1. Marlena Czarnowska
Pedagogika resocjalizacyjna, studia stacjonarne.
„Badacz społeczny wobec doświadczenia” autorstwa Anny Wyki to książka, która
próbuje ująć kategorię „doświadczenie” tak, aby stało się faktycznością, sposobem bycia
badacza, a nie pozostawało tylko pojęciem. Doświadczenie ma zyskać walor narzędzia
poznania związanego z podmiotem poznającym. Autor mówi o zwrocie ku metodologii
jakościowej w Polsce. Przyczyn tego procesu można upatrywać się m. in. w zgłębieniu
świadomości potrzeby stosowania innego aparatu badawczego w polskiej rzeczywistości, niż
dotychczas stosowane kwestionariusze ankiet. Inną przyczyną jest wzrost samoświadomości
teoretycznej socjologów w Polsce, a to wszystko dzięki rosnącej popularności paradygmatu
interpretatywnego na świecie. Można wymienić kilka cech nowych badań jakościowych np.:
dążenie do upodmiotowienia relacji badacz-badany, dopuszczenie zmiany badacza pod
wpływem badanej rzeczywistości, unikanie narzucania badanym siatki pojęciowej badaczy
oraz wyczulenie na etyczne aspekty pracy. Motywacją zwrotu ku metodom jakościowym jest
chęć zbliżenia nauki do „życia”. W książce przedstawiono również istniejące obecnie w
socjologii dwa wzorce: pozytywistyczny i humanistyczny. Pierwszy zakłada wizję jednostki
jako ukrytego założenia, przedmiotu, a badacz jest „ponad” rzeczywistością. W socjologii
alternatywnej natomiast, jednostka występuje jako założenie jawne, jest podmiotem działań.
W tym podejściu model badań empirycznych polega na badaniu poprzez wspólne
doświadczanie. Wyróżnić można elementy sytuacji badawczej: podmiot poznający, podmiot
badania i przedmiot- problem badawczy. Doświadczenie rozumie się tutaj jako coś więcej niż
samo uczestniczenie. Kontakt ma charakter osobowej relacji, wymiany wiedzy, a badany jest
aktywny. W badaniach empirycznych na gruncie tego wzorca najbardziej odpowiednią
metodą wydaje się obserwacja uczestnicząca lub wywiad, a badanie powinno opierać się na
więcej niż jednej technice. Ważna jest też akceptacja wyłaniania się teorii podczas badań i
zgoda na przemianę badacza. Ukazano także podejście „kliniczne”, które mówi o
„bezpośrednim zaangażowaniu” badacza i jego samokontroli oraz gotowości do zmiany teorii
lub metody. Badacz jest tu narzędziem badawczym, które należy ulepszać. Pod kategorią
„doświadczenie” kryje się także intuicja. Jest ona niezależna od woli podmiotu, w którym
ugruntowuje się wiedza na skutek integracji doświadczenia z teorią. Książka przedstawia
badacza społecznego jako przedmiot i podmiot zarazem. Autor pisze o narodzinach spektaklu
„Talabot”, czyli przedstawieniu przygotowanym przez Odin Teatret, które wynikło z
rzeczywistego spotkania Eugenio Barby i Kirsten Hastrup. Barba jest twórcą tego teatru i

2. zarazem reżyserem spektaklu. W trakcie swych lektur natrafił na prace Hastrup. Przyczyną
ich spotkania była zbieżność poszukiwań antropologicznych. Polska publiczność mogła
obejrzeć to przedstawienie wiosną 1991 roku. Hastrup zafascynowana jego „obecnością”,
zaczęła inaczej rozumieć „obecność antropologa w terenie”. Chcięli przekształcić to co
nierzeczywiste w empiryczne, nasycać tekst „życiem”, aby „ożywić” odbiorcę. Kirsten
zaczęła uczestniczyć w ich wspólnym procesie twórczym na prawach przedmiotu i podmiotu
zarazem. Powstawanie spektaklu można nazwać procesem badawczym, w którym role zostały
odwrócone- antropolog stał się przedmiotem studiów. Mógł doświadczyć jak czuje się
badany, jakich emocji doświadcza. Proces ten jawi się jako władza o różnym stopniu
nasycenia przemocą. Końcowym efektem jest zanik granic miedzy podmiotem, a
przedmiotem. Hastrup przeżywa zaskakującą ją samą, widzi w sobie nową postać- najpierw
sceniczną, a później rzeczywistą. Warta uwagi jest kwestia przemocy, która narusza
podmiotowość badanych. Kirsten wysnuwa wniosek, że nie mamy jednej stałej tożsamości,
ponieważ tworzy się ona dzięki doświadczaniu. Aby sprostać postmodernistycznemu
postulatowi, należy dążyć do przezwyciężenia dualizmu podmiotu i przedmiotu. Tym, co
łączy ich świat w jedno, jest dyskurs- nowa, jedna interpretacja. Książka porusza istotne
zagadnienia dla badaczy społecznych, ponieważ mówi m.in. o doświadczeniu i jego wpływie
na proces badawczy, przedstawia również metody badań, a o samym badaniu mówi jako
komunikacji dwukierunkowej- podkreśla ważne aspekty podmiotowości.