GIÁC QUAN

1. Giác quan
Nguyễn Xuân Cẩm Huyên

2. Đại cương
 Định nghĩa giác quan
 Cách tổ chức của giác quan
 Thụ thể
 Nơrôn cảm giác
 Đường dẫn truyền thần kinh
 Vỏ não cảm giác

3. Định nghĩa
 5 giác quan cổ
điển
 Thị giác
 Thính giác
 Khứu giác
 Vị giác
 Xúc giác
 Cảm giác
 Nhiệt
 Đau
 Bản thể
 Thăng bằng
 Áp suất
 Chuyển động
 Thời gian

4. Hệ thống giác quan
Kích thích
Cảm biến kich thích thành điện thế cảm thụ của thụ thể
Dẫn truyền điện thế động trong nơrôn cảm giác
Phân tích kích thích trong hệ thần kinh trung ương

5. Thụ thể
 Cảm biến kích thích (transduction)
 Kích thích  điện thế cảm thụ (receptor
potential)
 Điện thế cảm thụ  dòng điện tại chỗ
(electrotonic current)
 Điện thế cảm thụ vượt ngưỡng điện học
 điện thế động trong dây thần kinh
cảm giác (action potential)

6. Nơrôn cảm giác
 Vùng cảm thụ (receptor field)
 Vùng mà khi bị kích thích sẽ ảnh hưởng
lên sự phát xung của một nơrôn
 Điện thế động: mã hóa kích thích (coding)
 Phương thức (modality)
 Ngưỡng (threshold)
 Cường độ (intensity)
 Tần số (frequency)
 Thời gian (timing)
 Định vị (positioning)

7. Đường dẫn truyền cảm giác
 Nơrôn I: ngoại biên  tủy sống (spinal
cord)
 Nơrôn II: tủy sống  đồi thị (thalamus)
 Nơrôn III: đồi thị  vỏ não I (primary
cortex)
 Nơrôn IV: vỏ não I  vỏ não II (secondary
cortex)

8. Vỏ não cảm giác
 Phân tích các đặc điểm đã được mã hóa
của kích thích
 Nhận thức ý nghĩa của kích thích

9. Thị giác

10. Dàn bài
 Giải phẫu – tổ chức
 Quang học của mắt
 Nhận cảm ánh sáng
 Tín hiệu thần kinh

11. Giải phẫu – Tổ chức
 Mắt
 Võng mạc
 Tế bào nhận cảm ánh sáng
 Đường TK thị giác

12. temporal
retina
nasal
retina

13. Soi đáy mắt

14. Võng mạc
TB nhận
cảm
TB lưỡng
cực
TB hạch
TB ngang
TB đuôi
ngắn

15. Tế bào nhận cảm ánh sáng
 TB nón
 Hình dạng và
màu sắc
 TB gậy
 Màu trắng đen
 Chuyển động

16. Tế bào
nhận cảm
 Đoạn ngoài
 Quang sắc tố
 Đoạn trong
 Ty thể
 Tận cùng xináp
 Glutamate

17. Tê bào nhận cảm
Phân bố
 Điểm mù: không có tế bào
nhậc cảm ánh sáng
 Võng mạc trung tâm:
 toàn tế bào nón
 hội tụ 1:1
 Võng mạc ngoại biên:
 nhiều tế bào gậy
 hội tụ: 100 :1

18. Đường
TK thị giác
Optic tract

19.  Giải phẫu – tổ chức
 Quang học của mắt
 Nhận cảm ánh sáng
 Tín hiệu thần kinh

20. Quang học của mắt
 Khúc xạ ánh sáng
 Điều tiết
 Đường kính đồng tử
 Thành lập hình ảnh trên võng mạc
 Thị lực
 Tật khúc xạ

21. Khúc xạ ánh sáng
 A: tia song song/thấu
kinh hội tụ dẹt
 B: tia song song/thấu
kính hội tụ phồng hơn
 C: tia phân kỳ/thấu
kinh hội tụ dẹt
 D: tia song song/thấu
kính phân kỳ

22. Điều tiết

23. Đồng tử
Phó giao cảm:
gây co cơ vòng
Giao cảm:
gây co cơ tia

24. Chiều sâu hội tụ

25. Thành lập
hình ảnh
trên võng
mạc
 Góc thị giác
 Điểm nút
 Thị lực

26. Thị lực

27. Lâm sàng
 Tật khúc xạ
 Cận thị
 Viễn thị
 Lão thị
 Loạn thị

28. Áp lực nhãn cầu
 Áp lực nhãn
cầu
12-20 mmHg

29. Dàn bài
 Giải phẫu – tổ chức
 Quang học của mắt
 Nhận cảm ánh sáng
 Tín hiệu thần kinh

30. Nhận cảm ánh sáng
 Quang sắc tố
 Cơ chế nhận cảm ánh sáng
 Nhìn màu sắc
 Lâm sàng
 Thiếu vitamin A
 Mù màu

31. Quang sắc tố
11-cis all-trans

32. Phân hủy và tái lập rhodopsin

33. Cơ chế nhận cảm ánh sáng

34. Cơ chế nhận
cảm ánh sáng
 TB nhận cảm trong môi
trường tối
 khử cực
  bài tiết glutamate
 TB nhận cảm trong môi
trường sáng:
 tăng cực (điện thế
cảm thụ)
  bài tiết glutamate

35. Thiếu vitamin A
 Quáng gà
 Khô kết mạc
 Điểm Bitot
 Khô giác mạc
 Nhuyễn giác mạc
 Sẹo giác mạc
www.eyeway.org/inform/vitmin.htm

36. Nhận cảm màu sắc
 3 loại tế bào nón
 Mã hóa màu sắc
 Mù màu

37. Tế bào nón
99:66:0

38. Mù màu
 Protanopia: không có
tế bào nón đỏ
 Deuteranopia: không
có tế bào non xanh lá
cây
 Tritanopia: không có
tế bào nón xanh
dương

39. Thiếu TB nón đỏ TB nón xanh lá TB nón xanh dương

40. Mù màu
Bảng Ishihara
Hãy đọc con
số trong
hình này

41. Dàn bài
 Giải phẫu – tổ chức
 Quang học của mắt
 Nhận cảm ánh sáng
 Tín hiệu thần kinh

42. Tín hiệu thần kinh
 Võng mạc
 Tế bào nhận cảm
 Tế bào lưỡng cực
 Tế bào hạch
 TK thị giác
 Thể gối ngoài
 Vỏ não thị giác

43. Tín hiệu
thần kinh
 Vùng cảm thụ của
một nơrôn
 Tế bào nhận cảm:
vùng kích thích
 Tế bào lưỡng cực và
tế bào hạch: vùng kích
thích và vùng ức chế
 Trong thị giác sự
tương phản rất quan
trọng

44. Tín hiệu thần kinh
 Tế bào hạch on-
center

45. Tín hiệu thần kinh
 Tế bào hạch off-center

46. Tín hiệu thần kinh
TB lưỡng cực Tế bào H Tế bào D
Thụ thể đối với
glutamate
Kích thích Ức chế
TB nhận cảm
bài tiết Glu
Bị kích thích (tối)
Khử cực
Bị ức chế (tối)
Tăng cực
TB nhận cảm 
bài tiết Glu
Bị ức chế (sáng)
Tăng cực
Bị kích thích (sáng)
Khử cực
Vùng cảm thụ Off-center On-center

47. Tín hiệu thần kinh
Tế bào H:
off-center
 Trung tâm
sáng, ngoại vi
tối: tăng cực
 Ngoại vi sáng,
trung tâm tối:
khử cực

48. Tín hiệu thần kinh
Kích thích bằng một
điểm sáng đối với tế
bào H (off-center)
 TB nhận cảm ở trung
tâm tăng cực   bài
tiết Glu  TB H tăng
cực
 TB ngang chỉ bị kích
thích yếu  không ức
chế TB nhận cảm ở
trung tâm

49. Tín hiệu thần kinh
Kích thích bằng một
vòng sáng đối với tế
bào H (off-center)
 Nhiều TB nhận cảm
ở ngoại vi tăng cực
 TB ngang tăng cực
mạnh  ức chế sự
tăng cực của TB
nhận cảm ở trung
tâm
 TB nhận cảm ở trung
tâm ngưng tăng cực
  bài tiết Glu  TB
H khử cực: off-center

51. Làm thế nào để thấy một kiểu hình?

52. Tín hiệu thần kinh
 Tế bào hạch P (parvocellular)
 Vùng cảm thụ nhỏ
 Thông tin về các chi tiết và màu
sắc
 Tế bào hạch M (magnocellular)
 Vùng cảm thụ lớn
 Thông tin về sự tương phản và
chuyển động

53. Tín hiệu thần kinh
Thể gối ngoài
 TB on; off-center
 Phân lớp
 Lớp 1-2: nhận tín hiệu từ
TB hạch M
 Lớp 3-6: nhận tín hiệu từ
TB hạch P
 Tập hợp thông tin từ 2
mắt
 VM thái dương mắt cùng
bên: 5,3,2
 VM mũi mắt khác bên:
6,4,1

54. Vỏ não thị giác

55. Tín hiệu thần kinh
TB đơn giản (on; off-center)
 Vùng cảm thụ trung tâm dài
 Đáp ứng với thanh sáng có một chiều nhất định (bờ)
TB hạch

56. Tín hiệu thần kinh
TB đơn giản

57. Tín hiệu
thần kinh
Tế bào phức tạp
 Vùng cảm thụ
trung tâm hình
vuông hay chữ
nhật
 Đáp ứng với
thanh sáng có
chiều nhất định
và chuyển động

58. Tế bào phức tạp

59. Vỏ não thị giác
 Cột định
hướng
 Cột ưu
thế mắt
 Cột màu
sắc

61. Thị trường

62. Thị trường
Vùng đại diện của
võng mạc
 Mỗi vị trí của võng
mạc có một vùng đại
diện trên vỏ não thị
giác
 Điểm vàng có vùng
đại diện rất lớn
trên vỏ não

64. Tổn thương TK II bên trái
 Mất thị
trường
mắt trái
nhưng
mắt phải
vẫn còn
thấy một
phần thị
trường
mắt trái

65. Tổn thương giao thoa thị
Cả hai mắt
mất thị
trường
ngoại biên
do các sợi
giao thoa
bị ảnh
hưởng

66. Tổn thương dải thị bên trái
Mất thị
trường bên
phải của
mỗi mắt

67. Tổn thương đường TK thị giác

68. Nguyên nhân gây mù

69. Mù
 Đục thủy tinh
thể

70. Glôcôm

71.  BN nam 48 tuổi, đến khám tại BV vì được BS tư
chẩn đoán là bị glôcôm. BN không thấy đau,
nhìn càng ngày mờ trong thời gian 20 năm. Mắt
không bị đỏ, không bị chấn thương, chảy máu,
không dùng corticoid.
 Khám
 Thị lực : 20/30 MP; 20/25 MT
 Đồng tử: BT
 Cử động: BT
 Màu sắc: BT
 Đèn khe: BT
 Áp lực nhãn cầu: 14-18 mmHg
 Soi góc tiền phòng: góc mở 360 độ
 Soi đáy mắt: điểm vàng và mạch máu BT
 Thị trường: thu hẹp

72. Bong võng
mạc

73. Thoái hóa điểm vàng

74.  BN nam, 81 t, đột nhiên không nhìn thấy
bên mắt trái, không đau. BN mô tả là thấy
một điểm đen lan dần ra khắp thị trường
mắt trái trong vòng 15 phút.
 Kiểm tra thị lực
 mắt phải 5/10
 mắt trái chỉ còn cảm nhận ánh sáng yếu.
 Tiền sử: bệnh mạch vành, đã đặt stent;
ĐM cảnh trái cũng được đặt stent, ĐM
cảnh phải phải thông ĐM. Không từng
phẫu thuật mắt.

75.  BN nam, 61t, luật sư
 Nhìn mờ thoáng qua bên mắt trái khi
nhìn vào nắng gắt,trong bóng râm lại
bình thường. Đợt nhìn mờ kéo dài
khoảng 5-10 phút. Mắt phải không bị
ảnh hưởng. Đọc và xem TV bình
thường.
 Tiền sử tiểu đường týp II, tăng HA,
tăng mỡ trong máu, glôcôm.

76.  Khám
 HA 150/80, Mạch: 82.
 Thị lực mắt trái 7/10, mắt phải 8/10.
 Đồng tử có đường kính giống nhau khi
chiếu sáng và khi nhìn gần.
 Nhãn áp bình thường.
 Đáy mắt
 Gai thị bình thường
 ĐM võng mạc hơi mờ
 Mạch tân sinh tại đầu TK II
 Xuất huyết trong võng mạc
 TM võng mạc giãn

77.  Chẩn đoán
 Rối loạn chức năng điểm vàng sau
thiếu máu võng mạc.
 Tái lập quang sắc tố chậm trong lớp
biểu mô sắc tố.
 Thiếu máu võng mạc có thể do
nghẽn ĐM cảnh trong và ngoài
cùng bên.

78.  BN nữ, 26 t, bị giảm thị lực 2 tuần
nay. Ba ngày nay tình trạng nặng
hơn cùng với các dấu hiệu của bệnh
ung thư máu đã được điều trị.
 BN trông xanh xao. Hb 9.4g/dL, TC
14000/mL

79.  Khám:
 Thị lực 20/300 đối với cả hai mắt
 Đáy mắt: nhiều đốm xuất huyết
 3 tuần sau khi điều trị thị lực tăng
20/25, những đốm xuất huyết ở đáy
mắt hầu như biến mất. Hb và TC tăng
lên nhiều.

80. Tín hiệu
thần kinh
 Hãy giải
thích đối với
trường hợp
tế bào D
 Khái niệm
về ức chế
ngang:
trung tâm và
ngoại đối
lập nhau

81. Tín hiệu thần kinh
 Tế bào lưỡng cực
truyền tín hiệu cho tế
bào hạch
 LC on-center  Hạch
on-center
 LC off-center  Hạch
off-center
 Tế bào hạch phát xung
động thần kinh

82. Khúc xạ ánh sáng
Giác mạc
Thể thủy tinh
Thủy dịch
Dịch kính

83. Khúc xạ
 A: nhìn xa và thấu
kính hội tụ
 B: giống A nhưng
thấu kính phồng
hơn
 C: giống A nhưng
nhìn gần
 D: nhìn xa và thấu
kính phân kỳ

84. Chuyển từ nhìn xa
sang nhìn gần

85. KHÔNG ĐiỀU TIẾT
- CTM giãn
- Dây chằng căng
- TTT dẹt
ĐiỀU TiẾT
- CTM co
- Dây chằng trùng
- TTT phồng

86. Điểm xa và điểm gần
Càng lớn tuổi
điểm gần càng
xa

87. Tế bào nhận cảm ánh sáng