1. Γενικό Λύκειο Τυχερού Τάξη: B’
Έκθεση Ερευνητικής Εργασίας
‘‘Στο Λαβύρινθο των Εξαρτήσεων’’
Επιμέλεια Εργασίας: Λίτσκα Λουκία, Τόλγου Πασχαλίνα ,
Βουρδόγλου Γιάννης , Γκίρτζαλη Μαρία, Δαούτης
Νεκτάριος.
Υπεύθυνη Καθηγήτρια: κ. Τζινίκου Όλγα.
Σχολικό Έτος:2013-2014
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

2. ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
 Τι είναι η εξάρτηση;
 Είδη εξάρτησης
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ:
 Γιατί οι άνθρωποι ωθούνται στις εξαρτήσεις;
 Αίτια-παράγοντες
Α) Οικονομική κρίση
Β) Κοινωνικοί τομείς
Γ) Ψυχολογικός τομέας
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ:
 Ποιες είναι οι επιπτώσεις των εξαρτήσεων στην ζωή του ατόμου;
Α) Αλκοόλ
Β) Τσιγάρο
Γ) Ναρκωτικά
Δ) Διαδίκτυο
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ:
 Τι είναι η πρόληψη πως μπορούμε να προλάβουμε τις εξαρτήσεις;
ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
 Θεραπεία
 Πως μπορεί το άτομο να οδηγηθεί στον σωστό δρόμο;
 Βήματα θεραπείας
 Κέντρο υποστήριξης-απεξάρτησης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Τι είναι εξάρτηση;

3. Εξάρτηση είναι η έντονη και συνεχής ανάγκη του ατόμου για χρήση μιας
ουσίας. Το άτομο όχι μόνο δεν μπορεί να σταματήσει τη χρήση, αλλά χρειάζεται
ολοένα και περισσότερο να την αυξάνει για να έχει τα ίδια αποτελέσματα.
Υπάρχουν δύο είδη εξάρτησης, η σωματική και η ψυχική.
- Στη σωματική εξάρτηση ο οργανισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει φυσιολογικά
χωρίς την ουσία, με αποτέλεσμα να εκδηλώνεται το στερητικό σύνδρομο, δηλαδή
δυσάρεστα και επώδυνα σωματικά συμπτώματα όταν το άτομο διακόψει ή
μειώσει τη χρήση της ουσίας.
- Στην ψυχική εξάρτηση το άτομο οργανώνει όλη του τη ζωή γύρω από την
ουσία, η οποία γίνεται αυτοσκοπός. Δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή του χωρίς
την ουσία, γιατί μόνο με αυτή νοιώθει ότι μπορεί να τα βγάλει πέρα.
Όλες οι εξαρτησιογόνες ουσίες προκαλούν ψυχική εξάρτηση, ενώ σωματική
εξάρτηση προκαλούν κάποιες από αυτές.
Εξαρτήσεις υπάρχουν μόνο από ουσίες;
Η εξάρτηση από τις ουσίες είναι μία μόνο μορφή εξάρτησης. Άλλες μορφές
εξάρτησης μπορεί να είναι από σχέσεις, πράγματα, συνήθειες, όπως, τυχερά
παιχνίδια, καταναλωτικά προϊόντα, εργασία, φαγητό, τηλεόραση, κινητά,
υπολογιστές ή από σημαντικά πρόσωπα.
Κοινά χαρακτηριστικά σε όλες τις μορφές εξάρτησης είναι η απώλεια ελέγχου
και το ότι το άτομο έχει απόλυτη ανάγκη την ουσία/ συνήθεια/ σχέση
προκειμένου να απωθήσει τα δυσάρεστα συναισθήματα και την έντονη ψυχική
πίεση.
Οι ουσίες που προκαλούν τις εξαρτήσεις είναι γνωστά ως «ναρκωτικά». Για
την ακρίβεια, «ναρκωτικά» ή εξαρτησιογόνες ουσίες είναι κάθε ουσία (φυσική ή
τεχνητή) που επιδρά στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα του ανθρώπου και τη
χρησιμοποιεί για να αλλάξει τη διάθεσή του.
Οι εξαρτησιογόνες ουσίες διακρίνονται σε νόμιμες (καπνός, οινοπνευματώδη
ποτά) και παράνομες (χασίς, κοκαΐνη, ηρωίνη, αμφεταμίνες κ.α.). Η διάκριση
αυτή υπαγορεύεται από την υπάρχουσα νομοθεσία, αλλά στην πραγματικότητα
και οι δύο αυτές κατηγορίες προκαλούν εξάρτηση.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ:
Γιατί οι άνθρωποι καταφεύγουν στις εξαρτήσεις ;

4. Αιτίες-Παράγοντες
• Ψυχο -κοινωνικές αιτίες εξάρτησης:
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη ενός συνδυασμού
ψυχολογικών, κοινωνικών και βιολογικών παραγόντων που οδηγεί
κάποιο άτομο στη χρήση. Ο συνδυασμός αυτός διαφοροποιείται μεταξύ των
ατόμων, αλλά και στο ίδιο το άτομο κατά τη διάρκεια του χρόνου. Αυτό
σημαίνει ότι κάθε περίπτωση χρήσης ή και εξάρτησης είναι μοναδική και
ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Δεν υπάρχει ένα προφίλ χρήσης, όπως
επίσης δεν υπάρχει ένα μοναδικό προφίλ ατόμου σε κίνδυνο.
Στους κοινωνικούς - περιβαλλοντικούς παράγοντες θα περιγράφαμε τα
χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας, το νομικό καθεστώς που ισχύει για τις
ουσίες, ο βαθμός διαθεσιμότητας τους και η έκθεση του ατόμου σε αυτές, το
οικογενειακό περιβάλλον και οι επιδράσεις που ασκεί στο άτομο, το σχολικό
περιβάλλον, καθώς και οι συνομήλικοι και οι επιρροές τους.
Στους ατομικούς - ψυχολογικούς παράγοντες εντάσσονται η προσωπικότητα
του ατόμου, η συμπεριφορά του και η ενδεχόμενη ψυχοπαθολογία του. Τέλος,
στους βιολογικούς παράγοντες έχουμε την ουσία και τα χαρακτηριστικά της και
τον ανθρώπινο οργανισμό.
Οικονομικοί παράγοντες:
Τα τελευταία 3 χρόνια στη χώρα μας υπάρχει οικονομική κρίση. Οι επιπτώσεις
της είναι ιδιαίτερα εμφανείς σε όλο το φάσμα κοινωνικής, πολιτικής,
οικονομικής ζωής των Ελλήνων. Η κρίση υποβαθμίζει τις συνθήκες ζωής,
επηρεάζει αρνητικά την ψυχική και σωματική υγεία, εντείνει την
περιθωριοποίηση και την παραβατικότητα, υποθάλπει φαινόμενα κοινωνικής
έντασης και βίας, αυξάνει τις ανισότητες και θέτει σε κίνδυνο τα ανθρώπινα
δικαιώματα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι από το 2009 και μετά υπάρχει σαφής
επιδείνωση διαφόρων δεικτών υγείας του πληθυσμού, αύξηση της κατάθλιψης,
των αυτοκτονιών και της εγκληματικότητας. Σύμφωνα με τις έρευνες που έχουν
διεξαχθεί , η οικονομική κρίση επηρεάζει περισσότερο τις λιγότερο ανεπτυγμένες
χώρες και τους πιο αδύναμους σε μια κοινωνία. Η κρίση ευνοεί την αντίληψη ότι
κάποιες κοινωνικές ομάδες είναι κατώτερες από άλλες με μεγαλύτερη εξουσία ή
επιρροή, θέτοντας σε κίνδυνο τα δικαιώματά τους. Όταν οι κοινωνίες χάνουν τη
συνοχή τους είναι πολύ πιθανόν να βρεθούν αντιμέτωπες με τη χρήση ουσιών
και την εγκληματικότητα, που με τη σειρά τους εντείνουν την κοινωνική

5. αποσταθεροποίηση, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο. Οι επιπτώσεις είναι πιο
έντονες για τους ευάλωτους πληθυσμούς, όπως οι χρήστες ουσιών, που ήταν ήδη
πολλαπλός επιβαρυμένοι πριν από την κρίση.
1. Μεταξύ των χρηστών, που κάνουν ενδοφλέβια χρήση ουσιών, ο αριθμός νέων
κρουσμάτων ΗΙV σχεδόν οκταπλασιάστηκε, μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2011.
Εξίσου ανησυχητικά ανεβαίνουν και οι δείκτες αύξησης της ηπατίτιδας C.
2. Διαπιστώνεται επίσης στροφή των εξαρτημένων σε νέες, πιο οικονομικές αλλά
εξαιρετικά επικίνδυνες ουσίες, όπως η κρυσταλλική μεθαμφεταμίνη.
3. Η κρίση επηρεάζει, προς το χειρότερο, το κίνητρό τους για θεραπεία, τις
προοπτικές ισότιμης και παραγωγικής επανένταξής τους στην κοινωνία.
4. Ακόμη, η κρίση επιδρά αρνητικά στη δυνατότητα του οικογενειακού τους
περιβάλλοντος, ώστε να κινητοποιηθεί και να στηρίξει την προσπάθεια
απεξάρτησης.
5. Επίσης η παρούσα κατάσταση ωθεί κάποια άτομα στις ουσίες, άρα είναι
εμφανής η αύξηση των εξαρτημένων ατόμων. Οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών
εγκλωβίζουν τα προβλήματά τους με τη χρήση των ουσιών, σαν να τα
απομονώνουν σε ένα γυάλινο μπουκάλι τοποθετώντας σε αυτό ένα πώμα από
φελλό. Αν σταματήσουν τη χρήση ουσιών είναι σαν να βγάζουν το φελλό και
ξαφνικά βγαίνουν στην επιφάνεια όλα τα προβλήματα συσσωρεμένα.
Η κρίση δεν οξύνει μόνο τα κοινωνικά προβλήματα, αλλά περιορίζει
δραματικά και τις δυνατότητες αντιμετώπισής τους, επειδή οδηγεί σε
συρρίκνωση την κοινωνική πολιτική και το κράτος πρόνοιας. Υπηρεσίες και
προγράμματα στο χώρο της υγείας και της κοινωνικής φροντίδας χρειάζεται να
αναπροσαρμόσουν τη στρατηγική τους, για να ανταπεξέλθουν στους μειωμένους
προϋπολογισμούς, την αδυναμία προσλήψεων και τις επιπτώσεις, τις οποίες
στους εξυπηρετούμενους αλλά και στο προσωπικό τους η κρίση και τα μέτρα
λιτότητας.
Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά έχει επισημάνει ότι οι
κυβερνήσεις χρειάζεται να λαμβάνουν υπόψη τη σχέση κόστους-οφέλους των
υπηρεσιών πριν προβούν σε περικοπές δαπανών στο τομέα της πρόληψης και
της απεξάρτησης από τις εξαρτησιογόνες ουσίες.
- Ποιες είναι οι επιπτώσεις των εξαρτήσεων στη ζωή του ατόμου ;
• Αλκοόλ : Ο άνθρωπος που καταναλώνει μεγάλη ποσότητα αλκοόλ
συνήθως νιώθει κατάθλιψη και νευρικότητα. Όσον αφορά στην υγεία του
μπορεί να προκληθούν μεγάλες νοητικές και σωματικές βλάβες. Τα
αλκοολικά άτομα τις περισσότερες φορές δεν μπορούν να ελέγξουν τον
εαυτό τους ιδίως όταν βρίσκονται μέσα σε ένα σύνολο ατόμων, και
γίνονται επιθετικοί. Η ύπαρξη ενός αλκοολικού εντός του οικογενειακού
περιβάλλοντος προκαλεί συχνά φαινόμενα βίας μεταξύ των ενηλίκων.
Τέλος, η επήρεια αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε ατυχήματα κυρίως

6. αυτοκινητιστικά καθώς και οικιακά.
• Διαδίκτυο : Ο εθισμός στο διαδίκτυο αποτελεί έναν σύγχρονο τρόπο
εξάρτησης. Αρχικά, η συχνή χρήση προκαλεί άγχος και σύγχυση. Επίσης,
μπορεί να οδηγήσει στην απομόνωση από την οικογένεια και τον
κοινωνικό περίγυρο, καθώς και στην εγκληματικότητα. Η έντονη ανάγκη
για την χρήση του διαδικτύου καθιστά τον χρήστη εξαρτημένο και
εγκλωβισμένο σε έναν λαβύρινθο εκατοντάδων μηνυμάτων και διαφόρων
άλλων ασήμαντων ειδήσεων και πληροφοριών.
• Τσιγάρο: Τα προϊόντα καπνού έχουν αναγνωριστεί από τον παγκόσμιο
οργανισμό υγείας ως εξαρτησιογόνα και βρίσκονται στην ίδια κατηγορία
με ουσίες όπως η κοκαΐνη. Η νικοτίνη περιέχεται στον καπνό και
θεωρείται υπεύθυνη για την εξάρτηση από το κάπνισμα, αν και οι
περισσότεροι καπνιστές γνωρίζουν τις συνέπειες συνεχίζουν λόγω της
νικοτίνης. Η νικοτίνη δρα στον εγκέφαλο διεγείροντας μια σειρά
νικοτινικών υποδοχέων, κάτι που αποτελεί χαρακτηριστικό όλων των
εξαρτησιογόνων ουσιών και θεωρείται ότι παίζει κεντρικό ρόλο στον
μηχανισμό πρόκλησης-εξάρτησης. Ακόμη η νικοτίνη δίνει την
ψευδαίσθηση ότι χαλαρώνει και βοηθάει στην συγκέντρωση διότι
απομακρύνει τις δυσάρεστες αισθήσεις που βιώνει ο οργανισμός από την
έλλειψη της.
• Ναρκωτικά: Κυρίως τα νέα άτομα που περνούν το στάδιο της εφηβείας
μέσα στις δυσκολίες της ψυχοσωματικής ανάπτυξης και της αποδοχής του
στενού και ευρύτερου περιβάλλοντος. Επίσης βιώνουν κατά τον πιο
έντονο τρόπο τον σκληρό ανταγωνισμό της σύγχρονης καταναλωτικής
κοινωνίας, την μοναξιά αλλά και τον βομβαρδισμό που δέχεται ανελέητα
από τις αιτίες που οδηγούν ορισμένους νέους στα ναρκωτικά.
• Εξάρτηση από τα τυχερά παιχνίδια-τζόγο: Η εξάρτηση από τον τζόγο
είναι ισχυρότερη ακόμη και από αυτήν του αλκοόλ. Στη χώρα μας η
νοοτροπία του εύκολου πλουτισμού αλλά και απόσπαση από τα
προβλήματα της καθημερινότητας και οι κοινωνικά αποδεκτή
απασχόληση με το τζόγο έχουν μετατρέψει τα τυχερά παιχνίδια σε χώρο
εναπόθεσης. Ταυτόχρονα ο τζόγος κάνει τον παίκτη να ξεχνάει όλα τα
άλλα προβλήματα που μπορεί να τον απασχολούν και να στρέφεται
αποκλειστικά στη διαδικασία του παιχνιδιού. Αν κερδίσει στο στοίχημα
τότε βιώνει έναν θρίαμβο και αμέσως μπαίνει στη διαδικασία να
στοιχηματίσει τον επόμενο αγώνα. Αν χάσει η προσδοκία που είχε για
νίκη μετατρέπεται σε πείσμα, σε ανάγκη να στοιχηματίσει περισσότερα
για να πάρει πίσω τα χρήματα που θεωρεί πως του ανήκουν.

7. Τρόποι Αντιμετώπισης των εξαρτησιογόνων ουσιών:
Τι είναι πρόληψη της χρήσης ουσιών και πότε ξεκινάει;
Η πρόληψη περιλαμβάνει κάθε προσπάθεια για μείωση ή καθυστέρηση της ζήτησης
χρήσης ουσιών. Είναι σημαντικό να λειτουργεί σε πολλά επίπεδα και να ξεκινά από
μικρές ηλικίες. Μέθοδοι, όπως η απλή ενημέρωση για τις συνέπειες της χρήσης των
ουσιών, ο εκφοβισμός και η παρουσίαση της χρήσης με τα μελανότερα χρώματα ή η
ρητή απαγόρευση, δεν έφεραν σημαντικά αποτελέσματα.
Η πρόληψη έχει να κάνει με έναν καθημερινό τρόπο ζωής. Ξεπερνά τα όρια της
παθητικής ενημέρωσης, στόχο έχει την ανάπτυξη και την καλλιέργεια μιας στάσης
ζωής χωρίς εξαρτήσεις η οποία σέβεται τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.
• Πώς μπορεί το άτομο να προφυλαχτεί από τις αρνητικές
επιπτώσεις του καπνίσματος;
Το κάπνισμα αποτελεί μια πολυπαραγοντική συμπεριφορά, καθώς συνδέεται με ποικίλες
πτυχές της καθημερινής ζωής και με συναισθήματα ή σκέψεις που δυσκολεύουν τον
καπνιστή να πάρει την απόφαση να καταφέρει να το σταματήσει. Επιπλέον, ακόμα
και αν κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τις αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος
στον ανθρώπινο οργανισμό, και κυρίως λόγω της αυξημένης επικινδυνότητας
ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα, η εξάρτηση από τη νικοτίνη - σωματική ή
ψυχολογική, παραμένει ισχυρή για τους περισσότερους καταναλωτές με αποτέλεσμα
να δυσκολεύονται να το διακόψουν. Έτσι, στα πλαίσια της προαγωγής της υγείας, τα
προληπτικά μέτρα έχουν ως στόχο τόσο την έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση του
κόσμου, όσο και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, της κριτικής στάσης απέναντι
στην πληροφόρηση, της διεκδίκησης σε θέματα δημόσιας υγείας, και ταυτόχρονα του
σεβασμού της γνώμης των άλλων. Επιπλέον οι καπνιστές κατά τη διάρκεια διακοπής
του καπνίσματος οφείλουν να λαμβάνουν τη στήριξη από το οικογενειακό και φιλικό
τους περιβάλλον, το γιατρό τους, ή ακόμα και ένα άτομο που θα απαντήσει σε
τηλεφωνική γραμμή του καπνού, οι οποίοι θα πρέπει να είναι εξίσου καλά
ενημερωμένοι. Ωστόσο, τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα,
δυστυχώς κρίνονται ελλιπή συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
και για το σκοπό αυτό μελλοντικά συνίσταται να στραφεί εντονότερα το ενδιαφέρον
των ειδικών ψυχικής υγείας προς τον τομέα αυτό.
• Πώς μπορεί το άτομο να προφυλαχτεί από τις αρνητικές
επιπτώσεις του διαδικτύου;

8. -Οι γονείς είναι απαραίτητο να θέτουν κανόνες για την χρήση του ηλεκτρονικού
υπολογιστή και κυρίως για την πρόσβαση στον χώρο του διαδικτύου.
-Τα μικρότερα ηλικιακά μέλη της οικογένειας πρέπει να ωθούνται σε κοινωνικές
και αθλητικές δραστηριότητες, καθώς και σε οικογενειακές δραστηριότητες, έτσι
ώστε να αποφεύγεται η συχνή χρήση του υπολογιστή.
-Εξίσου σημαντικό είναι ο υπολογιστής να τοποθετείται σε δωμάτιο κοινής
χρήσης από την οικογένεια και όχι στο παιδικό δωμάτιο.
Ωφέλιμη θα ήταν και η εγκατάσταση προγραμμάτων ελέγχου της πρόσβασης σε
συγκεκριμένες σελίδες αλλά και του χρόνου παραμονής στον ιστό.
• Πώς μπορεί το άτομο να προφυλαχτεί από τον αλκοολισμό;
• Σωστή ενημέρωση από το οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό περιβάλλον
του ατόμου.
• Αυτοέλεγχος και όχι επιρροή από τους κοντινούς ανθρώπους (φίλοι,
συγγενείς κ.ο.κ)
• Συστηματική συζήτηση κυρίως με τους γονείς για τυχόν προβλήματα που
απασχολούν τον νέο έτσι ώστε να μην αισθανθεί πως βρίσκεται σε
αδιέξοδο και βρει καταφύγιο στον αλκοολισμό με σκοπό να τα ξεχάσει.
• Πώς μπορούμε να προφυλαχτούμε από τον τζόγο:
Κάποιος που είναι εξαρτημένος από τα τυχερά παιχνίδια χρειάζεται
βοήθεια από ειδικούς αλλά και από το οικογενειακό του περιβάλλον έτσι
ώστε να καταφέρει να απεξαρτηθεί από τον τζόγο και το πάθος του αυτό
να γίνει μια ανάμνηση και όχι μια ανάγκη που θα τον οδηγήσει σε
αδιέξοδα. Επιπλέον και η κοινωνία πρέπει να λάβει κάποια μέτρα
δημιουργώντας π.χ. κάποια συμβουλευτικά και ενημερωτικά κέντρα.

9. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η θεραπεία
Τα θεραπευτικά προγράμματα ακολουθούν ψυχοκοινωνική κατεύθυνση και
δεν χορηγούν φαρμακευτικές ή υποκατάστατες ουσίες για την αντιμετώπιση της
εξάρτησης. Στόχος της θεραπείας είναι να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει το
σύνολο των ψυχοκοινωνικών παραγόντων που συμβάλλουν στη δημιουργία και
διατήρηση της εξάρτησης, αποκόπτοντας οριστικά το άτομο από το φαύλο κύκλο
της. Για το σκοπό αυτό η θεραπευτική διαδικασία λαμβάνει υπόψη και εμπλέκει
το άτομο, το διαπροσωπικό του δίκτυο αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.
Στο πλαίσιο αυτό ο εξαρτημένος δεν αντιμετωπίζεται ως «ασθενής» που
υποβάλλεται παθητικά σε θεραπεία, αλλά συμμετέχει ενεργά σε αυτήν. Η
συμμετοχή στο πρόγραμμα είναι εθελούσια, δεν πραγματοποιούνται
αναγκαστικές εισαγωγές και ο θεραπευόμενος διατηρεί το δικαίωμα να
διακόψει την παρακολούθηση ανά πάσα στιγμή. Από τη στιγμή που το άτομο
αποφασίζει να ενταχθεί στο θεραπευτικό πρόγραμμα, απαιτείται η ενεργητική
συμμετοχή του στις καθημερινές θεραπευτικές, εκπαιδευτικές και άλλες
δραστηριότητες.

10. Η πολύπλευρη θεραπευτική παρέμβαση περιλαμβάνει υπηρεσίες
ενημέρωσης, μείωσης της βλάβης, συμβουλευτικής υποστήριξης, φροντίδας της
υγείας, ψυχικής απεξάρτησης, οικογενειακής θεραπείας εκπαίδευση και
κατάρτισης, νομικής στήριξης, επανένταξης στην κοινωνία και στον κόσμο της
εργασίας.
Τελικό στόχος είναι η πλήρης και σταθερή αποχή από τη χρήση ουσιών και
την παραβατικότητα και το χτίσιμο ενός νέου τρόπου ζωής με ισότιμη και
δημιουργική ένταξη του ατόμου στην κοινωνία.
Όλες οι υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν στους χρήστες ουσιών και στις
οικογένειές τους και χωρίς διακρίσεις.
Βιβλιογραφία:
 www.asknow.gr
 www.prolipsis.gr

11.  www.kethea-ithaki.gr