Onderwijshervormingen, sociale empowerment en gelijke kansen

1. Onderwijshervormingen,
sociale empowerment
en gelijke kansen
Ruraal schooltje in het hoogland van El Salvador

2. De twee kanten van Onderwijs: mechanisme
van sociale uitsluiting en emancipatie
Onderwijs kan twee tegenovergestelde functies in de
maatschappij vervullen:
 Historisch geholpen met de reproductie van sociale
ongelijkheid: alleen de hogere klassen opgeleid en de
volkssectoren geen (of onvoldoende) toegang tot de wereld
van kennis
 Een van de belangrijkste instrumenten voor sociale
emancipatie wanneer de volkssectoren toegang krijgen tot
goed onderwijs

3. Ook in Latijns-Amerika
Onderwijs
Sociale
uitsluiting
Sociale
emancipatie

4. College van vandaag
 Historisch overzicht over ‘ la lucha por la educación’
in Latijns-Amerika.
 Het alfabetiseringsvraagstuk.
 Programma ´Yo sí puedo´ en Misión Robinson
(Venezuela)
 Programma ´bolsa escola´ (Brazilië)
 Programa propadéutico (USACH, Chili)
 Intercultureel tweetalig onderwijs
 Onderwijshervormingen in Chili: 2014-2016

5. Onderwijs Koloniale Periode
 Mechanisme voor sociale differentiatie
(status en plaats in de maatschappelijke ladder)
 Analfabetisme als instrument van sociale controle
(door het niet kunnen lezen, beperkte visie op de wereld)
 Universitaire opleiding: for the lucky few

6. Universidad de San Marcos (Lima)
12 mei 1551

7. Onderwijs en Religie
 Real en Pontificia universiteiten
 Theologie als basisdiscipline
 Vorming kerkelijke en bestuurlijk kader
 Tegenwoordig: Universidades Católicas top-
universiteiten

9. 19e eeuw: De strijd om het Onderwijs
 Onderwijs: Liberalen
versus Conservatieven
 Positivisme en
secularisering
 Opkomst escuelas y
Universidades Laicas

10. Benito Juárez (president Mexico 1858-1872)
 Onderwijs, gelijkheid, vooruitgang
 Visie: onderwijs moet gratis en
laico ofwel seculier zijn
 Maestros por soldados en
basisscholen
 Eerste inspanningen voor nationale
alfabetisering

11. Domingo Faustino Sarmiento (President
Argentinië 1868-1874)
 “Gobernar es Educar”
 “Educar al Soberano”
 Modern onderwijssysteem (gratis
en niet religie-gebonden)
 Datum voor día del maestro in
Argentinie (11 September) ter ere
van hem

12. 20e eeuw: Época de Reformas
 Universiteiten: autonomie, participatie studenten, universiteit en
maatschappij
 Nacionalisme en de tendence naar onafhankelijkheid leidde tot
hervormingen
 Meer onderwijs instellingen
 Onderwijs voor de Massa’s: formación cívica (burgerschap)
 Verhouding inhoud onderwijs en ideologie

13. Hervormingen sinds jaren 80
1e generatie hervormingen: Cobertura (bereik; coverage),
decentralisatie
2de generatie hervormingen: Kwaliteit en equidad (zorgen
voor gelijke kansen).
 wat is kwaliteit? efficientie vs. inhoud vs. competenties
 Kwaliteit niet meer alleen tov inhoud maar ook van
docenten
3de generatie hervormingen: pedagogische decentralisatie

14. Invloed onder neoliberalisme
(jaren 90):
 Staat minder verantwoordelijk
voor onderwijs: meer
concurrentie tussen
instellingen
 Student gezien als client die
een keuze kan maken
 Economische efficientie als doel
van onderwijs

15. Onderwijs en globalisering
 Tendens naar gelijkheid van onderwijs op wereldschaal
 Meer invloed op Hoger Onderwijs
 Veel invloed van neoliberalisme: privatesering in veel
landen
 Westers of niet?
 Onderwijs als een “markt”. Welke doet het beter?

16. Ranking National Higher
Educational System

17. Ranking National Higher Educational System

18. Huidige aandachtspunten rondom
onderwijs
• Universalisme vs. focalisering
• Gelijkheid vs. equidad
• Wie is verantwoordelijk voor
onderwijs? Private vs. publiek
onderwijs?
• Verschillen tussen basis,
secundaire en hoger
onderwijs?
• Is het nodig om tegen
globalisering te gaan en hoe?

19. Eens met equidad in
Onderwijs?

20. Equidad als uitgangspunt of als
doel?

21. Het alfabetiseringsvraagstuk

22. Cubaanse Revolutie: Vroegste
Alfabetisering 1961

23. PAULO FREIRE
DE PEDAGOGIE DER ONDERDRUKTEN 1970

24. PAULO FREIRE: DE PEDAGOGIE DER ONDERDRUKTEN
• Vanaf 1946 werkt in Recife met de analfabetiseringsproblematiek.
• Traditionele onderwijs gezien als instrument voor het reproduceren van de
ongelijkheid tussen rijk en arm.
• Arme mensen hebben een cultuur ‘van het zwijgen’ aangeleerd. Dus ze hebben
nooit motieven gehad/geuit om te leren lezen en schrijven
• Via bewustmakingsproces (Conscientizaçao) kunnen die mensen worden
bevrijd van die fatalistische cultuur
• Levensomstandigheden van de leerlingen als leerstof
• Begint jaren 60s: plan van alfabetisering van volwassenen
• Na staatsgreep van 1964 vluchtte naar Chili
• Vele alfabetiseringsprogramma’s in ontwikkelingslanden hebben zich op zijn
pedagogische inzichten gebaseerd.

25. Alfabetisme Latijns-Amerika einde 20ste Eeuw
Cuba: 99.8%
Uruguay: 98%
Argentinië: 97.2%
Chili: 95.7%
Costa Rica: 94.9%
Paraguay: 94%
Venezuela: 93%
Peru: 92.9%
Panama: 91.9%
Mexico: 91%
Ecuador: 91%
Colombia: 90.4%
Brazilië: 88.6%
Dominicaanse Republiek 87%
Bolivia: 86.7%
El Salvador: 81.1%
Honduras: 80%
Nicaragua: 67.5%
Guatemala: 69.1%
Haiti: 52.9%

28. Huidige Situatie

29. Huidige Situatie

30. Programma ´Yo sí puedo´
en Misión Robinson
(Venezuela)

31. AlfabetiseringsprogrammaYO SÍ PUEDO
• Vanaf 2001, Cubaanse pedagoge Leonela Relys krijgt opdracht
om alfabetiseringscursus te ontwikkelen
• Methodologie werkt op basis van getallen en letters [getallen
worden meestal door analfabeten erkend]
• De methode kan worden toegepast tussen 7 weken en
maximaal 3 maanden. Er wordt gebruik gemaakt van
audiovisuele middelen.
• Meer dan 5 miljoen Latijns-Amerikanen (tussen 2002 en 2015 meer
dan 8 miljoen op wereld schaal) hebben leren lezen en schrijven via
deze methode in landen als Argentinië, Nicaragua, Venezuela,
Bolivia, Mexico en Colombia. ‘Yo sí Puedo’ is ook geëxporteerd
naar diverse Afrikaanse landen.

32. Misión Robinson: Venezuela
• Sinds 2003 wordt in Venezuela het alfabetiseringsprogramma ‘Yo
sí puedo’ uitgevoerd onder de naam ‘Misión Robinson’.
• Programma uitgevoerd door ‘brigadistas’ ; vrijwilligers en militairen.
Ook directe steun van Cubaanse leraren.
• Meer dan 1,5 miljoen Venezolanen zouden hebben leren lezen en
schrijven door middel van de Misión Robinson.
• In 2005 verklaarde Hugo Chávez Venezuela officieel als ‘Territorio
Libre de Analfabetismo’, als volgens officiële cijfers, 95% van de
bevolking kon lezen en schrijven in het land.
• Oppositie kritiseerde de ideologische
gehalte van het programma.

33. Misión Robinson: Venezuela

34. Misión Robinson: Venezuela

35. “Yo si puedo” en verder
 Programma voor basis onderwijs “Yo si puedo seguir”
 Bibliotecas communitarias en Programma “Bolivia Lee
2015”

36. De Millenniumdoelen (2000-2015)
 Doel 2: Basisonderwijs voor alle
kinderen.
 Doel 3: Mannen en vrouwen
hebben dezelfde rechten
 Meisjes die onderwijs volgen,
krijgen de kans om zich te
ontwikkelen tot vrouwen die op
gelijke voet met mannen
kunnen omgaan.
 Al in 2000 had Latijns-Amerika
een niveau van 94% bereikt.
Laatste 6%: ‘núcleo duro’?

37. Programma ´bolsa escola´
(Brazilië)

38. Bolsa Escola, Brazilië

39. Bolsa Escola, kenmerken:
 Ontstaat idee: onder academici, Universiteit van Brasilia, 1985.
 Vanaf 2001op nationaal niveau uitgevoerd onder Cardoso
 Dubbele objectief: via Cash-transfer armoede bestrijden +
garanderen dat de kinderen naar de school gaan (dus ook tegen
kinderarbeid en schoolverlating).
 Een maandelijks bedrag (bij beginprogramma 10Eur in reais) per kind tussen
6-15 jaar (maximaal 3 kinderen per gezin) wordt overgemaakt aan degenen
die in extreme armoede leven (moeders als ontvangers).
 Selectie families via socio-economische puntensysteem
 Tegenprestatie: kinderen moeten tenminste 90% van de lessen
volgen. En inentingen halen
 Vanaf 2003 onderdeel van Lula’s programma ‘Bolsa Familia’ (samen
met Fome Zero en andfere programma’s).

40. Bolsa Escola impact:
 Impact: 5,5 miljoen gezinnen (45 miljoen personen)
 Gezien als zeer succesvolle beleid voor armoede bestrijding
 Positieve impact op zelf-respect, waardigheid en ciudadanía
 Veel andere landen hebben een dergelijk programma geimplementeerd
 Maakt sinds 2003 deel uit van uitgebreidde programma Bolsa Familia
onder Lula

41. Programa propadéutico
(USACH, Chili)

42. Programa Propadéutico USACH

43. Programa Propadéutico USACH
Programma ontwikkelt door dr. Fco Javier Gil (USACH-Chile).
Uitgangspunt:
 talenten zijn gelijk verdeeld onder jongeren uit verschillende
sociale klassen.
 Door sociale achterstand, vele getalenteerde jongeren hebben
geen optimaal onderwijs gekregen
 Nationale test voor toegang tot universiteiten is in het
voordeel van jongeren uit hogere sociale sectoren (die in een
goede lagere en middelbare school hebben gezeten).
 Kan iets worden gedaan om aan getalenteerde jongeren uit
zwakke sociale milieus een daadwerkelijke kans te geven om
de universiteit te bereiken?

44. Programa Propadéutico USACH
 Begon in 1992 als initiatief van USACH om bijdrage te leveren
aan ‘sociale aansluiting’ van armere studenten
Selectie: Groep studenten met beste prestaties (beste 10% in de
laatste 4 jaar middelbare school) uit scholen van arme buurten van
Santiago en omgeving.
Gedurende 3-4 maanden iedere zaterdag naar de USACH om
daar les te krijgen door docenten van die universiteit in diverse
vakken.
Programma erg succesvol: nu bij vele universiteiten toegepast.

45. Programa Propadéutico USACH
 Studenten die het programma met goede resultaten afronden
worden automatisch toegelaten tot de USACH.
 Tijdens hun universitaire studie, worden ze nog van dichtbij
begeleid.
 Ze krijgen ook psychologische begeleiding (voor
zelfwaardering).
 Inmiddels zijn vele van deze studenten afgestudeerd. Sommige
volgen master-programma’s in het buitenland.

46. Intercultureel
tweetalig onderwijs

47. Van tweetalig onderwijs naar
Interculturele tweetalige onderwijs
 Taal: machtig mechanisme van controle en overheersing.
 De Spaanse en Portugese talen, basis van de Iberische overheersing in
Latijns-Amerika.
 Tweetalig onderwijs begon in de jaren 1930s, als een manier om
Inheemse leerlingen te evangeliseren.
 Boliviaanse revolutie in 1952: gebruik van inheemse talen om de
Inheemse bevolking aan de moderne samenleving te integreren
 De Inheemse taal wordt gebruikt om Inheemse kinderen in contact
te brengen met Spaans (lagere school). Middelbare school: alleen in
het Spaans (incorporatie en assimilatie).
 In 1975, GeneraalVelasco Alvardo (Peru) verklaart het Quechua als
officiele taal van Peru (naast het Spaans).

48. Van tweetalig onderwijs naar
Interculturele tweetalige onderwijs
 Vanaf de jaren 1970s, met de groei van de Inheemse bewegingen,
groeit het besef dat de tweetalige programma’s moeten niet alleen de
Inheemse talen in staat proberen te houden, maar ook de Inheemse
cultuur.
 Dit betekende dat ook de inhoud van het onderwijs anders moest
zijn (aangepast aan de realiteit van de Inheemse volkeren).
 Vanaf de jaren 1980s, wordt gesproken van Interculturele tweetalig
onderwijs. In vele landen worden (via hervormingen in de grondwet)
niet alleen de lingüistische maar ook de culturele rechten van de
Inheemse bevolking wordt erkend.
 Vandaag de dag wordt in Bolivia gesproken over Interculturele
tweetalig onderwijs ‘in beide richtingen’: de niet-Inheemse bevolking
moet vaak ook een Inheemse taal leren.

49. Al Jazeera: Living the language
 https://www.youtube.com/watch?v=mrAFT4NbG7k
Bolivia - min 7.10 – 12,00 en 17,00-22,00
 https://www.youtube.com/watch?v=zn4ZtNdqY5M
Guatemala – min 3,20- 6,40 en 13,00-22,00