2. Επανάσταση στην επικοινωνία και εκτόπιση του γραπτού
λόγου από την κεντρική του θέση
Τα κείμενα ως πολυτροπικά σύνολα
Εισαγωγή της πολυτροπικότητας στα νέα ΠΣ
3. Ειδησεογραφικός λόγος
Τίτλος: τοποθετείται σε ιδιαίτερο χώρο, είναι κείμενο σύντομο, που
χαρακτηρίζεται συνήθως από μεγάλο βαθμό υπαινικτικότητας. Παραλείπονται
οι λέξεις που υπονοούνται εύκολα. Όταν υπάρχει ρήμα, αυτό βρίσκεται
συνήθως σε ενεργητική διάθεση, χρόνο αόριστο, ιστορικό ενεστώτα ή
ενεστώτα, στο τρίτο πρόσωπο. Συχνά χρησιμοποιούνται τα αποσιωπητικά και
το θαυμαστικό ως μέσα, για να δοθεί έμφαση στην είδηση. Τέλος, περιέχει
πολλές ελλείψεις, καθώς και στερεότυπες εκφράσεις του καθημερινού
προφορικού λόγου, μεταφορές, σλόγκαν, παροιμίες κτλ, με τα οποία
επιδιώκεται ο δελεασμός του αναγνώστη.
Η Δομή: «ανεστραμμένη πυραμίδα», γιατί αρχίζει από το πιο σημαντικό και
προχωρεί στο λιγότερο σημαντικό. Η είδηση πρέπει να απαντήσει στα
ερωτήματα ποιος, τι, πού, πότε, πώς, γιατί
4. Παιδαγωγική των πολυγραμματισμών
Τοποθετημένη Πρακτική :ο διδάσκων και οι μαθητές/τριες έφεραν στην τάξη εφημερίδες
που συνδυάζουν τα εικονιστικά στοιχεία (Φωτογραφίες, σκίτσα, κτλ.) και το γραπτό λόγο.
Ανοιχτή Διδασκαλία: Επιλογή ειδήσεων από το διδάσκοντα από τις οποίες κρύφτηκε το
γραπτό κείμενο και ζητήθηκε από τους μαθητές/τριες να εκφράσουν την άποψη τους για το
μήνυμα που δίνει το εικονιστικό στοιχείο (φωτογραφία ή σκίτσο).
Στη συνέχεια αποκαλύφθηκαν τα γραπτά κείμενα (τίτλοι, ειδήσεις) και έγινε συζήτηση για τη
διατύπωση, τη σύνταξη, το χρώμα, τη γραμματοσειρά και επιχειρήθηκε να διερευνηθεί η
επικοινωνιακή λειτουργία του εικονιστικού και του γραπτού στοιχείου χωριστά καθώς και η
λειτουργία του συνδυασμού των δύο στοιχείων. Ανάλογη μέθοδο ακολουθήσαμε και για την
κατανόηση από τους μαθητές της δομής της ανεστραμμένης πυραμίδας.
Κριτική Πλαισίωση: συζήτηση για τη λειτουργία των πολυτροπικών κειμένων, τη σχέση
αυτών των ειδών κειμένου με τη σύγχρονη πραγματικότητα και την τεχνολογία
Μετασχηματισμένη Πρακτική το δεύτερο διδακτικό δίωρο οι μαθητές/τριες χωρίστηκαν σε
τρεις ομάδες και δημιούργησαν ένα πρωτοσέλιδο εφημερίδας που περιείχε εικονιστικά και
γραπτά στοιχεία που λειτουργούν επικοινωνιακά ανάλογα με αυτά που επεξεργάστηκαν κατά
τη διδασκαλία. Με αυτόν τον τρόπο οι μαθητές μπορούν να δείξουν πως μπορούν να
σχεδιάσουν και να πραγματοποιήσουν, με ένα αναστοχαστικό τρόπο, νέες πρακτικές που
ενσωματώθηκαν στους δικούς τους στόχους και αξίες. Πρέπει δηλαδή να αποδείξουν ότι
μπορούν να εφαρμόσουν όσα κατανόησαν μέσω της Ανοιχτής Διδασκαλίας και της Κριτικής
Πλαισίωσης σε πρακτικές που τους βοηθούν συγχρόνως να εφαρμόσουν και να
αναθεωρήσουν ό,τι έχουν μάθει.
5. Ερευνητικά ερωτήματα και υποθέσεις
Τα ερευνητικά ερωτήματα που απασχόλησαν την παρούσα έρευνα ήταν:
1. Με ποιον τρόπο μια πολυτροπική διδακτική δοκιμή συμβάλλει στην κατανόηση των
χαρακτηριστικών του ειδησεογραφικού λόγου από τους μαθητές/τριες;
2. Ποια τα αποτελέσματα που έχει μια πολυτροπική διδακτική δοκιμή στην παραγωγή από
τους μαθητές πολυτροπικών κειμένων που προσιδιάζουν τη δομή και τον τίτλο του
ειδησεογραφικού λόγου;
Με βάση τα παραπάνω ερωτήματα διατυπώθηκαν και οι υποθέσεις της έρευνας:
1. Σύμφωνα με τα δεδομένα ανάλογων ερευνών στον ελλαδικό χώρο οι μαθητές αναμένεται
να κατανοήσουν χωρίς δυσκολία τα χαρακτηριστικά του ειδησεογραφικού λόγου.
2. Με βάση τη διαπίστωση προηγούμενων ερευνών «ότι ο γραμματισμός που εμπεριέχεται
στα πολυτροπικά κείμενα κατακτιέται με ένα αβίαστο τρόπο από τα άτομα που ζουν σε ένα
περιβάλλον που βομβαρδίζεται από πολυτροπικά κείμενα»(Στάμου κα, 2004), θεωρούμε ότι
οι μαθητές/τριες θα παραγάγουν πολυτροπικά κείμενα που ακολουθούν τις συμβάσεις του
ειδησεογραφικού λόγου.
6. Κλείδα παρατήρησης
Στάσεις
των
μαθητών ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
όσον αφορά το μάθημα
Πόσο προσεκτικοί ήταν οι μαθητές; Τι
ποσοστό των μαθητών ήταν προσεκτικοί;
Έδειξαν οι μαθητές ενδιαφέρον για το
θέμα;
Οι μαθητές διατήρησαν το ενδιαφέρον
τους ή αποσπόταν η προσοχή τους;
Συμμετείχαν στο μάθημα; Με ποιον
τρόπο; (παρακαλώ περιγράψτε)
Έκαναν ερωτήσεις; Αν ναι, τι ρώτησαν;
7. Κλείδα παρατήρησης
Σύμφωνα με τα δεδομένα και των δύο παρατηρητών ότι όλοι οι
μαθητές/τριες, ακόμη και αυτοί με χαμηλή επίδοση, έδειξαν μεγαλύτερο
ενδιαφέρον και αυξημένη συμμετοχή με ερωτήματα, συζητήσεις και
προτάσεις.
Οι μαθητές έδειξαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και συμμετοχή στα σημεία
που είχαν πολυτροπικό χαρακτήρα και λιγότερο όπου υπήρχε μόνο
κείμενο.
Χαρακτηριστική είναι η επιθυμία που επισημαίνεται και στις δύο
καταγραφές για επανάληψη της πολυτροπικής διδακτικής δοκιμής και σε
επόμενες ενότητες.
8. Οι συνεντεύξεις
Ερωτήσεις
Απαντήσεις
Πως σου φάνηκε το μάθημα;
Τα παιδιά απαντούν ότι βρίσκουν το
μάθημα κατανοητό, ενδιαφέρον, ελκυστικό
κι ότι θα επιθυμούσαν να επαναληφθεί και
στις επόμενες ενότητες.
Θα θέλατε να το επαναλάβουμε και στις
επόμενες ενότητες;
Υπήρχε κάτι που σε δυσκόλεψε/ δεν σου
άρεσε;
Οι μαθητές/τριες απαντούν αρνητικά, ενώ
κάποιοι χαρακτήρισαν τη διδασκαλία πολύ
βοηθητική.
Υπήρχε κάτι που σε βοήθησε;
Οι μαθητές/τριες επιμένουν στα
πολυτροπικά στοιχεία(χρώμα, μέγεθος
γραμματοσειράς,φωτογραφίες/σκίτσα) και
λιγότερο στα κείμενα. Τονίζουν επίσης το
γεγονός της συμμετοχής τους στις
συζητήσεις για τον τίτλο και τη δομή της
είδησης και την ενεργή συμμετοχή τους
στη διεξαγωγή του μαθήματος.
Τι θεωρείς ότι σε βοήθησε πιο πολύ;
Ποιες πληροφορίες θα χρησιμοποιούσες
στη συγγραφή ειδήσεων;
Μπορείς να μου δώσεις ένα παράδειγμα;
Όλα τα παιδιά αναφέρονται στον τίτλο που
θεωρούν ότι πρέπει να κεντρίζει το
ενδιαφέρον του αναγνώστη τόσο λεκτικά
όσο και οπτικά. Τονίζουν, τέλος ότι θα
ακολουθούν τη δομή της ανεστραμμένης
πυραμίδας και τους δημοσιογραφικούς
κανόνες, σύμφωνα με τους οποίους η
είδηση πρέπει να απαντήσει στα
ερωτήματα ποιος, τι, πού, πότε, πώς, γιατί.
Κατάλαβες καλύτερα κάτι που σου είχε
διαφύγει;
Οι μαθητές/τριες αναφέρονται στη δομή
της ανεστραμμένης πυραμίδας και στο πως
ο συνδυασμός εικόνων, χρωμάτων και
μεγέθους της γραμματοσειράς επηρεάζουν
τον αναγνώστη.
Θέλεις να προσθέσεις κάτι άλλο;
Όλοι οι μαθητές/τριες απάντησαν
αρνητικά.
9. Το ημερολόγιο του εκπαιδευτικού
Σε όλες τις ομάδες αναπτύχθηκαν ενδιαφέρουσες συζητήσεις και πήραν
μέρος ακόμη και οι «αδύναμοι» μαθητές.
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε από όλες τις ομάδες στον τίτλο που
θεωρήθηκε ότι πρέπει να είναι ελκυστικός και με μεγάλη γραμματοσειρά,
ώστε να ξεχωρίζει. Οι τίτλοι των εφημερίδων επιλέχτηκαν με επιμέλεια,
ανάλογα με το θέμα.
Στην ερώτηση μου γιατί επέλεξαν συγκεκριμένα χρώματα οι ομάδες που
ασχολήθηκαν με την πρόταση γάμου είπαν ότι διάλεξαν χαρούμενα
χρώματα, ενώ η ομάδα που είχε το θέμα της κατάκτησης του Έβερεστ
τόνισε ότι ήθελε να δώσει αυστηρό προφίλ.
Όλοι θυμόντουσαν την ανεστραμμένη πυραμίδα και προσπάθησαν να
την τηρήσουν.
Τέλος, και στα τρία πρωτοσέλιδα τα παιδιά επέλεξαν φωτογραφίες
ταιριαστές με το θέμα τους
10.
Ανάλυση κειμένων-Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων
Τίτλος εφημερίδας
Α΄ ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ
Β΄ ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ
Γ΄ ΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΟ
Κεφαλαιογράμματος, κόκκινη
γραμματοσειρά σε ροζ φόντο, ίσως
λόγω της είδησης.
Κεφαλαιογράμματος, κόκκινη
γραμματοσειρά. Ο τίτλος
«ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» λόγω του θέματος
(γάμος ομοφυλόφιλων)
Κεφαλαιογράμματος, λευκή
γραμματοσειρά σε μαύρο πλαίσιο.
Επιθυμία για σοβαρότητα, κλασική
εμφάνιση πρωτοσέλιδου εφημερίδας.
Τίτλος άρθρου
Ονοματικός, γραμματοσειρά
μεγαλύτερη από το άρθρο, μωβ
χρώμα.
Ονοματικός, στερεότυπη ευχή για
γάμο, γραμματοσειρά μεγαλύτερη από
το άρθρο, θαυμαστικά, κόκκινο
χρώμα.
Το πρώτο μέρος στερεότυπη έκφραση.
Το δεύτερο ρηματικό με ρήμα
ενεργητικής διάθεσης σε ιστορικό
ενεστώτα. Ύπαρξη θαυμαστικού.
Φωτογραφία
Στο τέλος της είδησης. Λεζάντα με
στερεότυπη έκφραση και
αποσιωπητικά.
Στο τέλος της είδησης, ευμεγέθης με
τους δύο παρουσιαστές
χαμογελαστούς.
Στο κέντρο της είδησης, την «κόβει»
στη μέση. Έμφαση στο πρόσωπο και
το κατόρθωμά του.
Ανεστραμμένη πυραμίδα
ΝΑΙ
ΝΑΙ
ΝΑΙ
Ποιος
Γάλλος παρουσιαστής τηλεοπτικών
ειδήσεων
Γάλλος παρουσιαστής τηλεοπτικών
ειδήσεων
45χρονος Αμερικανός
Τι
Πρόταση γάμου σε συνάδελφο
Πρόταση γάμου σε συνάδελφο
Ο πρώτος ανάπηρος στην κορυφή του
Έβερεστ
Που
Μπροστά στα μάτια χιλιάδων
τηλεθεατών
Μπροστά στα μάτια χιλιάδων
τηλεθεατών
Έβερεστ, Νεπάλ
Πότε
Στο νυκτερινό δελτίο
Στο νυκτερινό δελτίο
Μάιος
Πώς
Ερωτική εξομολόγηση
Ερωτική εξομολόγηση
Με 4 συνοδούς σε 8,5 ώρες
Γιατί
Πρωτοτυπία, εντυπωσιασμός
Πρωτοτυπία, εντυπωσιασμός,
διαμαρτυρία
Στόχος ζωής από το 1979, όταν έχασε το
πόδι του σε τροχαίο.
11.
12.
13. Συμπεράσματα - Συζήτηση
Από τη συλλογή των δεδομένων προκύπτει όσον αφορά την
κατανόηση ότι:
όλοι οι μαθητές/τριες, ακόμη και αυτοί με χαμηλή επίδοση, έδειξαν
μεγαλύτερο ενδιαφέρον και αυξημένη συμμετοχή σε σχέση με ένα
«παραδοσιακό» μάθημα με ερωτήματα, συζητήσεις και προτάσεις.
Οι μαθητές/τριες έδειξαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και συμμετοχή στα
σημεία που είχαν πολυτροπικό χαρακτήρα και λιγότερο όπου υπήρχε
μόνο κείμενο.
Θεωρούν το μάθημα κατανοητό, ενδιαφέρον, ελκυστικό και θα
επιθυμούσαν να επαναληφθεί και στις επόμενες ενότητες.
14. Όσον αφορά την παραγωγή πολυτροπικών κειμένων διαπιστώνουμε ότι οι
μαθητές/τριες παρήγαγαν κείμενα που αξιοποίησαν τους διαθέσιμους σημειωτικούς
τρόπους (λόγο και εικόνα), καθώς και τη δομή του ειδησεογραφικού λόγου. Πιο
συγκεκριμένα:
Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε από όλες τις ομάδες στον τίτλο που θεωρήθηκε ότι πρέπει
να είναι ελκυστικός, για να κερδίσει τους αναγνώστες. Ακόμη οι τίτλοι των
εφημερίδων επιλέχτηκαν με επιμέλεια, ανάλογα με το θέμα.
Στους τίτλους έχουν παραλειφθεί οι λέξεις που υπονοούνται εύκολα (άρθρα,
προθέσεις, σύνδεσμοι κτλ.). Το ρήμα βρίσκεται σε ενεργητική διάθεση, χρόνο
ιστορικό ενεστώτα, στο τρίτο πρόσωπο. Χρησιμοποιήθηκαν αποσιωπητικά και το
θαυμαστικό ως μέσα, για να δοθεί έμφαση στην είδηση. Τέλος, οι τίτλοι που
επιλέχτηκαν περιείχαν στερεότυπες εκφράσεις.
Τα χρώματα που επιλέχτηκαν ήταν ανάλογα με το θέμα και «το προφίλ» της
εφημερίδας.
Οι φωτογραφίες κατείχαν σημαντική θέση στα πρωτοσέλιδα.
Όλοι θυμόντουσαν την ανεστραμμένη πυραμίδα χάρη στο σχήμα της διαφάνειας και
το τήρησαν κατά τη συγγραφή του άρθρου.
15. Καταλήγουμε, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι οι σημερινοί μαθητές/τριες
που ζουν σε ένα πολυτροπικό περιβάλλον στο οποίο κυριαρχεί η
τεχνολογία, ο πολιτισμός της εικόνας και η εκτόπιση του γραπτού λόγου
από την κεντρική θέση που κατείχε, τα παιδιά κατανοούν και παράγουν
πολυτροπικές συνθέσεις, όπως δείχνει η διεθνής και η ελληνική
βιβλιογραφία, χωρίς να αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον η έρευνα για την ένταξη της παιδαγωγικής
των πολυγραμματισμών και της πολυτροπικότητας και σε άλλα
κειμενικά είδη και ευρύτερες ενότητες.
Αξιοσημείωτο για μελλοντική διερεύνηση και αξιοποίηση της χρήσης
και παραγωγής πολυτροπικών κειμένων στο γλωσσικό μάθημα είναι το
ενδιαφέρον και η ενεργή συμμετοχή των μαθητών/τριων με χαμηλή
επίδοση.
Τέλος, πιστεύουμε ότι η επέκταση της διδακτικής δοκιμής μας με τη
δημιουργία blog, wiki ή σχολικής εφημερίδας θα είχε πολλά να
προσφέρει στη ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών.
