Cu danh thuc_tinh_tri_sang_tao

1. Cú đánh thức tỉnh trí sáng tạo 1
TRÍCH CÚ ĐÁNH TH C T NH TRÍ SÁNG T OỨ Ỉ Ạ

2. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 2
KHÓA TH NH TỔ Ứ Ấ
M t câu tr l iộ ả ờ
chính xác

3. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 3
Bài t p:ậ D i đây là năm hình v . Hãy ch n ra m t hìnhướ ẽ ọ ộ
khác v i nh ng hình còn l i.ớ ữ ạ
A)
E)
C)
D
)
B)

4. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 4
H c cách suy nghĩọ
“Tr em đ n tr ng nh nh ng d u h i và r i kh i đó nh nh ngẻ ế ườ ư ữ ấ ỏ ờ ỏ ư ữ
d u ch m.”ấ ấ
‒ Neil Postman, nhà giáo d cụ
u c s ng gi ng nh m t b a ti c linh đình và náo nhi t v i nh ng ti ng tròộ ố ố ư ộ ữ ệ ệ ớ ữ ế
chuy n, ti ng nh c x p xình và ti ng ly c c leng keng. Nh ng v i t t c nh ngệ ế ạ ậ ế ố ư ớ ấ ả ữ
âm thanh này, chúng ta v n có th nghe đ c m t ng i phía xa. Đó là do s chú ýẫ ể ượ ộ ườ ở ự
có ch n l a c a chúng ta – chúng ta có th h ng t i nh ng s v t nh t đ nh và quênọ ự ủ ể ướ ớ ữ ự ậ ấ ị
đi nh ng s v t khác.ữ ự ậ
C
Hãy nhìn quanh n i b n đang ng i và tìm b n s v t có “màu đ ”. B n s th y khiơ ạ ồ ố ự ậ ỏ ạ ẽ ấ
b n nghĩ đ n “màu đ ”, màu đ s ngay l p t c xu t hi n tr c m t b n: cu n sạ ế ỏ ỏ ẽ ậ ứ ấ ệ ướ ắ ạ ố ổ
đi n tho i màu đ , màu đ v t ph ng r p trên ngón tr c a b n, màu đ trên l ch vàệ ạ ỏ ỏ ở ế ỏ ộ ỏ ủ ạ ỏ ị
trên nhi u s v t khác. T ng t , c m i khi b n h c m t t m i, b n s nghe th y nóề ự ậ ươ ự ứ ỗ ạ ọ ộ ừ ớ ạ ẽ ấ
nhi u l n trong nh ng ngày sau đó. Đi u này cũng gi ng nh th i trang, ch c ch nề ầ ữ ề ố ư ờ ắ ắ
b n s nh n ra r ng sau khi có m t chi c ôtô m i, b n s th y nó kh p m i n i. Conạ ẽ ậ ằ ộ ế ớ ạ ẽ ấ ở ắ ọ ơ
ng i luôn tìm th y nh ng gì h tìm ki m. N u tìm ki m cái đ p, chúng ta s th yườ ấ ữ ọ ế ế ế ẹ ẽ ấ
cái đ p. N u tìm ki m âm m u, chúng ta s th y âm m u.ẹ ế ế ư ẽ ấ ư T t c ch là vi c cài đ tấ ả ỉ ở ệ ặ
kênh trí tu c a chính mìnhệ ủ .
Chúng ta h c cách cài đ t kênh trí tu c a mình thông qua quá trình giáo d c chínhọ ặ ệ ủ ụ
quy. đó, chúng ta đ c h c đi u gì thích h p, đi u gì không. Chúng ta h c đ cỞ ượ ọ ề ợ ề ọ ượ
nhi u đi u t nh ng câu h i đ t ra đ khám phá th gi i. Chúng ta h c đ bi t n iề ề ừ ữ ỏ ặ ể ế ớ ọ ể ế ơ
tìm ki m thông tin, nh ng ý t ng nào c n chú ý và cách suy nghĩ v chúng. Quáế ữ ưở ầ ề
trình h c t p đã mang l i cho chúng ta nhi u khái ni m đ có th s p x p và hi u thọ ậ ạ ề ệ ể ể ắ ế ể ế
gi i.ớ
Hãy quay tr l i bài t p trang tr c, b n đã ch n đáp án nào? N u b n ch n hìnhở ạ ậ ở ướ ạ ọ ế ạ ọ
B thì xin chúc m ng! B n đã tr l i đúng. Hình B là hình duy nh t có t t c các c nhừ ạ ả ờ ấ ấ ả ạ
đ u là đ ng th ng.ề ườ ẳ
Tuy nhiên, nh ng ai ch n hình C cũng chính xác, b i nó là hình duy nh t khôngữ ọ ở ấ
đ i x ng. Nh ng hình A cũng đúng b i đó là hình duy nh t không có góc nh n. Thố ứ ư ở ấ ọ ế
còn hình D? Đây cũng là m t câu tr l i đúng b i nó là hình duy nh t có c đ ngộ ả ờ ở ấ ả ườ

5. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 5
th ng và đ ng cong. Cu i cùng, E cũng là m t l a ch n chính xác b i nó là hình duyẳ ườ ố ộ ự ọ ở
nh t trông gi ng hình chi u c a m t tam giác phi -clit lên m t ph ng -clit. Nóiấ ố ế ủ ộ Ơ ặ ẳ Ơ
cách khác, t t c các hình đ u là câu tr l i đúng, tùy thu c vào quan đi m c a b nấ ả ề ả ờ ộ ể ủ ạ .
Tuy nhiên, ng i ta không d y b n bài t p này trong tr ng h c. Ph n l n hườ ạ ạ ậ ườ ọ ầ ớ ệ
th ng giáo d c c a chúng ta là đ d y cho con ng i tìm ra “m t câu tr l i chínhố ụ ủ ể ạ ườ ộ ả ờ
xác”. Trong su t quá trình h c t p, m t ng i bình th ng s ph i tr i qua 2.600 bàiố ọ ậ ộ ườ ườ ẽ ả ả
ki m tra, kỳ thi v n đáp và thi t lu n, và ph n l n nh ng kỳ thi đó gi ng nh bài t pể ấ ự ậ ầ ớ ữ ố ư ậ
b n đã làm. L i ti p c n “m t câu tr l i chính xác” đã tr nên thâm căn c đ trongạ ố ế ậ ộ ả ờ ở ố ế
t duy c a chúng ta. Đi u này có th t t cho m t s v n đ mang tính toán h c, n iư ủ ề ể ố ộ ố ấ ề ọ ơ
ch có duy nh t m t câu tr l i đúng. Nh ng v n đ là ch , cu c s ng không nhỉ ấ ộ ả ờ ư ấ ề ở ỗ ộ ố ư
v y. Cu c s ng r t m h ; có r t nhi u câu tr l i chính xác – t t c ph thu c vàoậ ộ ố ấ ơ ồ ấ ề ả ờ ấ ả ụ ộ
đi u mà b n tìm ki m. Nh ng n u b n luôn nghĩ r ng cu c s ng luôn ch có duyề ạ ế ư ế ạ ằ ộ ố ỉ
nh t m t câu tr l i chính xác, b n s d ng tìm ki m ngay sau khi tìm th y m t đápấ ộ ả ờ ạ ẽ ừ ế ấ ộ
án.
Khi tôi còn h c ph thông, cô giáo ti ng Anh c a tôi đã ch m m t d u nh b ngọ ổ ế ủ ấ ộ ấ ỏ ằ
ph n nh d i đây lên b ng.ấ ư ướ ả
Cô h i c l p đó là gì. M t h c sinh nói: “M t d u ch m b ng ph n trên b ng ”.ỏ ả ớ ộ ọ ộ ấ ấ ằ ấ ả ạ
Nh ng h c sinh còn l i trong l p c m th y an tâm khi đi u hi n nhiên đã đ c nói raữ ọ ạ ớ ả ấ ề ể ượ
và không ai mu n nói thêm gì n a. Cô giáo nói: “Cô r t ng c nhiên v các em. Hômố ữ ấ ạ ề
qua, cô đã giao bài t p t ng t cho m t nhóm h c sinh m u giáo và các em đó đãậ ươ ự ộ ọ ẫ
nghĩ đ c t i 50 s v t khác nhau: m t m t c a chim cú, đ u m u thu c lá, đ nh c tượ ớ ự ậ ộ ắ ủ ầ ẩ ố ỉ ộ
đi n tho i, m t ngôi sao, viên đá cu i, m t con b b đ p b p, m t qu tr ng ung…ệ ạ ộ ộ ộ ọ ị ậ ẹ ộ ả ứ
Chúng có trí t ng t ng th t phong phú”. Trong vòng 10 năm t khi h c l p m uưở ượ ậ ừ ọ ớ ẫ
giáo cho đ n ph thông, chúng ta không ch h c cách tìm ra m t câu tr l i chính xácế ổ ỉ ọ ộ ả ờ
mà còn m t đi kh năng tìm ki m nhi u câu tr l i đúng.ấ ả ế ề ả ờ Chúng ta h c cách đ tr nênọ ể ở
c th nh ng m t đi r t nhi u s c m nh c a trí t ng t ngụ ể ư ấ ấ ề ứ ạ ủ ưở ượ .

6. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 6
M t giáo viên ti u h c đã k cho tôi câu chuy n v m t đ ng nghi p khi giao bàiộ ể ọ ể ệ ề ộ ồ ệ
t p tô màu cho h c sinhậ ọ
l p 1:ớ
Cô giáo nói: “Trên t gi y này, các em s tìm th y hình v c a m t ngôi nhà, nh ng bôngờ ấ ẽ ấ ẽ ủ ộ ữ
hoa, đám mây và b u tr i. Hãy tô màu chúng b ng nh ng màu s c thích h p”.ầ ờ ằ ữ ắ ợ
Cô bé Patty đã dành r t nhi u công s c đ tô màu b c tranh c a mình. Khi nh n l i bài t p,ấ ề ứ ể ứ ủ ậ ạ ậ
cô bé r t ng c nhiên khi th y m t d u g ch “X” đen to trên đó. Cô bé h i cô giáo t i sao l iấ ạ ấ ộ ấ ạ ỏ ạ ạ
nh v y. Cô giáo tr l i: “Cô cho em m t d u ‘X’ vì em đã không làm theo l i ch d n. Cư ậ ả ờ ộ ấ ờ ỉ ẫ ỏ
màu xanh lá cây ch không ph i màu xám. B u tr i có màu xanh lam ch không ph i màuứ ả ầ ờ ứ ả
vàng nh em tô. T i sao em không dùng nh ng màu bình th ng hư ạ ữ ườ ả Patty?”
Patty tr l i: “Vì đó là nh ng gì em trông th y khi em d y s m đ ng m bình minh ”.ả ờ ữ ấ ậ ớ ể ắ ạ
Cô giáo đã cho r ng ch có duy nh t m t câu tr l i chính xác.ằ ỉ ấ ộ ả ờ
Các k t quế ả
“Tôi s không quay tr l i tr phi ông cho s a nó”, Count Basie, nhóm tr ng c a m tẽ ở ạ ừ ử ưở ủ ộ
ban nh c, nói v i ch m t h p đêm, n i có chi c đàn piano luôn luôn l c đi u. M t thángạ ớ ủ ộ ộ ơ ế ạ ệ ộ
sau, Basie nh n đ c đi n tho i thông báo m i vi c đã n th a. Khi Basie quay tr l i,ậ ượ ệ ạ ọ ệ ổ ỏ ở ạ
chi c đàn piano v n không phát ra âm thanh trong tr o. “Ông nói là ông đã s a nó!” Basieế ẫ ẻ ử
gi n d nói. Ng i ch tr l i: “Tôi đã s a r i mà. Tôi đã s n l i nó”.ậ ữ ườ ủ ả ờ ử ồ ơ ạ
Tính th c ti n c a vi c tìm ki m “m t câu tr l i chính xác” có th mang l i nh ngự ễ ủ ệ ế ộ ả ờ ể ạ ữ
h u qu nghiêm tr ng, ngăn c n chúng ta suy nghĩ và gi i quy t các v n đ . M iậ ả ọ ả ả ế ấ ề ọ
ng i h u nh đ u không thích các v n đ và khi đ i m t v i chúng, h th ng gi iườ ầ ư ề ấ ề ố ặ ớ ọ ườ ả
quy t b ng gi i pháp đ u tiên mà h tìm ra – th m chí h gi i quy t v n đ nh cáchế ằ ả ầ ọ ậ ọ ả ế ấ ề ư
ng i ch h p đêm đã làm. Đi u này r t nguy hi m. N u b n ch có m t ý t ng, b nườ ủ ộ ề ấ ể ế ạ ỉ ộ ưở ạ
s ch th y duy nh t m t l i đi tr c m t và đi u đó r t m o hi m trong th gi i màẽ ỉ ấ ấ ộ ố ướ ắ ề ấ ạ ể ế ớ
s linh ho t là y u t s ng còn.ự ạ ế ố ố

7. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 7
M t ý t ng gi ng nh m t n t nh c. M t n t nh c ch có th đ c hi u trong m iộ ưở ố ư ộ ố ạ ộ ố ạ ỉ ể ượ ể ố
quan h v i nh ng n t khác (dù đó là m t ph n c a m t giai đi u hay h p âm). Ýệ ớ ữ ố ộ ầ ủ ộ ệ ợ
t ng cũng nh v y, nó ch có th đ c hi u đúng nh t khi đ t trong văn c nh cùngưở ư ậ ỉ ể ượ ể ấ ặ ả
v i nh ng ý t ng khác. N u b n ch có duy nh t m t ý t ng, b n không th soớ ữ ưở ế ạ ỉ ấ ộ ưở ạ ể
sánh nó v i đi u gì khác. B n không bi t nh ng đi m m nh và y u c a nó. Nhà tri tớ ề ạ ế ữ ể ạ ế ủ ế
h c ng i Pháp, Émile Chartier, đã đ c p tr c ti p đ n v n đ này khi ông nói:ọ ườ ề ậ ự ế ế ấ ề
“Không có gì nguy hi m h n m t ý t ng khi nó là ý t ng duyể ơ ộ ưở ưở
nh t chúng ta có.”ấ
Đ t duy hi u qu h n, chúng taể ư ệ ả ơ c n nhi u quanầ ề
đi m khác nhau. N u không, chúngể ế ta s b m c k tẽ ị ắ ẹ
trong vi c tìm ki m nh ng đi uệ ế ữ ề gi ng nhau vàố
không th nhìn nh n s vi c theoể ậ ự ệ m t h ng m i.ộ ướ ớ
Câu tr l i chínhả ờ xác thứ
hai
M t tr ng h c hàng đ u v kinhộ ườ ọ ầ ề doanh đã ti nế
hành m t nghiên c u và th y r ngộ ứ ấ ằ ban đ u, nh ngầ ữ
sinh viên t t nghi p c a tr ng làmố ệ ủ ườ vi c r t t t,ệ ấ ố
nh ng trong vòng 10 năm sau, h b m t nhóm ng i th c d ng và tinh ranh h n thayư ọ ị ộ ườ ự ụ ơ
th . Theo v giáo s , ng i đã th c hi n nghiên c u này, nguyên nhân là do: “Chúng tôi đãế ị ư ườ ự ệ ứ
d y h cách gi i quy t v n đ ch không ph i cách nh n bi t c h i. Khi c h i gõ c a, hạ ọ ả ế ấ ề ứ ả ậ ế ơ ộ ơ ộ ử ọ
l i treo t m bi n ‘Đ ng làm phi n’ bên ngoài.”ạ ấ ể ừ ề
Cách đây không lâu, tôi ti n hành hàng lo t bu i h i th o v t duy sáng t o choế ạ ổ ộ ả ề ư ạ
các nhân viên ban qu n tr c a m t công ty máy tính l n. V ch t ch đã g i cho tôi vìả ị ủ ộ ớ ị ủ ị ọ
ông lo l ng v môi tr ng t duy trì tr c a ban lãnh đ o. D ng nh b t c khi nàoắ ề ườ ư ệ ủ ạ ườ ư ấ ứ
nh ng c p d i c a ông đ a ra m t đ xu t thì đó là t t c nh ng gì h có – ch m tữ ấ ướ ủ ư ộ ề ấ ấ ả ữ ọ ỉ ộ
mà thôi. H không đ a ra b t kỳ ý t ng nào khác. Vì đ c đào t o đ tìm ki m m tọ ư ấ ưở ượ ạ ể ế ộ
câu tr l i chính xác nên h th ng không đi xa h n gi i pháp đ u tiên h tìm th y.ả ờ ọ ườ ơ ả ầ ọ ấ
V ch t ch bi t r ng s d dàng quy t đ nh m i vi c h n n u có th t nhi u ý t ngị ủ ị ế ằ ẽ ễ ế ị ọ ệ ơ ế ậ ề ưở
đ l a ch n. Ông cũng băn khoăn không bi t xu h ng “m t ý t ng” này s khi nể ự ọ ế ướ ộ ưở ẽ ế
cho t duy c a các nhân viên tr nên b o th đ n m c nào. N u m t ng i trình bàyư ủ ở ả ủ ế ứ ế ộ ườ
ch m t ý ki n,ỉ ộ ế nhìn chung anh ta s đ xu t “đi u ch c ch n” thay vì th m t ý t ng cóẽ ề ấ ề ắ ắ ử ộ ưở
v khác th ngẻ ườ .
Tình tr ng này đã t o ra m t môi tr ng kém lý t ng cho vi c t o ra nh ng ýạ ạ ộ ườ ưở ệ ạ ữ
ki n đ i m i. Tôi nói v i h r ng có m t cách đ tr nên sáng t o h n, đó là:ế ổ ớ ớ ọ ằ ộ ể ở ạ ơ
ĐỪNG
LÀM
PHIỀN

8. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 8
“Tìm ki m câu tr l i chính xác th hai.”ế ả ờ ứ
Câu tr l i chính xác th hai th ng kỳ l ho c b t th ng nh ng l i là đi u b n c nả ờ ứ ườ ạ ặ ấ ườ ư ạ ề ạ ầ
đ gi i quy t v n đ theo m t cách m i m .ể ả ế ấ ề ộ ớ ẻ
Th thu t đ tìm ra câu tr l i chính xác th hai là thay đ i nh ng câu h i b n đ tủ ậ ể ả ờ ứ ổ ữ ỏ ạ ặ
ra đ thăm dò m t v n đ . Ví d , b n nghe th y ng i ta h i: “Câu tr l i là gì?”, “Ýể ộ ấ ề ụ ạ ấ ườ ỏ ả ờ
nghĩa c a đi u này là gì?” hay “K t qu là gì?” r t nhi u l n r i. Nh ng ng i nàyủ ề ế ả ấ ề ầ ồ ữ ườ
đang tìm ki mế m t câu tr l iộ ả ờ , m t ý nghĩaộ và m t k t quộ ế ả. Và đó cũng là t t c nh ngấ ả ữ
gì h s tìm th y –ọ ẽ ấ ch m t mà thôiỉ ộ . N u b n đ t ra nh ng câu h iế ạ ặ ữ ỏ thu hút nh ng câu trữ ả
l iờ nh “ư Các câu tr l iả ờ là gì?”, “Nh ng ý nghĩaữ là gì?” ho c “ặ Nh ng k t quữ ế ả là gì?”, b nạ
s th y m i ng i suy nghĩ sâu h n và đ a ra nhi u ý t ng h n. Nh Linus Pauling,ẽ ấ ọ ườ ơ ư ề ưở ơ ư
nhà hóa h c t ng đo t gi i Nobel, đã phát bi u:ọ ừ ạ ả ể
“Cách t t nh t đ có m t ý t ng hay là tìm ra th t nhi u ý t ng.”ố ấ ể ộ ưở ậ ề ưở
B n có th không s d ng t t c các ý t ng mình t o ra, nh ng t đó, b n có th tìmạ ể ử ụ ấ ả ưở ạ ư ừ ạ ể
th y m t vài ý ki n có giá tr . Đi u này gi i thích lý do t i sao các nhi p nh giaấ ộ ế ị ề ả ạ ế ả
chuyên nghi p ch p r t nhi u b c nh khi th y m t đ i t ng quan tr ng. H có thệ ụ ấ ề ứ ả ấ ộ ố ượ ọ ọ ể
ch p 20, 60 hay hàng nghìn b c nh. H s thay đ i ph ng h ng, ánh sáng, kínhụ ứ ả ọ ẽ ổ ươ ướ
l c… Đó là b i h bi t r ng trong nh ng b c nh ch p đ c, có th ch có m t vàiọ ở ọ ế ằ ữ ứ ả ụ ượ ể ỉ ộ
t m hình n m b t đ c đi u h đang tìm ki m. Nó t ng t v i t duy sáng t o:ấ ắ ắ ượ ề ọ ế ươ ự ớ ư ạ b nạ
c n t o ra th t nhi u ý t ng đ có đ c m t vài ý t ng t t.ầ ạ ậ ề ưở ể ượ ộ ưở ố
Nhà phát minh Ray Dolby (ng i đã tách đ c ti ng rít nh ra kh i nh c sau khiườ ượ ế ẹ ỏ ạ
ghi âm) đã nói:
Phát minh là k năng mà m t s ng i có và s khác thì không. Nh ng b n có th h c cáchỹ ộ ố ườ ố ư ạ ể ọ
phát minh. B n ph i quy t tâm, không v i vàng ch p nh n gi i pháp đ u tiên, b i gi i phápạ ả ế ộ ấ ậ ả ầ ở ả
phù h p có th ch quanh đâu đó. Nhà phát minh là ng i nói: “Vâng, đó là m t cách đợ ể ỉ ở ườ ộ ể
th c hi n, nh ng nó không ph i là gi i pháp t i u”. R i ông ta ti p t c suy nghĩ.ự ệ ư ả ả ố ư ồ ế ụ
Khi tìm ki m nhi u h n m t câu tr l i chính xác, b n khi n trí t ng t ng c aế ề ơ ộ ả ờ ạ ế ưở ượ ủ
mình đ c r ng m . Ví d : B n làm th nào đ cá không còn mùi tanh? N u nó ngayượ ộ ở ụ ạ ế ể ấ
sau khi b t đ c, p đông l nh, gói vào t gi y, th vào trong n c, chuy n sang ănắ ượ ướ ạ ờ ấ ả ướ ể
món gà, đ m t con mèo quanh qu n g n đó, đ t h ng hay c t b mi ng cá.ể ộ ẩ ầ ố ươ ắ ỏ ệ

9. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 9
Th thu t đ tìm đ c nhi u câu tr l i h n là thay đ i t ng trong câu h i. N uủ ậ ể ượ ề ả ờ ơ ổ ừ ữ ỏ ế
m t ki n trúc s đang tìm ki m m t cách đ n i hai căn phòng nghĩ: “Mình nên sộ ế ư ế ộ ể ố ử
d ng lo iụ ạ c aử nào đ n i thông nh ng căn phòng này?” Đó là nh ng gì cô ta s thi tể ố ữ ữ ẽ ế
k m t cái c a. Nh ng n u nghĩ “Mình nên đ t lo iế ‒ ộ ử ư ế ặ ạ l i điố nào đây?” cô ta có th sở ể ẽ
thi t k m t đi u gì đó khác bi t nh m t “hành lang”, m t “đ ng h m” hay là m tế ế ộ ề ệ ư ộ ộ ườ ầ ộ
“kho ng sân nh ”. Nh ng t ng khác nhau mang l i nh ng nh n đ nh khác nhau vàả ỏ ữ ừ ữ ạ ữ ậ ị
d n t duy c a b n theo nh ng h ng khác nhau.ẫ ư ủ ạ ữ ướ
M t chi n l c nh trên có th có tác d ng nh sau. Nhi u th k tr c, m t b nhộ ế ượ ư ể ụ ư ề ế ỷ ướ ộ ệ
d ch ch t ng i kỳ l đã t n công vào m t ngôi làng Lithuania. Đi u kỳ l c a cănị ế ườ ạ ấ ộ ở ề ạ ủ
b nh này là tác đ ng c a nó lên n n nhân; khi m t ng i nhi m b nh, anh ta sệ ở ộ ủ ạ ộ ườ ễ ệ ẽ
chìm vào c n hôn mê sâu, g n nh đã ch t. H u h t ng i b nh ch t trong vài ngày,ơ ầ ư ế ầ ế ườ ệ ế
nh ng m t s ng i có tinh th n m nh m có th bình ph c m t cách kỳ di u. Trìnhư ộ ố ườ ầ ạ ẽ ể ụ ộ ệ
đ y h c th k XVIII không th t s phát tri n, nên nh ng ng i kh e m nh ph iộ ọ ở ế ỷ ậ ự ể ữ ườ ỏ ạ ả
thăm dò xem n n nhân đã ch t hay còn s ng.ạ ế ố
Tuy nhiên, m t hôm ng i ta phát hi n ra có ng i sau khi chôn c t v n còn s ng.ộ ườ ệ ườ ấ ẫ ố
Đi u đó khi n nh ng ng i trong th tr n lo s và tri u t p m t cu c h p quy t đ nhề ế ữ ườ ị ấ ợ ệ ậ ộ ộ ọ ế ị
nên làm gì đ ngăn tình hu ng trên l p l i. Sau r t nhi u tranh cãi, h u h t m i ng iể ố ặ ạ ấ ề ầ ế ọ ườ
ng h ý ki n đ th c ăn và n c u ng vào quan tài. Th m chí, h còn đ c m t lủ ộ ế ể ứ ướ ố ậ ọ ụ ộ ỗ
thông h i t n p quan tài lên m t đ t. Gi i pháp này t n kém nh ng s c u đ cơ ừ ắ ặ ấ ả ố ư ẽ ứ ượ
nhi u m ng s ng. M t nhóm khác đ xu t gi i pháp r ti n h n: đóng m t chi c đinhề ạ ố ộ ề ấ ả ẻ ề ơ ộ ế
nh n vào m t trong c a n p quan tài, chính xác v trí tim c a n n nhân. Khi đóngọ ặ ủ ắ ở ị ủ ạ
n p áo quan, dù tình tr ng c a n n nhân ra sao, h cũng s yên ngh . Đi u khi n choắ ạ ủ ạ ọ ẽ ỉ ề ế
nh ng gi i pháp tr nên khác nhau chính là nh ng câu h i đ c đ t ra. Trong khiữ ả ở ữ ỏ ượ ặ
nhóm th nh t đ t ra câu h i: “Chúng ta s làm gì n u chôn m t ai đó cònứ ấ ặ ỏ ẽ ế ộ s ngố ?”, thì
nhóm th hai l i đ t ra câu h i: “Chúng ta làm gì đ ch c ch n m i ng i đ c chônứ ạ ặ ỏ ể ắ ắ ọ ườ ượ
đ uề ch tế ?”

10. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 10
Quên đi nh ng nh n đ nh c a b nữ ậ ị ủ ạ
Năm 542 tr c Công nguyên, Croesus, ng i tr vì cu i cùng c a đ ch Lydia đã h i ýướ ườ ị ố ủ ế ế ỏ
ki n nhà tiên tri x Delphi v cách đ i phó v i ng i Ba T . Ngài nh n đ c l i d báo:ế ứ ề ố ớ ườ ư ậ ượ ờ ự
“N u ngài t n công, m t đ ch vĩ đ i s b phá h y”. Croesus cho r ng đây là m t d uế ấ ộ ế ế ạ ẽ ị ủ ằ ộ ấ
hi u tích c c và d n quân đ i t n công Ba T . Ngài nh n đ nh mình s phá h y đ ch Baệ ự ẫ ộ ấ ư ậ ị ẽ ủ ế ế
T . Nh ng thay vào đó, ngài đã th t b i th m h i và đ ch Lydia đã bi n m t.ư ư ấ ạ ả ạ ế ế ế ấ
S băng hà c a Croesus minh h a cho h u qu có th x y ra khi chúng ta b ngự ủ ọ ậ ả ể ả ằ
lòng v i câu tr l i chính xác đ u tiên – đ c bi t, n u đó là câu tr l i mà chúng taớ ả ờ ầ ặ ệ ế ả ờ
nh n đ nhậ ị m t cách ch quan r ng s tìm th y. Tri t gia Hy L p c đ i Heraclitus đãộ ủ ằ ẽ ấ ế ạ ổ ạ
nói:
“M i s v t đ u thích gi u gi mọ ự ậ ề ấ ế
b n ch t th t s c a mình.”ả ấ ậ ự ủ
Heraclitus đã nói đ n v n đ mà chúng ta đang đ c p. Nh ng ý nghĩ và âm m uế ấ ề ề ậ ữ ư
ti m n đ u quanh chúng ta. Trong t nhiên, đ ng v t t ng y trang đ tr n tránhề ẩ ề ở ự ộ ậ ự ụ ể ố
nh ng loài ăn th t, và nh ng đ ng v t ăn th t l i che gi u m c đích c a mình đ đánhữ ị ữ ộ ậ ị ạ ấ ụ ủ ể
b y con m i. Trong chi n tranh, các nhà lãnh đ o quân s gi v y u th đ d n dẫ ồ ế ạ ự ả ờ ế ế ể ẫ ụ
đ i ph ng vào tr n đ a hay phô tr ng s c m nh gi t o đ tránh s t n công c aố ươ ậ ị ươ ứ ạ ả ạ ể ự ấ ủ
quân đ ch. Trong th thao, các đ i tuy n che gi u l i ch i c a mình b ng cách ch iị ể ộ ể ấ ố ơ ủ ằ ơ

11. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 11
theo ki u khác khi n đ i th nh m l n. Nh ng ng i vi t câu đ đánh l a nh ngể ế ố ủ ầ ẫ ữ ườ ế ố ừ ữ
ng i thích gi i đ v i nh ng d ki nườ ả ố ớ ữ ữ ệ khó hi u. Và cácể
chính tr gia khi n nh ng c tri l c l iị ế ữ ử ạ ố b ng nh ng tuyênằ ữ
b nh p nh ng.ố ậ ằ
Chúng ta b m t ph ng h ng trongị ấ ươ ướ cách di n đ t cácễ ạ
tình hu ng trên b i nh ng nh n đ nhố ở ở ữ ậ ị r t h u hi u đ i v iấ ữ ệ ố ớ
chúng ta. Nh tôi đã nói trong ch ngư ươ m đ u, trí tu c aở ầ ệ ủ
chúng ta b nh ng câu tr l i có s nị ữ ả ờ ẵ chi m ch . Khi g pế ỗ ặ
nh ng tình hu ng t ng t nh ng gìữ ố ươ ự ữ chúng ta đã tr i qua,ả
chúng ta m c nhiên cho r ng chúng sặ ằ ẽ có m t k t quộ ế ả
t ng t nh k t qu tr c đóươ ự ư ế ả ướ (Croesus đã t ng t nừ ấ
công các k thù khác và đ u giànhẻ ề chi n th ngế ắ ).
Cách x lý nh ng nh n đ nhử ữ ậ ị c a chúng ta là l điủ ờ
ho c “quên đi” các câu tr l iặ ả ờ chính xác xu t hi nấ ệ
đ u tiên khi chúng ta g p m tầ ặ ộ v n đ t ng t . Sauấ ề ươ ự
đó, chúng ta có th tìm ra nh ngể ữ câu tr l i đúngả ờ
khác. Lý thuy t gia Henry Millerế đã nói:
“Đ i v i thành công c aố ớ ủ tôi, ‘b quên’ cóộ
vai trò quan tr ng t ng đ ng b nh .”ọ ươ ươ ộ ớ
Qu th c, quên đi nh ng đi u chúng ta bi t – t i m t th i đi m thích h p – là m tả ự ữ ề ế ạ ộ ờ ể ợ ộ
ph ng ti n quan tr ng đ thu đ c nh ng hi u bi t sâu s c. Đây là m t ví d . Tôi r tươ ệ ọ ể ượ ữ ể ế ắ ộ ụ ấ
thích bài t p g p máy bay gi y trong các h i ngh chuyên đ . Đây là cách th c hi n:ậ ấ ấ ộ ị ề ự ệ
Chia nh ng ng i tham gia thành nhi u đ i và trao cho m i đ i 50 t gi y. Sau đó, tôiữ ườ ề ộ ỗ ộ ờ ấ
k m t đ ng th ng cu i phòng. M i đ i có 5 phút đ phi máy bay bay qua v chẻ ộ ườ ẳ ở ố ỗ ộ ể ạ
đích. Và đ i có s máy bay bay qua v ch nhi u nh t là đ i chi n th ng. Thông th ng,ộ ố ạ ề ấ ộ ế ắ ườ
nh ng ng i tham gia đ u g p các t gi y thành hình m t chi c máy thông th ng.ữ ườ ề ấ ờ ấ ộ ế ườ
Nh ng vo tròn t gi y thành qu bóng là cách thi t k hi u qu nh t. Nh ng qu bóngư ờ ấ ả ế ế ệ ả ấ ữ ả
gi y lúc nào cũng “bay” qua v ch đích – tiêu chí duy nh t c n đ t đ c trong bài t p.ấ ạ ấ ầ ạ ượ ậ
Và nh ng đ i thua cu c ngay l p t c hi u ra đi u khi n cho t duy c a h b tr c tr cữ ộ ộ ậ ứ ể ề ế ư ủ ọ ị ụ ặ
chính là cách h nh n đ nh hình dáng c a m t chi c máy bay gi y. Ban đ u, các đ iọ ậ ị ủ ộ ế ấ ầ ộ
th ng cũng có nh ng nh n đ nh đó, nh ng r i h đãắ ữ ậ ị ư ồ ọ quên đi u đóề vào th i đi m thíchờ ể
h p.ợ
M t ví d khác là tr ng h p c a tri t gia Hy L p c đ i Pythagoras. M t ngày,ộ ụ ườ ợ ủ ế ạ ổ ạ ộ
trong cu c đi d o th ng xuyên c a mình, khi đi qua x ng c a ng i th rèn trênộ ạ ườ ủ ưở ủ ườ ợ
đ o Samos, ông đ t nhiênả ộ quên m t nh ng âm thanh m ĩ do búa đ p vào s t th ngấ ữ ầ ậ ắ ườ
đ c g i là “ti ng n”, nh ph n ng bình th ng c a ông – mà thay vào đó, ôngượ ọ ế ồ ư ả ứ ườ ủ
nghe chúng nh “thông tin”. Ông nhanh chóng phát hi n ra r ng nh ng âm thanh kiaư ệ ằ ữ

12. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 12
có m t câu tr l i chính xác th hai, đó là c ng đ âm là m t hàm s c a đ dài v tộ ả ờ ứ ườ ộ ộ ố ủ ộ ậ
li u khi b đ p – và đi u này đã tr thành nguyên lý toán h c đ u tiên c a ông.ệ ị ậ ề ở ọ ầ ủ
Ý t ng quên đi nh ng nh n đ nh đ khám phá ra nh ng câu tr l i khác đ c thưở ữ ậ ị ể ữ ả ờ ượ ể
hi n trong câu nói dí d m tuy t v i c a Heraclitus:ệ ỏ ệ ờ ủ
“Khi không có m t tr i,ặ ờ
chúng ta có th th y nh ng vì sao.”ể ấ ữ
Trong câu nói n d trên, “ẩ ụ m t tr i” t ng tr ng cho đi m đ c tr ng n i tr i c a m tặ ờ ượ ư ể ặ ư ổ ộ ủ ộ
tình hu ngố . Ví d : m t ti ng n át t t c nh ng âm thanh khác, m t c u th t a sáng átụ ộ ế ồ ấ ả ữ ộ ầ ủ ỏ
đi nh ng đ ng đ i khác, m t gia v m nh l n át các h ng v khác c a món ăn hayữ ồ ộ ộ ị ạ ấ ươ ị ủ
m t ho t đ ng chi m h t th i gian làm vi c khác.ộ ạ ộ ế ế ờ ệ
“Nh ng vì sao” t ng tr ng cho nh ng khía c nh ít rõ ràng h n trong tình hu ngữ ượ ư ữ ạ ơ ố
đó. Chúng ta không nhìn th y chúng b i “m t tr i” quá sáng. Nh ng khi không cóấ ở ặ ờ ư
“m t tr i” (nghĩa là đi m đ c tr ng n i tr i b lo i b ), chúng ta có th nhìn th yặ ờ ể ặ ư ổ ộ ị ạ ỏ ể ấ
nh ng ngôi sao này – chúng ta tr nên có ý th c v nh ng âm thanh khác, c u thữ ở ứ ề ữ ầ ủ
khác, h ng v khác và ho t đ ng khác.ươ ị ạ ộ
Chúng ta có th áp d ng hình t ng “m t tr i và nh ng vì sao” vào l i suy nghĩ vể ụ ượ ặ ờ ữ ố ề
các v n đ c a chúng ta. N u có m t khuynh h ng nh n đ nh (“m t tr i”) v m tấ ề ủ ế ộ ướ ậ ị ặ ờ ề ộ
tình hu ng, chúng ta s ít nghĩ v nh ng đi u khác (“nh ng vì sao”). Nh ng khi quanố ẽ ề ữ ề ữ ư
đi m n i tr i b che khu t, nh ng l i t duy thay th d ng nh tr nên rõ ràng h n.ể ổ ộ ị ấ ữ ố ư ế ườ ư ở ơ
Nói cách khác, s khám phá th ng có hé m nh ng gì luôn luôn đó nh ng b che khu tự ườ ở ữ ở ư ị ấ
b i nh ng đi u khác.ở ữ ề
Tôi đã k t h p l i suy nghĩ “m t tr i và nh ng vì sao” vào chi n l c sáng t oế ợ ố ặ ờ ữ ế ượ ạ
d i đây. M i khi mu n có m t quan đi m khác v m t tình hu ng, tôi th ng t h i:ướ ỗ ố ộ ể ề ộ ố ườ ự ỏ
“’M t tr i’ặ ờ
hay đi m đ c tr ng n i tr i c a tình hu ng này là gì? ‘Nh ng ngôi sao’ m i nào xu tể ặ ư ổ ộ ủ ố ữ ớ ấ
hi n khi tôi không chú ý đ n nó?”ệ ế 
Nhà thi t k đ h a n i ti ng Paul Rand cũng s d ng ph ng pháp t ng t đế ế ồ ọ ổ ế ử ụ ươ ươ ự ể
quên đi nh ng nh n đ nh c a mình. Khi làm vi c v i m t thi t k mà ông c m th yữ ậ ị ủ ệ ớ ộ ế ế ả ấ
không “th t s h p” v i mình, Rand s tách ph n mà ông a thích ra kh i thi t k .ậ ự ợ ớ ẽ ầ ư ỏ ế ế
Đôi khi, vi c đó s giúp c i thi n tình hình nh ng đôi khi l i khi n thi t k tr nênệ ẽ ả ệ ư ạ ế ế ế ở
th t b i. Nh ng Rand nh n th y chi n l c này giúp ông có c h i đ xem xét nh ngấ ạ ư ậ ấ ế ượ ơ ộ ể ữ
ph ng án thay th .ươ ế
 M t ph ng pháp khác độ ươ ể
lo i tr “m t tr i” làạ ừ ặ ờ hoàn toàn thoát kh i v n đỏ ấ ề. Đ hi u thêm v ph ng pháp này, hãy đ c ph nể ể ề ươ ọ ầ
“T m d ng m t chút”. Ph ng pháp tôi yêu thích đ “che khu t m t tr i” là “h i m t anh h ” và tôi đã dành m tạ ừ ộ ươ ể ấ ặ ờ ỏ ộ ề ộ
ch ng cho v n đ này: “Đ ng ngu ng c”.ươ ấ ề ừ ố

13. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 13
M t ví d thú vộ ụ ị
Tôi mu n k t thúc ch ng này b ng m t câu chuy n v m t v quan tòa c a đ oố ế ươ ằ ộ ệ ề ộ ị ủ ạ
H i mà tôi a thích.ồ ư
Hai ng i đàn ông tranh cãi v i nhau. Đ gi i quy t v n đ , h đ n g p quan tòa đ phânườ ớ ể ả ế ấ ề ọ ế ặ ể
x . Ng i ki n trình bày tr ng h p c a mình. Ông ta đ a ra nh ng lý l h t s c thuy tử ườ ệ ườ ợ ủ ư ữ ẽ ế ứ ế
ph c. Khi ng i đó nói xong, quan tòa đ ng g t đ u đ ng tình và nói: “Anh đúng”.ụ ườ ồ ậ ầ ồ
Nghe th y đi u này, ng i b ki n kêu lên: “Đ i m t chút đã, th a quan tòa, ông ch a ngheấ ề ườ ị ệ ợ ộ ư ư
v vi c t quan đi m c a tôi”. Do đó, quan tòa b o ng i kia trình bày tr ng h p c aụ ệ ừ ể ủ ả ườ ườ ợ ủ
mình. Nh ng đi u ông ta nói cũng h t s c thuy t ph c. Khi ng i này nói xong, quan tòaữ ề ế ứ ế ụ ườ
tuyên b : “Anh đúng”.ố
Viên th l i nghe th y th li n kêu lên: “Th a quan tòa, h không th cùng đúng đ c”.ư ạ ấ ế ề ư ọ ể ượ
Quan tòa nhìn viên th l i và nói: “Anh đúng”.ư ạ
Bài h c:ọ S th t luôn quanh b n; v n đ quan tr ng là b n t p trung vào ch nào.ự ậ ở ạ ấ ề ọ ạ ậ ỗ
Tóm t tắ
H th ng giáo d c c a chúng ta ch d y con ng i tìm ki m m t câu tr l i chính xác.ệ ố ụ ủ ỉ ạ ườ ế ộ ả ờ
Ph ng pháp ti p c n này t t trong m t s tr ng h p, nh ng đa s chúng ta có xuươ ế ậ ố ộ ố ườ ợ ư ố
h ng không tìm ki m nh ng đáp án chính xác khác sau khi tìm ra câu tr l i đúngướ ế ữ ả ờ
đ u tiên. Đi u này có r t nhi u r i ro b i thông th ng, câu tr l i đúng th hai, th baầ ề ấ ề ủ ở ườ ả ờ ứ ứ
ho c th m i m i là đi u chúng ta c n đ gi i quy t v n đ theo m t cách th c m i.ặ ứ ườ ớ ề ầ ể ả ế ấ ề ộ ứ ớ
Có r t nhi u ph ng pháp đ tìm ra câu tr l i chính xác th hai nh đ t câu h i:ấ ề ươ ể ả ờ ứ ư ặ ỏ
“N u… thì sao?”, đóng vai anh h , đ o ng c v n đ , phá v nh ng lu t l … Đóế ề ả ượ ấ ề ỡ ữ ậ ệ
chính là nh ng đi u mà cu n sách này mu n đ c p. Và đi u quan tr ng là b n ph iữ ề ố ố ề ậ ề ọ ạ ả
tìm ki m câu tr l i chính xác th hai b i n u không, b n s không bao gi tìm th yế ả ờ ứ ở ế ạ ẽ ờ ấ
nó.
L i khuyên:ờ Nh ng câu tr l i c a b n ph thu c vào câu h i mà b n đ t ra. Hãy l aữ ả ờ ủ ạ ụ ộ ỏ ạ ặ ự
ch n t ng đ có đ c nh ng câu tr l i khác nhau. Hãy thu hút nhi u câu tr l i vàọ ừ ữ ể ượ ữ ả ờ ề ả ờ
Câu trả lời
chính xác
Câu trả lời
chính xác

14. Ổ khóa thứ nhất: Một câu trả lời chính xác 14
đ t nh ng câu h i đánh th c t duy. M t ph n nói v i tôi r ng, bà có m t ng i trặ ữ ỏ ứ ư ộ ụ ữ ớ ằ ộ ườ ợ
lý luôn giúp cho đ u óc c a bà s n sàng hành đ ng b ng cách đ t ra nh ng câu h iầ ủ ẵ ộ ằ ặ ữ ỏ
nh : “Ba đi u mà bà c m th y hoàn toàn trung l p là gì?” và “Nh ng ph n nào trongư ề ả ấ ậ ữ ầ
v n đ mà bà c m th y có th liên t ng đ n vi c thanh toán thu và ph n nào thì g nấ ề ả ấ ể ưở ế ệ ế ầ ắ
v i th ca?”ớ ơ
L i khuyên:ờ Nh ng hi u bi t thông th ng nào b n đang tin t ng? Đi u gì s x yữ ể ế ườ ạ ưở ề ẽ ả
ra n u b n quên nh ng câu tr l i có s n trong đ u và tìm ki m nh ng ph ng ánế ạ ữ ả ờ ẵ ầ ế ữ ươ
m i?ớ