Buku ini berisi tentang filosofi, jenis, tujuan, unsur kebahasaan, dan struktur dari Tembang Macapat

1. Pada Mata
Pelajaran
Bahasa
Jawa
Tembang
Macapat
Wini N.S/27/XI mipa 5

2. Jenise Tembang Macapat
Daftar Isi
02
Filosofi Tembang Macapat
03
Ancase Tembang Macapat
Kebahasaan Tembang
Macapat lan Tuladhane
Pangertene Guru lagu, Guru
wilangan, lan Guru gatra
Tabel Guru lagu, Guru
wilangan, lan Guru gatra
04
i
08
10
10

3. Opo iku
tembang lan
macapat?
Tembang
Macapat?
Kebahasaan
e Tembang
Macapat?
Tuladhane
tembang macapat
& guru gatra,
lagu, wilangan?
Opo wae
tembang
macapat
kuwi?
opo iku guru
gatra, lagu,
wilangan?
OPO WAE????
01

4. Tembang yaiku lirik utawa sajak sing nduweni
irama lan nada. Macapat nduwelni arti Maca
Papat Papat ( membaca empat empat).
Tembang Macapat diarani Sekar Macapat sing
nduweni arti syair utawa geguritan tradisional
jawa sing nduweni makna termatu. Tembang
Macapat diyakini dening akeh wong Jawa
minangka kumpulan tembang kang nduweni
teges proses uripe manungsa, proses kang
diparingake dening Gusti Allah, nganti
manungsa bali marang Penciptane. Ciri-ciri
manungsa wiwit lair nganti mati digambarake
kanthi runtut ing tembang macapat sewelas.
Filosofi
TembangMacapat
02

5. Kanggo pagelaran seni
tuladhane, tembang kanggo
ngiringi tari.
Kanggo sarana hiburan
tuladhane, tembang kanggo
ngiringi pagelaran wayang.
Ancase
TembangMacapat
Kanggo sarana upacara adat
tuladhane tembang kanggo ritual
marang leluhur.
Kanggo sarana pendidikan
tuladhane, kanggo materi
pelajaran bahasa jawa lan kanggo
belajar nembang.
03

6. Tembang iki jelasake asale jabang bayi sing ana ing rahim
ibu kang ngasilake jasad sing ngambang ing rahim ibu.
Tembung iki nduweni watak sedih, welas asih, emosi,
kuwatir, lan liane.
Jenise
TembangMacapat
Maskumambang
Tembang iki jelasake kelahiran jabang bayi saka rahim ibu
ancasepun dateng ing dunyo (dunia) sing disebut
manungsa kang lahire nganggo tangisan sing kesusun saka
4 nafsu yaiku merangkang, melangkah, mlaku, megkurep.
Mijil
Tembang iki jelasake yen manungsa ngalami babagan
(proses) ing uripe saka kanak-kanak nganti wis dadi wong
tua.
Sinom
04

7. Asmaradana
Kinanthi asale saka basa kanthi sing nduweni arti
tuntunan ing dalan sing bener. Tembung iki jelasake wong
tua sing barengi wektu pengembangan awak (ndolek jati
diri).
Jenise
TembangMacapat
Kinanthi
Asmaradana asalae saka basa asmara (wektu -wektu
kasmaran) sing nduweni rasa asmara nang wong wedok
utawa sewaliike sing ngasilake temanten (pernikahan).
Tembang iki jelasake babagan (proses) komitmen sing
disebut temanten (perkawinan) marang pasangan lan
keluarga.
Gambuh
05

8. Durma asale saka kata darma yaiku lelakon sing apik ing
masyarakat, sing nduweni ilmu, kekayaan, lan kelayakan
uripe masyarakat.
Durma
Tembang iki jelasake panguripan sing wis sejahtera
(sandang, pangan, papan) wis ana kabeh.
Jenise
TembangMacapat
Dandhanggula
Pangkur asale saka kata nyimpang lan ngatur artine yen manungsa
kudu iso ngendalekake nafsu awake dewe.
wong kanggo ngelingi kang ala kepungkur, kanggo ngajak wong
nyedhaki Allah SWT lan miwiti ninggalake srakah donya.
Pangkur
06

9. Tembang iki jelasake keabadian manungsa kanggo alalm
semesta. Pocung yaiku pocong utawa awak manungsa sing
dibungkus ngangggo kain sing nduweni arti bali menyang
alam langggeng.
Pocung
Megatruh asale saka tembung megat lan roh, ing babagan
iki para manungsa ketemu karo sang pencipta utawa
disebut pedote roh saka raga manugsa.
Jenise
TembangMacapat
Megatruh
07

10. Kebahasaan
TembangMacapat
Tembung Kawi
Tembung Kawi yaiku tembung Jawa Kuna kang
asring digunakake kanggo tembang, wayang, lan
nulis karya sastra. Amarga nduweni teges kang
becik, tembung kawi uga akeh digunakake
kanggo menehi jeneng wong, jeneng bayi lan
panggonan usaha kanthi pangajab uga nduweni
teges kang becik.
Tuladhane :
Boga = pangan
Dirgantara = awang-awang
Giwangkara = srengenge
Kelimengan = peteng
Tembung Garba
Tembung garba yaiku tembung kang
kadadeyan saka nyingkat tembung loro supaya
luwih gampang diucapake lan luwih ringkes
utawa Tembung loro sing dirangkep dadi siji
kanthi nyuda cacahing wandane, lumrahe
tinemu ing tembang, minangka kanggo
njumbuhake guru wilangan.
Tuladhane :
Mungging saka tembung mungguh + ing
Narpati saka tembung nara + dipati.
Sedyarsa saka tembung sedya + arsa
08

11. (Wini)
Wates Wates penguripan kang agung
Sing njalari rasa kuwatir
Nir dirgantara kang wus kesusun
Kebahasaan
TembangMacapat
dasanama
Dasanama iku asale saka tembung dasa kang
ateges sepuluh lan nama kang ateges sebutan
utawa jeneng. Satemah istilah dasanama bisa
ditegesi jeneng kang cacahe sepuluh utawa
jejer/istilah/obyek kang cacahe ana sepuluh
jeneng.
Tuladhane :
Anak = Suta, putra, sunu, yoga, siwi, wêka,
tanaya, atmaja, siwaya, ja, patut, banu.
Angin = Riwut, bajra, sindhung, anila, bayu,
aliwawar, tata, barat, samirana, wirayang.
Aran = Ngaran, kêkasih, panêlah, juluk, parab,
panêngran, wêwangi.
Tuladhane :
Sandi asma
Asma kang sinandi utawa jeneng kang
sinamun (sinamar) ing sajroning
tembang, kidung, utawa karangan.
09

12. Paugeran
TembangMacapat
Guru gatra
Guru gatra yaiku cacahing
larik saben sapada.
Guru Lagu
Tibaning swara ing saben
pungkasaning gatra.
Guru Wilangan
cacahing wanda ing saben
gatra.
Tabel paugeran tembang Macapat
10
1
2
3

13. Matur
Nuwun