1. НЗДТГ Азийн хөгжлийн банк
Зээлийн дугаар: 0078 MON
УЛААНБААТАР ХОТЫН ГЭР ХОРООЛЛЫГ
ХӨГЖҮҮЛЭХ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫГ
ДЭМЖИХ ХӨТӨЛБӨР
Баянхошуу, Сэлбэ дэд төвийн
ариутгах татуургын коллектор
шугамын зураг төсөл
ЭХЛЭЛИЙН ТАЙЛАН
2014 оны 5-р сар

2. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 1
Гарчиг
1. Танилцуулга .......................................................................................................................................2
2. Үндэслэл .............................................................................................................................................3
2.1 Өмнө хийгдсэн судалгааны ажлууд......................................................................................4
2.2 Ариутгах татуургын коллекторын хүчин чадал..................................................................4
2.2.1 Сэлбэ дэд төв ....................................................................................................................4
2.2.2 Баянхошуу дэд төв ...........................................................................................................7
3. Коллектор шугамын трассын хувилбар.................................................................................... 10
3.1 Сэлбэ ........................................................................................................................................ 10
3.2 Баянхошуу ............................................................................................................................... 10
4. Шугам хоолойн материалын сонголт........................................................................................ 20
5. Дүгнэлт болон санал..................................................................................................................... 23
5.1 Ерөнхий .................................................................................................................................... 23
5.2 Сэлбийн ариутгах татуургын коллектор........................................................................... 23
5.3 Баянхошууны ариутгах татуургын коллектор ................................................................. 24
Хавсралт A –Долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолой................................. 25

3. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 2
1. Танилцуулга
Улаанбаатар хотын гэр хорооллыг хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр
(хөтөлбөр) нь Улаанбаатар хотын мастер төлөвлөгөөг дэмжих үүднээс гэр хороололд нэн
тэргүүнд шаардлагатай байгаа ажил үйлчилгээг сайжруулах, эдийн засгийн хаб (дэд
төвүүдийг) байгуулна. Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр нь 9 жилийн туршид хэрэгжих
бөгөөд гурван шаттай олгогдоно. Орон зайн, салбарын чиг хандлагыг нэгтгэн нийтийн аж
ахуйн суурь үйлчилгээний өсөн нэмэгдэж буй эрэлт хэрэгцээг хангах, гэр хорооллын
эдийн засгийн өсөлтөд үүрэг гүйцэтгэж байгаа дэд төвүүдийг хөгжүүлэх нэгдсэн шийдлийг
санал болгож байна. Хөтөлбөрт гол хот суурин газрын дэд бүтэц, суурь үйлчилгээг (ус
хангамж, бохир ус, халаалтын оролцуулан) нэн тэргүүнд авч үзэх замын хэсгийг
санхүүжүүлэх, нийгмийн хэрэгцээг хангасан нийгэм-эдийн засгийн байгууламжид хөрөнгө
оруулалт хийх болон үйлчилгээ үзүүлэгчдийн үйл ажиллагааны менежментийг сайжруулах
ажлууд орно. Энэ хөтөлбөр нь (i) олон нийтийн оролцоо, олон нийтэд таниулах,
чадавхижуулах ; (ii) хот төлөвлөлт ба дэд төвийг хөгжүүлэх; (iii) төслийг удирдах болон
хэрэгжүүлэх ажлын байран дахь өргөн хүрээний сургалт; мөн (iv) хөтөлбөрийн дэмжих
чиглэлд хэрэгжүүлэх секторыг шинэчлэх санал санаачлага, бодлогын орчинд дэмжлэг
үзүүлнэ.
Олон шаттай санхүүжилтээр хэрэгжих бөгөөд энэ хөтөлбөрийн хувьд гурван шаттай.
Төсөл 1 нь хотын мастер төлөвлөгөөг дэмжих бөгөөд нэн тэргүүнд хоёр газрыг дахин
хөгжүүлэх асуудлыг авч үзнэ, Үүнд: Сэлбэ болон Баянхошууны дэд төвүүд багтана. Энэ
хоёр газар нь хотын хойд хэсгийн гэр хорооллын гол төв болох бөгөөд нийтдээ 200,000
гаруй хүн амд хот суурины, нийгэм-эдийн засгийн үйлчилгээг хүргэх зорилготой.
Хөтөлбөр болон Төсөл-1-н хэрэгжүүлэгч байгууллага нь Нийслэлийн Засаг Даргын Тамгын
Газар (НЗДТГ) юм. НЗДТГ-ын Хот байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын газар хөтөлбөрийн
хэрэгжилтийг зохицуулах үүрэгтэй. Хөтөлбөрийн менежментийн оффисыг (ХМО) Хот
байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын газрыг хариуцсан Хотын дэд даргын харъяа байгуулсан.
Энэхүү хөтөлбөр нь 2013 оны 12 сараас 2022 оны 12 сар хүртэл хэрэгжинэ. Төсөл 1-н
хэрэгжилт 2013 оны 12 сард эхэлж 2017 оны 12 сард дуусна.
Ус хангамж, бохир усны иж бүрдэл хэсэгт шинээр баригдах ус дамжуулах шугам хоолой,
бохир усны шугам хоолойн сүлжээ багтахаас гадна ариутгах татуургын коллекторууд, усан
сан, ус хэрэглэгчийн усыг тоолууржуулах ажил багтсанаар Баянхошуу болон Сэлбийн дэд
төвд шинээр баригдах орон сууцны барилга болон одоо байгаа айл өрхүүд, бизнесийн
болон олон нийтийн барилга байгууламжуудыг ус хангамж болон бохир усны системд
холбох бололцоотой болгох юм.
2014 оны барилгын улиралд хийгдэх ажлыг бэлтгэх үүднээс одоогийн байдлаар дэд
төвийн нарийвчилсан зураг төслийн ажилд ТМО болон зөвлөхийг авч ажиллуулах ажил
явагдаж байгаа бөгөөд НЗДТГ нь дэд төвүүдийг хотын ариутгах татуургын сүлжээнд
холбох ариутгах татуургын системийн зураг төсөл, барилгын ажлыг эхлүүлэх санаачлагыг
гарган ажиллаж байна.
Үүгээр дэд төвүүдийн бохир усыг Улаанбаатар хотын Төв цэвэрлэх байгууламжид
хүргэгдэх боломжтой болох бөгөөд Баянхошуу болон Сэлбийн дэд төвүүдэд ариутгах
татуургын коллектор шугам хоолой барьж байгуулах шаардлагатай.

4. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 3
НЗДТГ нь төрөл бүрийн мэргэжлийн бие даасан зөвлөхүүдээс баг бүрдүүлж зураг төслийг
боловсруулах арга замыг сонгосон (i) ус хангамж, ариутгах татуургын зураг төсөл, төслийн
зохион байгуулалт, барилгын ажлын хяналтын туршлагатай нэг олон улсын зөвлөх,
Төслийн удирдагч, (ii) нэг ариутгах татуургын үндэсний зөвлөх инжинер; (iii) нэг замын
инжинер (iv) хоёр үндэсний ариутгах татуургын инжинер/АвтоСАД –ын мэргэжилтэн; (v)
нэг үндэсний төсөвчин; (vi) нэг олон улсын ханган нийлүүлэлтийн мэргэжилтэн; (vii) нэг
олон улсын нүүлгэн шилжүүлэлтийн мэргэжилтэн; болон (viii) нэг дотоодын нүүлгэн
шилжүүлэлтийн мэргэжилтэнээс бүрдэнэ.
Зураг төслийн ажлын бэлтгэлийг хангах, үүнд 2013 онд хийсэн ТЭЗҮ –ээс хойш хийгдсэн
нэмэлт холбоотой ажлуудыг анхааран авч үзэн зураг төслийн гол үзүүлэлтүүдийн
төлөвлөлтийг шинэчлэх, баталгаажуулах ажлыг эхлүүлэхээр НЗДТГ нь н. Карл Хансеныг
Төслийн удирдагч, олон улсын ариутгах татуургын инжинерээр мөн н. Шаравын
Ганзоригийг ариутгах татуургын зураг төслийн зөвлөх инжинерээр 2014 оны 4 –р сарын 24
нд авч ажиллуулж байна.
Энэхүү эхлэлийн тайлангаар олж авсан мэдээлэл болон нарийвчилсан зураг төслийн
ажил эхлэхээс өмнө НЗДТГ–аар шийдвэр гаргуулах шаардлагатай байгаа ариутгах
татуургын зарим хувилбаруудыг танилцуулж байна.
2. Үндэслэл
Төслийн ТЭЗҮ-ийн шатанд ариутгах татуургын коллектор шугамын концепцийн зургийг
гаргаж үндсэн байрлал болон шугамын хэмжээг тогтоосон. Зураг төслийг боловсруулж,
шаардагдах баримт бичгүүдийг гарган Монгол улсын хууль болон АХБ санхүүжүүлж
байгаа төсөлд тавигдах шаардлагуудыг ханган төслийн ханган нийлүүлэлт болон
барилгын ажлыг явуулахад бэлтгэнэ.
Зөвлөх нь урьдчилсан зураг төсөл, нарийвчилсан зураг төслийн ажлын эхэнд доорхи
ажлуудыг хийлээ:
1. Баянхошуу болон Сэлбийн дэд төвүүдийн төлөвлөлтийн талаар өмнө гарсан
судалгааны ажлуудын тайлан, мэдээллүүдийг цуглуулж тэдгээртэй танилцсан;
2. Захиалагчийн харъяа байгуулагуудын удирдлага, мэргэжилтнүүдтэй энэ төслийн
талаар уулзалтуудыг хийсэн. Үүнд Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар,
Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтйн газар, Ус сувгийн удирдах газрын (УСУГ)
удирдлага, мэргэжилтнүүдтэй уулзалт хийж төслийн талаар танилцуулж, зураг
төсөлд шаардлагатай мэдээллүүдийг авлаа.
3. Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамыг Нийслэлийн хөрөнгө
оруулалтын газрын захиалгаар Хидро дизайн прожект ХХК хийсэн ажлын зураг,
төсөвийг авч танилцлаа.
4. Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамыг Нийслэлийн хөрөнгө
оруулалтын газрын захиалгаар Хидро дизайн прожект ХХК хийсэн ажлын зураг,
төсөвийг авч танилцлаа.
5. Ариутгах татуургын коллектор шугамаар зайлуулах бохир усны хүчин чадлын
тооцоог гаргах үүднээс төлөвлөлтийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг судалсан.
6. Ариутгах татуургын коллектор шугамын трассыг явуулах хувилбарыг авч үзэн
харьцуулалт хийсэн.
7. Хоолойн материалын сонголтыг хийхэд бэлтгэх үүднээс ариутгах татуургын
шугамын хоолойн материалын сонголтын хувилбаруудыг судалсан.

5. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 4
2.1 Өмнө хийгдсэн судалгааны ажлууд
Энэхүү тайлангийн суурь болгож доорх бичиг баримтуудтай танилцлаа:
 Францын SEURECA “Улаанбаатар хотын цэвэр, бохир усны мастер төлөвлөгөө”
2006 он.
 Нийслэлийн хот байгуулалтын хүрээлэн “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл
хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг
хандлага” 2013 он.
 ICF GHK компанийн АХБ ТТ79-70 “Улаанбаатар хотын гэр хорооллын дэд төвийн
хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр”-ийн хүрээнд бэлтгэсэн ТЭЗҮ-ийн
эцсийн тайлан. 2013 оны 11-р сар
 Хидро дизайн прожект ХХК –ны боловсруулсан “7 буудал коллектор бохир ус
зайлуулах гол шугам” 2014 онд батлагдсан ажлын зураг, төсөв.
 Инж байгууламж ХХК “Ханын материалын бохир усны шугамын өргөтгөл” 06-
DRAW-2013 зураг, төсөв.
2.2 Ариутгах татуургын коллекторын хүчин чадал
Ажлын даалгаварт Баянхошуу дэд төвийн коллектор нь ID 300 мм диаметртэй 3.5 км
урттай, харин Сэлбэ дэд төвийн коллектор нь ID 400 мм диаметртэй 2.5 км байхаар өгсөн,
энэ нь Төсөл 1 –ийн ТЭЗҮ –д үндэслэсэн. Ариутгах татуургын байршил, шугамын хэмжээ
нь дэд төвүүдийн шаардлага мөн түүнчлэн ариутгах татуургын коллектор суурилуулагдах
газарт хийгдэх НЗДТГ –ын төлөвлөлтийн шалгуур үзүүлэлтийг хангах болон барилгын
ажилд гарч болох асуудал хүндрэл байгаа эсэхийг тодорхойлох үүднээс Зөвлөх нь
мэдээлэл цуглуулж ажиллаа.
2.2.1 Сэлбэ дэд төв
Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын газрын захиалгаар хийсэн Сэлбэ дэд төвийн
коллекторын ажлын зурагт 2200 м урттай IN 400 мм-ийн ширмэн хоолой хэрэглэхээр
заасан байна. Уг шугамын трасс нь засмал замын баруун талын зурвасаар явуулсан нь
ТЭЗҮ-д заасан трассын байрлалын дагуу хийгдэхээр төлөвлөсөнтэй таарч байна.
Улаанбаатар хотын 2030 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөөний тайланд Сэлбэ дэд төв, 7
буудал, Чингэлтэй, Дамбадаржаагийн бүсэд дунд давхарын орон сууцууд болон
сайжруулсан гэр хорооллыг төлөвлөсөн байна. Харин Чингэлтэй гудамжны дагуу өндөр
давхрын орон сууцны бүсүүд байна. Мөн хорооллын худалдаа, үйлчилгээний бүсүүдийг
төлөвлөсөн байна. Сэлбэ дэд төв болон ойр орчмын хэсгийн суурьшлын төлөвлөлтийг
Зураг 1-д үзүүлэв

6. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 5
Нам давхрын орон сууцны бүс
Дунд давхрын орон сууцны бүс
Өндөр давхрын орон сууцны бүс
Гэр хорооллын бүс
Дэд төв
Хорооллын худалдаа ажил
хэргийн бүс
Зураг 1 – Сэлбэ дэд төвийн ойр орчмын төлөвлөлт
Хотын ерөнхий төлөвлөгөөгөөр 1 хүний ус хэрэглээг 150-170 л/хоног байхаар тооцож,
Сэлбэ дэд төвийг хамруулан үйлчлэх 40000 м3
/хоног хүчин чадалтай цэвэрлэх
байгууламж барихаар төлөвлөсөн байна.
ТЭЗҮ –д дэд төвийг хотын ариутгах татуургын сүлжээнд холбохоор төлөвлөсөн ба уг
газрын төлөвлөлтийг хийхэд тусгасан байна.
Харин Улаанбаатар хотын цэвэр бохир усны мастер төлөвлөгөөгөөр (SURECA, 2006)
Сэлбийн голын баруун хэсгийн бохир усыг цуглуулж 3110 м коллекторыг засмал замын
дагуу барих бөгөөд үүнээс 1530 м нь ID 300, 1580 м нь ID 200 байх бөгөөд
Дамбадаржаагаас 25-р коллектор хүртэл үргэлжлэхээр төлөвлөсөн байна. Мөн Сэлбэ
голын зүүн хэсгээр Дамбадаржаагаас Дарь-Эх хүртэл 4610 м урттай ID 300-ийн коллектор
хоолойнуудыг барихаар төлөвлөжээ.
ТЭЗҮ-д Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийн хүчин чадлыг 250000 м3
/хоног
хүчин чадалтай байхаар өргөтгөнө гэж үзэн Сэлбэ дэд төвд тусдаа цэвэрлэх байгууламж
байгуулахгүйгээр ариутгах тауургын үндсэн коллекторыг байгуулж байгуулахаар
төлөвлөжээ. 7 буудлаас 25-р коллектор хүртэл DN 400 мм ариутгах татуургын коллектор
хоолойг барьж байгуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд Сэлбэ дэд төвийн зүүн өмнөд хэсгээс

7. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 6
Сэлбэ голын дагууд DN 400 коллекторын шугамд өөрийн урсгалаар урсаж чадахааргүй
нам дор хэсгийн бохирыг нэмэлт коллекторыг байгуулж цуглуулна. Нам дор газраас 25 –р
коллектор хүртэл шахах ариутгах татуургын насос станц, даралтат шугам шаардлагатай
болно. Энэхүү насос станц болон шугам хоолойн хүчин чадал нь 38 л/сек гэж тооцсон
байна.
ТЭЗҮ-ийн тооцоонд Сэлбэ дэд төвд 2030 оны түвшинд 20000 хүн ам байхаар тооцоолж, 1
хүний нэгж усны хэрэглээг 90 л/хоног байна гэж үзэн 29.2 л/сек бохир усыг зайлуулна гэж
тооцсон байна. Цаашид хөгжих бололцоог тооцож үзвэл Сэлбэ дэд төвийн бүсэд хамрах
хүрээнд 60000 хүн ам хамрагдаж бохир усны хэмжээг 87.6 л/сек байна гэжээ.
“Хидро дизайн прожект” ХХК-ийн хийсэн ажлын зурагт төлөвлөж байгаа ариутгах
татуургын коллектор шугамын бохир усны тооцоот зарцуулгыг тооцоогүй, зураг төслөө
ТЭЗҮ-ийн саналд үндэслэн хийжээ.
Сэлбэ ариутгах татуургын коллекторын зураг төслийн гол үзүүлэлтүүдийг өөр өөр зураг
төсөл, судалгаанд тусгасныг Хүснэгт 1 –д харуулав:
Хүснэгт 1 – Сэлбэ дэд төвийн коллектор шугамын шалгуур үзүүлэлтүүд
Нэр
Шугамын
урт, ки
Шугамын
голч DN,
мм
Дэд
төвийн
бохир
усны
дундаж
хэмжээ
м
3
/хоног
Нийт
дундаж
хэмжээ
м
3
/хоног
Дэд
төвийн
бохир
усны
зарцуулга
л/сек
Нийт
бохир
усны
зарцуулга
л/сек
Хотын 2030
Ерөнхий
төлөвлөгөө
- - 40,000
SURECA Цэвэр
бохир усны
мастер
төлөвлөгөө
1.530
1.580
300
200
Дэд төвийн ТЭЗҮ 2.555 400 5,049 19,286 29.2 116.8
“Хидро дизайн
прожект”-ийн
ажлын зураг
2.200 400
ТЭЗҮ-ийн судалгаанд Сэлбэ дэд төв, түүний ойр орчмын ариутгах татуургын коллекторын
зарцуулгыг 116.8 л/сек гэж ойлгож байна. Сэлбэ дэд төвийн зүүн өмнөд хэсгээс Сэлбэ
голын дагууд төлөвлөсөн нэмэлт коллекторын 38 л/сек зарцуулгыг хасч тооцвол манай
коллектор шугамаар 78.8 л/сек зарцуулга явна гэж үзэж болохоор байна.
БНбД 40-01-06-ийн дагуу зарцуулгын хувилбаруудаар, хоолойн дотоод диаметрийг 400
гэж авч үзэн гидравлик тооцоог хийж үзлээ. (Хүснэгт 2).
Хүснэгт 2 – Сэлбэ ариутгах татуургын коллекторын гидравлик тооцоо
Д/д
Зарцуулга,
л/сек
Шугамын
дотоод голч
ID***, мм
Шугамын
урт, м
Хэвгийн
Хоолойн
дүүргэлтийн
хэмжээ, H/D
Хурд и/sec

8. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 7
1 29.2 400 2200 0.009 0.28 1.10
2 78.8 400 2200 0.009 0.46 1.45
3 126.8* 400 2200 0.009 0.61 1.59
4 138.1** 400 2200 0.009 0.63 1.59
*BNbD 40-01-06 Хүснэгт –д дундаж зарцуулга дээр жигд бусын коэффициенц хамгийн их утгыг 1.6 –аар авч
зураг төслийн зарцуулгыг гарган хоногийн хэрэглээний дүр зургийг гаргасан.
** ТЭЗҮ-д нэг хүний хоногийн дундаж усны хэрэглээг 90л/сек гэж авсан бөгөөд НЗДТГ –ын төлөвлөлтийг
анхаарч авч үзэх үүднээс 10% -иар нэмэгдүүлсэн.
*** Шугамын дотоод голчыг (ID) зарцуулгын тооцоонд ашигласан, шугам хоолойн хэмжээсийг тодорхойлоход
нэрлэсэн гол (DN)-ийг хэрэглэсэн. Тэдгээрийн хэмжээс нь зарим хоолойнуудын хувьд ижил байдаг ч зарим
хоолойнууд, тухайлбайл ХХЯХ-н хувьд дотоод гол ч нь нэрлэсэн голчоос бага хэмжээтэй байдаг.
БНбД 40-01-06-ын 2.34-д зааснаар 300-400 мм-ын шугам хоолойд хамгийн их үедээ 80% -
ийн дүүргэлттэй байх бөгөөд бохир усны хурд хамгийн багадаа 0.8 м/сек байхаар хоолойн
гидравлик үзүүлэлтийг сонгоно гэжээ. Мөн 2.36-д бохир усны хоолойн хамгийн их хурдыг
хоолойн төрлөөс хамааруулж 4-10 м/сек байхаар тооцно гэсэн. Эдгээр нөхцөлүүдийг
хүснэгтэнд үзүүлсэн диаметрийн хувилбарууд нь хангаж, тооцоот зарцуулгыг өнгөрүүлэх
боломжтой байгаа бөгөөд Сэлбэ дэд хорооллын ариутгах татуургын коллектор шугамд ID
400 мм-ийн хоолой хэрэглэх боломжтой байна.
2.2.2 Баянхошуу дэд төв
Улаанбаатар хотын 2030 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөөний тайланд Баянхошуу дэд төв,
Баянхошуу, Зүүн салаа, Баруун салаагийн бүсэд дунд давхарын орон сууцууд болон
сайжруулсан гэр хорооллыг төлөвлөсөн байна. Мөн хорооллын худалдаа, үйлчилгээний
бүсүүдийг төлөвлөсөн байна. Баянхошуу дэд төв болон түүний ойр орчмын суурьшлын
төлөвлөлтийг Зураг 2-д үзүүлэв.
Хотын ерөнхий төлөвлөгөөнд 1 хүний ус хэрэглээг 150-170 л/хоног байхаар тооцож,
Баянхошуунд 40000 м3
/хоног хүчин чадалтай цэвэрлэх байгууламж барихаар төлөвлөсөн
байна.
Улаанбаатар хотын Ерөнхий төлөвлөлтийн газраас Баянхошууны цэвэрлэх байгууламжид
зориулж 1 га газар олгосон Улаанбаатар хотын засаг даргын А/899 тоот захирамжийг 2013
оны 9-р сарын 26-ны өдөр гаргуулсан байна. Мөн Нийслэлийн ИТХ-ын тэргүүлэгчдийн
шийдвэрээр уг цэвэрлэх байгууламжийг концессийн гэрээгээр байгуулах чиглэлийг
Нийслэлийн Эдийн засаг, хөгжлийн газарт өгсөн байна
Улаанбаатар хотын цэвэр бохир усны мастер төлөвлөгөөгөөр ТЭЗҮ –д сонгосон трасстай
ойролцоо байдлаар 2320 м урттай коллектор хоолойнуудыг барихаар төлөвлөжээ. Ханын
материал орчмын ариутгах татуургын коллекторыг өргөтгөж 760 м урттай DN 500
коллектор болгох, одоогийн коллектортой паралелаар 2360 м урт, ID 300 коллектор
шинээр барина гэсэн байна
Төслийн ТЭЗҮ-д Баянхошуу дэд төвд тусдаа цэвэрлэх байгууламж байгуулахгүй байхыг
санал болгосон бөгөөд Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийн хүчин чадлыг
250000 м3
/хоног хүчин чадалтай байхаар өргөтгөнө гэж үзэн Баянхошуу дэд төвийн баруун
урд хэсгээс зам дагуу 3470 м урттай ID 300 мм-ийн коллектор шугамыг шинээр хийж
Ханын материалын коллекторын эхтэй холбохоор төлөвлөсөн байна

9. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 8
Нам давхрын орон сууцны бүс
Дунд давхрын орон сууцны бүс
Өндөр давхрын орон сууцны бүс
Гэр хорооллын бүс
Дэд төв
Хорооллын худалдаа ажил
хэргийн бүс
Зураг 2 – Баянхошуу дэд төвийн ойр орчмын төлөвлөлт
ТЭЗҮ-ийн тооцоонд Баянхошуу дэд төвд 2030 оны түвшинд 20000 хүн ам байхаар
тооцоолж, 1 хүний нэгж усны хэрэглээг 90 л/хоног байна гэж үзэн 29.2 л/сек бохир усыг
зайлуулна гэж тооцсон байна. Баянхошуу дэд төвийн бүсийн хамрах хүрээнд 60000 хүн ам
хамрагдаж бохир усны хэмжээг 87.6 л/сек байна гэжээ.
Баянхошуу ариутгах татуургын коллекторын зураг төслийн гол үзүүлэлтүүдийг өөр өөр
зураг төсөл, судалгаанд тусгасныг Хүснэгт 3 –д харуулав:

10. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 9
Хүснэгт 3 – Баянхошуу дэд төвийн ариутгах татуургын коллекторын зураг төслийн гол
үзүүлэлтүүд
Нэр
Шугамын
урт, от
Шугамын
голч DN,
мм
Дэд
төвийн
дундаж
бохир
усны
хэмжээ
м
3
/хоног
Нийт
дундаж
бохир
усны
хэмжээ
м
3
/хоног
Дэд
төвийн
бохир
усны
зарцуулга
л/сек
Нийт
бохир
усны
зарцуулга
л/сек
2030 оны хотын
ерөнхий
төлөвлөгөө
- - 40,000
SURECA-ийн
Цэвэр бохир
усны мастер
төлөвлөгөө
2320 300
Дэд төвийн ТЭЗҮ 3470 300 5,049 19,286 29.2 116.8
ТЭЗҮ –ийн судалгаанд Баянхошуу дэд төв, түүний ойр орчмын нийт зарцуулга нь шинээр
баригдах коллекторын хувьд 116.8 л/сек байна гэж тооцоолсон.
Зарцуулгын хувилбаруудаар “Ариутгах татуурга, гадна сүлжээ байгууламж” БНбД 40-01-
06-ийн дагуу гидравлик тооцоог хийж үзлээ.
Хүснэгт 4 – Баянхошуу ариутгах татуургын коллекторын гидравлик тооцоо
Д/д
Зарцуулга,
л/сек
Шугамын
дотоод
диаметр
ID***, мм
Шугамн
урт, т
Хэвгий
Хоолойн
дүүргэлтийн
хэмжээ, H/D
Хоолойн
дүүргэлтийн
хэмжээ
1 29.2 300 3530 0.016 0.31 1.28
2 116.8 300 3530 0.016 0.71 2.03
3 186.9* 400 3530 0.016 0.65 2.16
4 204.6** 400 3350 0.016 0.66 2.18
5 29.2 300 4350 0.013 0.36 1.23
6 116.8 400 4350 0.013 0.52 1.78
7 186.9* 450 4350 0.013 0.58 2.40
8 204.6** 450 3530 0.013 0.60 2.06
*BNbD 40-01-06 Хүснэгт –д дундаж зарцуулга дээр жигд бусын коэффициенц хамгийн их утгыг 1.6 –аар авч
зураг төслийн зарцуулгыг гарган хоногийн хэрэглээний дүр зургийг гаргасан.
** ТЭЗҮ-д нэг хүний хоногийн дундаж усны хэрэглээг 90л/сек гэж авсан бөгөөд НЗДТГ –ын төлөвлөлтийг
анхаарч авч үзэх үүднээс 10% -иар нэмэгдүүлсэн.
*** Шугамын дотоод голчыг (ID) зарцуулгын тооцоонд ашигласан, шугам хоолойн хэмжээсийг тодорхойлоход
нэрлэсэн гол (DN)-ийг хэрэглэсэн. Тэдгээрийн хэмжээс нь зарим хоолойнуудын хувьд ижил байдаг ч зарим
хоолойнууд, тухайлбайл ХХЯХ-н хувьд дотоод гол ч нь нэрлэсэн голчоос бага хэмжээтэй байда

11. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 10
БНбД 40-01-06-ын 2.34-д зааснаар 300-400 мм-ын шугам хоолойд хамгийн их үедээ 80% -
ийн дүүргэлттэй байх бөгөөд бохир усны хурд хамгийн багадаа 0.8 м/сек байхаар хоолойн
гидравлик үзүүлэлтийг сонгоно гэжээ. Мөн 2.36-д бохир усны хоолойн хамгийн их хурдыг
хоолойн төрлөөс хамааруулж 4-10 м/сек байхаар тооцно гэсэн. Эдгээр шаардлагуудыг
Хүснэгт 4-д өгсөн голчууд хангаж байна.
Дараагийн бүлэгт Баянхошууны ариутгах татуургын коллекторын трассын талаар авч
үзнэ, өөр өөр хувилбаруудын хувьд үйлчилэх газар нь өөр, шаардагдах хоолойн голч нь
бас өөр байна. Богино трассад нь 400 мм-ийн дотоод голчтой ID шугамыг хэрэглэж болох
бол урт трассад нь хамгийн багадаа 450 мм -ийн дотоод голчтой ID шугам хэрэглэх
шаардлагатай.
3. Коллектор шугамын трассын хувилбар
3.1 Сэлбэ
“Хидро дизайн прожект” ХХК-ийн хийсэн Сэлбэ дэд төвийн коллекторын ажлын зургийн
коллектор шугамын трассыг Чингэлтэй гудамжны дагуу засмал замын баруун талын
зурвасаар явуулсан нь ТЭЗҮ-д заасан трассын байрлалын дагуу хийгдэхээр
төлөвлөсөнтэй таарч байна. Энэ трассаар нүүлгэн шилжүүлэлт бага зэрэг шаардлагатай,
мөн бизнессийн үйл ажиллагааг түр хугацаанд саатуулах болно, 13 газар одоо байгаа
барилгын доогуур эсвэл ойрхон гарахаар байна, энэ нь зураг төслийн нормоор
дэмжигддэгүй боловч Улаанбаатар хотод олон газар хэрэглэж ирсэн байна.
Хучилттай замын доогуур явуулах хувилбарт трассаар замын хучилтыг хуулах, нөхөн
сэргээх мөн замын хоёр урсгалыг хаах учир барилгын ажлын хугацаанд замын хөдөлгөөнд
хүндрэл учруулна. Барилгын доогуур эсвэл барилгад ойр барих ажлыг багасгах боловч
замын хучилтыг нөхөн сэргээх зардал илүү өндөр гарна.
Нүүлгэн шилжүүлэлтийн шаардлагыг тодорхойлоогүй байгаа хэдий ч сонгосон трасс нь
боломжтой, сайн хувилбар болсон байна, гэхдээ шугамыг байшингийн доогуур сүвлэж
суурилуулах талаарх эрсдэлийг нягталж үзсэний дараа трассыг бүрэн хүлээн зөвшөөрнө.
3.2 Баянхошуу
Баянхошууны дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын трассыг ТЭЗҮ-д 2
хувилбарыг авч үзсэн байнаr:
1. Дэд төвийн баруун урд хэсгээс Үйлдвэрчний эвлэлийн гудамжны засмал зам
дагуу Ханын материалын уулзвар хүртэл одоо байгаа коллекторт холбоно.
Шугамын урт 3.47 км, ID 300 мм-ийн хоолой төлөвлөнө (Зураг 3 ба 7).
2. Мөн Үйлдвэрчний эвлэлийн гудамжны дагуу явуулан Хилчин хотхоны орчмоос
хуучин төмөр замын далан дагуулан явуулна. Шугамын урт 3.2 км, диаметр нь ID
300 мм. Хилчин хотхоны орчмоос Ханын материалын одоо байгаа коллекторын
эхлэл хүртэл 10 м өгсөх тул өргөлтийн насос станц төлөвлөнө. (Зураг 3 ба 8)
Хилчин хотхоны орчмоос Ханын материалын одоо байгаа коллекторын эхлэл хүртэл 10 м
өгсөх тул хоёр дахь өргөлтийн насос станц шаардагдах бөгөөд үүнийг ТЭЗҮ-д тусгаагүй.
УБ хотын НААС2 төслийн хүрээнд ус хангамжийн шугам хоолойг төмөр замын хуучин
даланд суурилуулсан бөгөөд коллектор шугамыг суурилуулах бол даланг өргөтгөх
шаардлагатай. Хоёр талаараа даланд ойрхон хашаатай тул даланг өргөтгөнө гэвэл

12. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 11
нүүлгэн шилжүүлэлт хийх шаардлага гарна. Энэ асуудал мөн өргөлтийн насос станц
барьж, ашиглах зардал нь урт шугам хоолойтой эхний хувилбараас хэт өндөр гарч байгаа
тул 2-р хувилбарыг цаашид авч үзэхгүй.
Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газрын мэргэжилтнүүд 2-р хувилбарыг дэмжиж
байсан боловч тухайн үед өргөлтийн насос станц барих, даланг өргөсгөх асуудлууд
тодорхой болоогүй байсан юм.
Зураг 3 – ТЭЗҮ-ийн Баянхошууны коллектор шугамын трассын хувилбарууд
Үйлдвэрчний эвлэлийн гудамжны засмал замыг 3 жилийн дотор шинэчлэн, явган хүний
зам, гэрэлтүүлэг зэрэг ажлыг иж бүрнээр хийсэн бөгөөд энэ автозамын дагуу ариутгах
татуургын коллекторыг айл нүүлгэн шилжүүлэхгүйгээр шинээр угсрах боломжгүй байна.
Мөн түүнчлэн УБ хотын НААС төслийн хүрээнд баригдсан ус хангамжийн гол шугамаас
зайлсхийх шаарлагатай. Эсвэл автозамын нэг урсгалыг хуулж, щугам хоолойг угсарсны
дараа автозамын буцаан нөхөн сэргээх хувилбар байх юм. Эдгээр трассаар коллектор
шугамыг суурилуулах нь аль ч аргыг хэрэгэлэсэн үзүүлэх нөлөөл, зардал ихтэй. Гэхдээ
техникийн хувьд хийх боломжтой юм.

13. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 12
Зураг 4 – Баянхошууны ариутгах татуургын шугамыг барихаар санал болгосон Үйлдвэрчний
эвлэлийн гудамжны харагдах байдал
УСУГ –тай хийсэн уулзалт ярилцлагаар ТЭЗҮ –д авч үзсэнээс гадна өөр хувилбарыг нэмж
авч үзэх боломжийн талаар хөндөж ярьсан. Үйлдвэрчний эвлэлийн авто замын
хөдөлгөөнөөс зайлхийж болох хувилбар нь Баянхошуу дэд төвийн баруун урд үзүүрээс
баруун өмнө зүгт коллектор шугамыг эхлүүлэн өмнө тийш эргэн Толгойтын голын
гольдролтой паралел явуулж ТЭЗҮ-д тусгантай адилаар Ханы материалын уулзар хүртэл
явуулах хувилбарыг мөн авч үзэх нь зүйтэй гэж үзлээ. (Зураг 9)
Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар нь энэ хавьд барихаах төлөвлөсөн цэвэрлэх
байгууламжид зориулж олгосон байгаа газрыг холбох боломжийг авч үзэхийг санал
болгосон бөгөөд энэ хувилбартай тохирч байна.
Энэ хувилбарын хүрээнд Хилчин хотхоны урт талын чөлөөтэй зурвас газраар зүүн урагш
эргүүлэн ТЭЗҮ-д авч үзсэн 2-р хувилбарын дагуу ханы материалын хойд хэсэгт хүргэх
боломж (Зураг 10) байгаа. Гэхдээ мөн л өргөлтийн насос станц хэрэглэх болно
Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын газрын захиалгаар 2013 онд Мон инж байгууламж ХХК
“Ханын материалын бохир усны шугам өргөтгөл шинэчлэл” ажлын зургийг хийсэн бөгөөд
өнөөдрийн байдлаар энэ зургийн дагуу барилгын ажил эхлээгүй байгаа. Энэ шугам нь ID
500 хоолойг Ханы материалын одоо байгаа ID 250-ийн шугамтай зэрэгцээ хийхээр
төлөвлөсөн нь Баянхошууны коллекторт тохиромжтой нөхцлийг бүрдүүлнэ, гэхдээ ямар
зураг төслийн шалгуур үзүүлэлт авсан, Хотын бохирын сүлжээнд Баянхошууг холбох
хамгийн сайн шийдэл эсэх нь тодорхойгүй байна..

14. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 13
Зураг 5 – Шинээр төлөвлөж болох боломжтой трасс
Одоо байгаа бохирын шугам болон шинээр санал болгож буй Баянхошууны коллектор
шугамын хувилбаруудыг Зураг 6 -10 –т харуулсан.
Дөрвөн хувилбарын харъцуулалтыг Хүснэгт 5 –д харуулав.

15. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 14
Зураг 6 – Одоо байгуу ариутгах татуургын шугамууд

16. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 15
Зураг 7 – Хувилбар 1 (ТЭЗҮ –д)

17. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 16
Зураг 8 - Хувилбар 2 (ТЭЗҮ-д тусгасан боловч хоолойн төгсгөл ажлын зураг нь хийгдсэн DN 500 –ийн шугамтай холбогдоно)

18. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 17
Зураг 9 – Хувилбар 3 буюу Толгойтын голын хөндийн дагуу Ханын материалын уулзвар хүртэл

19. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 18
Зураг 10 – Хувилбар 4 (эхлэл нь 3-р хувилбартай адил, төгсгөл нь 2-р хувилбартай адил)

20. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 19
Хүснэгт 5 – Баянхошуу дэд төвийн коллектор шугамын трассын хувилбарын харъцуулалт
Трасс Хувилба1 Хувилбар 2 Хувилбар 3 Хувилбар 4
Тодорхойлолт
ТЭЗҮ-ийн 1-р
хувилбар
ТЭЗҮ-ийн 2-р
хувилбартай
адил боловч
хоолойн төгсгөл
ажлын зураг нь
хийгдсэн ID
500-ийн
шугамтай
хобогдоно
Толгойтын
голын хөндийн
дагуу Ханын
материалын
уулзвар хүртэл
Эхлэл нь 3-р
хувилбартай
адил, төгсгөл
нь 2-р
хувилбартай
адил
Шугамын урт, м 3530 3200 4350
Хоолойн дотоод голч
(ID), ии
400 400 450 450/300
Өргөлтийн насос
станц
х  х 
Шугамын урт
Шугамын урт
харьцангуй
бага
Шугамын урт
хамгийн бага
Хамгийн урт Харьцангуй урт
Нүүлгэн шилжүүлэлт
Засмал зам
доогуур
явуулах тул
нүүлгэн
шилжүүлэлт
бараг байхгүй.
Some required
for widening the
old railway
embankment
Зарим хашааг
нүүлгэх
шаардлагатай
(дүн шинжилгээ
шаардлагатай)
Зарим хашааг
нүүлгэх
шаардлагатай
(дүн шинжилгээ
шаардлагатай)
Шугамын зон дахь
хөрсний ус
Бага зэрэг Бага ээрэг
Голын ойр
газруудад
илэрнэ
Голын ойр
газруудад
илэрнэ
Нийт тооцоолсон
барилгын өртөг *,
сая ₮
4,562.3 4,143.6 4,364.0 3,422.7
Шугам хоолой 3,150 2,906 4,064 3,123
Насос станц 150 150
Хөрсний усны
түвшин бууруулах
300 150
Засмал зам
буулгаж шинээр
хийх
1,412 1,088
Нэг жилийн насос
станцын ашиглалтын
зардал
39 39
Тэмдэглэгээ: Өртгийг харъцуулалт хийх үүднээс ойролцоогоор авсан Авто замын хучилтыг хуулж
нөхөн сэргээх ажилд 1 км замд 400 сая орчим төгрөг зарцуулна гэж тооцлоо.
Трассын хувилбаруудын харьцуулалтаас үзэхэд 1 болон 3-р хувилбар нь хамгийн сайн
үнэлэгдэж байгаа тул энэ хоёр хувилбарын сонголтын талаар захиалагч болон
Нийслэлийн харъяа байгууллагуудтай нарийвчлан зөвшилцөх шаардлагатай байна. Бусад
анхаарал хандуулах шаардлагатай зүйлс:

21. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 20
 Үйлдвэрчний эвлэлийн гудамжны дагууд одоо байрлаж байгаа барилга
байгууламжуудыг холбох өртөг, энэ тохиолдолд Хувилбар 1 –д нэмж хучилтыг
нөхөж барих шаардлагатай, 3 –р хувилбарын хувьд шугам хоолойг урт зайд
холбох болно.
 Хувилбар 3 нь Хувилбар 1-тэй харъцуулахад барилга байгууламжид холболт хийх
бололцоотой.
 Хоёр хувилбарын аль алинд ч нүүлгэн шилжүүлэлтийн судалгааг гаргаагүй байгаа.
 Хувилбар 3 –нь ТЭЗҮ-ийн Байгаль орчны судалгаанд хамрагдаагүй хувилбар юм..
4. Шугам хоолойн материалын сонголт
ТЭЗҮ-д ариутгах татуургын коллектор шугамд HDPE долгиолсон гадаргатай давхар
ханатай ариутгах татуургын зориулалттай хоолой хэрэглэхээр тооцсон байна.
“Хидро дизайн прожект” ХХК-ийн хийсэн Сэлбэ дэд төвийн коллекторын ажлын зурагт
түгжээст холболттой зөөлөн ширмэн хоолой хэрэглэхээр зураг төслийг боловсруулжээ.
Зөөлөн ширмэн хоолойны маркыг ISO 2531 стандартын шаардлага хангасан PC 350 гэсэн
маркын хоолой хэрэглэнэ гэж зааж өгсөн байна, энэ нь даралттай (24 бар) хоолойнд
хэрэглэгдэх марк бөгөөд зөвхөн онцгой шаардлагатай газруудад хэрэглэж болно. Харин
ISO 2531 стандартын зөөлөн ширмэн хоолой нь даралттай шугам хоолойд ашиглах
зориулалттай хоолой бөгөөд ажлын хамгийн бага даралт PN 10 бар даралттай байна.
Даралттай шугамд хэрэглэх хоолой сонгосонтой холбогдуулан нийт төсөвт өртөг
харьцангуй өндөр гарсан байна.
Сэлбэ болон Баянхошууны бохирын коллектор шугам хоолой нь өөрийн урсгалаар урсах
учир хоолойн дотор талд даралт бага байна. Шугамын материалыг сонгохдоо
суурилуулах нөхцөлд тохиромжтой, дотоодын барилгын үйлдвэрлэлд хэрэглэдэг
материалтай тохирох, ашиглалтын хугацаа болон өртөг зэрэг зүйлс анхаардаг.
Баянхошуу дэд төвийн коллектор шугамыг 2 хувилбарын трассаар явуулах боломж байна.
Засмал зам доогуур явуулахад (1-р хувилбар) суурь нь бат бөх байхаар суурилуулах мөн
автомашины динамик ачааллыг тооцох хэрэгтэй юм. Хөрсний ус ихтэй, намгархаг хөрстэй
(3-р хувилбар) трассаар явуулах тохиолдолд бохир усны алдагдал, ус нэвчилтийг
үүсгэхгүйн тулд деформаци болон хөдөлгөөнд орхоогүй суурилуулах шаардлагатай.
Улаанбаатар хотод өмнө нь цутгамал ширмэн хоолой, асбето цемент хоолой, сүүлийн
жилүүдэд зөөлөн ширмэн хоолой, төрөл бүрийн PVC хоолой, ХХЯХ (Хүчитгэсэн хуванцар
яндан хоолой) –г бохирын шугамд ашиглаж ирсэн. Хуучин хэрэглэдэг байсан
материалууд нь ашиглалтын хугацаанд асуудал хүндрэл үүсгэдэг, шинээр гарсан
материалууд нь үнийн хувьд мөн суурилуулалтын техникийн хувьд барилгын гүйцэтгэгч
нарын хувьд төдийлэн танигдаагүй байдаг.
Хоолойн материалын сонголтын хувьд гурван өөр материалууд авч үзэж техник эдийн
засгийн хувьд харьцууллаа. Үүнд:
1. Зөөлөн ширмэн хоолой DI, ISO 2531. Энэ хоолойг “Хидро дизайн прожект” ХХК-ийн
хийсэн Сэлбэ дэд төвийн коллекторын ажлын зурагт ашигласан.
2. Долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолой HDPE, ISO 9969. Энэ
хоолойг ТЭЗҮ –д санал болгосон.
3. Шилээр хүчитгэсэн хуванцар хоолой GRE, ISO 14692. Монгол оронд нэвтэрч
байгаа харъцангуй шинэ хоолой, усны төслүүдэд хэрэглэгдсэн.

22. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 21
Долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолой HDPE –г урсацын шинж чанар,
өртөг, суурилуулахад хялбар, ашиглалтын хугацаа урт зэрэг шалтгаанаас бусад оронд их
хэрэглэдэг. Монгол улсад хэрэглэсэн туршлагатай. Уян хатан шинж чанартай тул хатуу
хоолойтой харъцуулбал ачаалалын доор деформацид орж, бохир ус алдах боломжтой.
Тйимээс энэ хоолойн хэрэглэхдээ зураг төсөл, суурилуулалтад онцгой анхаарч хоолойн
доод хэсгийн материалыг сайн, зөв нягтруулах шаардлагатай байдаг, энэ нь дээрээс ирэх
ачааллыг шугам болоод хөрс хүлээж авах чадвартай болдог.
Зөөлөн ширмэн хоолой, шилээр хүчитгэсэн хуванцар хоолой (GRE) –ийн хувьд
суурьлуулах болох хөрсний нягтруулалтыг зөв хийх шаардлагатай, гэхдээ энэ хоолойнууд
нь хатуу материалаар хийгдсэн байдаг тул суурилуулалтын хүнд нөхцөлтэй газар
хэрэглэхэд тохиромтой байдаг. Хоёуланг нь Сэлбэ болон Баянхошууны коллектор шугам
суурилуулах хүнд нөхцөлтэй газарт хэрэглэж болно.
Харин долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолойн хувьд энгийн хөрстэй
болон засмал зам доогуур, мөн намагтай хэсгт тавихад ямар маркын хоолой хэрэглэх
тооцоог (Хавсралт А) босоо ачаалалд өгөх деформацийг зохицуулдаг гол үзүүлэлт болох
ISO 9969 стандартын цагирагийн хөшүүн чанар (Ring Stiffness) үзүүлэлтэд үндэслэн
хийлээ
Тооцооны үр дүн нь долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолойг ариутгах
татуургын коллекторт хэрэглэж болохыг мөн доорхи маркуудыг авч үзэхийг харууллаа:
 Тээврийн хэрэгсэлийн ачаалалгүй хэвийн хөрстэй хэсэгт SN8
 Засмал замын доор суурилуулах хэсэгт SN12
 Намагтай хэсэгт суурилуулах хэсэгт SN16
Эдгээр тооцооны дагуу хоолойг суурилуулахдаа хоолойн эргэн тойронд хамгийн их нягт
95%-ийн нягтруулалтай хайрган (буталсан хайрга бол илүү сайн) дэвсгэр хийх
шаардлагатай. Энэ нь Монгол улсын өнөөгийн барилгын практикт тавигдах өндөр
шаардлага бөгөөд техникийн тодорхойлолт сайн гарах, мөн түүнчлэн барилгын хяналтын
ажлыг өндөр түвшинд явуулах шаардлагатай.
Зөөлөн ширмэн хоолой, долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолойн,
шилээр хүчитгэсэн хуванцар хоолой нь Сэлбэ, Баянхошууы ариутгах татуургын шугам
хоолойн Хүснэгт 6 –д харуулсан техникийн шаардлагыг материалын үнэ болон барилгын
зардлын хувьд хангаж байна.

23. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 22
Хүснэгт 6. 1 км хоолойн материалын болон угсралтын зардал
Хоолойн материал
Зөөлөн ширмэн хоолой
DI
Долгиолсон гадаргатай
давхар ханатай
хуванцар хоолой HDPE
Шилээр хүчитгэсэн
хуванцар хоолой
GRE
Цалин, сая ₮ 36.2 28.7 28.7
Материалын үнэ, сая
₮
318.0 230.1 346.7
Тээвэр, сая ₮ 4.9 2.0 2.0
Машин механизм,
сая ₮
41.7 5.7 5.7
Татвар, бусад
зардал, сая ₮
143.8 98.1 170.8
Нийт зардал, сая ₮ 544.5 365.1 517.5
Энэ харьцуулалтаас харахад долгиолсон гадаргатай давхар ханатай HDPE хуванцар
хоолой нь хамгийн хямд байна. Иймд Сэлбэ, Баянхошуу дэд төвийн ариутгах татуургын
коллектор хоолойг ийм хоолойгоор угсрах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Харин хоолойн
маркын хувьд онцгой газруудад Хавсралт А-д үзүүлсэн тооцооны үндэслэлийг баримтлан
сонголтыг хийх болно.

24. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 23
5. Дүгнэлт болон санал
5.1 Ерөнхий
 ТЭЗҮ-ийн судалгаанд авч үзсэн зарим өгөгдлүүдийг дахин хянан өөрчлөх
шаардлага байгааг энэхүү тайлангаар тодорхойллоо, ерөнхий концепци нь хүчин
төгөлдөр хэвээр байх бөгөөд ариутгах татуургын коллекторуудыг төлөвлөсөн
төсвийн хүрээнд хэрэгжүүлэх бололцоотой.
 Долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолой HDPE –г Сэлбэ,
Баянхошууны ариутгах татуургын коллекторын барилгад хэрэглэж болох бөгөөд
бусад материалуудаас хямд байна. Гэхдээ энэ хоолойг хэрэглэх зураг төсөл болон
барилгын шаардлагуудыг дагаж мөрдөх шаардлагатай. SN8 маркийн Долгиолсон
гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолой HDPE –г энгийн хөрстэй хэсэгт, SN12
маркийг хучилттай замын доогуур, SN16 хөрсний устай хэсэгт хэрэглэх ба эдгээрт
тавигдах шаардлагуудыг нарийвчилсан зураг төслийн шатанд тусгайлан
тодорхойлоно.
 НЗДГ -ийн Сэлбэ, Баянхошууны ариутгах татуургын коллекторын зураг төсөлд
ажиллуулахаар төлөвлөсөн найман зөвлөхүүдээс зөвхөн хоёр зөвлөхийг авч
ажиллуулж байна, иймээс энэхүү тайланд төслийн өртөг, ханган нийлүүлэлт,
нүүлгэн шилжүүлэлтийн асуудлуудыг нарийвчлан оруулаагүй болно. Нэмэлт
зөвлөхүүдийг авч ажиллуулахгүй бол зураг төсөл болон төслийн хэрэгжилтийн
цаашдын явцад нөлөөлөх магадлалтай байна.
5.2 Сэлбийн ариутгах татуургын коллектор
 Сэлбэ дэд төвийн коллектор шугамын трассыг “Хидро дизайн прожект” ХХК-ийн
хийсэн ажлын зургийн дагуу хийнэ, гэхдээ барилгын доогуур болон барилгад их
ойрхон суурилуулахтай холбоотой эрсдэлийг цаашид тодруулах шаардлагатай,
зарим газарт шугамыг замын доор эсвэл замтай ойрхон барих шаардлага гарч
болно.
 “Хидро дизайн прожект” ХХК-ийн санал болгосон материал нь хэт нүсэр байгаа тул
энд хэрэглэхэд өндөр үнэтэй байгаа учраас тохирох техникийн шаардлагуудыг
гарган зөв суурилуулахад нь анхаарч Долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар
хоолой HDPE –ээр солино.
 Энэ тайлангийн хугацаанд төсөвчин авч ажиллуулаагүй байгаа тул “Хидро дизайн
прожект” ХХК-ийн хийсэн ажлын зургийн төсөвт дүн шинжилгээ хийгээгүй.
 Тэдний төсвийн тооцооноос харвал, хэрэв барилгын ажлыг шугамын материалын
ханган нийлүүлэлтээс салгаж зарлабал дүн нь Дотоодын сонгон шалгаруулалт
зарлах хүрээнд багтаж байгаа тул англи хэл дээр баримт бичиг бэлтгэх
шаардлагагүй.
 Сэлбийн шугамын материал нь мөн Дотоодын ханган нийлүүлэлтээр хийгдэх
боломжтой байгаа боловч энэ материалыг Монголд үйлдвэрлэдэггүй учраас ханган
нийлүүлэлтийн баримт бичигийг бэлтгэхдээ олон улсын стандартыг мөрдөнө.
 Сэлбэ ариутгах татуургын материалын тоо хэмжээг Зураг төслийн даалгаварт
өөрчлөлт оруулсны дараа яаралтайгаар боловсруулж гаргах бололцоотой, улмаар
хэрэгжилтийн хугацааг хэмнэх үүднээс барилгын ажлаас өмнө ханган нийлүүлэх
бололцоотой.

25. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 24
 Төслийн шаардлагыг хангах үүднээс “Хидро дизайн прожект” ХХК нь энэхүү зөвлөх
багийн хяналтад зураг төсөлд өөрчлөлт хйих зохицуулалтыг яаралтай хийх
шаардлагатай.
5.3 Баянхошууны ариутгах татуургын коллектор
 ТЭЗҮ –д санал болгосон Баянхошууны ариутгах татуургын коллектор шугамын
трасс нь саяхан барьж байгуулсан хучилттай замын доогуур явах тохиолдолд л
хэрэгжих боломжтой байна. Хучилттай замаас зайлсхийх хувилбар трасс байгаа
хэдий ч зарим асуудлуудыг хэлэлцэж, НЗДТГ –ийн харъяа байгууллагууд нь энэ
тайланд харуулсан хувилбаруудыг хянан үзэж, аль хувилбарыг нь дэмжих тухай
шийдвэрээ гаргах хэрэгтэй байна.
 Баянхошууны ариутгах татуургын коллектор шугам нь трассаас шалтгаалан DN400
эсвэл DN450 байж болно. Долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар хоолой
HDPE –г бүх хэсгүүдэд хэрэглэж болох бөгөөд нарийвчилсан зураг төслийг хийх
үед зөв маркийг сонгож, сууриулуулалтын техникийн тодорхойлолтыг
боловсруулах шаардлагатай.
 Энэхүү тайлангийн хугацаанд төсөвчинг авч ажиллуулаагүй байсан тул
Баянхошууны ариутгах татуургын коллекторын хувилбаруудын үнийг харъцуулалт
хийх үүднээс урьдчилсан байдлаар тооцоолж гаргасан.
 Баянхошууны ариутгах татуургын үнийг нарийвчлалтайгаар гаргаагүй байгаа тул
АХБ –ны шаардлагыг хангах ханган нийлүүлэлтийн аргуудыг тодорхойлох
боломжгүй байна. Сэлбийн ариутгах татуургын коллектортой адилаар хугацаа
хэмнэх үүднээс шугамын материал болон барилгын ажлыг тус тусад нь зарлах нь
зүйтэй гэж үзэж байна.
2014 оны 5 –р сарын 23 нд Зөвлөх К. Хансен болон Ш.Ганзориг нар хүлээлгэн өглөө.

26. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 25
Хавсралт A –Долгиолсон гадаргатай давхар ханатай хуванцар
хоолой
Деформацийг тодорхойлоход дараах тэгшитгэлийг ашигладаг.
Энд:
- Хөрсний босоо даралт, кН/м2
-хоолойн цагирагийн хөшүүн чанар
- хөрсний уян харимхайн модуль /секущий/
Хөрсний босоо даралтийг дараах байдлаар тодорхойлно.
Энд:
- Хоолойн уртын 1 метрт ирэх хөрсний даралт, кН/м2
-Тээврийн хэрэгслээс үзүүлэх даралт, кН/м2
- Хоолойн гадна диаметр, м
Энд:
- Тээврийн хэрэгслийн тэнхлэг дээрх ачаа, кН/м
- Хоолой суурилуулах гүн, м
Ерөнхий өгөгдлийн хувьд “Хидро дизайн прожект” ХХК-ийн хийсэн 7 буудлын бохир усны
коллектор шугам зураг төслийн өгөдлүүдийг авлаа. Хоолойн диаметорийг ID 400 мм
хоолой дээр тооцоог хийв.
Хүснэгт 5. Тооцооны ерөнхий өгөгдөл
Д/д Үзүүлэлт Хэмжих нэгж Утга
1 Хоолойн гадна диаметр м 0.4
2 Хоолой суурилуулах хамгийн их гүн м 5.65
3 Хөрсний нягт /элсэнцэр чигжээстэй хайрган
хөрс/
кН/м
3
21.3
4 МПа 1.2
- ийн утгыг хөрсний төрөл болон нягтруулгын зэргээс хамааруулан тодорхойлно.

27. Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн ариутгах татуургын коллектор шугамын зураг төслийг
гүйцэтгэх зөвлөх үйлчилгээ
Эхлэлийн тайлан
Хуудас 26-ийн 26
Хүснэгт 6. Хөрснөөс хамаарах тооцооны өгөгдлүүд
Хөрсний
ангилал
Хөрсний төрөл Нягтруулаагүй
Хяналтын дор
нягтруулсан
1
Жижиг ширхэгтэй конгломерат,
уулын чулуулаг
0.7 2.0-5.0
2 Элс, хайрган хөрсний хольц 0.6 1.2-3.0
3 Элсэрхэг, шавранцар 0.5 1.0-2.5
4 Шавар, бамбалзуур хөрс <0.3 0.6
SN=8 кН/м2
үед:
Зөвшөөрөгдөх нийлбэр деформацийн утга 12% байх тул SN=8 кН/м2
байхад
зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их байна.
SN=12,5 кН/м2
үед:
SN12.5 байхад хоолойд үүсэх деформаци зөвшөөрөгдөх хэмжээнд байна.
Тээврийн хэрэгслээс үүсэх ачааллыг тооцоогүй тохиолдолд:
Намгархаг хөрстэй үед:
SN=16 кН/м2
үед: