Bilbo postindustrialaren bigarren eraldaketaguest7015e5
Mendebalde elkartearen 2010eko jardunaldietan ('Bilbon mundua ikusi') Pedro eta Aitor Zuberogoitiak Euskaltzaindiaren egoitza nagusian eginiko aurkezpena
Euskal literatura gerra zibilaren ostean Gernika aldizkarianIRALE
Helburua dugu aldizkari humanista eta liberal hau ezagutaraztea, eta bertako euskarazko literatura modernitatearen aurrerabidean kokatzea.
Gernika aldizkaria (1945-1953) sortu zuen Rafael Picaveak Donibane Lohitzunen 1945ean, alemaniarrek alde egin eta gutxira. Erbesteratu talde batek hitzaldi sorta antolatu zuen, eta parte-hartze horiek publikatu zituen Gernikaren lehen zenbakiak.
Izenbururako hiri foralaren izena aukeratzeak badu zerikusirik bertako bonbardaketarekin. Gerra Zibilaren ostean elkarbizitza berreskuratzeko ahalegina egin nahi zuten; “etxetik bidalitako” haiek planak egiten zituzten gizartea antolatzeko, denbora laburrean bueltatzeko asmotan. Ezin jakin zezaketen erbestealdiak iraungo zuen tarte luzea.
Aldizkariaren inguruan Gernika Laguntartea antolatu zuten. Ahaztezina zitzaien hiribilduan gertatutako sarraskia. Arbola ere burujabetasun galdu berriaren ikurra zen. Era berean, oso gogoan zuten J. M. Iparragirrek Arbolaren kariaz ondu zuen kanta, abertzaletasun unibertsalistaren adierazpidetzat zeukatena.
Gernika Laguntarteak kultura aldizkari kultural hau sortu zuenean tradizio bat berreskuratu nahi zuen. Tradizio hori Berpizkunde humanistan hasten zen. Ez zituzten ahazteko Joanes Uharte Donibaneko medikua, Francisco de Vitoria Ameriketako indio aurkitu berrien aldeko jurista dominikoa, Bartolome de Carranza teologo erasmozalea, Martin Azpilkueta teologoa, Xabierreko Frantzisko zein Zumarragako Juan. Euskal Herriko humanismoaren aitzindaritzat zeuzkaten.
Errebindikatzen zituzten Azkoitiko Zalduntxo ilustratuak ere, herria modernizatzen saiatu zirenak. Beraien lanaren jarraitzailetzat daukate beren burua Gernika Laguntartekoek.
Gernikaren erredakzio taldeak modernizazio-ahalegina egin nahi zuen euskal gazteriaren onetan. Pedagogia soziala egin nahi zuen.
Aipagarria da, halaber, aldizkariko zenbaitek Frantziako pertsonalismoari zioten begikotasuna. Juan Thalamas apaiz irundarra Gernikaren bigarren zuzendaria izan zen. Gasteizeko apaizgaitegian frantseseko irakaslea izandakoak E. Mounier ezkerreko pentsalari katolikoaren lanak ezagutzen zituen. Beharbada, Gernika aldizkariaren aurrekari hurbila Idearium aldizkaria izan zen. Idearium gerra aurretxoan argitaratu zen Gasteizeko apaizgaitegian, eta beraren inguruan biltzen ziren J. Thalamas eta J. M. Barandiaran, besteak beste. Esan beharra dago pertsonalismoak eragin zabala izan zuela Hegoaldean gerra-ostean; J. Agirre Lehendakaria ere pentsamolde horren hurbilekoa zen.
Humanismoa aukeratu zuten testuinguru mundial lazgarri hartan irtenbideak topatu nahian. Norabide bera hartu zuen Katalunian Joan Sales idazleak, Incerta glòria eleberria idatzi zuenean (2005ean berrargitaratua). Nobela gogoangarri hartan gerra hurbileko desmasiak kritikatu zituen PSUCeko militante ohia zen idazleak, eta humanismo bakezalea aldarrikatu zuen.
Bilbo postindustrialaren bigarren eraldaketaguest7015e5
Mendebalde elkartearen 2010eko jardunaldietan ('Bilbon mundua ikusi') Pedro eta Aitor Zuberogoitiak Euskaltzaindiaren egoitza nagusian eginiko aurkezpena
Euskal literatura gerra zibilaren ostean Gernika aldizkarianIRALE
Helburua dugu aldizkari humanista eta liberal hau ezagutaraztea, eta bertako euskarazko literatura modernitatearen aurrerabidean kokatzea.
Gernika aldizkaria (1945-1953) sortu zuen Rafael Picaveak Donibane Lohitzunen 1945ean, alemaniarrek alde egin eta gutxira. Erbesteratu talde batek hitzaldi sorta antolatu zuen, eta parte-hartze horiek publikatu zituen Gernikaren lehen zenbakiak.
Izenbururako hiri foralaren izena aukeratzeak badu zerikusirik bertako bonbardaketarekin. Gerra Zibilaren ostean elkarbizitza berreskuratzeko ahalegina egin nahi zuten; “etxetik bidalitako” haiek planak egiten zituzten gizartea antolatzeko, denbora laburrean bueltatzeko asmotan. Ezin jakin zezaketen erbestealdiak iraungo zuen tarte luzea.
Aldizkariaren inguruan Gernika Laguntartea antolatu zuten. Ahaztezina zitzaien hiribilduan gertatutako sarraskia. Arbola ere burujabetasun galdu berriaren ikurra zen. Era berean, oso gogoan zuten J. M. Iparragirrek Arbolaren kariaz ondu zuen kanta, abertzaletasun unibertsalistaren adierazpidetzat zeukatena.
Gernika Laguntarteak kultura aldizkari kultural hau sortu zuenean tradizio bat berreskuratu nahi zuen. Tradizio hori Berpizkunde humanistan hasten zen. Ez zituzten ahazteko Joanes Uharte Donibaneko medikua, Francisco de Vitoria Ameriketako indio aurkitu berrien aldeko jurista dominikoa, Bartolome de Carranza teologo erasmozalea, Martin Azpilkueta teologoa, Xabierreko Frantzisko zein Zumarragako Juan. Euskal Herriko humanismoaren aitzindaritzat zeuzkaten.
Errebindikatzen zituzten Azkoitiko Zalduntxo ilustratuak ere, herria modernizatzen saiatu zirenak. Beraien lanaren jarraitzailetzat daukate beren burua Gernika Laguntartekoek.
Gernikaren erredakzio taldeak modernizazio-ahalegina egin nahi zuen euskal gazteriaren onetan. Pedagogia soziala egin nahi zuen.
Aipagarria da, halaber, aldizkariko zenbaitek Frantziako pertsonalismoari zioten begikotasuna. Juan Thalamas apaiz irundarra Gernikaren bigarren zuzendaria izan zen. Gasteizeko apaizgaitegian frantseseko irakaslea izandakoak E. Mounier ezkerreko pentsalari katolikoaren lanak ezagutzen zituen. Beharbada, Gernika aldizkariaren aurrekari hurbila Idearium aldizkaria izan zen. Idearium gerra aurretxoan argitaratu zen Gasteizeko apaizgaitegian, eta beraren inguruan biltzen ziren J. Thalamas eta J. M. Barandiaran, besteak beste. Esan beharra dago pertsonalismoak eragin zabala izan zuela Hegoaldean gerra-ostean; J. Agirre Lehendakaria ere pentsamolde horren hurbilekoa zen.
Humanismoa aukeratu zuten testuinguru mundial lazgarri hartan irtenbideak topatu nahian. Norabide bera hartu zuen Katalunian Joan Sales idazleak, Incerta glòria eleberria idatzi zuenean (2005ean berrargitaratua). Nobela gogoangarri hartan gerra hurbileko desmasiak kritikatu zituen PSUCeko militante ohia zen idazleak, eta humanismo bakezalea aldarrikatu zuen.
2. BIZKAIERA ERE
LIBURUETARA
J. A. Mogel
Peru Abarka
Añibarro
Mogeldarrak
Eranskinak
Argitaratzeko
zailtasunak
Galde-
erantzunak
3. Argitaratzeko zailtasunakArgitaratzeko zailtasunak
• Giro politikoak ez zuen asko laguntzen
euskal liburuak argitara eta zabal zitezen:
– Napoleonen gerrak
– Fraile eta apaizen aurkako jazarpen eta
atzerriratzeak
– Geroago karlista gerrateak…
• Liburu asko ez ziren bere garaian
argitaratu
– Jende gutxi euskaraz irakurtzeko gai
– Argitalpena ordaintzeko adina salmenta ezin
ziurtatu…
5. Juan AntonioJuan Antonio MogelMogel
(1745-1804)(1745-1804)
• Bere garaiko hizkuntzalari ospetsu
gehienekin harremanak
• Horietako bat, William Von Humbolt
alemaniar ikertzailea (“Vasco-
iberismo” teoria)
6. Juan AntonioJuan Antonio MogelMogel
(1745-1804)(1745-1804)
• Hasieran gipuzkeraz, geroago bizkaieraz
• Bere obra batzuk:
– Confesio eta comunioco sacramentuen
gañean eracastea
– Versiones Bascongadas
– Nomenclatura de las voces
guipuzcoanas, sus correspondientes
vizcaínas y castellanas
– Confesio ona
– Cristinarauen jaquinvidea
7. Peru AbarkaPeru Abarka, euskal klasiko bat, euskal klasiko bat
Peru Abarca, catedrático de
la lengua bascongada en la
Universidad de Basarte o
Diálogo entre un rústico
solitario y un barbero
callejero llamado Maisu Juan
8. Peru AbarkaPeru Abarka, euskal klasiko bat, euskal klasiko bat
• Bere obra
garrantzitsuena
• 1802an idatzia,
1881ean argitaratua
• Liburuaren tesia edo
mezua: baserria da
euskararen habia eta
unibertsitatea
9. Peru AbarkaPeru Abarka, euskal klasiko bat, euskal klasiko bat
•Hiru ideia nagusi:
–Munduaren ikuspegi
erromantikoa
–Euskal elaberriaren
aintzindaria
–Garai hartako bizikera
eta euskararen lekuko
10. AñibarroAñibarro
• Pedro Antonio Añibarro, Mogelen adiskide
handia
• Bere obrak:
– Escu liburua, eta berean eguneano
cristiñau cereguiñac
– Gramática Bascongada para el uso y
alivio de Predicadores y Párrocos
Bizcaynos, Guipuzcoanos y Navarros.
– Voces Bascongadas diferenciales de
Vizcaya, Guipúzcoa y Navarra.
11. MogeldarrakMogeldarrak
• Juan Jose Mogel:
– Oñatiko unibertsitatean burutu eliz ikasketak
– Osaba bezala, Markinako parroko (1811tik
1849 arte)
– Otoitz, berbaldi eta kristau ikasbide gaiez hiru
liburu
• Bizenta Mogel:
– Ipuin onac (gipuzkeraz):
Esoporen 50 fabulen itzulpena
14. •Giro politikoak ez zuen
asko laguntzen euskal
liburuak argitara eta
zabal zitezen. Zergatik?
15. • Giro politikoak ez zuen asko laguntzen
euskal liburuak argitara eta zabal zitezen:
– Napoleonen gerrak
– Fraile eta apaizen aurkako jazarpen eta
atzerriratzeak
– Geroago karlista gerrateak…
• Liburu asko ez ziren bere garaian
argitaratu
– Jende gutxi euskaraz irakurtzeko gai
– Argitalpena ordaintzeko adina salmenta ezin
ziurtatu…
16. •Bere garaiko hizkuntzalari
ospetsu gehienekin
harremanak izan zituen
Mogelek. Nor aipatu dugu
bereziki? Zein teoriaren
defendatzaile sutsua zen
hau?
17. • William Von Humbolt alemaniar
ikertzailea aipatu dugu bereziki.
• Humboltek “Vasco-iberismo” teoria
defendatzen zuen, hots, Iberiar
Penintsulako lehen hizkera euskara
zela.