1. Fertiliteitsonderzoek,Fertiliteitsonderzoek,
-behandeling en complicaties-behandeling en complicaties
Dr. R. SchatsDr. R. Schats
VUmcVUmc

2. Wat is (on)vruchtbaarheid ?Wat is (on)vruchtbaarheid ?
 Wat is normaal ?Wat is normaal ?
 Subfertiliteit (zie later)Subfertiliteit (zie later)
 Welk percentage van de parenWelk percentage van de paren
 De mens is een relatiefDe mens is een relatief
onvruchtbaar zoogdieronvruchtbaar zoogdier
 Wel elke maand een kansWel elke maand een kans
 Succesvolle soort (?)Succesvolle soort (?)

3. Zwanger in de tijdZwanger in de tijd

4. De maandelijkse kansDe maandelijkse kans

5. De maandelijkse kansDe maandelijkse kans
en leeftijden leeftijd

6. Diverse aspecten vanDiverse aspecten van
infertiliteitinfertiliteit
 Aandoening, ziekte ??Aandoening, ziekte ??
 Luxe probleem ??Luxe probleem ??
 Men vraagt wij draaien ??Men vraagt wij draaien ??
 Psychisch versus lichamelijkPsychisch versus lichamelijk
 Emotionele aspectenEmotionele aspecten
 Consumptiegericht denkenConsumptiegericht denken
 UitstelgedragUitstelgedrag

7. Leeftijd Europese vrouw bijLeeftijd Europese vrouw bij
geboorte eerste kindgeboorte eerste kind
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
1960
1962
1964
1966
1968
1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
2002
Netherlands
West
and
Southern
Northern Europe Europe
Eastern
Europe

8. Leeftijd Nederlandse vrouwLeeftijd Nederlandse vrouw
bij geboorte eerste kindbij geboorte eerste kind
22
23
24
25
26
27
28
29
30
1960
1962
1964
1966
1968
1970
1972
1974
1976
1978
1980
1982
1984
1986
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000

9. Leeftijd Europese vrouw bijLeeftijd Europese vrouw bij
geboorte eerste kindgeboorte eerste kind
22,0
24,0
26,0
28,0
30,0
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
NEDERLAND Zweden Rusland Polen

10. SubfertiliteitSubfertiliteit
 Thuis zwanger worden lukt nietThuis zwanger worden lukt niet
 Welke termijn ??Welke termijn ??
 Initiatief ligt bij de patiëntInitiatief ligt bij de patiënt
 VruchtbaarheidsonderzoekVruchtbaarheidsonderzoek
 DiagnostiekDiagnostiek
 DiagnoseDiagnose
 TherapieTherapie

11. Een helicopterviewEen helicopterview
 Begrip voor en inzicht in deBegrip voor en inzicht in de
lichamelijke en psychische belastinglichamelijke en psychische belasting
van het niet zwanger worden en navan het niet zwanger worden en na
gedegen onderzoek de juiste engedegen onderzoek de juiste en
minst belastende therapieminst belastende therapie
selecteren en toepasssenselecteren en toepasssen

12. Wat hangt je boven het hoofd ?Wat hangt je boven het hoofd ?

13. Stelling 11: Academisch Proefschrift:Stelling 11: Academisch Proefschrift:
Transvaginal sonography in early humanTransvaginal sonography in early human
pregnancypregnancy
Erasmus Universiteit RotterdamErasmus Universiteit Rotterdam
Dr. R. Schats, 30 januari 1991Dr. R. Schats, 30 januari 1991
Een wezenlijk deel van infertiliteits-Een wezenlijk deel van infertiliteits-
onderzoek en -behandeling dient te zijnonderzoek en -behandeling dient te zijn
het paar voor te bereiden op dehet paar voor te bereiden op de
mogelijkheid van het niet zwangermogelijkheid van het niet zwanger
wordenworden

14. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

15. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

16. Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Primair / secundairPrimair / secundair
 Duur infertiliteitDuur infertiliteit
 CyclusCyclus
 InfectiesInfecties
 CoitusCoitus
 PuberteitPuberteit
 OperatiesOperaties

17. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

18. Hormonen in deHormonen in de
menstruele cyclusmenstruele cyclus
0,1
1
10
100
1000
1 4 7 10 13 16 19 22 25 28
cyclusdag
LH,FSH,P4
0
200
400
600
800
1000
1200
oestradiol
FSH LH Progesteron Oestradiol

19. Basale temperatuurcurveBasale temperatuurcurve
 Ovulatoire cyclusOvulatoire cyclus
 Folliculaire deelFolliculaire deel
 Luteale faseLuteale fase
 ProgesteronProgesteron
 Voorspelt nietVoorspelt niet
 Nuttige informatieNuttige informatie

20. Basale temperatuurcurveBasale temperatuurcurve
36
36,2
36,4
36,6
36,8
37
37,2
37,4
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27
cyclusdag
Temperatuur
temperatuur

21. Basale temperatuurcurveBasale temperatuurcurve
36
36,2
36,4
36,6
36,8
37
37,2
37,4
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31
cyclusdag
Temperatuur
temperatuur

22. Basale temperatuurcurveBasale temperatuurcurve
36
36,2
36,4
36,6
36,8
37
37,2
37,4
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35
cyclusdag
Temperatuur
temperatuur

23. Hormonen in deHormonen in de
menstruele cyclusmenstruele cyclus
0
10
20
30
40
50
60
70
1 4 7 10 13 16 19 22 25 28
cyclusdag
progesteron
Progesteron (ng/ ml)

24. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

25. ZaadonderzoekZaadonderzoek
 Sterk wisselendSterk wisselend
 Aantal per mlAantal per ml
 MotiliteitMotiliteit
 MorphologieMorphologie
 ChemieChemie

26. WHO criteria SemenanalyseWHO criteria Semenanalyse
 Volume: 2 – 5 mLVolume: 2 – 5 mL
 Dichtheid: > 20 miljoen/mLDichtheid: > 20 miljoen/mL
 Motiliteit: > 40%Motiliteit: > 40%
 Morphologie: > 40% normale vormenMorphologie: > 40% normale vormen
 Chemie: zure fosfatase, fructoseChemie: zure fosfatase, fructose

27. WisselendeWisselende ssemenparameters:emenparameters:
ddichtheid in deichtheid in de ttijdijd

28. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

29. Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Beoordelen overleving zaadcellen inBeoordelen overleving zaadcellen in
cervixslijm ± 10 uur na coituscervixslijm ± 10 uur na coitus
 Zaad- en slijmkwaliteitZaad- en slijmkwaliteit
 Midcyclisch: dwz rond de ovulatieMidcyclisch: dwz rond de ovulatie
 Wat wordt getest ?Wat wordt getest ?
 Prognostische waardePrognostische waarde
 Er is geen betere testEr is geen betere test

30. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

31. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

32. Procedure HSGProcedure HSG
FilmpjeFilmpje

33. FertiliteitsonderzoekFertiliteitsonderzoek
 Anamnese vrouw en manAnamnese vrouw en man
 Basale temperatuurcurve (BTC)Basale temperatuurcurve (BTC)
 Zaadonderzoek (SA)Zaadonderzoek (SA)
 Samenlevingstest (PCT)Samenlevingstest (PCT)
 Hysterosalpingogram (HSG)Hysterosalpingogram (HSG)
 LaparoscopieLaparoscopie

34. ProcedureProcedure
laparoscopielaparoscopie
FilmpjeFilmpje

35. Diverse oorzakenDiverse oorzaken
 Vrouwelijk: tubair, anovulatie,Vrouwelijk: tubair, anovulatie,
cervix, uterien en ???cervix, uterien en ???
 Mannelijk: OATSMannelijk: OATS
 CombinatieCombinatie
 IdiopathischIdiopathisch

36. Diverse behandelingenDiverse behandelingen
 Niets doenNiets doen
 ChirurgischChirurgisch
 Ovulatie-inductieOvulatie-inductie
 Intra-uteriene inseminatieIntra-uteriene inseminatie
 IVFIVF
 ICSIICSI

37. Ervaren belasting tijdensErvaren belasting tijdens
een IVF behandelingeen IVF behandeling
0
1
2
3
4
5
w
achtlijst
start
FSH
punctie
LAB
ET
na
ETZw
.Test
belasting
Vrouw
Man

38. Factoren van invloed op het succesFactoren van invloed op het succes
van een IVF behandelingvan een IVF behandeling
 Voor wat betreft de artsen: kennis enVoor wat betreft de artsen: kennis en
ervaring op het gebied van moderneervaring op het gebied van moderne
voortplantingstechniekenvoortplantingstechnieken
 Voor wat betreft de paren:Voor wat betreft de paren:
oorzaak onvruchtbaarheid ?oorzaak onvruchtbaarheid ?
 Leeftijd: voornamelijk van de vrouw !Leeftijd: voornamelijk van de vrouw !
 Algemeen: ongezond levenspatroon:Algemeen: ongezond levenspatroon:
* roken en overmatig alcoholgebruik* roken en overmatig alcoholgebruik
* onregelmatig leven, slechte voeding* onregelmatig leven, slechte voeding

39. Als behandelingen niet slagenAls behandelingen niet slagen
Rouwproces:Rouwproces:
 Fase 1: ontkenningFase 1: ontkenning
 Fase 2: boosheidFase 2: boosheid
 Fase 3: sjacherenFase 3: sjacheren
 Fase 4: aanvaardingFase 4: aanvaarding

40. Gevolgen van ARTGevolgen van ART
 Voor de vrouwVoor de vrouw
 Voor het kindVoor het kind
 Korte termijnKorte termijn
 Lange termijnLange termijn

41. Twee zaken eruit lichtenTwee zaken eruit lichten
Korte termijn:OHSSKorte termijn:OHSS
Lange termijn: Kanker ?Lange termijn: Kanker ?

42. OHSSOHSS
OOvarieelvarieel HHyperyperSStimulatietimulatie SSyndroomyndroom
 IatrogeenIatrogeen
 Preventie:Preventie:
 primairprimair
 secundairsecundair
 tertiairtertiair
 PathofysiologiePathofysiologie
 BehandelingBehandeling

43. OHSS:OHSS:
`iatrogene ziekte’`iatrogene ziekte’
 Het komt spontaan niet voorHet komt spontaan niet voor
 Na hyperstimulatie:Na hyperstimulatie:
*CC*CC
*FSH*FSH
 Potentieel levensbedreigendPotentieel levensbedreigend
 Diverse doden in NederlandDiverse doden in Nederland

44. OHSS:OHSS:
Klinische symptomenKlinische symptomen
 Opgezette buikOpgezette buik
 BuikpijnBuikpijn
 GewichtstoenameGewichtstoename
 MisselijkheidMisselijkheid
 Urineproductie verminderdUrineproductie verminderd
 DorstDorst

45. OHSS:OHSS:
pathofysiologiepathofysiologie
 Verhoogde permeabiliteit van deVerhoogde permeabiliteit van de
mesotheliale oppervlakkenmesotheliale oppervlakken
 Uitgebreide (ovariële) angiogeneseUitgebreide (ovariële) angiogenese
onder invloed van angiotensine IIonder invloed van angiotensine II
 Hierdoor vloeistof shift naarHierdoor vloeistof shift naar
extravasculaire ruimteextravasculaire ruimte

46. OHSS:OHSS:
pathofysiologiepathofysiologie
hCG Ovarieel prorenine
Renine
Angiotensine IANGIOTENSINE II
Steroidgenese
Angiogenese
Hyperpermeabiliteit
Prostaglandinen
en cytokines

47. OHSS:OHSS:
BehandelingBehandeling
 SymptomatischSymptomatisch
 Causaal: ACE remmers, maar……Causaal: ACE remmers, maar……
 Infuus: ruim vocht: 0,9% NaCl,Infuus: ruim vocht: 0,9% NaCl,
eventueel albumineeventueel albumine
 BedrustBedrust
 Trombose profylaxeTrombose profylaxe
 (Acetylcysteïne)(Acetylcysteïne)
 `Pappen en nat houden`Pappen en nat houden´´

48. IVF, hormonen enIVF, hormonen en
kans op kankerkans op kanker
Wel IVFWel IVF Geen IVFGeen IVF
Ca.Ca.
Duur:Duur:
jarenjaren
Aanw.Aanw. Verw.Verw. SIRSIR
Duur:Duur:
jarenjaren
Aanw.Aanw. Verw.Verw. SIRSIR
BorstBorst 184.672184.672 8787 95,495,4 0,910,91 105.019105.019 5656 59,259,2 0,950,95
EierstokEierstok 134.240134.240 77 88 0,880,88 96.79496.794 66 5,25,2 1,161,16
UterusUterus 134.240134.240 55 4,64,6 1,091,09 96.79496.794 77 2,82,8 2,472,47
Venn et al, Lancet 1999; 354: 1586-90

49. ‘‘Nieuwe’ ontwikkelingenNieuwe’ ontwikkelingen
 Nieuwe wetgeving:Nieuwe wetgeving:
 Embryowet: modelreglement embryowetEmbryowet: modelreglement embryowet
 Wet Donorgegevens KunstmatigeWet Donorgegevens Kunstmatige
bevruchtingbevruchting
 HTDMHTDM
 Eiceldonatie, DonorinseminatieEiceldonatie, Donorinseminatie
 Postume voortplantingPostume voortplanting
 EmbryodonatieEmbryodonatie

50. ConclusiesConclusies
 Infertiliteit een ziekte !Infertiliteit een ziekte !
 Lichamelijke en psychische aspectenLichamelijke en psychische aspecten
 Onderzoek kent valkuilenOnderzoek kent valkuilen
 Behandelingen belastendBehandelingen belastend
 ComplicatiesComplicaties
 Zeer dankbaar werkZeer dankbaar werk