Συσχέτιση του μεσογειακού κήπου με τον πολιτισμό και τα μαθήματα του σχολείου

1. Συσχέτιση του μεσογειακού κήπου
με τον πολιτισμό και τα μαθήματα του
σχολείου
1. Τα φυτά των Ολυμπιακών Αγώνων.
Θεόφραστος και του Διοσκουρίδης.

2. Συμβολικά φυτά των Ολυμπιακών Αγώνων
Αννέτα Ρίζου, Σοφία Ριζοπούλου
Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2004
Φυτά μακρόβια, αείφυλλα, βαθύρριζα,
ανθεκτικά, εύοσμα, λευκανθή, συμβόλιζαν
αλληγορικά τα ιδεώδη.
Φυτά που άγγιζαν, στόλιζαν, ζύμωναν την
καθημερινότητα στην ιερή Άλτη. Φυτά με
αναγεννητικές δυνάμεις.
Η ισχυρή δρυς.
Η λεύκα της θυσίας.
Η λυγαριά της αγνότητας.
Η μεθυστική άμπελος.
Ο συναπτόμενος κισσός.
Η ερωτική μυρτιά.
Ο δοξασμένος φοίνικας.
Η μαντική δάφνη.
Η ιερή ελιά...
Στην αρχαία Ολυμπία ό,τι
απέμεινε απλώνεται, διαχέεται κι
έρχεται από την όχθη της
αθανασίας να αγγίξει το παρόν
και το μέλλον.
Τα φυτά εξακολουθούν ν'
αναπτύσσονται εκεί, ως
αναπόσπαστο μέρος του
ξακουστού τοπίου.

3. 2. Ο κήπος στην Οδύσσεια.
Στον κήπο του Αλκίνοου. Αποδίδεται ως αναγεννησιακού τύπου κήπος.
Χαρακτικό του Giovanni Battista Castello (1524-1567). © Trustees of the British Museum.

4. Στην περιγραφή
• του περίφημου κήπου των ανακτόρων του Αλκίνοου, βασιλιά των
Φαιάκων, ζ΄ 129,κ.εξ.
• στο σύδεντρο περιβόλι της Πηνελόπης, το οποίο πρόσεχε ο πιστός
δούλος που της χάρισε ο πατέρας της όταν παντρεύτηκε, δ΄ 737, και
• στο περιβόλι που φροντίζει ο γερο Λαέρτης όταν τον πρωτοσυναντά
ο Οδυσσέας κατά την επιστροφή του στην Ιθάκη, ω΄ 247.
Ο Οδυσσέας, αποκαλύπτοντας την πραγματική του
ταυτότητα, του θυμίζει πώς, όταν ήταν παιδί, τον
ακολουθούσε μέσα στον κήπο και του ζητούσε να
του χαρίσει κάθε δέντρο του περιβολιού, ω΄ 338.
Από τα αποσπάσματα αυτά είναι φανερή η αξία
που είχε ο κήπος για τον αρχαίο οίκο, ως πηγή
προσπορισμού αγαθών και το γεγονός ότι
βρισκόταν ήδη σε υψηλά επίπεδα ανάπτυξης από
πλευράς σχεδιασμού, λειτουργικότητας και
ποικιλίας φυτεύσεων.
Η συμβολική τους διάσταση συνδέεται με την αναπαράσταση του πλούτου, την
απόλαυση των καρπών της γης και την αισθητική ικανοποίηση που
προσφέρουν.
Ο κῆπος στην Οδύσσεια

5. 3. Μεσογειακά φυτά σύμβολα αρετών.
(Θεωρητικόν Παραδείσσιον).
Στύραξ-Αστρακιά
Σμίλαξ-
Αρκουδόβατος
Ρόα-Ροδιά
Βάτος

6. Ένα σπάνιο χειρόγραφο του 13ου αιώνα περιγράφει ένα
βυζαντινό κήπο, πραγματικό και συμβολικό ταυτόχρονα.
Ο ανώνυμος συντάκτης, ως φιλόπονος κηπουρός,
γνωρίζει καλά τις ροδιές, τις κιτριές, τα κυπαρίσσια, τις
ελιές αυτού του μεσογειακού κήπου, και συσχετίζει τα
χαρακτηριστικά τους με αρετές της ανθρώπινης ψυχής.
Ένας πνευματικός κήπος, ένας κήπος αρετών,
παρουσιάζεται σε αντίστιξη με έναν κήπο μεσογειακό,
οικείο σε όλους μας,
και συμπληρώνεται από την παρουσίαση του έργου της
Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών, στον Βοτανικό Κήπο που
βρίσκεται στο χώρο του Αισθητικού Δάσους του Υμηττού.
Μεσογειακά φυτά σύμβολα αρετών.

7. Άμπελος - πνευματική ευφροσύνη
Βάτος – υπακοή
Ελαία – ελεημοσύνη
Κέδρος – εγκράτεια
Κίτριον – αγνότητα, σωφροσύνη
Κρίνον – ακτημοσύνη
Κυπάρισσος –εγκράτεια
Πεύκη – εγκράτεια
Περσία – μετριοφροσύνη
Ρόα – ανδρεία
Σμίλαξ – γνώση
Στύραξ – ευχή, προσευχή
Συκή – πραότητα
Φοίνιξ – δικαιοσύνη
Τα κοινά ονόματα των φυτών αυτού του ιδανικού κήπου είναι το
αμπέλι, ο βάτος, η ελιά, ο κέδρος, η κιτριά,
το πορφυρό κρίνο,
το κυπαρίσσι, το πεύκο, η ροδακινιά, η ροδιά,
ο αρκουδόβατος, η αστρακιά, η συκιά και η χουρμαδιά.

8. 4. Αναπαραστάσεις μεσογειακών φυτών
στις τοιχογραφίες της Θήρας, της
Κρήτης και της Πομπηίας.

9. Λεπτομέρεια από την «Τοιχογραφία της Άνοιξης».
Ακρωτήρι, Θήρα.

10. Το κρινάκι της θάλασσας είναι μια
πανέμορφη αμαρυλλίδα φυτό πολυετές
κρυπτόφυτο (ένα μεγάλο μέρος του
χρόνου υπάρχει μόνο ως βολβός στην
άμμο) με κορμό που φτάνει τα 40
εκατοστά, το ριζικό του σύστημα είναι
βολβοειδές και φτάνει μέχρι και 1,50
μέτρο, σχεδόν κολυμπάει στη θάλασσα,
ευδοκιμεί και αυτοφύεται σε αμμώδεις
παραλίες και είναι είδος υπό
παρακολούθηση γιατί κινδυνεύει.
Pancratium maritimum (Παγκράτιο το παράλιο)
από το ελληνικό Pancratium
- παν + κραταιός, για την υποτιθέμενη
φαρμακευτική δύναμη του φυτού (Pandocrator)-
παντοδύναμο
και το λατινικό Maritimum που σημαίνει "από την
θάλασσα-ακτή "
ονομάζεται ακόμα Ασφόδελος της Θάλασσας,
κρινάκι του Αγίου Νικολάου και Νάρκισσος της
θάλασσας.

11. Φοίνικες, ποτάμι.
Τέλη Μεσοκυκλαδικής περιόδου, π. 1650 π.Χ. Θήρα,
Ακρωτήρι

12. Πομπηία

13. 5. Ο Κήπος της Αρχαίας Αγοράς.

14. Αρχαία Αγορά
Ακρόπολη-Αθήνα
ΤΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΗΣ
ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ
Εμμανουήλ Βάθης
Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2003.

15. 6. Μεσογειακά φυτά
και μυθολογία - λαογραφία.
• Φυλλίς- Αμυγδαλιά
• Ανεμώνη-Ανεμολούλουδο
• Ίρις-Ίριδα
• Άδωνης-Αγριοπαπαρούνα
• Υάκινθος-Ζουμπούλι
• Νάρκισσος – Μανουσάκι
• Κρόκος – Ζαφορά
• Δάφνη
• Ρόδο-Τριαντάφυλλο
• Αστερέα – Αστράκι
• Παιώνια
• Ελλέβορος (Μελάμπους)
• Αχιλλέα – Χιλιολούλουδο
• Κυπάρισσος-Κυπαρίσσι
• Κενταύρια - Χειρωνιάς,
γαϊδουράγκαθο
• Ορχιδέα - Όρχις,
σαλέπι, σερνικοβότανο

16. Φυτά και Λαογραφία-Αρχαία Ελλάδα.
Στο επίπεδο συμβολικών τελετουργικών δρωμένων που
κάνουν αναφορά σε κήπο εντάσσονται τα Αδώνια, μια
αρχαία γιορτή αφιερωμένη στον θάνατο του Άδωνη την
οποία πραγματοποιούσαν μόνο γυναίκες.
Ένα από τα χαρακτηριστικά της γιορτής ήταν η
δημιουργία των «Κήπων του Αδώνιδος».
Σε ρηχά καλάθια, κύπελλα ή θραύσματα πηλού
έσπερναν φυτά που βλασταίνουν γρήγορα-στάρι,
κριθάρι, μαρούλι, μάραθο-και τα πότιζαν καθημερινά για
να μεγαλώσουν, είχαν όμως ρηχό ριζικό σύστημα.
Αυτά τα μικρά κηπάρια τα ανέβαζαν με σκάλες στις
στέγες των σπιτιών και μετά οκτώ ημέρες τα έριχναν στη
θάλασσα ή σε ποτάμι.

17. Αθηναία ανεβάζει στην σκεπή του
σπιτιού με σκάλα ένα πήλινο δοχείο
όπου έχει φυτέψει «κήπο Αδώνιδος»
Ερυθρόμορφη αθηναϊκή λήκυθος,
περ.425-375 π.Χ.
© Karlsruhe, Badisches Landesmuseum B39. Photo. Mus.
R8057).
John Reinhard Weguelin,
Οι κήποι του Άδωνη,
1888.
Wikipedia

18. 7. Τα μεσογειακά φυτά
στην ποίηση και
στο τραγούδι.

19. Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ
και μυρσίνη συ δοξαστική
μη παρακαλώ σας μη
λησμονάτε τη χώρα μου!
Αετόμορφα έχει τα ψηλά
βουνά
στα ηφαίστεια κλήματα σειρά
και τα σπίτια πιο λευκά
στου γλαυκού το γειτόνεμα!
Οδυσσέας Ελύτης
Σε πότισα ροδόσταμο
με πότισες φαρμάκι
της παγωνιάς αητόπουλο
της ερημιάς γεράκι
Πάρε μια βέργα λυγαριά
μια ρίζα δεντρολίβανο
μια ρίζα δεντρολίβανο
και γίνε φεγγαροδροσιά
να πέσεις τα μεσάνυχτα
στη διψασμένη αυλή σου
Νίκος Γκάτσος
Χρόνια και χρόνια μες στην άμμο
εκεί που ανθίζει η φοινικιά
δυο φίλοι πήγαιναν σε γάμο
δώρα κρατώντας και προικιά
ο ένας ήταν Ιρλανδός ο άλλος ήταν Ιουδαίος
Νίκος Γκάτσος
Και πολλά
παραδοσιακά
τραγούδια

20. 8. Η λογοτεχνία ως πηγή για την παρατήρηση
της μεσογειακής βλάστησης - εντοπισμός
φυτών – ονομασίες και ιδιότητες.

21. Mεθυστικόν άρωμα ανήρχετο από των απειραρίθμων
ανθών, οι φράκται των αμπέλων έθαλλον με αγραμπελιά,
και μ' αιγοκλήματα και με ακανθώδεις θάμνους,
τινές των αγρών εφαίνοντο αιμάσσοντες εις τας πρώτας
ακτίνας του ηλίου από χιλίας μυριάδας παπαρούνας.
Eναμίλλως ήνθουν το χαμαίμηλον και η καυκαλήθρα και
η μολοχάνθη, τα αστεράκια και τα κιτρινούλια
επρόβαλλον δειλώς τας ασθενείς κεφαλάς των εν μέσω
της υπερκόμπου αφθονίας των κατερύθρων μηκώνων
σημειούντων την υπεραιμίαν του έαρος.
Aνώνυμά τινα ανθύλλια, χόρτα σταχυοειδή, σπαράγγια
ακανθωτά και βεργιά και άλλα ανεμειγνύοντο εν μέσω
του απείρου πλούτου της Xλωρίδος.
Ήτο η Πρωτομαγιά η θεσπεσία, ήτο η άνοιξις εν πληθώρα ζωής,
ετοίμη να παραδώση το σκήπτρον εις το δρεπανοφόρον θέρος.
Αλεξ. Παπαδιαμάντη, Θέρος-Έρως.

22. 9. Βότανα και αρωματικά μεσογειακά φυτά.
10. Ο κήπος του Ιπποκράτη-
ιατρική/θεραπευτική διάσταση.
11. Τα μεσογειακά φυτά, η Μεσογειακή
διατροφή και η υγεία.

23. Στον χώρο του Ιπποκράτειου Μελάθρου (τοποθεσία
«Πλατάνι»), όπου εδρεύει το Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα Κω
(ΔΙ.Ι.ΚΩ), έχει δημιουργηθεί σε μια έκταση 5 στρεμμάτων κοντά
στον αρχαιολογικό χώρο του Ασκληπιείου,
ο «Κήπος του Ιπποκράτη».
Οι φυτεύσεις έγιναν με βάση τις σχετικές αναφορές στα
ιπποκρατικά κείμενα.
Επιχειρείται να συγκεντρωθούν τα 254 θεραπευτικά φυτά του
Ιπποκράτη.
Η οργάνωση του κήπου γίνεται με άξονα τις συνέργειες που
αναπτύσσονται ανάμεσα στα φυτά.
Η επιλογή της κατάλληλης θέσης για κάθε φυτό (λαμβάνοντας
υπόψη την εποχή που ανθίζουν) είναι σημαντική προκειμένου
ο Κήπος να αναδεικνύεται χρωματικά όλες τις περιόδους του
χρόνου ενώ παράλληλα πρέπει να ερευνηθεί ποια φυτά
χρειάζονται αρκετή υγρασία και ποια λιγότερη και αναλόγως
να τοποθετηθούν στο ιδανικό σημείο.

25. Μεσογειακά φυτά για χρήση σε πετρώδεις
κατασκευές (βραχόκηπος, ξερολιθιές)
Φρύγανα Αγριολούλουδα
• Γαλατσίδα Καμπανούλα
• Θυμάρι Βερόνικα
• Κάππαρη Αγριόβικος
• Ασφάκα
• Σκυλοκρέμμυδα
• Λεβάντα

26. Καμπανούλα
laspistasteria.wordpress.com

27. Βερόνικα
www.panoramio.com./Giorgos Gioutlakis

28. Αγριόβικος
www.panoramio.com./Giorgos Gioutlakis

29. Μικρογραφία
μεσογειακού
κήπου

30. Πληροφορίες και
χρήσιμες διευθύνσεις για τον Μεσογειακό
κήπο:
ΒΙΒΛΙΑ
• Κήποι στο φως της Mεσογείου.
Γκίλντεμαϊστερ Χάιντι [Gildemeister Heidi],
Εκδόσεις Ποταμός, 2004.
• Ελληνικός κήπος. Ιστορία, αισθητική,
σχεδιασμός, κατασκευή. Γιάννης Σπαντιδάκης,
Εκδόσεις Σταμούλη Α.Ε., 2008

31. Για έναν άνυδρο κήπο
Ολιβιέ Φιλιππί
μετάφραση: Τάνια Μποζανίνου, Ελένη Τσερεζόλε
επιμέλεια: Μαρία Μαυροματάκη
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008
Πριν από μία εικοσαετία, ο Oλιβιέ και η Κλάρα Φιλιππί
δημιούργησαν κοντά στη Σετ, στο διαμέρισμα Ερό της νότιας
Γαλλίας, ένα φυτώριο με μια εξαιρετική συλλογή φυτών για
άνυδρους κήπους, η οποία είναι μοναδική στην ποικιλία και στον
αριθμό των ειδών που περιλαμβάνει.
Η εμπειρία αυτή, που συνδέεται με πολυάριθμα ερευνητικά ταξίδια
σε περιοχές με μεσογειακό κλίμα σε όλο τον κόσμο, αλλά και με
πολλές δοκιμές σε έναν πειραματικό κήπο με ξηρόφυτα, καθιστά τον
Oλιβιέ Φιλιππί αδιαμφισβήτητο ειδήμονα των άνυδρων κήπων.
«Όχι γρασίδια παρακαλώ, στη Μεσόγειο είμαστε»

32. Κήπος προσευχής
Από ένα βυζαντινό χειρόγραφο της Οξφόρδης
στον Βοτανικό Κήπο της Φιλοδασικής.
Σοφία Ριζοπούλου
εικονογράφηση: Mireille Bessis
φωτογράφιση: Πάνος Κοκκινιάς
Καλειδοσκόπιο, 2012

33. Περικαλλείς κήποι στο Βυζάντιο,
Βούλα Λαμπροπούλου,
Εκδόσεις Παπαδήμα, 2006.

34. • Δραστηριότητες για να ανακαλύψω τη φύση,
Φρεντερίκ Λιζάκ, Ζαν - Κλοντ Περτιζέ,
μετάφραση: Εύη Γεροκώστα
(έντυπο και e book/pdf),
Μεταίχμιο, 2011.
• Φύση και περιβάλλον. Το βιβλίο των Μικρών
Εξερευνητών, μετάφραση: Δήμητρα Δότση,
Μεταίχμιο, 2013.

35. • Ο μάστορας των λουλουδιών,
Ελευθερία Σπαντιδάκη
εικονογράφηση: Αγγελική Δελεχά
Εκδόσεις Σταμούλη Α.Ε., 2013
• Ο μικρός μου κήπος. Αναγνωρίζω
τα δέντρα και τα λουλούδια:
Διασκεδάζω κάνοντας κηπουρική.
Benoît Delalandre.
μετάφραση: Αριάδνη Μοσχονά
εικονογράφηση: Philippe Bertrand,
Remi Saillard.
Κέδρος, 2006

36. • Πειράματα στον κήπο.
Chris Maynard
μετάφραση: Τατιάνα Ραπακούλια
Σαββάλας, 2006
• Οι μύθοι των λουλουδιών
διασκευή: Πότης Στρατίκης
εικονογράφηση: Severino Baraldi
Στρατίκης, 1991

37. "Τα φυτά στη Λατρεία της
Εκκλησίας".
π. Ευαγγέλου Μαρκαντώνη,
Αυγερινού Γεωργόπουλου και
Ιωάννη Ζαμπέλη.
Εκδότης: ΓΡΑΦΕΙΟ ΝΕΟΤΗΤΟΣ
ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

38. ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
• Σύλλογος Μεσογειακής Κηπουρικής
(Mediterranean Garden Society). Έδρα Ελλάδα.
http://www.mediterraneangardensocietygreece.org/about.html
http://www.mediterraneangardensociety.org/plantlist.html
http://www.mediterraneangardensocietygreece.org/dry.html
Πληροφορίες για: Σωστή χρήση νερού, Εδαφοκάλυμμα και φυσικό
λίπασμα, Κλίμα, Ερωτήσεις-απαντήσεις ειδικών, Τοξικά και αλλεργιογόνα
μεσογειακά φυτά, Ξηρασία, Ο πρότυπος κήπος του MGS στη Σπάροζα,
Κατάλογος φυτών Σπάροζας.
• Μεσογειακός Ξηροφυτικός Κήπος,
Γιώργος Κοντοβάς, Γεωπόνος-Κηποτέχνης
(Περιοδικό Ο Κήπος & το Σπίτι, Τεύχος Νο 9). http://www.kiposworld.gr
• Άνυδροι κήποι, Γιώργος Μαθιουδάκης, Αρχιτέκτ. Τοπίου
Ηλεκτρ. περιοδικό K-mag. http://www.k-mag.gr/

39. • The Digital Flora Graeca.
Το μνημειώδες έργο «FLORA GRECA»
(Sibthorpiana) του βρετανού καθηγητή
Βοτανικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
Johannes (John) Sibthorp MD. (1758-1796).
Ο Sibthorp, ο οποίος γνώριζε τα κλασικά
κείμενα του Θεόφραστου και του Διοσκουρίδη,
πραγματοποίησε δύο ταξίδια στον ελλαδικό
χώρο: το πρώτο από το 1784 ως το 1787 και
το δεύτερο από το 1794 ως το 1795.
Συνοδευόμενος από τον Bauer, ο Sibthorp
περιόδευσε την επικράτεια και συνέλεξε
996 είδη φυτών.
Ένα αντίγραφο της «FLORA GRECA»
βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
http://www.bodleian.ox.ac.uk/science/resources/sherardian-
library/flora_graeca

40. Lycopus exaltatus Lagurus ovatus
Αλωπονούρα, λαγονούρα,
γατόχορτο

41. • Βίντεο, Ο γύρος του κόσμου σε 80 κήπους, Η Μεσόγειος.
(αγγλικά) https://www.youtube.com/watch?v=Qn3l_CzxS5I
• Μεσογειακό κλίμα και μεσογειακή βλάστηση,
www.plantsdb.gr
• National Gardening Association. Vermont, ΗΠΑ.
http://www.kidsgardening.org/classroom-projects

42. • Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας- Ενδημικά είδη
http://www.parnitha-np.gr/endimika_eidi.htm
• Τα βότανα στην Λογοτεχνία και στην Λαογραφία,
3ο Λύκειο Ν.Φιλαδέλεφειας
http://3lyk-n-filad.att.sch.gr/secret/botana/Logotexnia_etc/Logotex_Index.htm
• Ο κήπος ως πολιτισμικό αγαθό: η διαχείρισή του στο δημόσιο χώρο
και στην εκπαίδευση, Λεμονιά Μαντούβαλου.
http://estia.hua.gr:8080/dspace/handle/123456789/2317

43. Ευχαριστώ