1. Хорт зуршил
1

2. Архи гэж юу вэ?
Спирт агуулсан уураг тархийг
сонгомлоор гэмтээж, тархины үйл
ажиллагааг дарангуйлах
үйлчлэлтэй, хараат байдал үүсгэдэг
мансууруулах үйлчилгээтэй шингэн
зүйлийг хэлнэ. Ариун
цэвэр, цэвэрлэгээ, ариутгал, хадгалах, н
ян устгал зэрэг ахуйн хэрэглээнд
хэрэглэдэг бодис
2

3. Архинд хүний биед хэрэгцээтэй
бодис бий юу?
Олон улсын архины томоохон үйлдвэрүүд хамтран
дэлхийд нэртэй эрдэмтдийг хөлслөн архины
найрлаганд хүний биенд хэрэгтэй ямар нэг зүйл
байгаа, түүнийг олж илрүүлж олон түмэнд
сурталчлах даалгавар өгчээ.
Олон жилийн турш маш их хөрөнгө зарж хийсэн
судалгааны үр дүнд архинд хүний биед хэрэгтэй
ямар ч зүйл байдаггүй юм байна гэсэн дүгнэлт
гарчээ.
3

4. Архи согтууруулах ундааны хэрэглээ
ямар байна вэ?
Жилд 1 хүнд ноогдох архи согтууруулах ундаа 8-9литрт
хүрвэл үндэсний хэмжээнд аюул учирлаа гэж үздэг. ОХУ
1995 онд 15л хүрсэн. Гэвч Монголд нэг хүнд 23л
согтууруулах ундаа ноогдож байна.
Архи согтууруулах ундааг хэрэглэж эхлэх нас бага байх
тусам архинд донтох өвчинд өртөх эрсдэл нэмэгддэг.
o 15 нас хүрээгүй бол 40%
o 17 насанд 25%
o 21-25 насанд 10%
o 25-аас дээш насанд 2,5% нь архинд донтох өвчинд
өртөх эрсдэлтэй болдог байна.
4

5. Архины согтууруулах ундааны эрүүл
мэндэд үзүүлэх нөлөө юу вэ?
Монгол Улсад согтууруулах ундааны хэрэглээнээс
үүдэлтэй эрүүл мэндийн хохирол жилээс жилд
нэмэгдэж, халдварт бус өвчин, осол гэмтэл хүн
амын өвчлөл, нас баралтын зонхилох шалтгаан
болж байна
5

6. Архи согтууруулах ундааны эрүүл
мэндэд үзүүлэх нөлөө юу вэ?
Сүүлийн 10 жилд зүрх судасны эмгэгээр нас барах
явдал 4-5 дахин нэмэгдэж нас баралтын шалтгааны
1-рт орсон ба 2-рт хавдар, 3-рт осол гэмтэл орж
байна. Нийт нас баралтын 52,5% согтуугаар
осолдсон байна.
Хүний биед архи согтууруулах ундаа богино болон
урт хугацааны туршид нөлөө үзүүлдэг. Архи
согтууруулах ундааны хэрэглээнээс шалтгаалсан 60
гаруй өвчлөл үүсдэг бөгөөд гэмтээхгүй эрхтэн гэж
байхгүй.
6

7. АРХИ СОГТУУРУУЛАХ УНДАА БА
УУРАГ ТАРХИ
Архи согтууруулах ундаа нь өөх тосонд уусах өндөр
чадвартай учраас хүний бие махбодийн өөхлөг бодис ихтэй
эрхтэнүүд, ялангуяа уураг тархийг сонгомлоор гэмтээдэг.
Архи согтууруулах ундааг нэг удаа согттол уух үед 8.000-
20.000 төв мэдрэлийн эс эргэж нөхөн төлжихгүйгээр үхнэ.
- Ой тогтоолт буурна
- Мартамхай болно /адилхан болсон бишүү/
- Нойрны өөрчлөлт, алдагдана
- Мэдрэлийн архаг ядаргаа
- Хөдөлгөөний тэнцвэр алдагдана
7

8. АРХИ СОГТУУРУУЛАХ
УНДАА БА ҮР ХӨВРӨЛ
Согтууруулах ундаа эхийн цусанд орсноор
ургийн өсөлтийг алдагдуулж, тархины эд
эсийг гэмтээнэ. Ингэснээр архины шалтгаант
ургийн хам шинжтэй /гаж хєгжил/ хүүхэд
төрнө.
Архинышалтгаант ургийн хам шинж:
Өсөлтийн хоцрогдол
Оюуны хомсдол
Эрхтэн системийн гаж хөгжил
8

9. АСУ гэр бүл, нийгэмд үзүүлэх хор хохирол
АСУ-аас үүдэлтэй зан авирын өөрчлөлт нь өөрийн
хайртай дотнын хүмүүсээ өвчлүүлэх, улмаар үхэлд хүргэх
аюултай байдаг. АСУ хэрэглэж байгаа хүмүүс нь гэр
бүлийнхээ өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлагаа алддаг
учраас гэр бүлд хохирол учирдаг. өөрсдийн амьдралын
орлогын тодорхой хэсгийг АСУ-д зарцуулдаг тул гэр
бүлийн хэрэглээ, санхүүгийн хямрал үүсч, гэр бүлтэйгээ
хамт өнгөрөөх алтан цагаас ч байнга хороож байдаг.
АСУ-аас үүдэлтэйгээр гэр бүлийн бүх гишүүдэд сэтгэл
зүйн хямрал үүсч, улмаар гэр бүл салалт, өнчрөл, гэр
орноосоо дайжих зэрэг сөрөг үр дагавар гардаг.
9

10. Тамхи гэж юу вэ?
Тамхи гэдэг нь татах, зажлах, үнэрлэх
зэргээр хэрэглэдэг, мансууруулах
нөлөөтэй, хараат байдал үүсгэх
чадвартай никотин хэмээх бодис
агуулсан сэтгэц идэвхит ургамал юм
10

11. Тамхины утаанд юу агуулагддаг вэ?
Тамхины утаанд никотин, угаарын хий зэрэг
4000 гаруй химийн бодис, хорт хавдар
үүсгэдэг 43 бодис агуулдаг. Нэг ширхэг
тамхинд 15-20 миллиграм никотин байдаг
бөгөөд ширхгийг татахад 1-2 миллиграм
никотиноор амьсгална гэсэн үг. 50-60
миллиграм никотин таныг үхэлд хүргэх
аюултай
11

12. Тамхины бохь
Тамхины бохь нь зууралдсан хар хүрэн
өнгийн бодис бөгөөд толботуулсан
газрынхаа эсэд хортой нөлөө үзүүлэх ба
хорт хавдар үүсгэх хамгийн хоруу
чанартай бодис юм
12

13. Уушгин дахь
тамхины
бохь
Тамхины
бохь
харлаж
харагдаж
байна
13

14. Никотин
Никотин бол хүчтэй мансууруулагч бөгөөд хүний бие
махбодийг хордуулах, тамхины донтолтыг бий
болгох үйлчилгээтэй сэтгэц идэвхит бодис юм.
14

15. Дам тамхидалт
Тамхи татдаггүй боловч хажууд нь
тамхи татаж байгаа хүний утаагаар
амьсгалж байгаа хүнийг дам
тамхичин буюу идэвхгүй тамхичин
гэнэ.
15

16. Тамхи татдаггүй хүн тамхины утаатай
өрөөнд 1 цаг байхад 15 ширхэг тамхи
татсантай тэнцэх хэмжээний хорт
бодисоор амьсгалдаг
16

17. Дам тамхидалтийн нөлөө
Өөрөө тамхи татахгүй боловч дэргэд нь тамхи
татаж буй хүнээс болж 2 төрлийн утаанд
хорддог.
- Тамхины ишнээс гарч буй нэмэлт утаа
- Тамхичны амьсгалаар гарах үндсэн утаа
Дам тамхидалтанд өртсөнөөр уушигны хорт
хавдар үүсгэх магадлал 30%-аар нэмэгддэг
17

18. Дам тамхидалтанд хүүхэд илүү өртдөг
 Нярайн гэнэт нас барах хам шинжийн эрсдэл хүчин
зүйл болдог.
 Амьсгалын замын өвчинд өртөмхий
 Уушигны үйл ажиллагааг сулруулна
 Уушигны хатгаа, гуурсан хоолойн үрэвслээр байнга
өвдөх
 Багтраа өвчний эрсдэл хүчин зүйл болох зэрэг муу
үр дагавартай
18

19. Та тамхинд орсон бол
Таны хүүхэд ч адил !
19

20. Эрүүл уушиг
Тамхичны уушиг
20

21. Тамхи татах нь хүний биед ямар хор
уршигтай гэж бодож байна вэ?
Тамхи татсаны улмаас бүх эрхтэн системийн өвчлөл /амьсгал,
тархи, зүрх судас, хоол боловсруулах эрхтэн, нөхөн үржихүйн
эрхтэн г.м/-ийг үүсгэдэг байна
Дэлхий дээрх нас баралтын 3 гол шалтгааны нэг тамхины
шалтгаант нас баралтын тоо улам бүр нэмэгдэж байна. Насанд
хүрэгсдийн 12% нь тамхины улмаас нас барж байна. Архаг
тамхичдын тал хувь нь тамхины улмаас нас барах бөгөөд тал
хувь нь амьдрах ѐстой наснаасаа 20-25 жилийн өмнө нас барж
байна.
21

22. Тамхи татах, архи уух нь хорт зуршил
болж байгаагийн учир нь юу вэ?
Архи уусны дараа үзүүлэх нөлөө нь хүнийг архиндаа
согтоод тасрахаас өмнөхөн л илэрнэ. Гэтэл хүмүүс архийг
ууснаар чөлөөтэй байж, инээж баясаж байгаа нь архины
үйлчлэл гэж боддог ч яг үнэндээ энэ нь зөвхөн худал
цуурхалд согтсон хэрэг. Архины жинхэнэ үйлчлэл нь хүн
согтсоны дараа бие организмд шартах, толгой өвдөх гэх
мэтээр илэрдэг
22

23. Тамхи татах, архи уух нь хорт зуршил болж
байгаагийн учир нь юу вэ?
Тамхины хувьд, эхний тамхийг татаж дуусаад
хэсэгхэн зуурт тайвшрал өгөх боловч энэ үйлчлэл нь
дууссаны дараа дахин тамхи татах сэдлийг төрүүлдэг.
Яг үнэндээ тамхи нь хүнийг сэргээх биш харин дахин
дахин хэрэглэх, донтуулах үйлчлэлийг үзүүлдэг.
23

24. Архи тамхины үйлдвэрүүдийн бараа бүтээгдэхүүнээ
сурталчлан борлуулалтыг ихэсгэх асар том маркетинг
явж байдаг. Энэ талаар мэдэх үү?
Sharon Stone, Michael Douglas нарын хамтран тоглосон 1992
онд гарсан "Basic Instinct” киног үзсэн байх. Тэр кинонд
Sharon Stone тамхийг суртачлахаар кинонд тоглох гэрээнээс
далдуур тамхины компанитай 500,000 долларын гэрээ
хийж, өсвөр насныханыг уруу татсан жүжиглэлт хийж
байжээ. Энэ кино гарснаас хойш өсвөр үеийнхэн, ялангуяа
охидууд илүү тамхи хэрэглэх болсны учрыг судалгаагаар
авч үзэхэд тухайн киноны мөрөөдөл болсон жүжигчнийг
охидууд дуурайж тамхинд илүү их орж байсан байна
24

25. Тамхиа хаях шалтгаан
• Та урт удаан хугацаагаар амьдрах ба амьдрал чинь
чанартай байх болно
• Зүрхний өвчин, хорт хавдар, цус харвалтанд өртөх
эрсдэлийг бууруулна
• Хайртай хүмүүсээ тамхины утаагаар хордуулж эрүүл
мэндийг нь хохироохгүй
• Та илүү эрч хүч, тэсвэр хатуужилтай болно
• Тамхинд зориулахаас илүү хэрэгтэй зүйлд мөнгө
зарцуулна
• Тамхинаас үүсэх айдас болон буруутан гэгдэж
амьдрахаас зайлсхийж чадна.
25

26. Тамхинаас гарах
өдрөө товло!
Тамхитай
холбоотой
бүхнээс
татгалз!
26

27. Үгүй гэж хэлж сур!
27

28. Уруу татаж болох зүйлүүдээс хол бай! 28

29. Цэвэр ус, жимсний ундаа уух
29

30. Эргэж орох
байдлаас
сэргийл!
30

31. Хорхой дарах зургаан “З”-ийн зарчим
1. Зарлах
Тамхинаас гарсан гэж
өөртөө байнга хэлэх
31

32. 2. Зайлсхийх
10 минут хүлээ
Шунан хүсэх
байдал эхний 3-5
минут л
үргэлжилнэ
32

33. 3. Зөв амьсгалах
2-3 удаа гүн
амьсгалахад л та
тайвширна
33

34. 4. Зөвхөн
шингэн
буцалсан ус
бага багаар
шимж уу
34

35. 5. Завгүй байх
Өөр зүйл хийх,
алхах, бохь
зажлах, шүршүүрт
орох гэх мэт
35

36. 6. Залбирах
Дотоод сэтгэлээсээ
тусламж хүс
36

37. Эрсдэлт өртөхгүйн тулд:
- Дам буюу идэвхгүй тамхидалтаас сэргийл
- Бусдын дэргэд тамхи татахгүй бай
- Эрүүл мэндээ сайжруулахын тулд тамхинаас
гар
37

38. Тамхины талаар товчхон
 1 жилд нэг сая, өдөрт 3000 залуучууд тамхинд орж байна.
 Насанд хүрэгчдийн 82% нь 18 насанд хүрэхээс өмнө тамхи татаж үзсэн
байдаг
 Тамхины утаатай өрөөнд 1 цагийн турш байгаа хүн 15 ширхэг тамхи
татсантай тэнцэхүйц хэмжээний хавдар үүсгэгч бодисуудаар
амьсгалдаг.
 Өдөрт 15-20 ширхэг тамхи татдаг хүний арьс эхлээд цайрч удалгүй
хөхөрдөг ба тамхи татдаггүй үе тэнгийнхнээсээ түрүүлж үрчлээтдэг
 Дэлхийн насанд хүрсэн нийт эрэгтэйчүүдийн гурван хүний нэг нь
тамхи татдаг.
 Тамхитай холбоотой үүссэн өвчнөөр насанд хүрсэн 10 хүний нэг нь нас
барж байгаа буюу 3 сая хүний үхлийн шалтгаан болж байна. Хэрэв энэ
байдлаараа үргэлжилбэл 2030 он 6 хүн тутмын нэг нь тамхины улмаас
амь насаа алдах болох юм.
 8 секунд тутамд тамхины улмаас хэн нэг нь нас барж байна.
 Өдөрт 15 тэрбум буюу минут тутамд 10 сая тамхи зарагддаг
38

39. Архи тамхи шинэ үеийн
сонголт биш
39