2. ZER DA ENERGIA?
ENERGIA MOTAK
Hainbat energia motak daude, adibidez:
− Energia mekanikoa: mogitzen dagoan
objetuek daukien energia da, adibidez,
olatuek edo haizeak daukiena.
− Argi energia: hainbat gorputzek argi
moduan igorten dabena da, bi mota argi
mota dagoz: argi naturala (adibidez,
Eguzkia) eta argi artifiziala (adibidez,
bonbilea).
− Bero energia: gorputzek bero moduan
igortzen dabena da, adibidez, sua.
Gorputz batek tenperatura altuagoa izan
eskero, gero eta energia termiko gehiago
izango dau.
− Energia kimikoa: hainbat sustantzitan
batzen dan energia da. Pilek eta bateriek
ere energia kimikoa gordetzen dabe eta
energia hori energia elektrikoa bihurtzen
dabe.
− Energia nuklearra: hainbat sustantzitik
lortzen da eta oso arriskutsuak dira,
adibidez, uranioa.
− Energia elektrikoa: etxeetan gehien
erabiltzen dan energia da eta errez
lortzen da, adibidez, airearen
higidurearen bidez.

3. ENERGIA ALDATU EGITEN DA
Energia ez da sortzen, ezta suntsitzen ere, aldatu egiten da.
Energiak, beste mota energia bihurtzen dira, adibidez, eskuak
igurtziz, energia mekanikoa, bero energia bihurtzen dogu.
Energia elektrikoa errez lortzen da, hainbat motatako energia bihurtu
daiteke eta horregatik gehien erabilten dogun energia motea da.
Adibidez, zentral hidroelektrikoetan, energia elektrikoa lortzen da
uraren mogimenduari esker.

4. ENERGIA ITURRIAK
Bi motatako energi iturri dagoz: energia iturri
barriztagarriak eta energia iturri ez-barriztagarriak.
ENERGIA ITURRI BARRIZTAGARRIAK
Energia iturri barriztagarriari esker, energia garbia lortzen da, hau
da, ingurumena ez dauana kutsatzen eta nagusianak, Eguzkia, haizea,
ura eta biomasea dira. Energia iturri barriztagarriak ez dira
agortzen.
• Eguzki panelen bidez, eguzki energia aprobetxatu daiteke.
• Aerosorgailuen bidez, haize energia edo energia eolikoa
ustiatzen dogu.

5. • Presak eta urtegiak eraikiz, ura batzen da, gero, garaiera jakin
batetik isurten da, uraren mogimendua aprobetxatzeko.
• Instalazino mareomotrizen bidez, itsasgorako eta itsasbeherako
ur masen mogimendua eta itsasoko olatuena erabili daiteke.
• Materia organikoa errez, energia lortzen da, adibidez, landara
hondakinak edo zaborrak; energia iturri hori biomasa deitzen
jako.

6. ENERGIA ITURRI EZ-BARRIZTAGARRIAK
Energia iturri ez-barriztagarriak oso arin kontsumitzen dira, oso
mantso birsortzen dira, ingurumena kutsatzen dau eta agortu ahal
daitekez. Nagusienak dira: petrolioa, ikatza, gas naturala,
substantzia erradioaktiboak eta Lurraren barruko beroa.
• Petrolioa munduan gehien erabilten dan energi iturria da.
Petroliotik abiatuta, hainbat erregai lortzen dira, adibidez,
gasolinea edo gasolioa, eta hortik aparte, plastikoak fabrikatzen
dira.
• Ikatza erabiliz, zentral termikoek energia elektrikoa lortzen
dabe.

7. • Gas naturala etxeetako sukaldeetan eta berokuntzan erabilten
da.
• Zentral nuklearretan, substantzia erradioaktiboetatik abiatuta,
energia nuklearra lortzen da.
• Lurraren barrualdeko beroaren bidez, energia geotermikoa
lortzen da.

8. ENERGIA ITURRIEI LOTUTAKO ARAZOAK
GAUR EGUNGO MUNDUA ETA ENERGIA ITURRIAK
Herrialde garatuek eta garapen bidean dagozan herrialdeek energia
asko kontsumitzen dabe. Energia hori iturri ez-barriztagarrietatik
lortzen da, eta energia konbentzional-a deitzen da. Energia ezbarriztagarriak, Lurreko hainbat zonaldetan kontzentratuta dagoz.
Gaur egun, energia barriztagarrien kontsumoa sustatzeko neurriak
hartzen dabilz, adibidez, eguzki edo haize energien kontsumoa
sustatzeko. Mota horretako energiei, energia alternatiboa deitzen
jake. Energia barriztagarriak ez dira agortzen, baina horreek
baliatzeko gaitasun mugatua dogu oraindik. Energia konbentzionala
agortzen danean, energia alternatiboek ordezkatzea da bere
helburua; horregaitik, teknologia barriak garatzea beharrezkoa da,
iturri horretatik datorren energia aprobetxatzeko.

9. OZONO GERUZEAREN SUNTSIKETEA
Ozono geruzea, estratosferan dagoz eta izaki bizidunentzat
kaltegarriak diran eguzki izpiak iragazten dauz. Hozte aparatuek eta
aerosolak erabiltearen eraginez, geruzea suntsitzen doa, eta gaur
egun hori da ingurumen arazo nagusienetakoa.
ENERGIAK INGURUMENEAN SORTZEN DAUZAN ONDORIOAK
• Gasa, petrolioa edo ikatza lortzeko, paisaia hondatzen da;
energia barriztagarria lortzeko ere, paisaia hondatzen da.
(Adibidez, urtegiak eraikiz)
• Energia lortzeko instalazinoek arriskuan jarten dabez animali
espeziek, adibidez, aerosorgailuek hegaztiak arriskuan jarten
dabez, edo urtegiek, arrain espeziek.

10. • Erregaiak erreterakoan, hainbat motatan kutsatu ahal daiteke
ingurumena, adibidez:
- Atmosferan karbono dioxido asko igorten da, horren ondorioz,
Lurreko tenperaturea igoten da eta aldaketa kezkagarriak
sortu daitekez.
- Erregaiak erretean, atmosferako ura kutsatzen da, gas
batzuk askatzean; kutsatutako ur horri, euri azido deitzen
jako.
• Zentral nuklearrek karbono dioxido oso gitxi askatzen dabe,
baina hondakin nuklearraksortzen dabez. Hondakin horreek
lurperatu egiten dabe, horren ondorioz lurzorua, ura eta airea
kutsatzen da, horregaitik gatxa da hondakin nuklarrak
deuseztatzea.

11. ENERGIA ARDURAZ ERABILTEA
Energiaren kontsumoa eta kutsadurea murrizteko, neurri
kolektiboak zein banakakoak hartu behar dira.
EKINTZA KOLEKTIBOAK
Herrialde gehienetako gobernuak, energia murrizteko, planak eta
estrategiak proposatu dabe. Adibidez:
• Energia garbia lortzeko, energia alternatiboa erabili.
• Energia eraginkortasuna hobetu, hau da, energia hobeto
aprobetxatu; horretarako energia gitxiago kontsumitu behar da.
• Energia aurreztea sustatzen dabe, informazino kanpainen bidez.
Erakunde txikiagoek ere energia aurrezteko neurriak zabaltzen
dabez. Adibidez, ez daben ibilgailuak kutsatzzen edo
berziklapena.

12. BANAKAKO EKINTZAK
Guk lagundu daikegu energia aurrezteko neurri errezen bidez.
Adibidez:
• Kontsumo gitxiko bonbilak erabili.
• Argiak edo makinak, erabilten ez dogunean,
amatatzea.
• Berokuntza edo aire girotua beharrezkoa ez
danean, ez erabili.
• Garbigailua erabili bakarrik erropaz beteta
dagoanean.
• Bide laburrak egiteko autoa ez erabili.
• Energia aurrezteko kanpainetan parte hartu.
EGILEA: DAYANNARA