12-р анги биологи Ангийн даалгавар

1. 12-Р АНГИЙН БИОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН 1-Р ДОЛОО ХОНОГИЙН ДААЛГАВАР
(2020.02.05-2020.02.10)
Санамж: Сурагчид та бүхэн хөл хорионы хугацаанд доорх онолын материалыг долоо,
долоо хоногт нь судалж, дасгал даалгаврыг ажиллан багш нартаа онлайнаар илгээж,
мэдлэг, чадвараа хөгжүүлнэ үү.
Суралцахуйн
зорилт
12.4а. Цочролыг хүлээн авч мэдрэлийн импульс болгон хувиргадаг мэдрэхүйн
рецептор эсүүдийн үүргийг зураглан харуулах
Хичээлийн
зорилго
Мэдрэхүйн рецептор эс болон мэдрэхүйн эрхтний ялгааг жишээгээр
тайлбарлан схемчлэх
Агуулга Рецептор буюу хүлээн авуур
Онолын
мэдээлэл
Хэвийн нөхцөлд мэдрэлийн тогтолцоонд үүсэж байгаа цочрол нь мэдрэлийн
тогтолцооны тусгайхүлээн авуур буюу рецепторуудад явагдана. Хүлээн авуур
нь гадны цочролыг төв мэдрэлийн тогтолцоонд дамжуулна. Хүлээн авуур маш
бага хэмжээний цочролоор сэрлийн байдалд орох боломжтой бөгөөд тэдгээр нь
цочролыг зөвхөн хүлээж аваад зогсохгүй, ялган таних ангилах чадвартай. Мөн
нэг хэсэг хүлээн авуур зөвхөн нэг янзын цочруулаар сэрдэг байхад, нөгөө хэсэг
хүлээн авуур өөр цочруулаар сэрнэ. Жишээ нь:
1. Механорецептор-даралт, хүрэлцэлт, суналт, хөдөлгөөн, дуу чимээ
зэрэг механик энергийн хэлбэрүүдээс үүдэлтэй физик өөрчлөлтийг
мэдэрдэг. Механорецепторууд ихэвчлэн үсэнцэр /сормуус/ гэж
нэрлэгдэх эсээс гадагш сунасан бүтэцтэй байна. Муур болон зарим
мэрэгчдийн сахлын угандаа маш мэдрэмтгий механорецепторуудтай
байдаг./арьсан дахь рецептор эсүүдийг цэнхэр биологи-III сурах
бичгээс судлаарай. Жишээ нь руфины эс, пацианы эс гэх мэт/
2. Хеморецептор-Ууссан бодсын нийт концентрацийн мэдээлллийг
дамжуулагч ерөнхий рецепторууд, тодорхой нэг төрлийн молекулд
хариу үзүүлдэг тусгай рецепторууд хамаарна. Жишээ нь: хөхтний
тархинд дахь осморецепторууд цусны нийт ууссан бодсын
концентрацийн өөрчлөлтийг мэдэрч, осмосын концентраци нэмэгдсэн
үед цангасан мэдрэмжийг өдөөдөг.
3. Электрорецептор-Гэрэл, цахилгаан, соронзон зэрэг цахилгаан
соронзон энергийн хэлбэрүүдийг мэдэрдэг. Жишээ нь: Нугасан хошуут
нь хошуун дээрээ хавч, жижиг загас зэрэг идэш тэжээл бологч амьтдын
булчингаас үүссэн цахилгаан орны мэдэрдэг. Мөн олон төрлийн далайн
амьтад нүүдэллэх үедээ дэлхийн соронзон орны шугамыг ашигладаг.
4. Терморецепторууд-Халуун, хүйтнийг мэдэрдэг. Тухайлбал: зарим
хорт могой бүлээн цуст амьтдын ялгаруулж буй хэт улаан цацрагийг
мэдэрч хоолоо олдог. Могойны дулааны рецептор толгой дээрх хос
нүхэнд байрладаг байна.
5. Ноцицептор-Өвдөлтийг мэдэрдэг рецептор
Экстерорецепторууд-Гадаад орчны нөлөөгөөр цочирдог хүлээн авуур.
Интерорецепторууд-Бие махбодын дотор үүсэж байгаа цочролууд орно.
/Мэдрэхүйн рецептор эс мэдрэхүйн мэдрэлийн эсийн дендриттэй синапс
үүсгэхийг зурж дүрсэлнэ./

2. Үнэлгээний
жишиг
даалгавар
Рефлексийн нумыг схемээр илэрхийлж тайлбарлаарай.
Суралцахуйн
зорилт
12.4б. Нейроны импульс дамжуулах үйл явцыг натри ба калийн ион,
потенциалын өөрчлөлттэй холбон тайлбарлах
Хичээлийн
зорилго
Натри болон калийн ионы шахуурга, хүчдэл хамааралт сувгийг зургаар
илэрхийлэн тайлбарлах
Агуулга Натриболон калийн ионы шахуурга
Онолын
мэдээлэл
Гадаад, дотоод орчны цочролыг хүлээн авдаг өвөрмөц бүтцийг хүлээн авуур
буюу рецептор гэнэ.Хүлээн авуур нь мэдээллийг мэдрэлийн сэрэл хэлбэрт
оруулах бөгөөд хүлээн авуурын цочролын нөлөөгөөр мэдрэлийн импульс
үүснэ. Одоо нейроны дохиололд ионы гүйцэтгэх үүргийг авч үзье. Бусад эсийн
адил нейронд дотор болон гадна талын шингэнд ионууд жигд бус тархсан
байдаг. Үүний үр дүнд эсийн дотор тал нь гадна талтай харьцуулахад сөрөг
цэнэгтэй байна.
Плазмын мембраныг нэвт үйлчлэх эсрэг цэнэгүүдийг таталцал бол потенциал
энергийн эх сурвалж болох бөгөөд цэнэгийн энэхүү ялгаа буюу хүчдэлийг
мембраны потециал гэдэг.Тайван байгаа нейрон буюу дохиолол илрээгүй
байгаа үед мембраны потенциалыг тайван үеийн потенциал гэх бөгөөд энэ нв
-60ба -80 мВ /милливольт/-ын хооронд байна. Бусад нейроноос ирэх цочролын
дүнд нейроны мембраны потенциал өөрчлөгдсөнөөр мэдээлэл дамжуулагдаж
бид аалзны торны нарийн бүтцийг харах, дуу сонсох, дугуй унах чадварыг олж
авч байгаа хэрэг юм.

3. Тайвны потенциал үүсэх нь
Тайвны потенциал үүсэхэд калийн ион /К+
/ ба натрийн ион /Na+
/чухал үүрэг
гүйцэтгэдэг.
Хөхтний нейроны гадна болон доторх ионуудын концентраци
Ион
Эсийн доторх
концентраци /мМ/
Эсийн гаднах
концентраци /мМ/
Калийн ион /К+
/ 140 5
Натрийн ион /Na+
/ 15 150
Хлор /CL-
/ 10 120
Эсийн доторх уураг гэх
мэт том анион /А-
/
100 Хамаарахгүй
Эдгээр ион тус бүрийн нейроны плазм мембраны хоёр талд концентрацийн
градент /зөрүү/ үүснэ. Ихэнх нейроны хувьд калийн ион /К+
/ концентраци
эсийн дотор талд өндөр байдаг бол натрийн ион /Na+
/концентраци гадна талдаа
илүү байна. Энэ К+
ба Na+
иодуудын градентийг натри-калийн шахуурга
хадгалж байдаг.
Үйлийн потенциал нь мэдрэлийн эсийн аксоноор дамжих дохио мөн
Тодорхой ионоор тэнцвэрт буй мембраны хүчдэлийн хэмжээг тухайн ионы
тэнцвэрийн потенциал гэнэ.
Тайван байгаа нейроны калийн хаалттай суваг нээгдэх нь мембраны К+
ионыг
нэвтрүүлэх чадварыг нэмэгдүүлнэ. Мембранаас гадагш чиглэсэн К+
ионы цэвэр
диффузи нэмэгдэж мембраны потенциалыг /37С0
-т -90мВ/ утга руу хандуулна.
Мембраны потенциалын хэмжээнд гарах энэхүү нэмэгдлийг гиперполяризаци
гэх бөгөөд мембраны дотор тал илүү сөрөг цэнэгтэй болгодог.
Мембраны потециалын хэмжээ буурах үзэгдлийг деполяризацигэнэ.
Нейронуудад явагдах деполяризацид гол төлөв натрийн хаалттай сувгууд
оролцож мембраны потециал /37С0
-т +62мВ/ утга руу шилждэг.

4. Үнэлгээний
жишиг
даалгавар
Нэр томъёоны тайлбар бэлтгээрэй.

5. 12-Р АНГИЙН БИОЛОГИЙН ХИЧЭЭЛИЙН 1-Р ДОЛОО ХОНОГИЙН ДААЛГАВАР
(2020.02.10-2020.02.17)
Суралцахуйн
зорилт
12.4в. Мэдрэлийн импульс дамжих хурд болон сэргэх хугацаанд миелин
бүрхүүлийн нөлөө, ач холбогдлыг харьцуулах
Хичээлийн
зорилго
Шванны эс болон Раньвегийн баримын үүрэг, энэ нь импульс дамжих хурдад
нөлөөлдөг болохыг танин мэдэх
Агуулга Аксоны бүтэцзохилдолгоо
Онолын
мэдээлэл
Аксонуудын мэдрэлийн систем дотор үйлийн потециалыг дамжуулах хурд нь
тухайн амьтан аюул тулгархад, эсвэл завшаан тохиолдоход хэр хурдан хариу
үзүүлэххийг тодорхойлно. Үүний дүнд байгалийн шалгарлаар ихэвчлэн
дамжуулалтын хурдыг нэмэгдүүлэх анатомийн зохилдолгоонууд бий болсон
байдаг. Ийм зохилдолгоо бол бүдүүн авсон юм. Цахилгаан гүйдлийн урсгалыг
эсэргүүцэх эсэргүүцэл нь дамжуулагчийн хөндлөн огтлолын талбайгаас урвуу
пропорциональ хамааралтай. Усны урсгалд бүдүүн хоолой бага эсэргүүыцэл
үзүүлдэгтэй адил, нарийн аксоныг бодвол бүдүүн аксон үйлийн потенциалтай
холбоотой гүйдэлд бага эсэргүүцэл үзүүлнэ.
Сээр нуруугүй амьтдад дамжилтын хурд маш нарийн аксонд секундэд хэдхэн
сантметрээс эхлээд зарим үе хөлтөн болон моллюскийн аварга аксонд
ойролцоогоор 30м/сек хүртэл хэлбэлзэнэ. Эдгээр аварга аксон /1мм хүртэл
бүдүүн/ нь ангуулчилж буй кальмарыг золиосынх нь зүг хөдөлгөдөг
булчингийн агшилт гэх мэт зан төрхийн түргэн хариу үзүүлэхэд үүрэг
гүйцэтгэдэг.
Сээр нуруутны аксонд сэрэл дамжилт хурдан байх боломж бүрдүүлдэг
зохилдолгоо бол олон янзын аксоныг бүрхсэн нийлэг тусгаарлалт юм. Сээр
нуруутны аксоныг бүрхэж байгаа цахилгааны тусгаарлалтыг МИЕЛИН бүрхүүл
гэнэ. Миелиний бүрхүүлийг глий эсийн хоёр хэлбэр бүрдүүлнэ. Үүнд төв
мэдрэлийн системд олигодендроцит харин захын мэдрэлийн системд шванны
эсүүдХөгжлийн явцад эдгээр тусгай глий нь аксоны олон давхар мембранаар
хучдаг. Эдгээр олон давхар мембранууд гол төлөв липид байх ба энэ нь
цахилгаан гүйдлийг муу дамжуулдаг учраас сайн тусгаарлагч болдог.
Миелинжсэн аксонуудын хувьд Ранвьегийн зангилаа гэж нэрлэгдэх миелин
бүрхүүлийн тасархайтсан хэсгүүдэд л потенциалаас хамааралтай нарийн
сувгууд хязгаарлагдсан байна.
Үнэлгээний Нэр томъёоны тайлбар бэлтгээрэй.

6. жишиг
даалгавар