1. Magdalena M
I rok studiów magisterskich
Pedagogika społeczna
Abstrakt książki Anny Wyki „Badacz społeczny wobec doświadczenia”
Praca naukowa Anny Wyki „Badacz społeczny wobec doświadczenia” rzuca światło
na problematykę prowadzenia badań społecznych, poprzez doświadczenie. Na bazie swoich
doświadczeń w prowadzeniu badań empirycznych, oraz obserwacji, zwraca większą uwagę na
postać badacza(i tego czego sam może w badaniu doświadczyć), niż badanych.
Autorka już na wstępie wskazuje pewne niepokojące procesy, jakie miały miejsce w
Polskiej socjologii. Poprzez obserwację środowiska badawczego, metodyki, badań i jej
wyników, wskazuję na niewystarczalność ówcześnie stosowanego aparat badawczego.
Badania przynoszące wyniki w postaci ilościowej, nie mogły w pełni odzwierciedlać
rzeczywistych potrzeb i problemów badanych społeczności. Na zmianę podejścia w kwestii
uprawiania badań społecznych, z pewnością miał wpływ przełom antypozytywistyczny,
rosnące zainteresowanie paradygmatem interpretatywnym, oraz publikacja wielu prac z
zakresu socjologii. Zwrócenie się badaczy ku metodologii jakościowej, miało na celu
przybliżenie polskiej empirii, do rzeczywistych problemów życia społecznego, działań
jednostkowych, procesów tworzenia znaczeń, oraz rozwiązywania problemów i reformowania
rzeczywistości. W konsekwencji wzrosła samoświadomość badaczy w zakresie teoretycznym
i doboru empirii.
Rola badacza w badaniu społecznym jest dla autorki kluczowa, jednakże podejmuje
próbę przewartościowania jego funkcji. Zakłada bowiem że dotychczasowy sposób
prowadzenia badań nie jest wystarczająco otwarty (na badanych) i chłonny, jeśli chodzi o
rodzaj pozyskiwanych informacji. Zarzuca badaczom dystansowanie się, ostrożność, a także
próbę badania z metaperspektywy. Powinien on zaś w pełni angażować się w badanie, nie
tylko zawodowo, lecz i osobiście, emocjonalnie, pamiętać o etyce, dać badanemu poczucie
równoważności. Relacja badacz-badany powinna być jak najmocniej upodmiotowiona, musi
występować dialog, interakcja, brak manipulacji (w tej sytuacji badacz i badany są kolejno
podmiotem poznającym i podmiotem badania, zaś problem badawczy staje się przedmiotem
badania). W konsekwencji badacz w pełni zostaję włączony w proces badania, w trakcie
którego uwidaczniają się nowe, głębsze dla niego sensy.
Wszystkie wskazania dotyczące badania poprzez wspólne doświadczenie, jakie
zawiera w książce autorka wpisują się w paradygmat humanistyczny (alternatywny). Badacz

2. stanowi integralną część procesu, jest aktywny, a doświadczenie jakiego może doznać w
trakcie prowadzenia badania może wpłynąć na jego światopogląd i system wartości (może
dojść do konfrontacji). Rezultatem badania poprzez doświadczenie, może być zmiana
sposobu bycia i życia socjologa. Świadomy badacz w kolejnych fazach procesu badawczego
musi być zdolny do refleksji zarówno osobistej, jak i teoretycznej. Podążając za myślą autorki
wyłania się nowy paradygmat badań nad człowiekiem, którego cechują takie narzędzia
poznania jak intelekt, wiedza intuicyjna, wyobraźnia, czy przeżycia emocjonalne.
Anna Wyka wysuwa tezę, jakoby badacz, naukowiec, był elementem środowiska
społecznego którego poczynań procesie badawczym praktycznie się nie bada i nie poddaje
krytycznej analizie (badacz nie jest przedmiotem badań empirycznych). Badacz jako
samopodmiot powinien poddawać weryfikacji, samokontroli swoje kroki badawcze. W tym
celu może użyć takich narzędzi samokontroli jak rozum, intelekt, myślenie lateralne czy
abstrakcyjne. Konkluzją może być w tym wypadku stwierdzenie, że badacz świadomy
wszelkich procesów jakie zachodzą podczas badania, swojej roli, pozycji i wpływu jaki
wywiera na badanego, jest w stanie uzyskać rzetelniejsze i bardziej wiarygodne informacje.
W ostatniej części książki autorka opisuje pewne badanie, które jak mówi jest
„spektaklem o przemianach mentalnych współczesnego badacza”. Przedmiotem badania jest
antropolog K. Hastrup i jej biografia. Na jej podstawie stworzone zostało przedstawienie
teatralne. Badana dostrzega trudności jakie mają badacze w związku z realnym
przedstawieniem jej postaci, sposobu bycia, poglądu, zachowania. Dopiero po skrupulatnej
weryfikacji, postać która była odrywana przez aktorkę, zaczęła przypominać Hastrup siebie.
Skrajne emocje jakie wytworzyły się w trakcie oglądania przedstawienia, skłoniły badaczkę
do autorefleksji nad swoimi działaniami, swoim życiem, oraz sobą jako badaczem
społecznym. Było to „doświadczenie prawd o sobie”. Praca badacza wymaga zarówno
lojalności i szacunku wobec badanego, jak i umiejętności krytycznego myślenia. A. Wyka
mówi też o pewnych cechach, atrybutach jakie powinien posiadać badacz np. krytycyzm,
autokrytycyzm, odmienne style poznawcze, a także otwartość, wrażliwość, gotowość,
spostrzegawczość
Kluczową kwestią dla tej pracy jest zmiana sposobu myślenia i tożsamości badacza, w
procesie badania poprzez doświadczenie. Badacz staje się równoważnym elementem badania,
wchodzi w kontekst historyczno-kulturowy badanego, w celu przezwyciężenia opozycji
przedmiotowo-podmiotowej i zgłębienia swoich doświadczeń poprzez aktywny udział w
badaniu.