1. ENERGIA
ZER DA ENERGIA?
Energia gure inguruan gertatzen diran aldaketa guztien erantzunlea
da. Mota jakin bateko energia beste mota batzuetako energia
bihurtu daiteke: halan, energia electricoa argi energia bihurtzen da.
Energia motak
Energia modu askotan agiri da.
– Energia mekanikoa mogitzen dagoan objetuek daukien
energia da.
– Argi energia hainbat gorputzek argi moduan igorten dabena
da. Naturalak (adibidez Eguzkia) edo artifizialak (adibidez
bonbillea) izan daitekez.
– Bero energia gorputzek bero moduan igorten dabena da,
Eguzkiak edo suak igorten dabena.
– Energia kimikoa hainbat sustantziatan batzen dan energia da;
petrolioan, elikagaietan edo zen dana. Pilek eta bakteriek ere
energia kimikoa gordeten dabe, eta energia hori energia
electricoa bihurtzen dabe.
– Energia nuklearra hainbat sustantziatatik lortzen da, adibidez,
uraniotik, erradiotik eta poloniotik.
– Energia elektrikoa etxeetan gehien erabilten dan energia da.
Errez lortzen da ur jauzien, Eguzkiaren argiaren nahiz airearen
higidurearen bidez.
2. Energia aldatu egiten da
Energia ez da sortzen, ezta suntsitzen ere; aldatu egiten da. Hau
da, hainbat motatako energiak beste mota batzuetako energia
bihurtzen dira.
Energia iturriak
Energia iturriak energia emoten deuskuen materialak edo
fenomenoak dira. Material batzuk, adibidez, ikatza eta petrolioa, eta
fenomeno batzuk, adibidez, haizea edo olatuak, energia iturriak
dira. Mota bi bereizten dira: energia iturri barriztagarriak, eta ezbarriztagarriak.
Enargia iturri barriztagarriak
Energia iturri barriztagarrietatik enargia garbia lortzen da, hau da,
ingurumena kutsatzen ez dauana. Iturri barriztagarri nagusiak
Eguzkia, haizea, ura eta biomasea dira.
- Eguzki panelen bidez eguzki energia aprobetxatu eta bero
enargia edo energia mekanikoa energia elektriko bihurtzen
da.
- Aerosorgailuen bideez haize energia edo energia eolikoa
ustiatzen dogu, eta energia mekanikoa energia electriko
bihurtzen da.
– Presak eta urtegiak eraikiz, ura batzen da; eta gero,
garaiera jakin batetik isurten da, uraren mogimendua
aprobetxatzenko. Energia hidraulikoa zentral hidraulikoetan
ustiatzen da, ur jauzien energia mekanikoa energia
electrikoa bihurtzeko.
– Instalazio maremotrizen bidez, itsasgorako eta
itsasbeherako ur masen mogimendua eta itsassoko
olatuena erabili daiteke.
– Materia organikoa (adibidez, landara hondakinak edo
3. zaborrak9 errez edo tratatuz, energia lortzen da, eta energia
hori energia termiko edo electrico bihurtu daiteke.
Enargia iturri ez-barriztagarriak
Energia iturri ez-barriztagarriak oso arin kontsumitzen dira. Iturri ezbarriztagarri nagusiak honango honeek dira: petrolioa, ikatza, gas
naturala, substantzia erradiaktiboak eta Lurraren barruko beroa.
- Petrolioa mundu osoan gahien erabilten dan energia iturria
da. Petroliotik abiatuta, hainbat erregai lortzen dira eta hortik
aparte, plastikoak fabrikatzen dira.
- Ikatza erabiliz, zentral termikoek energia electrikoa lortzen
dabe.
– Gas naturala etxeetako sukaldeetan eta berokuntzan
erabilten da.
– Zentral nuklearretan, substantzia erradioaktiboetatik
abiatuta, energia nuklearra lortzen da eta, gero, energia
elektriko bihurtzen da.
– Lurraren barrualdeko beroaren bidez, energia geotermikoa
– lortzen da, eta, gero, energia elktriko bihurtzeko erabili
daiteke.
Energia iturriei lotutako arazoak
Energia oinarrizko elementua da gizarteen garapenean. Gizarte bat
zenbat eta garatuagoa egon, orduan eta makina gehiago erabilten
dauz. Horreek hainbat arazo eragiten dauz.
4. Gaur egungo mundua eta energia iturriak
Herrialde garatuek ega garapen bidean dagozan harrialdeek
energia asko kontsumitzen dabe. Energia hori iturri ezbarriztagarrietatik lortu izaten da, modu nagusian, eta, hori dala-eta,
energia konbentzional deitutako energia iturri horreei, horrexek
diralako gehien erabilten diranak.
Gau egun energia barriztagarrien kontsumoa sustatzeko neurriak
hartzen dabilz. Mota horretako energiei energia alternatibo daitzen
jake.
Energiak ingurumenean sortzen dauzan ondorioak
- Gasa, petrolioa edo ikatza lortzeko, meatzeak eta hodiak
hondeatzen dira, eta behar horreek paisaia hondatu eta
lurzorua eta landaradia suntsitzen dabez.
- Energia lortzeko instalazinoek arriskuan jarri daikiez inguru
horretako animalia espezieak.
<Atmosferara karbono dioxido kutsagarri asko igorten da,
eta, horren ondorioz, berotegi efectu naturala haunditu
egiten da.
<Karbono dioxidoaz aparte, erregaiak erretean
atmosferako ura kutsatzen daben beste gas batzuk
askatzen dira. Kutsatutako ur horri euri azido daitzen
jako.
– Zentral nuklearren karbono dioxido oso gitxi igorten dabe,
baina hondakin nuklear deitutako arrisku handiko beste
hondakin batzuk sortzen dabez.
5. Energia arduraz erabiltea
Azkenengo hamarkadetan, ingurumeneko eta ekonomiako
ondorioztatu dabe beharrezkoa dala bizimodua aldatzea.
Garapen iraunkorra baliabide naturalen eta, batez ere, energiaren
erabilera arduratzuan oinarrizkoa da, gure beharrizanentzaterako.
Ekintza kolektiboak
-
Energia garbia lortzeko energia alternatiboen erabilera
bultzatzen dabe.
– Energia eraginkortasuna hobetzen ahalegintzen dira:
energia hobeto aprobetxatzeko neurriak hartzen dabez.
- Energia aurreztea sustatzen dabe, informazino kanpainen
bidez.
Banakako ekintzak
-kontsumo gitxiko bonbillak erabiltea.
-Argiak eta makinak, erabilten ez doguzanean, amatatzea.
-Garbigailua beteta dagoanean bakarrik jartea.
-Bide laburrak egiteko autoa ez erabiltea.
6. Energia arduraz erabiltea
Azkenengo hamarkadetan, ingurumeneko eta ekonomiako
ondorioztatu dabe beharrezkoa dala bizimodua aldatzea.
Garapen iraunkorra baliabide naturalen eta, batez ere, energiaren
erabilera arduratzuan oinarrizkoa da, gure beharrizanentzaterako.
Ekintza kolektiboak
-
Energia garbia lortzeko energia alternatiboen erabilera
bultzatzen dabe.
– Energia eraginkortasuna hobetzen ahalegintzen dira:
energia hobeto aprobetxatzeko neurriak hartzen dabez.
- Energia aurreztea sustatzen dabe, informazino kanpainen
bidez.
Banakako ekintzak
-kontsumo gitxiko bonbillak erabiltea.
-Argiak eta makinak, erabilten ez doguzanean, amatatzea.
-Garbigailua beteta dagoanean bakarrik jartea.
-Bide laburrak egiteko autoa ez erabiltea.
