1. Paulina Leśniewska
ABSTRAKT
Martyn Hammersley Paul Atkinson „METODY BADAŃ TERENOWYCH”
Analizie poddano próbę zaprezentowania następstw płynących z refleksywności dla
praktyki etnograficznej. Autorzy przeprowadzają wywód logiczny pomiędzy abstrakcyjnym,
metodologicznym zaprezentowaniem tematu, a praktyką. Twierdzą, iż metodologia i metoda,
porównywalnie jak teoria i praktyka badawcza, uzupełniają się, dlatego nie mogą
funkcjonować w sposób oddzielny ponieważ tworzą swoisty całokształt. Skupiając się na
argumentach mówiących o tym, że przygotowanie projektu badawczego bez wątpienia
powinno być procesem aktywnym, spontanicznym, energicznym odgrywającym istotną rolę
podczas wszystkich etapów badań, autorzy w sposób ciągły podkreślają refleksywny punkt
widzenia. Autorzy wskazują na kwestię umiejętności dostrzegania problemów badawczych
oraz właściwego doboru środowiska, w którym mogłyby one być zbadane. Martyn
Hammersley i Paul Atkinson ukazują istotną rolę poddania osobistych doświadczeń refleksji
analitycznej przed rozpoczęciem pracy w terenie, umiejętność panowania nad własnymi
uczuciami oraz sięganie do uzupełniającej literatury, które powinno towarzyszyć badaczowi
nieustannie, w ciągu wszystkich etapów prowadzenia badań. Badacz powinien mieć
świadomość roli, jaką odgrywa podczas wytwarzania gromadzonych danych. Analizie
poddany został także jeden z głównych problemów jakie niesie praktyka etnograficzna, a
mianowicie jest to uzyskanie dostępu do interesujących badacza informacji. Praca Hofman
ukazująca sposoby funkcjonowania pewnych sformalizowanych środowisk, do których trudno
przeniknąć osobie z zewnątrz podkreśla ważny element pracy badawczej, zależność między
rodzajem dostępu do informacji, sposobem, w jaki badacz jest odbierany w danym
środowisku oraz charakterem informacji, które zostają mu udostępnione. Badania Holdawaya,
Fieldinga, Shaffira i Chamblissa uwidaczniają istnienie obserwacji ukrytej ukazującej
świadomość stawienia czoła wyrzutom sumienia, niepokojom i lękom, które są nieodłączną
częścią stosowania tej metody, a także bez której zastosowania część środowisk byłaby
niedostępna dla badaczy. Dzięki licznym przykładom dokumentowany jest ważny aspekt
wizerunku oraz cech, którymi powinien charakteryzować się badacz oraz esencję płynącą z
wypowiedzi członków grupy, które mogą być udzielane zarówno spontanicznie jak i
wywoływane przez badacza gdyż są istotnym źródłem danych. Analizie poddane zostało
stwierdzenie, które stawiają autorzy, iż dokumenty pisane stanowią istotne źródło danych, a
czytanie różnego rodzaju źródeł poddawanych porównywaniu ich ze sobą bez wątpienia

2. powinno towarzyszyć badaczowi podczas tworzenia koncepcji równolegle z całym procesem
badawczym. Korzyści płynące ze zbierania różnego rodzaju pamiętników, które stanowią
często uzupełnienie pracy w terenie, pomoc podczas zbierania informacji polecają
Zimmerman i Wieder, którzy wykorzystali ową technikę w swoim studium nad
kontrkulturowymi stylami życia. Martyn Hammersley i Paul Atkinson w równie barwny
sposób opracowali również i inne zagadnienia selekcjonowania informacji oraz kontaktów z
przywódcami badanych grup, problemy w przełamaniu barier czy też presji otoczenia bądź
jednostki przywódczej grupy. Zwracają uwagę na to, iż praca badawcza wymaga, aby
etnograf zachowywał pozycję intelektualnej równowagi pomiędzy bliskością i obcością co
pozwoli na uniknięcie wielu powstających zagrożeń dla badań etnograficznych. Autorzy
przedstawiają 3 płaszczyzny zróżnicowania ról badawczych wynikających z typologii Junkera
i Golda, którym towarzyszy zjawisko „stubylczenia” stanowiące pułapkę mającą na celu
skłonienie do porzucenia obowiązków badawczych i spowodowanie zaburzeń w
dokonywanych ocenach w wyniku zżycia się z badanym środowiskiem. W przypadku
rejestrowania, przechowywania i wyszukiwania danych, techniki te postrzegane być muszą
jako części procesu refleksywnego, równocześnie pomysłodawcy wskazują na odgrywanie
istotnej roli w promowaniu jakości badań etnograficznych owych wyrażeń. Ponadto, autorzy
książki dokonują procesu analizy na gruncie etnografii, rozpoczynając od dotkniętych
problemów, przez definiowanie różnorakich pojęć aż do budowania typologii i teorii.
Zwracając uwagę na istnienie różnego rodzaju teorii pokazują, że ich formułowanie nie
stanowi niepowtarzalnego celu praktyki etnograficznej. Jednakże podkreślają, iż wszelkie
wytwory działalności etnograficznej, mają formę tekstów, a czytanie i pisanie są kluczowymi
właściwościami tworzenia etnografii. Analizie poddano cztery konkurencyjne stanowiska
dotyczące problemów etycznych pojawiających się podczas badań etnograficznych, autorzy
prezentują także własne stanowisko. Podsumowując wszystko autorzy stwierdzają, iż
refleksywność niesie istotne przesłanie dla etyki oraz innych aspektów badań
etnograficznych. Zostały omówione względy etyczne, których badacz powinien być
świadomy we własnej pogoni za prawdą oraz sytuacje wyjątkowe, które zmuszają do podjęcia
działań innych niż są przewidywane w pracy badacza. Dzięki licznym przykładom
opisywanym przez autorów tekst uznano za niezbędny przy prowadzeniu badań zarówno
teoretycznych jak i metodologicznych, na który składają się problemy związane z właściwym
sformułowaniem problemu badawczego oraz rozważania na temat metodologii badań
terenowych, etnograficznych, poprawności zastosowań metod, błędów i ich ograniczania.