในการตัดสินใจของสวนรวมนั้น เขาไดใชคําวา
poliarchy เพื่อใชแทนสังคม ซึ่งมีรูปแบบขนบธรรมเนียมและการปฏิบัติ อันจะนําไปสูความเปนประชาธิปไตยที่
ถูกตอง แตสิ่งแรกที่จะตองมากอนขนบธรรมเนียมปฏิบัติเหลานี้ คือ การเลือกตั้งที่เสรีและยุติธรรม เพื่อเลือกผูแทน
ซึ่งจะทําหนาที่บริหารนโยบายสวนรวมทั้งหมดหรือเกือบทั้งหมดของสังคม อยางไรก็ดี ระบบดังกลาวอาจมิไดสราง
ใหเกิดรูปแบบประชาธิปไตยอันสมบูรณได เชน ความยากจนขัดสนซึ่งขัดขวางประชาธิปไตย และยังมีคนบางกลุมที่
มองเห็นถึงปญหาที่เหลาเศรษฐีกําลังมีอิทธิพลมากขึ้นเรื่อย ๆ และยังตอตานการรณรงคปฏิรูปเศรษฐกิจ บางคนวา
การกําหนดนโยบายโดยใชเสียงสวนใหญนั้นเปนการปกครองที่ตรงกันขามกับการปกครองโดยประชาชนทั้งหมด โดย
เหตุผลดังกลาวสามารถยกไปอางเพื่ออํานาจที่มีสวนรวมทางการเมือง เชน การบังคับเลือกตั้ง หรือสําหรับการ
- 8. 28
กระทําที่อดทนกวานั้น โดยการอดทนขัดขวางอํานาจของรัฐบาล จนกระทั่งประชาชนสวนใหญสมัครใจจะพูดในสิ่งที่
ตนคิดออกมา
- ประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือ (deliberative democracy) ตั้งอยูบนแนวความคิดที่วาประชาธิปไตย
เปนการปกครองโดยการอภิปราย ผูสนับสนุนยืนยันวากฎหมายและนโยบายควรจะตั้งอยูบนพื้นฐานของเหตุผลซึ่ง
ประชาชนทุกคนสามารถรับได และในสนามการเมืองควรจะเปนสถานที่ซึ่งผูนําและพลเมืองสามารถถกเถียง รับ
ฟง และเปลี่ยนแปลงความคิดเห็นของตนได
- ประชาธิปไตยมูลฐาน (radical democracy) ตั้งอยูบนพื้นฐานของแนวความคิดที่วา มีการแบงชนชั้นและ
การกดขี่เกิดขึ้นในสังคม บทบาทของประชาธิปไตยควรจะเปดเผยและทาทายตอความสัมพันธดังกลาว โดยการเปด
โอกาสใหความแตกตางทางความคิดเพื่อนํามาใชประกอบในการตัดสินใจ
สาธารณรัฐ
ในอีกแงมุมหนึ่ง คําวา ประชาธิปไตย หมายถึง รัฐบาลที่ไดรับเลือกเขามาจากประชาชน โดยอาจเปน
ประชาธิปไตยทางตรงหรือทางออมก็ไดสวนคําวา สาธารณรัฐ สามารถตีความไดหลายความหมาย แตในปจจุบันนี้
คําวา สาธารณรัฐ หมายถึง ประชาธิปไตยทางออมซึ่งสามารถเลือกตั้งประมุขแหงรัฐไดโดยตรง โดยมีระยะเวลา
บริหารประเทศที่จํากัด ซึ่งตรงกันขามกับรัฐที่ปกครองโดยราชวงศซึ่งสืบทอดตําแหนงโดยสายเลือด แมวารัฐเหลานี้
จะมีสวนของประชาธิปไตยทางออม ซึ่งมีการเลือกหรือแตงตั้งหัวหนารัฐบาล คือ นายกรัฐมนตรี
เหลาบิดาผูกอตั้งประเทศสหรัฐอเมริกา ไดใหการยกยองประชาธิปไตยนอยครั้ง แตวิพากษวิจารณ
ประชาธิปไตยบอยครั้ง เนื่องจากแนวคิดประชาธิปไตยในสมัยนั้น หมายความถึง ประชาธิปไตยทางตรง
เจมส เมดิสัน ไดโตแยง โดยเฉพาะอยางยิ่งใน สหพันธรัฐนิยมหมายเลข 10 วาสิ่งใดที่เปนความแตกตางระหวาง
ประชาธิปไตยแตกตางจากสาธารณรัฐ นั่นคือ ประชาธิปไตยจะคอย ๆ ออนแอลงเมื่อมีพลเมืองมากขึ้น และจะไดรับ
ความเสียหายเพิ่มขึ้นจากการแบงฝกฝาย ตรงกันขามกับสาธารณรัฐ ซึ่งจะแข็งแกรงขึ้นเรื่อย ๆ เมื่อมีพลเมืองมากขึ้น
และตอกรกับฝกฝายอื่น ๆ โดยใชโครงสรางสาธารณรัฐ
ราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญและสภาสูง
นับตั้งแตการปฏิวัติฝรั่งเศสและการปฏิวัติอเมริกาแลว คําถามตอมา คือ ประชาธิปไตยจะมีวิธีการอยางไรใน
การควบคุมเสียงสวนใหญใหอยูในขอบเขต อันไดนําไปสูแนวคิดของสภาสูง โดยสมาชิกอาจเลือกสมาชิกสภาสูงเขา
มาผูมีความรูความสามารถ หรือเปนขุนนางมาตลอดชีวิต หรือควรจะมีการจํากัดอํานาจของกษัตริยใหอยูภายใต
รัฐธรรมนูญ
ระบอบราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญในบางประเทศนั้น ไดมาจากการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการปกครองจาก
สมบูรณาญาสิทธิราช มาเปนราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญ หรือคอย ๆ เปลี่ยนแปลงฐานะทางการเมืองของกษัตริย
ใหเหลือเพียงสัญลักษณหรือศูนยรวมจิตใจเทานั้น แตสวนใหญแลว สถาบันกษัตริยมักจะถูกลมลางลง พรอม ๆ กับ
- 9. 29
เหลาชนชั้นสูง และบางประเทศซึ่งขุนนางชั้นสูงไดสูญเสียอํานาจลงไป หรืออาจเปลี่ยนแปลงไป ใชระบบการ
เลือกตั้งแทน
ระบอบการปกครองพื้นฐาน
ระบอบการปกครอง (Form of government) หมายถึง สถาบันทางการเมืองซึ่งรัฐบาลของรัฐไดจัดตั้งขึ้น
เพื่อใชอํานาจในการปกครองประเทศ คํานี้ยังนิยามรวมไปถึงรัฐบาลที่ไมประสบความสําเร็จในการใชอํานาจปกครอง
ประเทศดวย
ระบอบการปกครอง แบงตามโครงสรางอํานาจ
รัฐเดี่ยว (unitary state) เปนรัฐซึ่งปกครองเปนหนวยเดี่ยว โดยรัฐบาลกลางอยูในระดับสูงสุด และเขตการ
บริหารใด ๆ (ซึ่งเปนหนวยงานบริหารระดับยอยของรัฐ) สามารถใชอํานาจไดเฉพาะตามที่รัฐบาลกลางเลือกจะ
มอบหมายใหทําการแทนเทานั้น รัฐจํานวนมากในโลกมีรูปแบบรัฐเปนรัฐเดี่ยวรัฐเดี่ยวตรงขามกับรัฐสหพันธ (หรือ
สหพันธรัฐ)
ในรัฐเดี่ยว รัฐบาลกลางอาจจัดตั้งหรือยุบหนวยงานบริหารระดับยอยของรัฐ และอํานาจของหนวยงาน
เหลานี้อาจถูกขยายเพิ่มเติมหรือยอลงได แมอํานาจทางการเมืองในรัฐเดี่ยวอาจมีการมอบหมายใหทําการแทนผาน
การมอบอํานาจปกครองสูรัฐบาลทองถิ่นโดยบทกฎหมาย หากรัฐบาลกลางยังอยูในระดับสูงสุด ซึ่งอาจยกเลิก นิติ
กรรมของรัฐบาลที่ไดรับมอบอํานาจหรือตัดทอนอํานาจของรัฐบาลทองถิ่นก็ได
สหราชอาณาจักรเปนตัวอยางหนึ่งของรัฐเดี่ยว สกอตแลนด เวลส และไอรแลนดเหนือ ซึ่ง รวมกับแควน
อังกฤษ เปนสี่ประเทศอันประกอบขึ้นเปนสหราชอาณาจักร มีอํานาจที่ไดรับมอบซึ่งปกครองตนเองระดับหนึ่ง โดย
ทั้งสกอตแลนด เวลสและไอรแลนดเหนือ ตางมีฝายบริหารและนิติบัญญัติของตนเอง แตอํานาจที่ไดรับมอบทั้งหมด
ลวนแตเปนที่รัฐบาลกลางของอังกฤษมอบหมายใหทําการแทนทั้งสิ้น ยิ่งไปกวานั้น รัฐบาลที่ไดรับมอบอํานาจไมอาจ
คัดคานการเห็นชอบตามรัฐธรรมนูญของพระราชบัญญัติที่รัฐสภาออก และอํานาจของรัฐบาลที่ไดรับมอบอํานาจนั้น
รัฐบาลกลาง (หมายถึง รัฐสภาพรอมดวยรัฐบาลอันประกอบดวยคณะรัฐมนตรี ซึ่งมีนายกรัฐมนตรีเปนหัวหนา)
สามารถเพิกถอนหรือลดยอลงได ตัวอยางเชน รัฐสภาไอรแลนดเหนือเคยถูกพักไว สี่ครั้ง โดยอํานาจไดถายโอนไป
ยังสํานักไอรแลนดเหนือของรัฐบาลกลาง
ยูเครนเปนอีกตัวอยางหนึ่งของรัฐเดี่ยว สาธารณรัฐไครเมียในประเทศมีระดับการปกครองตนเองและมี
คณะรัฐมนตรีและสภานิติบัญญัติปกครอง ในตนคริสตทศวรรษ 1990 สาธารณรัฐดังกลาวยังไดมีตําแหนง
ประธานาธิบดีซึ่งถูกยุบไปเพราะการโนมเอียงแบงแยกซึ่งเจตนาจะโอนไครเมียใหแกรัสเซีย
ระบอบสหพันธรัฐ (Federalism) เปนแนวคิดการเมืองซึ่งกลุมสมาชิกผูกมัดเขาดวยกันโดยขอตกลงรวมกัน
โดยมีหัวหนาที่เปนตัวแทนซึ่งมีสิทธิปกครอง คําวา "ระบอบสหพันธรัฐ" ยังใชอธิบายระบบของรัฐบาลซึ่งรัฐธรรมนูญ
- 10. 30
ไดแบงแยกอํานาจอธิปไตยระหวางฝายปกครองสวนกลางกับหนวยการเมืองที่เปนองประกอบ (เชน รัฐหรือมณฑล)
ระบอบสหพันธรัฐเปนระบบซึ่งตั้งอยูบนการปกครองแบบประชาธิปไตยและสถาบันซึ่งอํานาจในการปครองนั้นแบง
ออกเปนของรัฐบาลแหงชาติและรัฐบาลระดับมณฑลหรือรัฐ กอใหเกิดเปนสิ่งที่มักเรียกวา สหพันธรัฐ ผูเสนอมักถูก
เรียกวา ผูสนับสนุนสหพันธ (federalist)
ในยุโรป "ผูสนับสนุนสหพันธ" บางใชอธิบายผูที่นิยมรัฐบาลสหพันธรวม โดยมีอํานาจกระจายสูระดับภูมิภาค
ชาติและเหนือชาติ ผูสนับสนุนสหพันธยุโรปสวนมากตองการพัฒนาการนี้ใหดําเนินตอไปภายในสหภาพ
ยุโรป ระบอบสหพันธรัฐยุโรปถือกําเนิดขึ้นในยุโรปหลังสงครามโลกครั้งที่สอง หนึ่งในการริเริ่มที่สําคัญกวา คือ
สุนทรพจนของวินสตัน เชอรชิลลในซูริค เมื่อ ค.ศ. 1946
ระบอบสหพันธรัฐอาจรวมหนวยงานบริหารภายในนอยเพียงสองหรือสามหนวยเทานั้น ดังเชนในกรณีของ
เบลเยียมหรือบอสเนียและเฮอรเซโกวีนา โดยทั่วไป ระบอบสหพันธรัฐสามารถจําแนกไดเปนสองขั้วที่สุดโตง ขั้วหนึ่ง
รัฐสหพันธนั้นแทบจะเปนรัฐเดี่ยวอยางสมบูรณ ขณะที่อีกขั้วหนึ่ง รัฐสหพันธนั้นแตเพียงในนาม แตเปนสหภาพ
สมาพันธในทางปฏิบัติ
สมาพันธรัฐ (confederation) เปนศัพทการเมืองสมัยใหม หมายถึง การรวมกันของหนวยการเมืองเปนการ
ถาวรเพื่อใหมีการเคลื่อนไหวรวมกันตามหนวยอื่นสมาพันธรัฐตามปกติกอตั้งขึ้นโดยสนธิสัญญา แตภายหลังมักกอตั้ง
ขึ้นจากการเห็นชอบรัฐธรรมนูญรวมกัน สมาพันธรัฐมีแนวโนมสถาปนาขึ้นเพื่อจัดการกับปญหารายแรง เชน การ
ปองกัน การระหวางประเทศหรือสกุลเงินรวม โดยมีรัฐบาลกลางที่ถูกกําหนดใหจัดหาการสนับสนุนแกสมาชิก
ทั้งหมด
ธรรมชาติความสัมพันธระหวางรัฐซึ่งประกอบขึ้นเปนสมาพันธรัฐนั้นแตกตางกันมาก เชนเดียวกับ
ความสัมพันธรหวางรัฐสมาชิก รัฐบาลกลางและการกระจายอํานาจใหรัฐตาง ๆ ก็มีแตกตางกันเชนกัน สมาพันธรัฐ
อยางหลวมบางแหงคลายคลึงกับองคการระหวางรัฐบาล ขณะที่สมาพันธรัฐอยางเขมอาจเหมือนสหพันธรัฐ
ระบอบการปกครอง แบงตามที่มาของอํานาจ
อภิชนาธิปไตย (aristocracy) เปนระบอบการปกครองซึ่งมีพลเมืองอภิชนจํานวนนอยเปนผูปกครอง คําวา
aristocracy มาจากภาษากรีก aristokratia หมายถึง "การปกครองโดยคนที่ดีที่สุด" (rule of the best) มีกําเนิด
ในกรีซโบราณ อภิชนาธิปไตยเขาใจวาเปนการปกครองโดยพลเมืองเบื้องสูงจากมุมมองทางปญหาและศีลธรรม และ
ขัดแยงกับราชาธิปไตย ในสมัยหลัง "ความดีเลิศ" โดยปกติมักถูกมองวาขึ้นอยูกับมุมมองสวนบุคคล และ อภิ
ชนาธิปไตยโดยปกติมักถูกมองวาเปนการปกครองโดยคนกลุมนอยที่มีเอกสิทธิ์ (ชนชั้นสูง)จากประชาชน
ราชาธิปไตย (monarchy) เปนรูปแบบการปกครองที่ตําแหนงประมุขแหงรัฐโดยปกติถืออยูกระทั่งสวรรคต
หรือสละราชสมบัติ โดยมากมักไดอํานาจมาโดยการสืบราชสมบัติ และโดยปกติมักใหแกพระบรมวงศานุวงศแหง
ราชวงศที่ปกครองอยูกอนอยางเปนทางการ พระมหาษัตริยมักมีฐานันดรศักดิ์เปนพระราชาหรือ พระราชินี
- 11. 31
อยางไรก็ดี จักรพรรดิ/จักรพรรดินี, แกรนดดยุก/แกรนดดัชเชส, เจาชาย/เจาหญิง และคําอื่น ถูกใชเพื่อระบุ
ตําแหนงพระมหากษัตริยดวย แมคําวา "monarch" จะมาจากคําวา "ผูปกครองคนเดียว" แตโดยประเพณี ประมุข
แหงรัฐที่มีตําแหนงประธานาธิบดีหรือผูนํา (premier) ไมถูกพิจารณาวาเปนพระมหากษัตริยอยางเปนทางการ
ลักษณะที่ทําใหระบอบราชาธิปไตยแตกตางจากระบอบสาธารณรัฐคือ พระมหากษัตริยทรงครองแผนดินเปนประมุข
ตลอดพระชนมชีพ และสืบราชสันตติวงศใหกับรัชทายาทเมื่อพระองคเสด็จสวรรคต แมจะมีบางที่มีการเลือกตั้งผูสืบ
ทอดตําแหนงพระมหากษัตริย สวนในสาธารณรัฐ ประมุขของรัฐ (ซึ่งมักเรียกวาประธานาธิบดี) โดยปกติแลวมีที่มา
จากการเลือกตั้ง และทําหนาที่อยูในชวงในเวลาที่แนนอน เชน 4 ป 6 ป เปนตน
ราชาธิปไตยเปนหนึ่งในระบอบการปกครองที่เกาแกที่สุด อาจถือกําเนิดขึ้นจากระบบการปกครองแบบ
หัวหนาเผา (tribal kingship) หรือสมณเพศหลวง (royal priesthood) ในอดีต บางประเทศเชื่อวาพระมหากษัตริย
ทรงไดเทวสิทธิ์ใหมาปกครองประเทศตามความปรารถนาของพระเจา หรือบางประเทศอาจเชื่อวาพระมหากษัตริย
มาจากพระเจา ตําแหนงพระมหากษัตริยนี้มักจะสืบตกทอดแกลูกหลาน จึงสงผลใหเกิดราชวงศขึ้น พระมหากษัตริย
ยังอาจมาจากพฤติการณรุนแรงของกลุมรุกรานตอชุมชนทองถิ่น ซึ่งแยงชิงสิทธิของชุมชนเหนือประเพณี ผูนําของ
กลุมที่แยงชิงสิทธินั้นมักสถาปนาตนเปนพระมหากษัตริย สถานะพระมหากษัตริย กลาวกันวาเปนผลซึ่งเผยถึง
ความสัมพันธระหวางทรัพยากร ชุมชน พระมหากษัตริยและตําแหนงของพระองค
ราชาธิปไตยเคยเปนระบอบการปกครองที่แพรหลายที่สุดจนถึงคริสตศตวรรษที่ 19 แตปจจุบันมิได
แพรหลายอีกตอไป อยางนอยก็ในระดับชาติ ประเทศซึ่งยังปกครองแบบราชาธิปไตยอยู ปจจุบันมักพบในรูปของ
ราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญ โดยพระมหากษัตริยทรงถือบทบาททางกฎหมายและพิธีกรรมเปนเอกลักษณ แตไม
ทรงใชหรือใชอํานาจทางการเมืองอยางจํากัดตามรัฐธรรมนูญหรือประเพณีซึ่งจัดสรรรฝายปกครองที่อื่น
พระมหากษัตริยทรงเปนศูนยรวมจิตใจ แตอํานาจอธิปไตยอยูที่ประชาชน (ปรมิตตาญาสิทธิราชย) พระมหากษัตริย
หลายพระองคถูกสถาปนาขึ้นตามจารีตประเพณีหรือตามประมวลกฎหมายเพื่อไมใหมีอํานาจ ทางการเมืองอยาง
แทจริง บางประเทศ พระมหากษัตริยอาจทรงมีอํานาจอยูบาง แตก็ถูกจํากัดไวดวยความเห็นชอบของประชาชนหรือ
บรรทัดฐานของพระมหากษัตริยพระองคกอน
ปจจุบันมี 44 รัฐอธิปไตยในโลกที่มีพระมหากษัตริยเปนประมุขแหงรัฐ โดย 16 รัฐเปนเครือจักรภพ
แหงชาติ ซึ่งยอมรับวาสมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 แหงสหราชอาณาจักรเปนประมุขแหงรัฐของตน ประเทศ
ราชาธิปไตยทุกประเทศในยุโรปเปนแบบภายใตรัฐธรรมนูญ ยกเวนนครรัฐวาติกัน แตพระมหากษัตริยในรัฐเล็ก ๆ
มักมีอิทธิพลทางการเมืองมากกวาในรัฐใหญ ๆ พระมหาษัตริยกัมพูชา ญี่ปุน จอรแดน มาเลเซียและโมร็อกโก
"ครองราชย แตไมปกครอง" แมจะมีความแตกตางกันบางในอํานาจที่พระมหากษัตริยในประเทศเหลานี้ทรงถือ แม
พระมหากษัตริยจะทรงปกครองภายใตรัฐธรรมนูญ แตพระมหากษัตริยบรูไน โอมาน กาตาร ซาอุดิอาระเบียและ
- 12. 32
สวาซิแลนดดูเหมือนวาจะทรงมีอิทธิพลทางการเมืองเหนือแหลงแหงอํานาจหนาที่แหลงหนึ่งแหลงใดในชาตินั้นตอไป
ไมวาจะโดยอํานาจตามรัฐธรรมนูญหรือโดยประเพณี
คณาธิปไตย (oligarchy) เปนรูปแบบโครงสรางอํานาจซึ่งอํานาจอยูกับกลุมบุคคลจํานวนนอยอยางชะงัด
บุคคลเหลานี้อาจมีเชื้อเจา มั่งมี มีความสัมพันธทางครอบครัว หมูคณะหรือควบคุมทางทหาร รัฐเชนนี้มักถูกควบคุม
โดยไมกี่ตระกูลที่มีชื่อเสียงซึ่งสงผานอิทธิพลของตระกูลจากรุนสูรุน ตลอดประวัติศาสตร คณาธิปไตยในบางประเทศ
ไดเปนทรราช ตองอาศัยภาระจํายอมของสาธารณะจึงจะอยูได แมคณาธิปไตยในประเทศอื่นจะคอนขางผอน
ปรน อริสโตเติลริเริ่มการใชคํานี้เปนคําไวพจนของการปกครองโดยคนรวย ซึ่งคําที่ถูกตอง คือ ธนาธิป
ไตย (plutocracy) แตคณาธิปไตยไมจําเปนตองเปนการปกครองดวยความมั่งมีเสมอไป ดวยผูปกครองในระบอบ
คณาธิปไตยเปนกลุมมีเอกสิทธิไดงาย ๆ และไมจําเปนตองเชื่อมโยงทางสายเลือดดังเชนใน ราชาธิป
ไตย บางนครรัฐในสมัยกรีกโบราณปกครองแบบคณาธิปไตย
ระบอบการปกครองจากรัฐธรรมนูญ
ราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญ(constitutional monarchy) เปนระบอบการปกครองอยางหนึ่ง โดยมี
พระมหากษัตริยเปนประมุขแหงรัฐ ไมวาจะมาจากการสืบเชื้อสายพระราชบัลลังกหรือการเลือกตั้ง โดยมีพระราช
อํานาจถูกจํากัดอยูภายใตรัฐธรรมนูญ พระมหากษัตริยไมทรงเปนประมุขของฝายบริหาร เพราะฝายบริหารมี
นายกรัฐมนตรีจากประชาชนเปนหัวหนาหรือประมุขอยูแลว การปกครองแบบนี้เรียกอีกชื่อวา ปริมิตาญาสิทธิ
ราชย (limited monarchy) ซึ่งไมเหมือนกับราชาธิปไตยโดยสมบูรณ ซึ่งพระมหากษัตริยมีพระราชอํานาจทาง
การเมืองเบ็ดเสร็จและไมทรงอยูภายใตรัฐธรรมนูญ
ปจจุบัน รัฐแบบราชาธิปไตยภายใตรัฐธรรมนูญสวนใหญมักปกครองดวยระบบรัฐสภา อาทิ ออสเตรเลีย
เบลเยียม กัมพูชา แคนาดา เดนมารก ญี่ปุน มาเลเซีย เนเธอรแลนด นิวซีแลนด นอรเวย สเปน สวีเดน ไทย สหราช
อาณาจักร และภูฏาน โดยภูฏานเปนประเทศลาสุดที่เปลี่ยนแปลงจากสมบูรณาญาสิทธิราชมาเปนราชาธิปไตย
ภายใตรัฐธรรมนูญ
ประชาธิปไตยเปนระบอบการปกครองแบบหนึ่ง ซึ่งบริหารอํานาจรัฐมาจากเสียงขางมากของพลเมือ ผูเปน
เจาของอํานาจอธิปไตย โดยพลเมืองอาจใชอํานาจของตนโดยตรงหรือผานผูแทนที่ตนเลือกไปใชอํานาจแทนก็ได
ประชาธิปไตยยังเปนอุดมคติที่วาพลเมืองทุกคนในชาติรวมกันพิจารณากฎหมายและการปฏิบัติของรัฐ และ
กําหนดใหพลเมืองทุกคนมีโอกาสเทาเทียมกันในการแสดงความยินยอมและเจตนาของตน
ประชาธิปไตยเกิดขึ้นในบางนครรัฐกรีกโบราณชวงศตวรรษที่ 5 กอนคริสตกาล โดยเฉพาะอยางยิ่ง ใน
เอเธนสหลังการกอการกําเริบเมื่อ 508 ปกอนคริสตกาล ประชาธิปไตยแบบนี้เรียกวา ประชาธิปไตยทางตรงซึ่ง
พลเมืองเขาไปเกี่ยวของในกระบวนการทางการเมืองโดยตรง แตประชาธิปไตยในปจจุบันเปนประชาธิปไตยแบบมี
- 13. 33
ผูแทน โดยสาธารณะออกเสียงในการเลือกตั้งและเลือกนักการเมืองเปนผูแทนตนในรัฐสภาจากนั้น สมาชิกสภาจ
เปนผูตัดสินใจดวยเสียงขางมาก ประชาธิปไตยทางตรงยังมีอยูในระดับทองถิ่นหลายประเทศ เชน การเลือกตั้ง
สมาชิกเทศบาล อยางไรก็ดี ในระดับชาติ ความเปนประชาธิปไตยทางตรงมีเพียงการลงประชามติ การริเริ่มออก
กฎหมายและการถอดถอนผูไดรับเลือกตั้ง
แมในปจจุบัน ประชาธิปไตยจะยังไมมีนิยามที่ไดรับการยอมรับโดยทั่วกันก็ตาม แตความเสมอภาคและ
อิสรภาพไดถูกระบุวาเปนคุณลักษณะสําคัญของประชาธิปไตยนับแตโบราณกาลหลักการดังกลาวถูกสะทอนออกมา
ผานความเสมอภาคทางกฎหมายของพลเมืองทุกคน และมีสิทธิเขาถึงกระบวนการทางกฎหมายโดย เทาเทียม
กัน ตัวอยางเชน ในประชาธิปไตยแบบมีผูแทน ทุกเสียงมีน้ําหนักเทากันทั้งสิ้น และไมมีการจํากัดอยางไรเหตุผลใช
บังคับกับทุกคนที่ปรารถนาจะเปนผูแทน สวนอิสรภาพไดมาจากสิทธิและเสรีภาพตามที่กฎหมายบัญญัติ ซึ่ง
โดยทั่วไปไดรับการคุมครองโดยรัฐธรรมนูญ
ประชาธิปไตยถือกําเนิดขึ้นอยางเปนทางการในกรีซโบราณแตวิธีปฏิบัติแบบประชาธิปไตยปรากฏในสังคมอยู
กอนแลว รวมทั้งเมโสโปเตเมีย ฟนีเซียและอินเดียวัฒนธรรมอื่นหลังกรีซไดมีสวนสําคัญตอวิวัฒนาการของ
ประชาธิปไตย เชน โรมันโบราณ ยุโรปและอเมริกาเหนือและใต มโนทัศนประชาธิปไตยแบบมีผูแทนเกิดขึ้นสวนใหญ
จากแนวคิดและสถาบันซึ่งไดถูกพัฒนาระหวางยุคกลางของยุโรปและยุคภูมิธรรมในการปฏิวัติอเมริกาและการปฏิวัติ
ฝรั่งเศส
ประชาธิปไตยไดถูกเรียกวา "ระบอบการปกครองสุดทาย" และไดแพรหลายอยางมากไปทั่วโลกสิทธิในการ
ออกเสียงลงมติในหลายประเทศไดขยายวงกวางขึ้นเมื่อเวลาผานไปจากกลุมคอนขางแคบ (เชน ชายมั่งมีในกลุมชาติ
พันธุหนึ่ง ๆ) โดยนิวซีแลนดเปนชาติแรกที่ใหสิทธิออกเสียงเลือกตั้งทั่วไปแกพลเมืองทุกคนใน ค.ศ. 1893
ประชาธิปไตยมักถูกเขาใจสับสนกับระบอบการปกครองแบบสาธารณรัฐ ในบางนิยาม "สาธารณรัฐ" เปน
ประชาธิปไตยรูปแบบหนึ่ง แตนิยามอื่นทําให "สาธารณรัฐ" เปนคําที่มีความหมายตางหาก ไมเกี่ยวของกันอยางไรก็ดี
แมการดําเนินการปกครองตามระบอบประชาธิปไตยแมจะไดรับความนิยมมากในปจจุบัน แตตองเผชิญกับปญหา
หลายประการที่เกิดขึ้นในปจจุบัน อยางเชน ขอพิพาทเกี่ยวกับดินแดน การอพยพเขาเมือง และ การกีดกันกลุม
ประชากรบางชาติพันธุเปนตน
องคการสหประชาชาติไดประกาศกําหนดใหวันที่ 15 กันยายน ของทุกป เปนวันประชาธิปไตยสากล
ประชาธิปไตยทางตรงหรือประชาธิปไตยบริสุทธิ์ เปนรูปแบบการปกครองซึ่งประชาชนออกเสียงในการริเริ่ม
นโยบายตาง ๆ โดยตรง ซึ่งขัดกับประชาธิปไตยแบบมีผูแทนตรงที่ประชาชนออกเสียงเลือกผูแทนไปทําหนาที่ออก
เสียงการริเริ่มนโยบายออกทอดหนึ่ง ประชาธิปไตยทางตรงอาจนํามาซึ่งการผานการตัดสินใจบริหาร, เสนอกฎหมาย
, เลือกตั้งหรือถอดถอนเจาหนาที่และดําเนินการไตสวน ประชาธิปไตยทางตรงหลัก ๆ สองรูปแบบมีประชาธิปไตย
แบบมีสวนรวมและประชาธิปไตยแบบปรึกษาหารือ
- 14. 34
หลายประเทศซึ่งปกครองแบบประชาธิปไตยแบบมีผูแทนอนุญาตรูปแบบการปฏิบัติทางการเมืองสาม
รูปแบบซึ่งใหประชาธิปไตยทางตรงอยางจํากัด ไดแก การลงประชามติ, การริเริ่มออกกฎหมาย และการถอดถอนผู
ไดรับเลือกตั้ง การลงประชามติอาจรวมความสามารถที่จะจัดการออกเสียงมีผลผูกมัดวากฎหมายฉบับหนึ่ง ๆ ควร
ถูกปฏิเสธหรือไม ดวยวิธีการนี้จึงเปนการใหสิทธิแกประชากรซึ่งจัดการออกเสียงเลือกตั้งวีโต กฎหมายซึ่งผูไดรับ
เลือกตั้งลงมติยอมรับ ประเทศหนึ่งที่ใชระบบนี้คือ สวิตเซอรแลนดการริเริ่มออกกฎหมาย ซึ่งตามปกติแลวสมาชิก
สาธารณะทั่วไปเปนผูเสนอ ผลักดันการพิจารณากฎหมาย (โดยปกติในการลงประชามติตามมา) โดย
ปราศจากการปรึกษากับผูแทนที่ไดรับเลือกตั้ง หรือแมจะขัดกับการคัดคานที่แสดงออกของพวกเขา การ
ถอดถอนผูไดรับเลือกตั้งใหอํานาจแกสาธารณะในการถอดถอนเจาหนาที่จากตําแหนงกอนสิ้นสุดวาระ แมกรณี
นี้จะหายากมากในประชาธิปไตยสมัยใหม ผูเขียนซึ่งสนับสนุนอนาธิปไตยไดแยงวา ประชาธิปไตยทางตรงไมยอมรับ
องคกรกลางที่เขมแข็ง เพราะอํานาจการตัดสินใจสามารถอยูไดระดับเดียวเทานั้น คือ อยูกับประชาชนหรือกับ
องคกรกลาง
ระบอบการปกครอง แบบมีผูแทน
ประชาธิปไตยแบบมีผูแทน (Representative democracy) โดยทั่วไปมักเรียกวาเปนรูปแบบหนึ่งของ
ระบอบประชาธิปไตยที่มีลักษณะตรงขามกับ หรือเปนประชาธิปไตยแบบทางตรงประชาธิปไตยแบบทางออม
(Indirect Democracy)
ประชาธิปไตยแบบมีผูแทนเปนระบอบการเมืองที่ใหประชาชนเลือกผูแทนของตนเขาไปบริหารและตัดสินใจ
แทนตน เปนระบอบการปกครองที่ประชาชนมอบอํานาจอธิปไตยใหผูแทนที่เขาเลือกตั้งเขาไปตามกฎหมายวาดวย
การเลือกตั้งของรัฐ เปนผูใชอํานาจดังกลาวแทน โดยมีระยะเวลาในการดํารงตําแหนงที่แนนอน เชน ตาม
รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2540 กําหนดวาระในการดํารงตําแหนง 4 ป สําหรับสมาชิกสภาผูแทน
ราษฎรและ 6 ป สําหรับสมาชิกวุฒิสภา
ในประเทศประชาธิปไตยสวนใหญที่ไดยึดถือหลักการแบงแยกอํานาจอธิปไตยออกเปน 3 ฝายคือ
1. อํานาจนิติบัญญัติ
2. อํานาจบริหาร
3. อํานาจตุลาการ
การเลือกตั้งผูแทนมักใชเพื่ออํานาจในสองประการแรก คืออํานาจนิติบัญญัติและอํานาจบริหาร เชนตัวอยาง
ประเทศไทย อยางไรก็ตาม ประชาธิปไตยแบบตัวแทนดังกลาวนี้ มีปญหาพื้นฐานพอที่จะกลาวถึงไดใน 2 ประการ
ประกอบดวย