1. 1. Хичээл унших
a. Ангиллыг бүтцийн схемеер үзүүлэх
b. 5 асуулт зохиох
c. Òºìºðëºãèéí öàõèëãààíû øèíæ унших
2. Ашиглах материал
a. Материал судлал
b. Дараах унш
c. 10 асуулт зохиох
Òºìºðëºãèéí öàõèëãààíû øèíæ
Ìàøèíû îðîîìîã, àïïàðàòóóä, öàõèëãààí äàìæóóëàõ øóãàìíû óòàñ, öàõèëãààí
õóâèàðëàõ áàéãóóëàìæèéí áóñàä òºìºð çýðýã íü òºìºðëºã öàõèëãààí äàìæóóëàõ
ìàòåðèàëààð áýëòãýãäýíý. Çàðèì íýãýí áàéãóóëàìæèíä äàìæóóëàõ ìàòåðèàë õàëààã÷
ìàòåðèàëûí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ áà ýíý íü ìóó äàìæóóëàõ áóþó öàõèëãààí ýñýðã¿¿öýë ºíäºð
ìàòåðèàë áàéõ ¸ñòîé. Äàìæóóëàõ çîðèóëàëòûí ìàòåðèàëûí ¿íäñýí øèíæ òºìºðëºãèéí
öàõèëãààí äàìæóóëàõ ÷àäâàð áîëíî. ¯ëýìæ èõ õýìæýýíèé öàõèëãààí äàìæóóëàõ òºìºðëºã
÷ºëººòýé îëîí ýëåêòðîíòàé áàéäàã. Öàõèëãààí õ¿÷äëèéí ¿éë÷ëýë õ¿ðòýë ýëåêòðîíóóä ýìõ
çàìáàðààã¿é õºäºë㺺íòýé áàéíà. Ýëåêòðîíóóä ÿíç á¿ðèéí ÷èãëýëä øèëæèí õºäºëæ òýä
òºìºðëºãèéí á¿õ ýçëýõ¿¿íýýð æèãä òàðõàí õóâààðèëàãäñàí áàéíà. Àòîìóóä ººðñ人
ýëåêòðîíîî àëäàæ, òýð íü íýìýõ èîí áîëîí õóâèðààä òàëñò òîðûí çàíãèëààíä áàéðëàíà.
Èéíõ¿¿ òºìºðëºã äàìæóóëàã÷ íü ººðèéíõºº òàëñò òîðûí çàíãèëààíû äýðãýä õýëáýëçýõ
íýìýõ èîí ýìõ çàìáàðààã¿é õºäëºõ ÷ºëººò ýëåêòðîíîîñ á¿ðäýíý. Õýðýâ òºìºðëºã
äàìæóóëàã÷èéí òºãñãºëä öàõèëãààí õ¿÷äýë áèé áîëãîâîë äàìæóóëàã÷èéí ýëåêòðîíóóä
äàìæóóëàã÷èéí òºãñãºëººñ ºãºãäñºí ã¿éäýë ¿¿ñãýã÷èéí õàñàõ ðóó, äàìæóóëàã÷èéí òºãñãºë
ð¿¿ ã¿éäýë ¿¿ñãýã÷èéí íýìýõ ð¿¿ òóñ òóñ õºäºëíº. Ýíý ýëåêòðîíóóäûí ÷èãëýëòýé
õºäºë㺺í íü òºìºðëºãò ã¿éõ öàõèëãààí ã¿éäýë áîëíî. Òºìºðëºã äàìæóóëàã÷èä ÷ºëººò
ýëåêòðîíû òîî èõ áàéäãààñ äàìæóóëàã÷èä õ¿÷äëèéã õýä äàõèí èõýñãýâýë, öàõèëãààí ã¿éäýë
òºä äàõèí èõñýõ áîëíî. Èéìýýñ õ¿÷äëèéí õóâüñàëòûí ¿åä äàìæóóëàõ òºìºðëºãèéí
öàõèëãààíû ýñýðã¿¿öëèéí ( R ) õýìæýý, ò¿¿íèé äàìæóóëàõ ÷àäâàðûí G õýìæýý
ººð÷ëºãäºõã¿é õýâýíäýý ¿ëäýõ áóþó ýíý íü á¿õ òºìºðëºã äàìæóóëàã÷èéí ãîë øèíæ áîëíî.
Ýíý øèíæ íü õ¿÷äýë ã¿éäëèéí øóãàìûí õàìààðëààð (Îìèéí õóóëü) èëýðõèéëýãäýíý.
U
   U  Ga
R
Ýíä: U - äàìæóóëàã÷èä èðæ áàéãàà õ¿÷äëèéí õýìæýý, /Â/
R - äàìæóóëàã÷èéí ýñýðã¿¿öýë, /îì/
1 1
G - äàìæóóëàã÷èéí äàìæóóëàõ ÷àäâàð, òýð íü Ga   -òàé òýíö¿¿ áîëíî.
R îì
ßìàð ÷ òºìºðëºã äàìæóóëàã÷èéí öàõèëãààíû ýñýðã¿¿öëèéí õýìæèãäýõ¿¿íä
òåìïåðàòóð íºëººëíº. Õýðýâ òåìïåðàòóðûã èõýñãýâýë äàìæóóëàã÷èéí ýñýðã¿¿öýë èõñýõ,
ýñâýë òåìïåðàòóðûí áàãàñàëòàíä äàìæóóëàã÷èéí öàõèëãààíû ýñýðã¿¿öýë áóóðíà.
Õýðýâ Ro – îîð to òåìïåðàòóðûí ¿å äýõ äàìæóóëàã÷èéí öàõèëãààí ýñýðã¿¿öëèéí
õýìæýýã R1 – ýýð t òåìïåðàòóðûí ¿å äýõ ýñýðã¿¿öëèéã òóñ òóñ òýìäýãëýâýë ýíý
ýñýðã¿¿öëèéã äàðààõ òîìú¸îãîîð áîäîæ îëíî.
Rt  Ro 1   o  t  t o 
Ýíä: Rt - t òåìïåðàòóðûí ¿å äýõ äàìæóóëàã÷èéí ýñýðã¿¿öýë,
Ro  t (00, 20îÑ ã.ì) òåìïåðàòóðûí ýõíèé ¿å äýõ äàìæóóëàã÷èéí ýñýðã¿¿öýë,

2.  0 - ýõíèé òåìïåðàòóð t 0 -èéí ¿å äýõ öàõèëãààíû ýñýðã¿¿öëèéí òåìïåðàòóðûí
èòãýëö¿¿ð
Ýíý õýìæèãäýõ¿¿í íü òåìïåðàòóðûí 1îÑ ººð÷ëºëòºíä ºãºãäñºí ìàòåðèàëààñ
äàìæóóëàã÷èéí 1 îì ýñýðã¿¿öýë ÿìàð õýìæýýãýý𠺺ð÷ëºãäñºíèéã çààæ ºãíº.
R, G –èéí õýìæèãäýõ¿¿í ºãºãäñºí õýìæýý á¿õèé ÿìàð ÷ äàìæóóëàã÷èä õàìààðàãäàõ
òóë, ÿã òèéì ìàòåðèàë ãýæ òîäîðõîéëæ ÷àäàõã¿é. Òîäîðõîé õýìæèãäýõ¿¿íèé
òóñëàìæòàéãààð ìàòåðèàëûí öàõèëãààíû ýñýðã¿¿öëèéí èëýðõèéëýãäýõ òîîí èëýðõèéëëèéã
öàõèëãààíû õóâèéí ýñýðã¿¿öýë ãýæ íýðëýí, ò¿¿íèéã ãðåê ρ ¿ñãýýð òýìäýãëýýä äàðààõ
òîìú¸îãîîð òîäîðõîéëíî.
l
R 
S
Ýíä: R  l , ì óðò äàìæóóëàã÷èéí åðºíõèé ýñýðã¿¿öýë,
S - äàìæóóëàã÷èéí á¿õ óðòàä òîãòìîë áàéõ äàìæóóëàã÷èéí õºíäëºí îãòëîë, ìì2
 - äàìæóóëàã÷èéí õóâèéí ýñýðã¿¿öýë
Äàìæóóëàã÷èéí öàõèëãààíû åðºíõèé ýñýðã¿¿öýë R -èéã õýìæèõ áàãàæèéí
òóñëàìæòàéãààð îëîîä, äýýðõ òîìú¸îíîîñ õóâèéí ýñýðã¿¿öëèéí õýìæýý  -èéã îëáîë:
S
  R
l
Õýðýâ åðºíõèé ýñýðã¿¿öýë R -èéã Îì-îîð, çàãâàð ìàòåðèàëûí l óðòûã ìåòðýýð,
õºíäëºí îãòëîëûí S òàëáàéã õàâòãàé äºðâºëæèí ìèëëèìåòðýýð (ìì2) èëýðõèéëáýë,
äàìæóóëàõ ìàòåðèàëûí õóâèéí ýñýðã¿¿öýë îì.ìì/ì íýãæýýð èëýðõèéëýãäýíý.
Öàõèëãààíû õóâèéí ýñýðã¿¿öýë  öàõèëãààíû ¿íäñýí òîäîðõîéëîëò áîëíî. Ó÷èð
íü öàõèëãààí ã¿éäëèéí ºíãºðºëòºíä ìàòåðèàëûí ¿ç¿¿ëýõ ýñýðã¿¿öëèéí áàéäëûã
òîäîðõîéëæ ºãºõ áîëîìæèéã îëãîíî. Õóâèéí ýñýðã¿¿öýë  õýäèé÷èíýý áàãà áàéâàë,
öàõèëãààí ã¿éäýë äàìæèõ ÷àäâàð èõ áîëæ, äàìæóóëàõ ìàòåðèàë òºäèé÷èíýý ñàéíä
òîîöîãäîíî.