1. จดหมายข่าว
สคร.7
Office of Disease Prevention and Control 7th Newsletter
ISSN 1685-2737
ปีที่ 14 ฉบับที่ 1 เดือนตุลาคม - ธันวาคม 2555
สวัสดีNewหม่ 2556
Happy
ปีใ Year 2013
P. 2 P. 4 P. 7
ก้าวปีที่ 3 สู่อำ�เภอ แนวทางการเฝ้าระวังเหตุการณ์ บทเรียน
“ส่งเสริม ป้องกัน ควบคุม” และการพัฒนาความร่วมมือ ฝ่าดงมาเลเรียสกลนคร...
ใจนำ�พา ศรัทธานำ�ทาง
โรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน ปี 2556 กับเครือข่ายด้านสาธารณสุข
ส�ำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จ.อุบลราชธานี | http://www.dpc7.net

2. "ใคร..ทำ�อะไร? ที่ไหน? ก้าวหน้าอย่างไร?"
บรรณาธิการ ในอำ�เภอป้องกันควบคุมโรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน
ก้าวปีที่ 3 สู่อำ�เภอ “ส่งเ
EDITOR TALK
สวั ส ดี ค ่ ะ พบกั น อี ก ครั้ ง
กั บ จดหมายข่ า ว ส� ำ นั ก งาน
ป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จังหวัด
อุ บ ลราชธานี ฉบั บ ปฐมฤกษ์
โรคเข้ม
เรื่อง: ฐิติมา โกศัลวิตร
ปีงบประมาณ 2556 และเป็น รอง ผู้อำ�นวยการ สคร.7
ปีที่ 14 ที่จดหมายข่าวของเราได้เผยแพร่สู่สาธารณชน
ฉบับนี้ตรงกับเดือนธันวาคมที่ประชาชนชาวไทยได้ร่วม
กันถวายพระพรเนื่องในวโรกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา
5 ธันวามหาราช ในนามผูบริหารและคณะเจ้าหน้าทีส�ำนักงาน
้
ป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จังหวัดอุบลราชธานี ขอถวายพระพร
่ ส วัสดีปใหม่ถงเครือข่ายอ�ำเภอส่งเสริม ป้องกัน ควบคุมโรค
ี ึ
เข้มแข็งเครือข่ายเขตพื้นที่รับผิดชอบ ส�ำนักงานป้องกัน
ควบคุมโรคที่ 7 จังหวัดอุบลราชธานีที่รักทุกท่าน คงสุขใจจากพรปี
ขอพระองค์ทรงพระเจริญ ใหม่กนมาอย่างล้นเหลือ และพร้อมเดินหน้าต่อไปด้วยกันแล้วนะคะ
ั
จดหมายข่าวฉบับนีได้ปรับเปลียนกองบรรณาธิการหลาย
้ ่
นับจากจุดเริ่มต้นปี 2554 เรื่อยมาจนถึงปี 2555 ที่ผู้ตรวจ
ท่านซึ่งทุกท่านพร้อมที่จะน�ำเสนอเนื้อหาสาระดีๆ ที่จะเป็น
ประโยชน์แก่ท่านผู้อ่านให้มากที่สุด เริ่มต้นในฉบับนี้มีเรื่องที่ ราชการกระทรวงสาธารณสุข นพ.ทวีเกียรติ บุญยไพศาลเจริญ
ส�ำคัญเช่น “ก้าวปีที่ 3 สูอำเภอ ส่งเสริม ป้องกัน ควบคุมโรคเข้ม
่� (ผู้ตรวจราชการกระทรวงสาธารณสุขเขตพื้นที่เครือข่ายบริการที่
แข็งแบบยั่งยืน” ซึ่ง สคร.7 อุบลฯ มีความพร้อมที่จะเดินหน้า 10 คนปัจจุบัน) ผู้บริหาร และผู้ปฏิบัติ ระหว่าง สคร.7 อบ. กับ
ถักทอเครือข่ายให้มีส่วนร่วมในการจัดการสุขภาพตนเอง พื้นที่ 7 จังหวัด ได้ท�ำความเข้าใจร่วมกัน ที่จะเดินหน้า ถักทอเครือ
ต่อด้วยเรื่อง แนวทางการเฝ้าระวังเหตุการณ์และพัฒนา ข่ายในพื้นที่ให้บรรลุเป้าหมาย เป็นอ�ำเภอควบคุมโรคเข้มแข็งแบบ
ความร่วมมือกับเครือข่ายด้านสาธารณสุข, ร่วมรณรงค์ให้ ยั่งยืน เพื่อน้อมถวายเป็นมหากุศลแด่ในหลวงของปวงชนชาวไทย
คนไทยตรวจเอดส์, บทเรียนฝ่าดงมาลาเรีย ใจน�ำพา ศรัทธา “พระบาทสมเด็ จ พระเจ้ า อยู ่ หั ว ภู มิ พ ลอดุ ล ยเดชฯ
น�ำทาง, ด�ำเนินงานอย่างไร? โดยใช้ I SMART และปิดท้าย พระมหากษัตริย์ผู้ทรงไม่เคยละทิ้งประชาชนของพระองค์”
ด้วยสัญลักษณ์แมลงเต่าทองคืออะไร เกี่ยวข้องอะไรกับ เส้นชัยในปีที่ 2 ของการร่วมมือ “สร้างเกราะ” ปกป้อง
กรมควบคุมโรค เชิญท่านหาค�ำตอบได้ค่ะ ประชาชนให้ปลอดภัยจากโรคและภัยสุขภาพ ด้วยพลังทุนทาง
ช่วงนีอากาศเปลียนแปลง ขอให้ทกท่านมีสขภาพร่างกาย
้ ่ ุ ุ สังคม ขับเคลื่อน “อ�ำเภอควบคุมโรคและภัยสุขภาพเข้มแข็งแบบ
ที่แข็งแรง มีความสุขในการท�ำงาน หากมีข้อเสนอแนะ ยั่งยืน” โดย การมีส่วนร่วมของภาคส่วนต่าง ๆ ทั้งภายในและนอก
ขอเชิญส่งค�ำติชมมาได้ พวกเราน้อมรับที่จะน�ำมาพัฒนา กระทรวงสาธารณสุขอย่างแท้จริง
ปรับปรุงเพือให้เป็นจดหมายข่าวทีมคณภาพต่อไป พบกันใหม่
่ ่ีุ ปรากฏผลดัง.....ในหลายพื้นที่ หลายเครือข่าย และประชาชน
ฉบับหน้านะคะ
จ�ำนวนมาก ได้ตื่นตัวในการเป็นเจ้าภาพ ร่วมภาคภูมิใจกับผลงาน
สวัสดีค่ะ ทีได้รวมลงมือ ท�ำเพือญาติพนอง ลูกหลานด้วยตนเอง ผนึกประสาน
่ ่ ่ ี่ ้
มนัสนันท์ ลิมปวิทยากุล เป็นพลังในการเฝ้าระวัง ป้องกัน ควบคุมโรคและภัยสุขภาพ เป็น
บรรณาธิการฆ เครือข่ายที่พร้อมจะลุกขึ้นมาร่วมจัดการสุขภาพของตนเอง ด้วย
กลไก 5 คุณลักษณะของอ�ำเภอควบคุมโรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน
แม้ว่าผลการด�ำเนินงานจะมีความส�ำเร็จในระดับที่แตกต่างกัน
ในพืนทีทประสบความส�ำเร็จสูงพบว่า ผูบริหารและผูนำชุมชนหลาย
้ ่ ี่ ้ ้ �
วัตถุประสงค์ แห่งมีกระบวนทัศน์และบทบาทด้านสุขภาพเพิ่มมากขึ้น เกิดความ
เพื่อเป็นช่องทางสื่อสารเผยแพร่ข้อมูล ความรู้ กิจกรรม แลก ตระหนักว่าการพัฒนาท้องถิ่นด้านสาธารณูปโภคอย่างเดียวนั้นไม่
เปลี่ยนเรียนรู้การท�ำงานด้านการเฝ้าระวัง ป้องกันควบคุมโรค และ เพียงพอ และประชาชนมีความตืนตัว ร่วมมือในการเฝ้าระวังป้องกัน
่
ภัยสุขภาพระหว่างองค์กร ประชาชน และบุคลากรสาธารณสุขในพื้นที่ ควบคุมโรค รวมทั้งมีส่วนร่วมในการรับการประเมินและประกวด
รับผิดชอบ
จากคณะกรรมการประเมินอ�ำเภอควบคุมโรคเข้มแข็งฯ อย่างเต็ม
วิสัยทัศน์
ส�ำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จังหวัดอุบลราชธานีเป็นผูนำด้าน
้ �
ก�ำลัง และมีความหวัง ผลลัพธ์ทมากด้วยคุณค่า คือ เกิดการท�ำงาน
ี่
วิชาการ นวัตกรรม เทคโนโลยี และศูนย์กลางการเรียนรู้ด้านการ เป็นทีมของเครือข่ายแบบบูรณาการ และการควบคุมโรคได้อย่าง
เฝ้าระวัง ป้องกัน ควบคุมโรค และภัยสุขภาพ ระดับประเทศภายใน รวดเร็ว เช่นกรณี โรคมือ เท้า ปาก ที่ถูกตรวจพบและแจ้งข่าวถึง
ปี 2558 เจ้าหน้าที่สาธารณสุขก่อน โดยเครือข่าย SRRT จากศูนย์เด็กเล็ก
2

3. ให้เกิดการประสานงาน และร่วมเป็นเจ้าของสุขภาพของประชาชน
ในพืนทีของตนเอง และมีการเฝ้าระวัง ป้องกัน ควบคุมโรคอย่างเอา
้ ่
เสริม ป้องกัน ควบคุม” จริงเอาจัง โดยทีม SRRT ต�ำบล
จวบจนวันนี้ กล่าวได้ว่างานอ�ำเภอควบคุมโรคเข้มแข็งแบบ
ยั่งยืนของจังหวัด/อ�ำเภอในเขตรับผิดชอบของส�ำนักงานป้องกัน
มแข็งแบบยั่งยืน ปี 2556 ควบคุมโรคที่ 7 อุบลราชธานี ได้เติบโตอย่างต่อเนื่อง เหนือสิ่งอื่น
ใดคือ ได้เกิดสายใยแห่งมิตร ระหว่าง เครือข่ายจังหวัด/อ�ำเภอ กับ
สคร. 7 อบ. ผนึกเป็นปึกแผ่นที่แข็งแรง ที่จะร่วมมือกันขับเคลื่อน
ของ อบต.แห่งหนึ่งในจังหวัดมุกดาหาร เป็นต้น อ�ำเภอควบคุมโรค ให้เข้มแข็งและยั่งยืนต่อไป
ผลจากการประเมิน ประกวด อ�ำเภอควบคุมโรคและภัย นับจากจุดนีไป ในปี 2556 ซึงเป็นปีที่ 3 การสืบสานให้ “อ�ำเภอ
้ ่
สุขภาพเข้มแข็งแบบยังยืน ปี 2555 จ�ำนวน 37 อ�ำเภอ จากทังหมด
่ ้ ควบคุมโรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน” ยังต้องด�ำเนินต่อไปให้ครอบคลุม
100 อ�ำเภอ 7 จังหวัด ในเขตรับผิดชอบ สคร.7 อบ. เป็นที่น่าชื่นชม ทุกพื้นที่โดยเร่งการหมุนฟันเฟืองกระบวนการมีส่วนร่วมของ
ยินดีทหลายจังหวัดสามารถด�ำเนินการผ่านเกณฑ์การเป็นจังหวัดทีมี
ี่ ่ สังคม ทุกภาคส่วนและชุมชนอีก 65 อ�ำเภอในเขตพื้นที่เครือข่าย
ระบบและกลไกการบริหารจัดการให้เกิดการพัฒนา “อ�ำเภอควบคุม บริการที่ 8 และ 10 ให้บรรลุเกณฑ์ฯ ขยายเครือข่ายต่อยอดท�ำให้
โรคเข้มแข็งแบบยังยืน” และหลายอ�ำเภอบรรลุเป็น “อ�ำเภอควบคุม
่ เรื่องสุขภาพเป็นหัวใจของการวางแผนและการบริหารจัดการทุก
โรคและภัยสุขภาพเข้มแข็งแบบยั่งยืน” อย่างงดงาม โดย โครงการ เพื่อเฝ้าระวัง ป้องกัน และการควบคุมโรคและภัยที่จะ
ชนะเลิศ เขตตรวจราชการกระทรวงสาธารณสุขที่ 11 ได้แก่ คุกคามสุขภาพอย่างมีคณภาพ โดยเฉพาะเมือประตูแห่งอาเซียนได้
ุ ่
อ�ำเภอดอนตาล จังหวัดมุกดาหาร เปิดกว้างรับการหลังไหลเคลือนย้ายของผูคน จากนานาประเทศเข้า
่ ่ ้
ด้วยปัจจัยความส�ำเร็จ คือ ด้านจังหวัดได้กำหนดนโยบาย “เมือง
� สู่ประเทศและเขตพื้นที่อาศัยของพี่น้องเรา และต่อยอดสู่ “อ�ำเภอ
สวย บ้านสะอาด คนสุขภาพดี” ซึ่งมี “อ�ำเภอควบคุมโรคเข้มแข็ง” ส่งเสริม ป้องกัน ควบคุมโรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน” โดยการจับมือ
เป็นส่วนส�ำคัญ มีการลงนาม MOU ของทุกส่วนราชการ นโยบาย กับเครือข่ายศูนย์วิชาการ “ศูนย์อนามัยที่ 7 อุบลราชธานี” และ
ของนายแพทย์สาธารณสุขจังหวัดมุกดาหาร (นพ.จิณณพิภัทร พัฒนาไปสู่ระบบคุณภาพ (Public Health System Accredita-
ชูปัญญา) ที่มอบหมายให้ทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง “จับมือ และเต็ม tion) โดยมีรูปแบบ กลไกและวิธีการประเมินเชิงคุณภาพเพื่อให้
ที่” กับนโยบายนี้ ร่วมขับเคลื่อนไปกับ สคร.7 อบ. แบบพี่น้อง ค�ำรับรองเป็น “อ�ำเภอส่งเสริม ป้องกัน ควบคุมโรคเข้มแข็งแบบ
ประสานเป็นหนึงเดียว ด้านพืนที่ นอกจากนโยบายนายอ�ำเภอแล้ว
่ ้ ยั่งยืน” ที่ส่งผลลัพธ์ และผลกระทบต่อเป้าหมายการควบคุมโรค
คปสอ.ดอนตาลมีประสบการณ์ต่อเนื่องมาจากปี 54 และมีผู้นำที่ � และภัยสุขภาพของประชาชนที่มีประสิทธิภาพ
เต็มไปด้วยความมุ่งมั่นอันแรงกล้า วางแผน เดินน�ำทัพสู่เป้าหมาย ส�ำหรับกิจกรรมขับเคลื่อนนโยบายอ�ำเภอส่งเสริม ป้องกัน
อย่างต่อเนื่อง เคียงบ่าเคียงไหล่กับภาคีเครือข่ายที่เข้มแข็ง อย่าง ควบคุมโรคเข้มแข็งแบบยั่งยืนในปี 2556 หลังจากมีการประชุม
เอาจริง จนส�ำเร็จผล. และได้สัมผัสเอง “ด้วยใจ” จากความทุ่มเท เชิงปฏิบัติการเพื่อขับเคลื่อนการด�ำเนินงานอ�ำเภอส่งเสริมควบคุม
ของทุกภาคีเครือข่าย ว่าสิ่งที่ได้ท�ำร่วมกันนั้น เป็นชัยชนะที่มีค่า โรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน ส�ำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 จังหวัด
มากกว่ารางวัลใด ๆ อุบลราชธานี วันที่ 19-20 ธันวาคม 2555 ณ ห้องประชุมโรงแรม
ชนะเลิศ เขตตรวจราชการกระทรวงสาธารณสุขที่ 13 ได้แก่ อุบลบุรี รีสอร์ท อ�ำเภอวารินช�ำราบ จังหวัดอุบลราชธานีที่ส่งมอบ
อ�ำเภอกันทรารมย์ จังหวัดศรีสะเกษ โดยมีปัจจัยความส�ำเร็จ “กระบี่” ให้เหล่าจอมยุทธไปแล้ว ล่าสุดในวันที่ 27-28 ธันวาคม
ของการด�ำเนินงาน คือ ในระดับจังหวัด นายแพทย์สาธารณสุข 2555 สคร.7 อบ.ยังได้จัดกิจกรรมสนับสนุน “ลับคมกระบี่” ให้
จังหวัดศรีสะเกษ (นพ.ประวิ อ�ำพันธุ)์ ได้มอบให้เป็นนโยบายส�ำคัญ
่ พื้นที่ที่ชนะเลิศได้ประชุมแลกเปลี่ยนเรียนรู้การด�ำเนินงานอ�ำเภอ
ของจังหวัด ให้ทุกอ�ำเภอด�ำเนินการ ในระดับพื้นที่ เริ่มจากการ ควบคุมโรคเข้มแข็งเครือข่ายเขต 2, 5, 7 ทีเ่ ขาใหญ่ ทังในระดับ สคร.
้
ขับเคลื่อนที่ส�ำคัญของนายอ�ำเภอกันทรารมย์ที่มีมุมมองต่องาน จังหวัด อ�ำเภอและต�ำบลอย่างเข้มข้น และชื่นมื่น เพื่อแสวงหาทาง
สุขภาพว่า “สุขภาพไม่ใช่งานของสาธารณสุขฝ่ายเดียว เป็นงาน ลัดก้าวสู่ “อ�ำเภอส่งเสริม ป้องกัน ควบคุมโรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน
ของทุกคนในอ�ำเภอ โดยเฉพาะนายอ�ำเภอต้องดูแลสุขภาพ ในปี 2556” วาระแห่งพันธะต่อไปที่ชาวเครือข่ายที่รักทุกท่าน
ประชาชน” คงไม่ลม คือการประเมินตนเองหา GAP วิเคราะห์ปญหาพืนที่ และ
ื ั ้
นอกจากนี้ยังมีความส�ำเร็จของอีก 30 อ�ำเภอที่ผ่านเกณฑ์ เร่งด�ำเนินการโดยพลัน กลุมพัฒนาภาคีเรือข่าย ส�ำนักงานป้องกัน
่
ประเมิน 40 คะแนน จากคะแนนเต็ม 50 คะแนน อย่างน่ายกย่อง ควบคุมโรคที่ 7 จังหวัดอุบลราชธานีขอเป็นก�ำลังใจให้ทุกท่าน
เป็นที่ประจักษ์ชัดแล้วว่า การสร้างพลัง แรงขับเคลื่อนอย่าง ประสพความส�ำเร็จดังใจปรารถนา เป็น“อ�ำเภอส่งเสริม ป้องกัน
เข้มข้น จนประสบความส�ำเร็จในหลายพื้นที่นั้นพบว่า จังหวัดมีผู้ ควบคุมโรคเข้มแข็งแบบยั่งยืน”ตลอดไป
ว่าราชการจังหวัดรับเป็นเจ้าภาพใหญ่ร่วมกับหัวหน้าส่วนราชการ
ระดับอ�ำเภอมีนายอ�ำเภอเป็นแม่ทัพใหญ่ ถักทอเครือข่ายในพื้นที่ ด้วยความปรารถนาดี
3

4. แนวทางการเฝ้าระวังเหตุการณ์
และการพัฒนาความร่วมมือ
เรื่อง: วัชรชัย ครองใจ
กลุ่มระบาดวิทยาและข่าวกรอง
กับเครือข่ายด้านสาธารณสุข
ส วัสดีครับเครือข่ายกัลยานมิตรด้านสาธารณสุขทุกท่าน ปัจจุบนท่านคงทราบนะครับว่าสภาพสิงแวดล้อม สังคม เศรษฐกิจทีมการเปลียนแปลง
้ ่ ้ ี
ั
่
่
้ ้
่ี
ตลอดเวลานัน โรคภัยต่างๆ ทีเกิดขึนกับคน ก็มการพัฒนาการเปลียนแปลงไปเช่นกัน สามารถเกิดขึนในหลายรูปแบบ เชือโรคก็มพฒนาการ ี ั
่
ตามไปด้วย เกิดการปรับตัวเพื่อให้ตัวเองอยู่รอดตลอดเวลา จากสภาพดังกล่าว การจับตา เพื่อสังเกตความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ล�ำพังใช้ก�ำลังเจ้า
หน้าทีสาธารณสุขเพียงอย่างเดียว เห็นจะไม่เพียงพอและไม่สามารถก้าวทันความผิดปกติตางๆ ทีจะเกิดขึน จึงต้องพัฒนาความร่วมมือไปยังเจ้าหน้าที่
่ ่ ่ ้
จากหน่วยอื่นหรือกระทรวงอื่นๆ เพื่อการเฝ้าระวังร่วมด้วยช่วยกัน ซึ่งพบว่าได้ผลดีระดับหนึ่งครับ แต่พบว่าไม่สามารถพบเห็นความผิดปกติด้านโรค
ภัยไข้เจ็บได้รวดเร็วเพียงพอ ที่จะสามารถรีบจัดการเสียตั้งแต่ต้นตอของเหตุโรคระบาดและภัยที่เกิดขึ้นนั้น จึงท�ำให้เสียก�ำลังคน ก�ำลังงบประมาณ
เพื่อจัดการ กับโรคภัยไข้เจ็บนั้นเป็นจ�ำนวนมากกว่าเหตุการณ์จะสงบในเหตุการณ์หนึ่งๆ
จากประเด็นดังกล่าว ก็มบทเรียนความร่วมมือของประชาชนทีเ่ ข้ามา
ี อย่างต่อเนื่อง ด้วยกระบวนการที่เป็นระบบประกอบด้วย การรวบรวม
มีสวนร่วมในการเฝ้าระวัง จับตาเฝ้าสังเกตเหตุการณ์ความผิดปกติตางๆที่
่ ่ เรียบเรียง วิเคราะห์แปลผล และกระจายข้อมูลข่าวสาร สู่ผู้ใช้ประโยชน์
ส่งผลให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บในหลายพืนที่ พบว่าสามารถค้นพบเหตุได้อย่าง
้ เพื่อการวางแผน ก�ำหนดนโยบาย การปฏิบัติงาน และการประเมิน
รวดเร็วก่อนเกิดการระบาดของโรคได้จริง จากตัวอย่างนี้ความส�ำคัญจึง มาตรการควบคุมป้องกันโรคอย่างรวดเร็ว และมีประสิทธิภาพ การเฝ้า
อยู่ตรงที่ว่า ประชาชาชนทุกคนต้องเข้ามามีบทบาทและมีหน้าที่ในการ ระวัง มี 2 ประเภทคือ การเฝ้าระวังรายโรค หรือการเฝ้าระวังผู้ป่วย หรือ
ร่วมด้วยช่วยจัดการเป็นส�ำคัญ โดยต้องเข้าใจว่า การจับตาเฝ้าสังเกต เรียกง่ายๆว่า รง. 506 ซึ่งเป็นระบบมาตรฐานด�ำเนินการโดยเจ้าหน้าที่
ระวังเหตุการณ์ความผิดปกติต่างๆในชุมชนอะไรบ้าง อย่างไร บทบาท สาธารณสุข รับข้อมูลจากสถานพยาบาลและหน่วยงานต่างๆอย่างเป็น
ที่ส�ำคัญตามมาคือการแจ้งข่าวที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลใน ทางการ ที่เป็นระบบตั้งรับในหน่วยงาน และการเฝ้าระวังเหตุการณ์ ซึ่ง
พื้นที่เพื่อให้เจ้าหน้าที่รีบช่วยตรวจสอบ ค้นหาสาเหตุและด�ำเนินการ เป็นระบบเฝ้าระวังเชิงรุกที่เน้นต้องการให้ประชาชนทั้งภาครัฐ เอกชน
ก�ำหนดแนวทางทีสามารถจัดการป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพทีทน
่ ่ ั ด�ำเนินการซึ่งจะช่วยเสริมประสิทธิภาพ ด้านความรวดเร็วเพิ่มขึ้นจาก
ท่วงที และถ้าพบเหตุการณ์ทมขนาดใหญ่เกินขีดความสามารถของระดับ
ี่ ี การเฝ้าระวังโรคในระบบปกติหรือระบบตังรับในหน่วยงานดังกล่าว โดยมี
้
ต�ำบล ก็ประสานขอความช่วยเหลือจากทีมระดับอ�ำเภอ หรือจังหวัดต่อ หลักการคือการรับแจ้งเหตุการณ์ผดปกติอย่างรวดเร็วโดยมีการจัดการที่
ิ
ไป ข้อคั้นพบส�ำคัญอีกอย่างหนึ่งที่ประชาชนต้องเรียนรู้ คือแจ้งเหตุผิด เป็นระบบ เพื่อให้ได้ข่าวสารข้อมูลการเกิดโรคและภัยสุขภาพ จากแหล่ง
ปกติอะไรบ้าง จึงขอท�ำความเข้าใจด้านการเฝ้าระวังซึ่งหมายถึง การ ข่าวชนิดต่างๆ ทั้งที่เป็นทางการ และไม่เป็นทางการ และต้องมีการตอบ
ติดตาม สังเกต ลักษณะการเปลี่ยนแปลงของการเกิด การกระจายของ สนองทีรวดเร็ว โดยมีขอเปรียบเทียบจุดเด่น จุดด้อยทัง 2 ระบบดังนีครับ
่ ้ ้ ้
โรคหรือปัญหาสาธารณสุข รวมทั้งปัจจัยที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงนั้นๆ
การเฝ้าระวังโดย การเฝ้าระวังโดย
การรายงานผู้ป่วย การรายงานเหตุการณ์
(Case-based surveillance) (Event-based surveillance)
นิยามในการรายงาน - ผู้ป่วยอาการเข้าได้ตามนิยามโรค - เหตุการณ์ที่มีความเสี่ยงต่อคน
- เก็บข้อมูลผู้ป่วยรายคน - เหตุการณ์ผิดปกติในชุมชน
- ใช้เกณฑ์ทางห้องปฏิบัติการร่วม - มีความไว (แต่ความจ�ำเพาะต�่ำ)
- มีความจ�ำเพาะสูงกว่า
ความทันเวลา - ก�ำหนดรายงานเป็นสัปดาห์ ยกเว้นบางโรคที่ - ทุกเหตุการณ์รายงานได้ทันที ทุกวัน
ก�ำหนดให้รายงานทันที มักล่าช้า ตลอด 24 ชั่วโมง
- รวดเร็วกว่า
การตอบสนอง - จ�ำนวนผู้ป่วยเกินค่ากลางที่ก�ำหนด เช่น - ทันทีที่ยืนยันเป็นเหตุการณ์ผิดปกติ
มัธยฐาน 5 ปี
4

5. ความน่าเชื่อถือต้อง มีมากกว่าหนึ่งแหล่ง
ข่าว (หรือแหล่งข้อมูล) ทั้งเป็นทางการ
เช่น ระบบรายงานผู้ป่วย รายงาน
สถานการณ์โรค บันทึกแจ้งข่าวการ
ระบาด รายงานสอบสวนโรคฯ รวมถึง
ระบบรายงานอื่น เช่น ข่าวสารทางห้อง
ปฏิบตการ การแจ้งตาย หรือแหล่งข้อมูล
ัิ
ข่าวสารสาธารณะ เช่น หนังสือพิมพ์
วิทยุโทรทัศน์ อินเตอร์เน็ทฯ ส่วนใหญ่
เป็นข่าวการระบาด ภัยพิบัติฯ ควร
ระวังข่าวจ�ำนวนผู้ป่วยหรือผู้ได้รับผล
กระทบ จะมากหรือรุนแรงกว่าความเป็น
จริงและ แหล่งข้อมูลข่าวสารบุคคล เช่น
การแจ้งข่าวจากบุคคลในข่ายงานเฝ้า
ระวังโรค อาสาสมัคร ผู้น�ำชุมชน ผู้เห็น
เหตุการณ์ การร้องเรียนจากประชาชนฯ
ข่าวส่วนใหญ่เป็น ข้อมูลการป่วย/
ประโยชน์ของการเฝ้าระวังเหตุการณ์ ท�ำให้พบเหตุการณ์ผิดปกติ ตายรายบุคคล เหตุร�ำคาญฯ ข้อควรระวังคือ การแจ้งข่าวด้วยความ
หรือการระบาดได้เร็วขึ้น ขณะที่ปัญหายังไม่ลุกลาม ข้อมูลข่าวสารที่ เข้าใจผิด การกลั่นแกล้ง ข่าวลือ โดยมีรายละเอียดของข่าวสาร ตาม
ได้น�ำไปสู่การแก้ไขปัญหาโดยเร็วและมีฐานข้อมูลเหตุการณ์ผิดปกติใน บุคคล เวลา สถานที่ ซึงตรวจสอบได้ มีพยานหลักฐาน หรือภาพถ่ายแสดง
่
โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลเพื่อวางแผนในการป้องกันควบคุม เหตุการณ์เชื่อมโยงกับปัญหาที่พบมาก่อน การตรวจสอบด้านเหตุการณ์
โรค เสริมกับระบบรายงาน 506 ปัญหาที่ต้องช่วยกันคือ จะรู้เร็วได้ ร้ายแรงหรือไม่โรคร้ายแรง พิจารณาจาก อัตราป่วยตายสูง โรคที่รักษา
อย่างไร ค�ำตอบง่ายๆ ที่มีบทเรียนความส�ำเร็จคือการใช้แหล่งข่าวใน ไม่ได้ หรือมีผลกระทบระยะยาว เช่น ความพิการ ประชากรส่วนใหญ่
ชุมชน ไม่ว่าจะเป็นบุคคลในชุมชน เช่น อสม. อบต. ครู อาสาสมัคร ได้รับผลกระทบหรือเสี่ยง หรืออยู่ในความสนใจของสื่อมวลชนเนื่องจาก
ปศุสัตว์ต�ำบล สื่อมวลชน ผู้ด�ำเนินรายการวิทยุชุมชน และแหล่งข้อมูล เป็นปัญหาส�ำคัญ ปัญหาสุขภาพนี้ผิดปกติหรือไม่ แพร่ระบาดได้เร็วหรือ
ข่าวสารในอินเตอร์เน็ต บุคลากรทางแพทย์และสาธารณสุข ทั้งภาค ไม่ มีผลกระทบต่อเศรษฐกิจหรือไม่ หรือเป็นปัญหามีความกังวลระดับ
รัฐและเอกชน เป็นผู้แจ้งข่าวโดยตั้งข้อตกลงเบื้องต้นร่วมกันในการ นานาชาติหรือไม่ เช่น เกิดแถวพรมแดนระหว่างประเทศ เป็นโรคที่แพร่
ก�ำหนดจุดแจ้งเหตุ (รพสต.) เพื่อความรวดเร็วควรแจ้ง ภายใน 24 ระหว่างประเทศได้ง่าย หรือเกี่ยวข้องกับการค้าและท่องเที่ยว เป็นต้น
ชั่วโมง ประเภทของเหตุการณ์ผิดปกติที่ต้องแจ้ง ได้แก่เหตุการณ์การ แนวทางการตรวจสอบต้องมีการกรองข่าว หมายถึง การด�ำเนินการทันที
เกิดโรคในคน เช่น พบผู้ป่วยหลายคนพร้อมกัน หรือมีการตายผิด ที่รับข่าว เพื่อก�ำจัดข่าวลือที่เห็นชัดเจนว่าไม่ถูกต้อง ข่าวหลอกลวง
ปกติไม่ทราบสาเหตุโรคหรือกลุ่มอาการทั่วไปที่พบบ่อย หมายถึง โรค หรือแหล่งข่าวไม่นาเชือถือ แล้วแยกข่าวทีเ่ ห็นว่าต้องแก้ไขปัญหาอย่าง
่ ่
ประจ�ำถิ่นหรือกลุ่มอาการที่ประชาชนรู้จักดี และพบบ่อยในชุมชน เช่น เร่งด่วน หรือต้องการตรวจสอบยืนยันมาด�ำเนินการทันที เมื่อตรวจ
ไข้เลือดออก อุจจาระร่วง ซึงอาจจะเกิดจากอาหารเป็นพิษ โรคไข้หวัดใหญ่
่ สอบพบความผิดปกติหรือพบสัญญาณภัย หมายถึง สิ่งบอกเหตุที่ชี้ว่า
ทีพบการระบาดตามฤดูกาล โรคฉีหนู (ซึงเป็นโรคประจ�ำถินในภาคอีสาน
่ ่ ่ ่ น่าจะมีเหตุการณ์บางอย่างเกิดขึ้น เช่น มีรายงานผู้ป่วยตามรายการ
บ้านเรา) โรคใหม่หรือกลุ่มอาการที่ไม่เคยพบในพื้นที่ หมายถึง โรค โรคที่มีความส�ำคัญสูง มีจ�ำนวนผู้ป่วยหรือผู้ตายสูงกว่าเกณฑ์ชี้วัด
ใหม่หรือกลุ่มอาการที่ไม่เคยพบมาก่อนหรือไม่เป็นที่รู้จักในพื้นที่ หรือระดับเตือนภัย หรือข่าวสารไม่เป็นทางการที่มีเนื้อข่าวชัดเจนว่า
ตัวอย่าง เช่น ป่วยเสียชีวิตโดยไม่รู้สาเหตุ โรคฉี่หนูที่เกิดขึ้นในพื้นที่ เป็นเรื่องผิดปกติ หรือเกิดโรคภัยแล้วต้องด�ำเนินการควบคุมโรคทันที
ใหม่ครั้งแรก โรคไข้ปวดข้อยุงลาย (ชิคุนกุนยา) ในพื้นที่ใหม่ โรคสัตว์ ท�ำให้การป้องกันควบคุมโรคสามารถท�ำได้อย่างรวดเร็ว ถ้าเกินขอบเขต
สู่คน เช่น พิษสุนัขบ้า และเหตุการณ์ที่เป็นปัจจัยเสี่ยงอาจจะเกี่ยวข้อง หรือความสามารถระดับต�ำบลก็รีบรายงานถึงทีมเฝ้าระวังสอบสวน
กับการเกิดโรคในคน เช่นสัตว์ปกป่วยตายผิดปกติ อาหารปนเปือนในงาน
ี ้ เคลื่อนที่เร็ว (SRRT) ระดับอ�ำเภอต่อไป….
เลี้ยงแห่งหนึ่งท�ำให้คนท้องเสียจ�ำนวนมาก สารเคมีรั่วจากโรงงาน หรือ
มีการตั้งร้านอาหารคาราโอเกะใหม่หลายร้านในชุมชน เป็นต้น แนวทาง
ปฏิบัติที่ส�ำคัญ บทบาทในการรับข่าวและตรวจสอบข่าวของเจ้าหน้าที่
รพสต.ที่ต้องมีบทบาทหน้าที่ในการตรวจสอบข่าวที่ได้รับแจ้งโดยใช้สมุด
ทะเบียนรับแจ้งข่าว และต้องตอบสนองข้อมูลให้กบแหล่งข่าวภายใน 48
ั
ชั่วโมง การตรวจสอบด้านความน่าเชื่อถือของข่าวแหล่งข่าวหลักจะมี
5

6. ร่วมรณรงค์ตรวจ เพื่อก้าวต่อ
ให้คนไทยตรวจเอดส์
ปีละ 2 ครั้ง
ประเด็น ตรวจเพื่อก้าวต่อ.... โดยสภากาชาดไทยได้ร่วมกับภาครัฐ ต่อไปนี้ เป็นเหตุผลที่คนไทยส่วนใหญ่ไม่ไปตรวจหาเชื้อเอชไอวี
และเอกชนตลอดจนภาคีเครือข่ายจัดท�ำขึ้น เพื่อต้องการชี้ประเด็น ให้ 1. ไม่คิดว่าเสี่ยง เช่น มีสามีหรือภรรยาเพียงคนเดียว ไม่เคยมีเพศ
ประชาชนคนไทยทุกคน ทั้งที่คิดว่าตัวเองเสี่ยง และคิดว่าตัวเองไม่เสี่ยง สัมพันธ์กับคนอื่นเลยก่อนแต่งงาน เรามั่นใจเรา แต่เราไม่สามารถมั่นใจ
(จริง ๆ แล้วเราก็เสี่ยงกันทุกคนถ้าเรามีเพศสัมพันธ์โดยไม่ป้องกันถึง “เขา” ดังนั้น จึงควรไปตรวจพร้อมๆ กันสักครั้ง
แม้เป็นสามีภรรยากัน) ในสหรัฐอเมริกา 20% ของคนที่ติดเชื้อไม่รู้ตัว 2. กลัวถูกมองในแง่ไม่ดี เดินเข้าไปขอตรวจเชื้อ เอช ไอ วี ต้องโดน
ว่าติดเชื้อ ในขณะที่เกือบครึ่งของคนไทยที่ติดเชื้อยังไม่รู้ตัว ดังนั้น การ มองว่ามีพฤติกรรมเสี่ยงแน่ๆ
ประชาสัมพันธ์เพื่อท�ำให้ทุกคนก้าวข้ามความไม่รู้ ความกลัว ความไม่ 3. กลัวตรวจแล้วเจอจริง ๆ รับไม่ได้ เพราะรู้มาว่า เอดส์ไม่มีทาง
ใส่ใจ ความไม่สะดวก และเหตุผลอื่นๆ ที่ทำให้ไม่ไปตรวจเอดส์ ได้มอง
� รักษา เอดส์เป็นแล้วตายอย่างเดียว
เห็นประโยชน์ของการตรวจเอดส์วาเป็นหน้าทีหรือความรับผิดชอบทังต่อ
่ ่ ้ 4. กลัวจะถูกคนรังเกียจ และอาจถูกไล่ออกจากงาน
ตัวเองและต่อผูอน จนกล้าไปตรวจเอดส์สกครังหนึงในชีวต และตรวจต่อ
้ ื่ ั ้ ่ ิ 5. ไม่รู้ว่าไปตรวจเอดส์ได้ที่ไหน ขั้นตอนท�ำยังไง
เนืองเป็นปกติวสยถ้ามีความจ�ำเป็นหรือมีเหตุผลทีตองท�ำเช่นนัน เช่น การ
่ ิั ่้ ้ 6. ไม่รู้ว่ามีสิทธิ์ ตรวจฟรี ปีละ 2 ครั้ง
มีพฤติกรรมเสียงอีก กล่าวง่ายๆ คือ อยากให้คนไทยมองเห็นว่าการตรวจ
่ 7. เสียเวลา ต้องรอตรวจ รอฟังผล รอ รอ รอ
เอดส์เป็นเรื่องธรรมดา และเป็นสิ่งจ�ำเป็นอย่างหนึ่งคล้ายกับการตรวจ 8. ตรวจแล้ว หมอไม่ได้แนะน�ำอะไร
สุขภาพประจ�ำปี ไม่จ�ำเป็นต้องเป็นเรื่องลึกลับหรือนิรนามอีกต่อไป หลัง เชื่อว่าต้องมีสักข้อที่ตรงกับคุณๆ ผู้อ่านและอาจมีเหตุผลนอกเหนือ
จากตรวจแล้ว ชีวตจะได้กาวต่อไปอย่างมันคง ไม่วาจะเป็นชีวตเดียว หรือ
ิ ้ ่ ่ ิ ่ จากนี้ อย่างไรก็ตามขอย�้ำในตอนท้ายนี้ถึง การใช้สิทธิประโยชน์ เรื่อง
ชีวิตคู่ หรือหากติดเชื้อก็มีสุขภาพที่ดีและอายุยืนยาวเหมือนคนอื่นทั่วไป เอชไอวี เอดส์ ในระบบหลักประกันสุขภาพ (บัตรทอง) ของส�ำนักงาน
ภายใต้ค�ำขวัญวันเอดส์โลก ที่ว่า Getting to zero หรือมุ่งสู่เป้าหมายที่ หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ เพื่อให้คนไทยทุกคน รับบริการให้ค�ำ
เป็นศูนย์ ได้แก่ ลดผู้ติดเชื้อรายใหม่ให้เป็นศูนย์ ลดอัตราการตายให้เป็น ปรึกษา และตรวจเลือดหาการติดเชื้อเอชไอวีโดยสมัครใจ สิทธินี้
ศูนย์ และลดการรังเกียจผู้ติดเชื้อให้เป็นศูนย์ ครอบคลุมคนไทยทุกคน ตรวจได้ปีละ 2 ครั้ง ทั้งนี้ไม่ครอบคลุมใน
สิงทีตองรูและท�ำความเข้าใจก่อน คือ ผูตดเชือเอชไอวี กับ ผูปวยเอดส์
่ ่้ ้ ้ิ ้ ้ ่ กรณีเพื่อน�ำไปสมัครเข้าท�ำงาน สมัครเข้าศึกษา การตรวจสุขภาพ
ไม่เหมือนกัน หลังจากที่เรารับเชื้อเอชไอวีเข้าไปในร่างกาย จะไม่ท�ำให้ ประจ�ำปี และการตรวจเพือท�ำประกันชีวต จึงขอเชิญชวนไปตรวจสุขภาพ
่ ิ
ป่วยทันที แต่เชื้อจะท�ำลายภูมิคุ้มกันไปเรื่อย ๆ โดยเฉลี่ยในประเทศไทย กันเถอะ...
ใช้เวลา 7-10 ปี จึงจะเริ่มป่วย ที่เป็นอย่างนี้เพราะภูมิคุ้มกันของร่างกาย สอบถามเรื่องสิทธิประโยชน์และการบริการได้ที่
สามารถจัดการกับเชื้อโรคต่าง ๆ ได้ อาการเจ็บป่วยจากโรคฉวยโอกาส 1. ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ สายด่วน 1330
จึงไม่ปรากฏ เรียกว่า “ผู้ติดเชื้อ” แต่หากภูมิคุ้มกันถูกท�ำลาย จนไม่ www.nhso.go.th
สามารถควบคุมหรือจัดการกับเชื้อโรคบางอย่างได้ เราก็จะป่วยด้วยเชื้อ 2. ส�ำนักงานประกันสังคม สายด่วน 1506 www.sso.go.th
โรคนั้น ๆ เรียกว่า เริ่มมี ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องเป็น “ผู้ป่วยเอดส์” การ 3. บริการให้ค�ำปรึกษาเรื่องเอดส์ ที่มูลนิธิเข้าถึงเอดส์
เจ็บป่วยด้วยโรคฉวยโอกาสในผูตดเชือทีเกิดจากภาวะภูมคมกันบกพร่อง
้ิ ้ ่ ิ ุ้ 02-372-2222 ตั้งแต่ 10.00 – 20.00 ทุกวัน (ไม่ถามชื่อ)
เช่น ท้องเสีย เริม เชื้อราในปาก วัณโรค ปอดอักเสบ เชื้อราเยื่อหุ้มสมอง www.aidsaccess.com
ฯลฯสามารถรักษาได้และบางโรคป้องกันได้ เช่น ปอดอักเสบพีซีพี ฝีใน 4. ต่างจังหวัด โรงพยาบาลประจ�ำจังหวัด ,โรงพยาบาล
สมอง และเชื้อราเยื่อหุ้มสมอง หากได้รับการตรวจรักษาที่มีมาตรฐาน ประจ�ำอ�ำเภอ ทุกแห่ง
และทันท่วงที นอกจากนี้ เชื้อเอชไอวี ยังสามารถควบคุมได้โดยการใช้ 5. คลีนิคศูนย์สาธิตบริการ ส�ำนักงานป้องกันควบคุมโรค
ยาต้านไวรัส ซึ่งจะควบคุมไม่ให้เชื้อเอชไอวีท�ำลายภูมิคุ้มกันได้ ผู้ติดเชื้อ ที่ 7 จังหวัดอุบลราชธานี โทร. 045-242226
ที่ได้รับยาต้านไวรัสอย่างเหมาะสม จะท�ำให้ภูมิคุ้มกันสูงพอที่จะป้องกัน อ้างอิง
โรคฉวยโอกาสได้เกือบทุกโรค 1. การใช้สทธิประโยชน์การดูแลรักษาผูตดเชือเอชไอวี/ผูปวยเอดส์ ในระบบหลัก
ิ ้ิ ้ ้ ่
ด้วยเหตุนี้ เอดส์ จึงรักษาได้ ป้องกันได้ และเอชไอวีกสามารถควบคุม
็ ประกันสุขภาพ.ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ 2556
ได้ หากทุกคนมีข้อมูลที่ถูกต้องและได้รับการรักษาที่ได้มาตรฐานตาม 2. ตรวจเพื่อก้าวต่อ คุณหมอขอบอก. http://www.dailynew.co.th/
แนวทางการรักษาของประเทศ รู้อย่างนี้แล้วเรายังต้องกลัวอะไร? article/1490/168483
6

7. บทเรียนฝ่าดงมาเลเรียสกลนคร...
...ใจนำ�พา ศรัทธานำ�ทาง...
เรื่อง: สมรรถ ปัญญาประชุม
ศูนย์ควบคุมโรคติดต่อนำ�โดยแมลงที่ 7.3 จังหวัดสกลนคร
แกะรอยมาลาเรียภูพาน จะเข้าสู่เซลล์เม็ดเลือดแดงอื่นๆ อีกครั้งและด�ำเนินวงจรชีวิตในกระแส
สถานการณ์โรคไข้มาลาเรียเมื่อสิบปีที่แล้ว โรคไข้มาลาเรียได้ลด เลือดต่อไป อย่างไรก็ตามจะมีเชื้อบางส่วนที่จะพัฒนาเป็นระยะ
น้อยลงทุกปี ซึ่งมีผู้ป่วยในแต่ละปีไม่เกิน 20 ราย เดิมนั้น ศูนย์ควบคุม เซลล์สืบพันธุ์เพศผู้และเพศเมียซึ่งเป็นระยะที่ติดต่อในยุง ซึ่งเรียกว่า
โรคติดต่อน�ำโดยแมลงที่ 7.3 สกลนคร เป็นผู้ปฏิบัติงานภายใต้แผนงาน แกมเมตโตไซท์ (gametocytes) เมื่อยุงก้นปล่องกัดมนุษย์ที่มีเชื้อ
กรมควบคุมโรค (Vertical Program) ในปี 2548 ส�ำนักโรคติดต่อน�ำโดย มาลาเรีย ก็จะได้รับเชื้อระยะเซลล์สืบพันธุ์เข้าไป เซลล์สืบพันธุ์ดังกล่าว
แมลง กรมควบคุมโรค จึงได้ผสมผสานงานไข้มาลาเรียเข้าสูระบบบริการ
่ จะเจริญเติบโตในยุงจนกระทั่งถึงระยะติดต่อ ซึ่งเรียกว่า สปอร์โรซอยท์
สาธารณสุข โดยได้โอนงานไข้มาลาเรียให้กับจังหวัด เนื่องจากจังหวัด (sporozoite) ซึงจะเคลือนทีเ่ ข้าสูตอมน�้ำลายของยุง และเมือยุงกัดมนุษย์
่ ่ ่่ ่
ขาดความพร้อมทังคน วัสดุอปกรณ์และงบประมาณ กิจกรรมบางส่วนได้
้ ุ เชื้อระยะ sporozoite ก็จะถ่ายทอดเข้าสู่ร่างกายมนุษย์ต่อไป
ยกเลิก เช่น การพ่นเคมีบ้าน กระท่อม มาลาเรียคลินิก อมม.(อาสาสมัคร
มาลาเรีย) ท�ำให้กจกรรมป้องกันควบคุมไข้มาลาเรียไม่ตอเนือง ในปี พ.ศ.
ิ ่ ่ เส้นทางมาลาเรีย
2549 โรคไข้มาลาเรียจึงได้เกิดระบาดขึนทีอำเภอภูพาน จังหวัดสกลนคร
้ ่� 5 พ.ค.55 รายงานทางระบาดวิทยา แจ้งว่าสถานการณ์โรคมาลาเรีย
โดยมีผู้ป่วยจ�ำนวน 33 ราย อัตราป่วยเท่ากับ 0.03 ต่อประชากรพันคน ของจังหวัดสกลนคร เพิ่มสูงขึ้นผิดปกติ พบผู้ป่วยสะสมตั้งแต่ ม.ค. 55
และในปี พ.ศ.2555 โรคไข้มาลาเรียได้เกิดการระบาดขึ้นอีกครั้งในเดือน เป็นต้นมาเพิ่มเป็น 12 ราย สูงกว่าช่วงเดียวกันของปีที่ผ่านมา สูงกว่าค่า
พฤษภาคม มิถนายน กรกฎาคม ในพืนทีอำเภอภูพาน กุดบากและอ�ำเภอ
ุ ้ ่� มัทธยฐาน นั้นแสดงว่า ..เกิดการระบาด ... SRRT.ของพื้นที่ ออกด�ำเนิน
เต่างอย เมื่อสิ้นปี 2555 พบผู้ป่วยจ�ำนวน 193 ราย.อัตราป่วยเท่ากับ การควบคุมโรค การสอบสวนโรค ระบุสถานที่พบผู้ป่วย ในอ�ำเภอภูพาน
0.04 ต่อพันประชากร จ�ำนวน 10 ราย สถานที่ผู้ป่วยไปติดเชื้อคือพื้นที่ในเทือกเขาภูพาน เดิน
ทางเข้าป่าเพือล่าสัตว์ หาของป่า พักค้างคืน และเดินทางกลับจากป่าช่วง
่
ไข้มาลาเรียคืออะไร มืดค�่ำ ตามวิถีชีวิตเพื่อมายังชีพบางส่วนน�ำไปขาย อีก 2 รายเป็นผู้ป่วย
การติดเชื้อมาลาเรีย เริ่มเมื่อยุงที่มีเชื้อมาลาเรียมากัดมนุษย์และ จากอ�ำเภออืนซึงไปติดเชือมาลาเรียจากต่างจังหวัด ไม่มความเชือมโยงกัน
่ ่ ้ ี ่
ปล่อยเชื้อมาลาเรียระยะติดต่อ ซึ่งเรียกว่า สปอร์โรซอยท์ (sporozoite) 10 พ.ค. 55 มีรายงานพบผู้ป่วยเพิ่มเป็น 20 ราย อีกใน 5 อ�ำเภอ
เข้าสู่กระแสเลือด จากนั้นเชื้อจะเข้าสู่เซลล์ตับ เพื่อเจริญเติบโตและ สอบประวัติ ผู้ป่วย 3 ราย ใน 2 อ�ำเภอพบไปติดเชื้อมาลาเรียมาจาก
แบ่งตัวจนได้เซลล์เล็กๆจ�ำนวนมากมาย เดินทางจากเซลล์ของตับ ๆ จังหวัดอื่น และจากต่างประเทศ (ลาว) คงเหลือที่ติดในพื้นที่ ขยายรวม
เข้าสู่เซลล์เม็ดเลือดแดง กินอาหารในเม็ดเลือดแดงและเจริญเติบโต เป็น 3 อ�ำเภอ คือ ภูพานเพิ่มเป็น 14 ราย, กุดบาก 2 ราย, เมือง 1 ราย,
เป็นระยะต่างๆ จนท�ำให้เม็ดเลือดแดงแตกและปลดปล่อย เมอโรซอยท์ แนวโน้มสถานการณ์โรคน่าจะสูงขึน และขยายวงไปสูพนทีอน SRRT.ต้อง
้ ่ ื้ ่ ื่
(merozoite ) จ�ำนวนมากมายออกมา จากนั้น merozoite เหล่านี้ หยุดการระบาดของโรคให้ได้ หรืออยู่ในขอบเขตที่สามารถควบคุมได้ ซึ่ง
7

8. โรคนี้ที่ผ่านมาไม่ได้หมดไป แต่ยังพบประปราย ถือเป็นโรคประจ�ำ สถานการณ์โรคยังไม่ดีขึ้น ผู้ป่วยยังเข้ามาเป็นระยะๆ พบเชื้ออย่าง
ถิ่น ในเบื้องต้นตั้งเป้าหมาย ต่อเนือง ผลการค้นหาผูปวยเชิงรุก บริการถึงบ้าน เจาะเลือดได้มาก
่ ้ ่
1. ลดจ�ำนวนผู้ป่วยลงให้น้อยที่สุด หรือน้อยกว่าค่ามัทธยฐาน ราย แต่ตรวจไม่พบเชือ ผูปวยพบเชือมีระยะเวลาเริมป่วย จนมาพบ
้ ้ ่ ้ ่
2. ไม่ให้มีผู้ป่วยตายจากโรคนี้ แพทย์ เฉลี่ย 7-10 วัน ผิดปกติ เชื้อที่พบ เป็นระยะ ติดต่อพร้อม
ภารกิจพิชิตเป้าหมาย แพร่สู่บุคคลอื่นถ้ามียุงพาหะน�ำไป พบผู้ป่วยที่ติดเชื้อในหมู่บ้านที่
พื้นที่ที่มีการระบาด ของไข้มาลาเรีย ได้เปิด War room ตนเองอาศัยอยู่ โดยไม่ต้องเดินทางเข้าไปในป่า
รวบรวมข้อมูล วิเคราะห์สถานการณ์โรค และสภาพ ขนาดของ
สัญญาณเชิงบวก เส้นทางโรคธรรมดา ที่ไม่ธรรมดา
ปัญหา แนวโน้ม ค้นหาขอบเขตการกระจายของโรค ถึงแม้โรคนี้
จากการรวบรวม และวิเคราะห์ข้อมูล ของ War room ถ้า
ไม่ใช่โรคใหม่ แต่ความจ�ำเป็นที่ต้องใช้มาตรการที่เหมาะสม เข้ามา
การระบาดมาจากผู้ที่เดินทางเข้าป่าเพื่อหาของป่าล่าสัตว์ ธรรมดา
ด�ำเนินการ จึงต้องเตรียมความพร้อม วิธีการท�ำงานและ ทบทวน
เท่านันนะหรือคือจุดเริมต้นของการระบาด มันต้องเป็นมากกว่านัน
้ ่ ้
วิธีปฏิบัติ พร้อมทั้งแสวงหาความรู้ใหม่ๆ จากประสบการณ์ในตัว
เราไม่หยุดเพียงแค่นี้ เราพบจุด หรือประเด็นที่น่าสนใจ เริ่มจาก
คน ต�ำรา เอกสาร น�ำมาใช้ออกแบบในการท�ำงาน มอบหมายงาน
จ�ำนวนผู้ป่วยที่เพิ่มขึ้นในแต่ละวันๆละ 5-8 ราย เกิดขึ้นเป็นกลุ่มๆ
กันน�ำไปปฏิบัติ โดยแบ่งเป็นทีมหลักที่ปฏิบัติในพื้นที่ของแต่ละ
ในหมู่บ้าน ต�ำบล อ�ำเภอ ต่างๆ, เป็นกลุ่มอาชีพที่เกี่ยวข้องกับป่า,
พื้นที่ ทีมสนับสนุน ของ Cup. ของ สสจ. และ ศตม.ทั้งอุปกรณ์/
ส่วนมากเป็นผูชาย, ระยะเวลาทีพบผูปวยเกิดช่วงเวลาใกล้เคียงกัน,
้ ่ ้ ่
วัสดุ/เวชภัณฑ์/เคมีภัณฑ์/เงิน/คน การรายงานต่อผู้บังคับบัญชา
บุคคลที่พบอายุอยู่ในวัยแรงงาน, สอบประวัติวันเริ่มป่วยจนถึงวัน
ผู้เกี่ยวข้อง สื่อ ศูนย์ควบคุมโรคติดต่อน�ำโดยแมลงที่ 7.3 สกลนคร
พบแพทย์หรือมารักษาอยู่ระหว่าง 7-10 วัน, เชื้อมาลาเรียที่พบ
(ศตม.) ได้เข้าร่วมภารกิจในทุกขันตอน ผูเขียนเอง มีบทบาททังเป็น
้ ้ ้
80 % เป็นเชื้อระยะติดต่อเมื่อยุงกัดและดูดเลือดไป สามารถไป
ทีมหลักและทีมสนับสนุน ของทุกพื้นที่ ที่มีการระบาด
ปล่อยเชื้อนี้สู่ผู้อื่น, เศรษฐฐานะของกลุ่มในวัยแรงงานมีความผิด
การด�ำเนินกิจกรรมควบคุมโรค.. ท่ามกลางอุปสรรค ปกติ จับกลุมดืมสุรา เบียร์ ในปริมาณมากๆ บ่อยๆ พบเห็นได้ทวไป
่ ่ ั่
ท่ามกลางความขาดแคลน ทั้งอุปกรณ์/วัสดุ/เวชภัณฑ์/ ในแต่ละอ�ำเภอที่ติดชายขอบเขาภูพาน เกิดอะไรขึ้น.....
เคมีภัณฑ์/เงิน/คน ที่ต้องใช้ในเบื้องต้น ล้วนเป็นการแก้ไขปัญหา
กิจกรรมที่ด�ำเนินงาน
เฉพาะหน้า โดยขอรับการสนับสนุนจากหลายส่วน ได้แก่ ศตม.ต่างๆ
ช่วงนี้เป็นช่วงที่ ทั้งอุปกรณ์/วัสดุ/เวชภัณฑ์/เคมีภัณฑ์/เงิน/
จากจังหวัดอุบลราชธานี, จังหวัดมุกดาหาร,และสกลนครเอง จาก
คน ได้รับการสนับสนุนจากทุกที่ เข้ามาสามารถปฏิบัติงาน ได้
ส�ำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 อุบลราชธานี จนกระทั่งถึงส่วน
อย่างพอเพียงซึ่งก็เพียงระยะหนึ่งเท่านั้น พร้อมกับการปรับแผน
กลาง ส�ำนักโรคติดต่อน�ำโดยแมลง กรมควบคุมโรค ซึ่งบางอย่าง
กลยุทธ์ใหม่ ให้เหมาะสมกับบริบทของพื้นที่ ได้แก่ การเจาะ
ต้องใช้เวลาพอสมควร ในการเดินทาง อย่างไรก็ตามการด�ำเนินการ
เลือดตรวจหาเชื้อมาลาเรียกลุ่มเสี่ยง เพื่อบ�ำบัดรักษา โดยจัดทีม
ทีสามารถท�ำได้ ได้ลงสูพนทีอย่างเข้มข้น ก�ำลังส�ำคัญโดยเฉพาะคน
่ ่ ื้ ่
Mobile malaria clinic ให้ครอบคลุมไปยังกลุ่มเสี่ยง - ขยายจุด
ถูกส่งเข้าพื้นที่ กิจกรรมหลักที่ส�ำคัญ คือการเจาะเลือดตรวจหา
ตรวจชั่วคราวไปยัง รพ.สต.ต่างๆ พบเร็ว รักษาเร็ว ไม่ให้เชื้อเจริญ
เชื้อมาลาเรียกลุ่มเสี่ยง เพื่อบ�ำบัดรักษาให้เร็ว โดยจัดทีม Mobile
ไปสู่ระยะติดต่อ - ส�ำรวจกลุ่มเสี่ยง/ขึ้นทะเบียน ติดตามอย่าง
malaria clinic ให้ครอบคลุมพื้นที่หลายทีม
ใกล้ชด นัดวัน เวลา สถานทีทชดเจน ในการสนับสนุน ช่วยเหลือ และ
ิ ่ ี่ ั
สัญญาณเชิงลบ ให้สุขศึกษาประชาสัมพันธ์ -ส�ำรวจจ�ำนวนมุ้ง, เปล, ที่มีและใช้ ของ
จากการปฏิบัติงานมาได้ระยะหนึ่ง ซึ่งแน่ละเวที War room กลุ่มเสี่ยง สนับสนุนเพิ่มเติม รวมทั้งน�ำน�้ำยาป้องกันยุงมาชุบมุ้ง ,
มีบทบาทส�ำคัญทีได้รวบรวมข้อมูลและวิเคราะห์ ผลการปฏิบตงาน เปล, เสื้อคลุม, กางเกง, หมวก เพื่อลดการสัมผัสระหว่างคนกับยุง
่ ัิ
ของ SRRT. การปฏิบัติงานอย่างสุดความสามารถ และเข้มแข็ง แต่ - พ่นสารเคมีที่มีฤทธิ์ตกค้างในพื้นที่เสี่ยงสูง ได้แก่ บ้าน, กระท่อม,
8