Hi̇creti̇n geli̇ni̇ HACER

1. HİCRET‟İN GELİNİ: HÂCER
Davet Cemiyeti/ Enschede
3 Kasım 2013
Hüseyin K. Ece
- Söz başı
Kur‟an‟ın söz ettiği iyi insanlar var, kötü insanlar var. İyi kadınalr var,
kötü kadınlar var.
Kur‟an iyi ve kötü kadınlara şu örnekleri veriyor.
Tahrim
“Allah, inkâr edenlere, Nuh'un karısı ile Lût'un karısını misal verdi. Bu ikisi,
kullarımızdan iki salih kişinin nikâhları altında iken onlara hainlik ettiler. Kocaları
Allah'tan gelen hiçbir şeyi onlardan savamadı. Onlara: Haydi, ateşe girenlerle beraber
siz de girin! denildi.
Allah, inananlara da Firavun'un karısını misal gösterdi. O: Rabbim! Bana
katında, cennette bir ev yap; beni Firavun'dan ve onun (kötü) işinden koru ve beni
zalimler topluluğundan kurtar! demişti.
İffetini korumuş olan, İmran kızı Meryem'i de (Allah örnek gösterdi). Biz, ona
ruhumuzdan üfledik ve Rabbinin sözlerini ve kitaplarını tasdik etti. O gönülden itaat
edenlerdendi.”
Kur‟an‟da kendisine işaret edilen Hâceri‟in de bu örnek hanımlardan olduğunu
söyleyebiliriz.
Kur‟an İbrahim (as) ve yanında olnaları bize güzel örnek olarak takdim ediyor.
Mümtehane
“İbrahim'de ve onunla beraber olanlarda, sizin için gerçekten güzel bir örnek
vardır. Onlar kavimlerine demişlerdi ki: «Biz sizden ve Allah'ı bırakıp taptıklarınızdan
uzağız. Sizi tanımıyoruz. Siz bir tek Allah'a inanıncaya kadar, sizinle bizim aramızda
sürekli bir düşmanlık ve öfke belirmiştir.» Şu kadar var ki, İbrahim babasına:
«Andolsun senin için mağfiret dileyeceğim. Fakat Allah'tan sana gelecek herhangi bir
şeyi önlemeye gücüm yetmez» demişti. (O müminler şöyle dediler:) Rabbimiz! Ancak
sana dayandık, sana yöneldik. Dönüş de ancak sanadır.”
Hacer (ra) de İbrahim‟le birlikte olduğuna göre onda da bizim için güzel örnekler
vardır. Tevhid tarihinde Hâcer‟in rolü önemsiz olsaydı hiç Muhammed ümmetine örnek
gösterilir miydi?
-
İbrahim ailesi üstündür
Ali İmran

2. “Allah birbirinden gelme bir nesil olarak Âdem'i, Nuh'u, İbrahim ailesi ile İmrân
ailesini seçip âlemlere üstün kıldı. Allah işiten ve bilendir.”
Hâcer üstün kılınan bu ailenin bir parçası idi. Bu açıdan onun değeri âlemlere nisbetle
oldukça büyüktür. Onun seçkinlerden olduğu böylece Kur‟an‟la sabittir.
-
Kur‟an İbrahim ailesini „Ehl-i beyt‟ diye nitelendiriyor
Hud
“O esnada hanımı ayakta idi ve (bu sözleri duyunca) güldü. Ona da İshak'ı,
İshak'ın ardından da Ya'kub'u müjdeledik.
(İbrahim'in karısı:) Olacak şey değil! Ben bir kocakarı, bu kocam da bir ihtiyar
iken çocuk mu doğuracağım? Bu gerçekten şaşılacak bir şey! dedi.
(Melekler) dediler ki: Allah'ın emrine şaşıyor musun? Ey ev halkı! Allah'ın
rahmeti ve bereketleri sizin üzerinizdedir. Şüphesiz ki O, övülmeye lâyıktır, iyiliği
boldur.”
Burada her ne kadar Sâre‟nin anne oluşu söz konusu ediliyorsa da, ehl-i beyt
kelimesinin sözlük anlamından hareketle, yani ev halkı, Hâcer‟in de İbrahim peygamberin
ehl-i beytinden olduğu açıktır.
- Hâcer kimdir?
Allah (cc) yoluna teslim olmanın benzersiz bir örneği ve en aziz kurban İsmail‟in
şerefli annesi.
Kölelikten, Beytullah‟ta mahşer sabahına kadar misafir olacak değere yükselen örnek
bir kadın.
Bu kadın, bir bebekle birlikte bırakıldığı gayr-i meskûn mahalde, bir peygamberi
yetiştiren, hac ibadetine bir anlamda ilk tuğlayı koyan, bir medeniyetin temellerinin atılmasına
sebep olan Hz. Hâcer'dir.
Hz. Hâcer; birileri için değerli bir köle,
Hz. İbrahim için itaatkâr bir sahabe ve sadık bir eş,
Hz. İsmail için bulunmaz bir anne,
Allah için mûti‟ (itata eden) bir kul,
inananlar için kıyamete dek muhteşem bir örnekliktir. (Cengiz Duman)
Hâcer: Siyahî bir cariye, aynı zamanda karakteri güçlü ve iffetli bir kadın. Henüz bir
cariye iken, yani insanların gözünde değersiz, alınıp satılan bir köle iken bir gün İbrahim (as)
peygambere eş, seçkin bir ailenin ferdi, peygamber annesi ve hicretin gelini olacağından
habersizdi.
Bir gün Allah (cc), Hz. İbrahim ve Sâre ile yollarını birleştirdi.
Allah‟ın hikmetinden sual olunmaz. Allah (cc) hediyelerin en güzelini hangi yolla
sahiplerine ulaştıracağını kim bilebilir ki?
Hâcer İbrahim (as) için çok güzel bir hediyeydi diyebiliriz.
Peygamberimizin (sav) büyük büyükannesi… Hz. İbrahim‟e samimiyetle iman eden
sadık hanımı, sadakati (yani Safa ile Merve tepeleri arasındaki sa‟y‟i) mü‟minler için ibadet
olan bir muttaki (takva sahibi) bir hanım.
İslâm tarihine adını teslimiyetiyle ve tevekkülüyle yazdırmış, büyük hanım...
İslâm milletinin örnek ailesi, her gün namazlarımızda andığımız ve salat okuduğumuz
İbrahim Ailesi‟nin hanım kahramanı.

3. Onun mahviyetle ve fedakârlıklarla dolu hayatı, Müslüman hanımlar için üstün bir
örnektir.
Hz. Hâcer hakkında merhum Ali Şeriati, şâheser bir yorumla onu hak ettiği mevkie
koyarak şöyle demektedir. "…Sayısı belirsiz yaratıkları arasından birisini seçmiştir. En saygın
yaratığını, insanı ve onlardan da bir kadını. Onlar arasından kara derili bir kadını… Onlar
arasından kara derili bir cariyeyi, en değersiz yaratığını(!). Onu kendi yanına oturtmuştur. Ona
kendi evinde yer vermiştir… Tevhid ümmetinin adsız kahramanı, meçhul askeri böyle
seçilmiştir!” (Ali Şeriati, Hac, s: 53)
- Hâcer kelimesinin manası
İbrânîce'de Hagar olarak geçen Hâcer kelimesinin anlamı kaçma, kaçıştır.
Grekçe'de Ağar.
Arapça'da hem Âcer hem de Hâcer şeklinde yer almaktadır. Bütün Buhâri
nüshalarında Âcer diye kaydedilen kelime Hâcer olarak meşhur olmuştur (Aynî, 10/16. Tecrid
Tercemesi, 6/520).
Arapça olmayan Âcer'in kökü bilinmemektedir (Fîrûzâbâdî, et-Kâmûsü'l-Muhît, "ecr"
md.)
Hâcer ise "terketmek, hicret etmek, şirkten uzaklaşmak, emsalinden üstün olmak"
mânalarına gelen „he-ce-ra‟ köküne ait olabileceği gibi Güney Arabistan'da bir yerleşim
merkezi olan Hecer'le de alâkalı olduğu düşünülmektedir. (Kâmûsu‟l-Muhît, hecr md.)
- Tevratta Hâcer
Kur'ân‟da kendisinden söz edilmeyen ama sadece işaret edilen Hâcer Tevrat'a göre
Mısırlı bir câriyedir (Tekvîn. 16/1).
Hz. İbrahim ve eşi Sâre, Ken'ân diyarında (Filistin) kıtlık olunca bir süre kalmak için
Mısır'a giderler. Mısır'a vardıklarında Firavun Sâre'nin güzelliğini duyup onu sarayına aldırır.
Karşılığında da Hz. İbrahim'e çeşitli hayvanlarla köle ve cariyeler verir.
Firavun Sâre'ye yaklaşmak ister, fakat Rab tarafından cezalandırılır. Sâre'nin Hz. İbrahim'in eşi olduğunu ve onların sıradan insanlar olmadıklarını anlayan Firavun Sâre'yi geri
gönderdiği gibi daha önce verdiklerini de almaz (Tekvîn, 12/10-20).
Yine Tevrat'a göre uzun süre çocuğu olmayan Sâre, dönemin kuralları gereğince neslin
devamı için Hâcer'i ikinci eş olarak kocasına takdim eder. Hâcer hamile kalınca Sâre'ye karşı
tavrı değişir. Sâre de ona kötü davranır ve kaçmak zorunda bırakır.
Şur yolunda bir çeşme başında Hâcer'i bulan Rabb'in meleği hanımına geri dönmesini
söyler ve, "Senin zürriyetini çoğalttıkça çoğaltacağım ve çokluğundan sayılmayacaktır. İşte
sen gebesin ve bir oğul doğuracaksın, onun adını İsmail koyacaksın" diyerek müjde verir
(Tekvîn, 16/1-14)
Bunun üzerine geri dönen Hâcer'den Hz. İsmail dünyaya gelir (Tekvîn, 16/15-16).
Hz. İbrahim 100, oğlu İsmail on dört yaşında iken Sâre İshak'ı dünyaya getirir.
İshak'ın sütten kesilmesi münasebetiyle verilen ziyafet sırasında İsmail İshak'a gülünce Sâre
kızar ve Hz. İbrahim'e, "Bu cariyeyi ve oğlunu dışarı at; çünkü bu cariyenin oğlu benim
oğlumla, İshak'la beraber mirasçı olmayacaktır" diyerek onları kovmasını ister.
Hz. İbrahim ise bunu doğru bulmaz; ancak Allah da aynı şeyi emredince ekmekle su
tulumunu Hâcer'in omuzuna yükler, çocuğu da yanına verip gönderir. Hâcer oğluyla birlikte
Beer-Şeba çölüne gider. Su tükenince çocuğu bir çalı dibine atar; onun ölümünü görmemek
için de bir ok atımı mesafeye giderek ağlamaya başlar. Çocuğun sesini işiten Rabb'in meleği
Hâcer'e seslenerek korkmamasını söyler. Allah Hâcer'in gözlerini açar ve bir su kuyusu görür.
Kuyudan su çekerek çocuğa içirir. Daha sonra Paran çölüne yerleşen Hâcer oğlu büyüyünce
ona Mısırlı bir kadın alır (Tekvîn, 21/1-21)
Tevrat'ta Hâcer'in daha sonraki hayatı ve ölümüyle ilgili bilgi yoktur. Tevrat

4. tefsirlerinde ise Hâcer Firavun'un kızı olarak gösterilir. (Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Hâcer
maddesi)
Tevrat‟ta ve tefsirlerinde Hâcerle ilgili farklı ve çelişkili bilgiler veriliyor ama biz
onlara girecek değiliz.
- İslâmî kaynaklarda Hâcer
İslâmî kaynaklarda Hâcer'in Mısırlı (İbni Hişam, 1/6)ve Kıbt krallarından birinin kızı
olduğu da söyleniyor. Babasının Menfis halkından ve oranın kralı bulunduğu nakledildiği
gibi, Hâcer'in Hz. İbrahim'in Mısır'a varışında iş başında bulunan firavunun cariyelerinden
olduğu da söyleniyor. (Taberî, I/245)
Hatta Peygamberin şöyle dediği rivayet edilmektedir:
“Mısır‟ı fethettiğiniz zaman halkına iyi davranın; çünkü onlara karşı ahdimiz ve
onların bizimle akrabalığı vardır.” (Müsned, 5/174. Müslim, Fezâli‟s-Sahabe/227)
Onun Ümmülarab'dan veya Yâk denilen köyden yahut Nil yakınındaki Ensına
kasabasının bir köyünden olduğu da iddia ediliyor (İbn Hişâm, I/6. Aynî. X/16)
Görünen o ki, İslâmî kaynaklarda Hâcer ilgili yer alan rivayetler Tevrat‟tan oldukça
etkilenmiş.
Ancak biz burada farklı rivâyetlerin doğru olup olmadığının değil, Hâcer kıssasının
bize vereceği mesaj üzerinde duracağız.
- Rivâyetperestlik ve Hz. İbrahim‟in üç yalanı meselesi
Hâcer‟i anlatıyorken bir yönden onunla ilgili olan ve hz. İbrahim‟in üç defa söylediği
ileri sürülen şu haberi de değerlendirmek gerekiyor.
Merhum Mevdûdî, Enbiya/63 ayeti münasebetiyle, Hz. İbrahim'in hayatı boyunca üç
defa yalan söylediğini bildiren bir hadisi reddederken kullanır:
Ne yazık ki bu hadis, iki aşırı görüşe neden olmuştur. Rivayeti kutsallaştıran
"rivayetperest" birinci grup, 'sahih bir hadis' böyle söylediği ve bu hadis Buhari ile Müslim'de
kayıtlı olduğu için Hz. İbrahim'in (a.s.) gerçekten bu yalanları söylediğine inanırlar. Bir
peygamberi 'yalancılık'la suçlayan bu hadisi bir tarafa bırakmanın daha iyi olacağını
düşünmezler. İkinci grup ise, Buhari ve Müslim tarafından sahih kabul edilen bu hadis
güvenilir olamayacağı için bütün hadisleri bir tarafa atarlar. (Tefhim'ul-Kur'an, 3/314)
Mevdûdî'nin burada ve satırların devamında vurgulamaya çalıştığı husus, bir rivayetin
sahih bir senetle nakledilmesinin, o rivayetin kabul edilmesi için yeterli olmadığı, rivayetin
sadece senedinin değil, aynı zamanda metninin de sahih olması gerektiğidir. 'Rivayetperestlik'
ise, bir rivayetin metni üzerinde düşünmeksizin, sadece sahih senedle nakledildi diye bir
rivayeti kabul etmek demektir. (Hikmet Zeyveli, bir yazısında bu tutumu, 'basiretsiz nakilcilik'
şeklinde tesmiye ediyordu.) Haksöz Dergisi - Sayı: 55 - Ekim 95
http://www.haksozhaber.net/okul/article_print.php?id=1095
M. İslamoğlu da buna “rivâyetin otoritesi” diyor.
Hadis kaynaklarda şöyle geçiyor:
Ebu Hureyre (r.a)'tan rivayet edildiğine göre, Resûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmaktadır:
“İbrahim (a.s), şu üç konu hariç asla yalan söylememiştir. Bu yalanlardan ikisi, Allah'ın
zatı/rızası hakkındadır. Biri;
“Ben gerçekten hastayım”
(Saffat 37/39)
diğeri de;
“Belki bu işi, putların şu büyüğü yapmıştır” (Enbiya 21/63) sözüdür.
Birisi de, hanımı Sare hakkında söylediği sözdür. Bu olay şöyle olmuştur:

5. “İbrahim (a.s), beraberinde Sare olduğu halde zalim bir hükümdarın memleketine
gelmişti. Sare, insanların en güzeli idi. İbrahim, Sare'ye:
“Bu zalim, senin benim eşim olduğunu bilirse, senin için bana galebe çalar seni
benden alır. Eğer sana sorarsa, kendinin benim kız kardeşim olduğunu haber ver. Çünkü sen
İslâm'da benim kız kardeşimsin. Zira yeryüzünde seninle benden başka müslüman
bilmiyorum” dedi.
Nihayet İbrahim, o zalim hükümdarın memleketine girdi. Hükümdarın adamlarından
biri, Sâre'yİ gördü. Derhal zalim hükümdarın yanına varıp ona:“Gerçekten senin memleketine
öyle bir kadın geldi ki, bu kadının senden başkasına âit olması yakışık olmaz” dedi.
Zalim hükümdar, hemen Sâre'ye adam göndererek onu yanına getirtti. Bunun üzerine
İbrahim (a.s), kalkıp namaza durdu. Sâre, zalim hükümdarın yanına girince, hükümdar elini
ona uzatmaktan kendini alamadı. Fakat eli şiddetli bir şekilde tutuldu. Bunun üzerine zalim
hükümdar, ona:
“Allah'a dua et de elimi salsın! Sana bir zarar vermeyeceğim” dedi. O da dua etti.
Fakat zalim hükümdar saldırışını tekrarladı. Eli ilk defakinden daha şiddetli bir şekilde
tutuldu. Zalim hükümdar, Sâre'ye yine ilk defadaki sözlerine benzer sözler söyledi. O da dua
etti. Fakat zalim hükümdar aynı hareketi yine tekrarladı. Eli ilk iki tutuluştan daha şiddetli bir
şekilde tutuldu. Artık zalim hükümdar:
“Allah'a dua et, benim elimi salıversin. Allah şahidim olsun ki, sana bir zarar
vermeyeceğim' dedi. O da dua etti ve zalim hükümdarın eli serbest kaldı. Bu sefer zalim
hükümdar, Sâre'yi getiren adamı çağırarak:
“Sen bana ancak bir şeytan getirmişsin, bana insan getirmemişsin! Bunu hemen
memleketimden çıkar. Hâceri de ona ver!” dedi.
Hadisin râvisi der ki: “Sâre yürüyerek İbrahim'in yanına geldi. İbrahim (a.s), onun
geldiğini görünce ona:“Ne haldesin?” diye sordu. Sâre:“Hayırdır. Allah, facirin elini men etti.
Bana da bir hizmetçi hediye etti” dedi. Ebû
Hureyre: “Ey gökyüzü suyunun oğulları! İşte anneniz bu kadındır” dedi. (Buhari,
Enbiyâ 9, Büyü' 100 (2217), Hibe 36, Nikâh 12, İkrâh 6; Müslim, Fezâil 154, (2371); Ebu
Dâvud, Talâk 16, (2212); Tirmizi, Tefsir, Enbiya, (3165).
Bu rivâyetin güvenilir olduğuna inananlar çeşitli yorumlarda bulundular.
“Eğer konuşabiliyorlarsa, bu kırma işini, kırılan putlara sorun!.” (Enbiyâ 21/63)
bu yalan değil, onlarin ne kadar yanlış düşündüklerini anlatmakk için kullanılmış mantıklı bir
önermedir. Zaten İbrahim (as) müşriklere;
“Allah‟a yemin ederim ki, siz ayrılıp gittikten sonra putlarınıza bir oyun
oynayacağım.”(Enbiya 21/57) demişti. Verdiği cevap da putlarına karşı yaptıklarının
mantıklı açıklmasıdır.
Hz. İbrahim (a.s)'in, hanımı Sâre ile ilgili “Sen kız kardeşimsin” sözü için o dinde
kardeşliği kasdetmiştir. Mu‟minler dinde kardeş değil mi? (Hucurât 49/10)
İmam Razi şöyle diyor: “Peygamberlere yalan isnat etmektense râvilerin yalan
rivayette bulunduklkarını düşünmek daha evladır.“ (Tefsir-i Kebir, 6/113)
Peygamber veya râviden birisine yalan isnat etmek gerekli olduğu zaman, bunun
peygamber yerine râviye isnat edilmesi zorunludur. (Tefsir-i Kebir 7/145)
“Ben, burada sika râviler yalan rivayatte bulundular demiyorum. Ama bu rivâyetin
nakli sırasındaki merhalelerden birinde herhangi bir râvi bir dikkatsizlikte bulunmustur
diyorum. Bu sözün peygambere ait olduğunu söylemek zordur. Sadece senede dayanarak
peygamberlere güveni sarsacak bir rivâyeti gözleri kapalı kabul etmemeliyiz.
Muhaddisler ve pek çok kaynak bu hadisi kabul edip savunuyorlar. Onlar hadisi metin
açısından tenkit yerine İbrahime‟e nisbet edilen yalanları çeşitli şekillerde tevil ediyorlar.

6. Mevdudi onları ikna edici bulmuyor. Ona göre de (Enbiya 21/63, Saffat 37/89)âyetindeki
ifadeler aslında yalan tanımına da girmezler. Bu konuda pek çok müfessir ve muhaddis
hemfikirdir.
Geriye sadece hanımına kızkardeşim demesi kalıyor. Bu acayip rivâyeti tevil de
zorlanmışlar. Tevrat‟ta bu olayın olduğu zaman Sâre‟nin 65 yaşında olduğu yer alıyor. (Bu da
Kur‟an ve sünnetin ruhuna uygundur. Zira rivâyete göre Hâcer‟i İbrahim‟e o verdi. Lût kavmi
helak edilme haberiyle birlikte İshak‟ın müjdesi verildiği zaman Sâre bu haberle sarsılır. Zira
kendisi artık çocuğu olmayacak kadar çok yaşlıdır. Bu iki olay arasında 10-12 yıl kadar
zaman geçtiği tahmin ediliyor.)
Bu yaştaki bir kadın nasıl göz konulacak kadar güzel olabilir?
Bu yaştaki kadına herhangi bir insanın tutulması nasıl mümkün olur. Böyle bir kadının
Mısır kralının dikkatini çekeceği biraz abartılı değil mi?
İbrahim‟in karısı için “bu benim kızkardeşimdir” demesinin ne faydası olabilir ki?
Yorumcular şu şekilde açıklıyorlar:
O kralın dininde sadece evli kadınlara el konuluyordu. Onun için Hz. İbrahim „kız
kardeşim‟ demekle onun kocasız olduğunu ima edip gasptan korumak istedi
Hz. İbrahim o sözü kral karısını bırakmayacağını anladığı için söylemiş. Hanımı
olduğu söylese idi hem canı hem karısı gidecekti. Bu durumda hiç olmazsa kendi canını
kurtarmış oldu.
Kral onu boşatmaya zorlayabilirdi. „Kız kardeşim‟ demekle bu ihtimali engelledi. O
kralın dininde bir kimse kız kardeşle ile aile kurmaya herkesten daha layık idi. Hz. İbrahim
bundan faydalanarak Sare‟yi kurtarmak istedi. (Fethu‟l-Bari, 6/247. Ayni 15/249. Kastallani
5/280)
Bu açıklamalar konuyu açıklıyor mu yoksa daha da içinden çıkılmaz hale mi getiriyor?
Dünyanın neresinde bakire duruken dul ve yaşlı kadına göz dikildiği görülmüş?
Bir peygamberin canını kurtarmak için hanımını feda edebileceği nasıl düşünülür?
Kralın zorla boşandıracağı endişesiyle eşine kardeşim diyerek onu boşamadan
başkalarının faydalanmasına imkan tanımak hangi peygambere yakışır?
Kralın kız kardeşin kocası olmaya erkek kardeşi layık görmesine rağmen, kocanın
kocalık hakkını reddetmesine inanmak ne kadar mantıklı olur?
Bu faydasız sözleri üreterek hayal mahsulu bir olayı gerçekmiş gibi göstermek yerine
Peygamberin kesinlikle böyle bir demediğini , bu olayın yanlış yollarla nakledilecebileceğini
kabul etmek daha mantıklı değil mi?
Kimileri bu gibi haberleri reddetmenin hadislere güveni sarsabileceğini ileri sürerler.
Bu doğru değil. Peygamberin şanına yakışmıyan veya Kur‟an‟a yüzde yüz zıd bir haber
dikkatle incelenmeli ve râvilerin de hata yapabileceği, yanlış aktarmalar olabileceği
düşünülmeli.
Hiç bir şekilde te‟vili yapilmayan şeylerin Peygamberimize nisbet edilmesi mi, yoksa
sika (güvenilir) olsa da râvilerin rivâyetlerinde hata yapabileceğini kabul etmek tehlikelidir?
(Mevdûdî, Resâil ve Mesâil - Türkçesi, 3/44-47)
- Hâcer; bir peygamber hanımı
Bazı kaynaklarda (özellikle Tevrat‟ta), Hz. İbrahim‟in ilk hanımı Sâre‟nin, kocasının
çocuğu olması için Hâcer‟le evlenmesine izin verdiği söyleniyor.
Bu evlilik nerede gerçekleşti?
O zaman İbrahim peygamber kaç yaşında idi?
Hacer kaç ysaşında idi? Bilmiyoruz.
Onun evliliği ilgili başka bilgiye sahip değiliz.
-
Hâcer; bir peygamber annesi

7. Hz. İbrahim (as) iki evli olduğu halde uzun zaman çocuğu olmamıştı. Bunun üzerinde
Allah‟a dua edip bir çocuk istediği Kur‟anda söyleniyor ama İsmail‟in (as) doğumuyla ilgili
bilgi verilmiyor. (Sâffat 37/100)
O zaman İbrahim peygamber ihtiyar idi. Bunu Kur‟an‟dan öğreniyoruz. (İbrahim
15/39)
Hz. İbrahim‟in İshak ile müjdelendigi Kur‟an‟da anlatılıyor:
“O esnada hanımı ayakta idi ve (bu sözleri duyunca) güldü. Ona da İshak'ı,
İshak'ın ardından da Ya'kub'u müjdeledik.
(İbrahim'in karısı:) Olacak şey değil! Ben bir kocakarı, bu kocam da bir ihtiyar
iken çocuk mu doğuracağım? Bu gerçekten şaşılacak bir şey! dedi.
(Melekler) dediler ki: Allah'ın emrine şaşıyor musun? Ey ev halkı! Allah'ın
rahmeti ve bereketleri sizin üzerinizdedir. Şüphesiz ki O, övülmeye lâyıktır, iyiliği
boldur.” Hud
Tefsirciler burada bahsedilenin ilk hanımı Sâre, müjdelenen oğulun da İshak (as)
olduğunu söylüyorlar.
- Hâcer; Hicretin gelini, muhâcirlerin öğretmeni
İsmail‟in doğumundan sonra ne kadar zaman geçti bilmiyoruz.
İslâmî kaynakların anlattığına göre Hz. İbrahim Allah‟tan aldığı bir işaretle Hâcer‟i ve
İsmail‟i Mekke‟ye götürüp bıraktı.
Bazı kaynaklar Hz. İbrahim‟in ilk eşi Sâre‟nin çocuğu olmadığı için Hâcer‟le
evlenmesini sağladı. Bir müddet sonra da hz. İsmail doğunca onu kıskanmaya başladı. Bu
yüzden Peygamber evinde huzursuzluk çıktı. Sâre‟nin kıskançlığı o kadar arttı ki Hz.
İbrahim‟den Hâcer‟i ve çocuğu yanından uzaklaştırmasını istedi. Hz. İbrahim tereddüt etse de
sonunda Allah‟tan aldığı vahiyle İsmail‟i ve annesini alıp Mekke‟ye getirdi diyorlar.
Kaynakların sırarla kıskançlık olayına vurgu yapmaları, hz. İsmail‟in henüz çocuk
iken ıssız bir vadi olan Mekke‟ye bırakışının hikmetini, Hâcer‟in buradaki imtihanını ve bu
imtahanın ne denli güzel sonuçlara sebep olduğunu gölgede bırakıyor.
Halbuki burada vurgulanması gereken kumalar arasındaki kıskançlık değil, hz.
Hâcer‟in destansı tevekkülü ve sabrıdır.
Diyelim İbrahim Peygamber evdeki huzursuzluğu sona erdirmek için Hâcer‟i Sâre‟den
uzaklaştırmak zorunda idi. Peki neden Filistin‟de daha yakın bir yeri seçmedi de bir aylık
mesafede olan ve bazı kaynaklara göre o zaman henüz yerleşim yeri olmayan Mekke‟yi,
dağların arasındaki bu kurak yeri seçti?
Bir hanımını razı etmek için diğerini adeta sürgüne göbderirvcesine, çok uzak yerlere,
çölün derinliklerine bir bebekle tek başına terketmesi hakszılık değil mi? Bir peygamber
böyle bir haksızlık yapar mı? O zaman Hacerin şu soruyu sormaya hakkı olmaz mı? İbrahim
bu cezayı hak edecek ne suç işledik?
Her ikisi de peygamber hanımı ve peygamber annesi olan ve aynı zamanda İbrahim‟in
(sa) sâdık sahabeleri olan Sâre ile Hâcer‟in geçimsiz kumalar gibi, birinin uzak diyarlara
sürgünü sonucunu doğuracak denli kavga ettiklerini, hz. İbrahim‟i çileden çıkardıklarını
düşünmek ne derece mantıklı oldu?
Olayı kıskançlığa bağlarsak; burada hz. İbrahim‟in evlattan ayrı kalma, onu Allah
yoluna feda etme imtihanını, Hacer‟in tevekkülünü, Kâbe‟nin inşa edilip hac mekanı
yapılmasını kaçırırız.

8. Kaldı ki kıskançlık olayı yukarıda geçtiği gibi temamen Tevrat kaynaklıdır.
Müslüman müellifler bu israili haberi hiç bir tenkide tabi tutmadan kitaplarına aldılar.
Sonradan gelenler de öncekiler aşırı saygıdan dolayı yazılanları aynen aktardılar. Bu o kadar
yerleşti ki, sahih bir haber olarak anlatılıyor.
Bunları isbat edecek bir belge olmadığı gibi, biz bu seyahatin bir kıskançlık sonucunda
değil, Hz. İbrahim‟in İsmail‟i ve annesi Hâcer‟i Mekke‟ye getirmesinin ilâhî bir işaretle
olduğunu, bunun da kıyamete kadar gelecek hayırlara kapı açtığını, Kâbe‟nin yapılmasına
zemin hazırladığını kabul ediyoruz.
Hz. İbrahim, oğlunu ve hanımını kendisinden uzaklaştırmak veya kovmak için değil,
Cebrail‟den aldığı emir doğrultusunda bu vadiye getirmiştir. Hz. Ali‟den gelen bir rivâyetine
göre Hz. İbrahim oğlu İsmail‟i bu vadiye getirme emrini, Kâbe‟nin inşası emriyle birlikte
almıştır. (Taberi, Tarih, I, 252-253)
Bazı kaynaklar Hâcer”in hz. İbrahim'e; "Bizi hiçbir ekinin bitmediği ve kimsenin
yaşamadığı bu vadiye bırakıp gidecek misin?" diye sormuş. İbrahim de bunu Allah'ın emriyle
yaptığınısöyleyince; „Öyleyse Allah bize yeter. O bizi korur ve gözetir‟ diye cevap verdiğini
anlatıyorlar.
Eğer bu haber doğru ise burada Hâcer‟in Allah‟a olan güveni karşısında hayran
kalmamak mümkün değil. Şüphesiz, bir anne olarak, uzun yıllar özlemini çektiği ve henüz
yeni kavuştuğu, belki de yeni yürümeye başlayan bir yavruyla birlikte ıssız bir vadiye tek
başına kalmak... Velev ki vadide başka yaşayanlar olmuş olsa, durum değişir mi?
Bunca özlemden sonra yaşlı bir adamdan bir çocuk sahibi olsun, sonra yine onun
tarafından çok uzaklara götürülüp terkedilsin…
İnsan sormaz mı? İbrahim, ey Allah‟ın elçisi, ne oluyor, bu denir?
Gerçekten zor bir şey, çetin bir imtihan.
Belli ki Hâcer Allah‟ın emrine teslim olan bir kimseydi. Bunun bir imtihan olduğunu,
bu denemeyi başarıyla tamamlaması gerektiğini biliyordu.
Nitekim hz. İbrahim‟in cevabı karşısında sustu, teslim oldu ve verilmesi gereken en
muhteşem cevabı erdi: “Hasbunallhü ve ni‟mel-vekil.”
İşte bu Kur‟an‟ın yakîn dediği imandı.
Bu olayın hz. İbrahim'e de çok zor geldiğini söyleyebiliriz.
Kur‟an şöyle anlatıyor:
İbrahim
“Hatırla ki İbrahim şöyle demişti: «Rabbim! Bu şehri (Mekke'yi) emniyetli kıl,
beni ve oğullarımı putlara tapmaktan uzak tut!»
«Çünkü, onlar (putlar), insanlardan birçoğunun sapmasına sebep oldular,
Rabbim. Şimdi kim bana uyarsa o bendendir. Kim de bana karşı gelirse, artık sen
gerçekten çok bağışlayan, pek esirgeyensin.»
«Ey Rabbimiz! Ey sahibimiz! Namazı dosdoğru kılmaları için ben, neslimden bir
kısmını senin Beyt-i Harem'inin (Kâbe'nin) yanında, ziraat yapılmayan bir vâdiye
yerleştirdim. Artık sen de insanlardan bir kısmının gönüllerini onlara meyledici kıl ve
meyvelerden bunlara rızık ver! Umulur ki bu nimetlere şükrederler.»

9. «Ey Rabbimiz! Şüphesiz ki sen bizim gizleyeceğimizi de açıklayacağımızı da
bilirsin. Çünkü ne yerde ne de gökte hiçbir şey Allah'a gizli kalmaz.»
«İhtiyar halimde bana İsmail'i ve İshak'ı lütfeden Allah'a hamdolsun! Şüphesiz
Rabbim duayı işitendir.»
«Ey Rabbim! Beni ve soyumdan gelecekleri namazı devamlı kılanlardan eyle; ey
Rabbimiz! Duamı kabul et!»
«Ey Rabbimiz! (Amellerin) hesap olunacağı gün beni, ana babamı ve müminleri
bağışla!»
Aradan ne kadar zaman geçti bilinmez. Hâcer‟in yanındaki su bitmiş, erzak azalmıştı.
Çocuğa su bulmak için telaşla Sefa ve Merve tepeleri arasında yedi defa gidip gelmişti.
Yedincide döndüğü zaman İsmail‟in bulunduğu yerde su olduğunu gördü. Uzun bir
susuzluktan sonra birdenbire suya kavuşan Hâcer‟in telaşla su boşa akmasın diye önüne
göletler yapmaya çalıştığı anlaşılıyor.
Onun bu telaşını Peygamber (sav) şöyle ifade ediyor: « Allah İsmail‟in annesine
rahmet eylesin. Eğer o Zemzem‟i kendi haline bıraksaydı Zemzem akar bir kaynak olurdu.
(Buharî, Enbiya/9. Şiir/10. Müsned, 1/347)
(Zemzemin kuyu değil de akarsu olmadığını bu sebebe bağlamak çok mantıklı
gçrünmüyor. Bu gibi haberlere ihtiyatla yaklaşmak daha iyidir diye düşünüyoryz.)
Çok geçmeden Yemenli Cürhüm kabilesinden bir yolcu kafilesi Kâbe‟nin bulunduğu
yöne geldi. Zemzem‟i gören yolcular, Hâcer‟den oraya yerleşmek için izin istediler. O da
Zemzem üzerinde hak iddia etmemek şartıyla onlara izin verdi. Böylece bir görüşe göre
Mekke şehri bir anlamda Hâcer ve onlar tarafından kuruldu. Bununla Hâcer‟in ve İsmail‟in
yalnızlıkları da sona ermiştir. (Buhârî, 3184; Beyhâkî, 9153)
Kimilerine göre ise Hz. İbrahim Mekke‟ye geldigi zaman orada yaşayanlar vardı.
Dolaysıyla onlar hiç kimsenin olmadığı ıpıssı bir yere değil, meskun bir yere geldiler. (Allahu
a‟lem)
Hâcer‟in bundan sonraki hayatı hakkında fazla bir bilgi bulunmuyor.
Hz. İbrahim‟in daha sonradan onları sık sık ziyarete geldiği, çocuk biraz büyüyünce
kurban edilmekle imtihan olundukları biliniyor.
Daha sonraları Allah (cc) Kâbe‟nin temellerini yeniden yükseltmek için Allah‟tan emir
aldı. O zaman İsmail‟in (as) peygember olup olmadığını, Hâcer‟in Kâbe‟nin yapımına şahit
olup olmadığını bilmiyoruz.
Bazı kaynaklara göre muhtemelen Hz. Hacer de beyti ziyarete gelen kadın hacılara
ibadetin usûllerini öğretti ve hacılara hizmet etti. Bu mübarek hizmetle geçen uzun bir ömrün
sonunda vefat ettiği zaman Kâbe‟nin Hicr mevkiine defnedildi.
Böylece bir hizmetçi iken, Allah'ın Peygamberine sadakati sayesinde Kâbe‟nin yanı
başına defnedilmek gibi bir şerefe de nail oldu.
- Hicret niçin Mekke‟ye?
Onları Mekke‟ye niye götürdü?
Sâre ile Hâcer‟in anlaşmazlıkları sebebiyle mi?
Bunun cevabını yukarıda verdik.
Bunun hikmeti Hâcer‟in hz. İbrahim‟e sorusunde gizli: “Bizi buraya kendi kararınla
mı bırakıyorsun, yoksa Rabbin mi emretti.” İbrahim, “Allah emretti” deyince, “o zaman git,
Allah bize yeter” demişti.
Burada inanmış bir kadının taslimiyetini ve Allah‟a olan güvenini hayranlıkla
görüyoruz.
Bu hicretin bereketi büyüdü, yayıldı, kıtaları aştı ve günümüze ulaştı.
-Mekke yerleşime açılacaktı

10. - Allah orada Hz. İbrahim (as) ve oğlu İsmail‟in eliyle Kâbeyi inşa ettirmeyi istemesi,
hac ibadetinin onunla tekrar başlaması ve bu hikmete binaen onları oraya yerleştirmiştir.
-Zemzem suyunun çıkması için, İsmail‟in öyle bir macera geçirmesini hikmetli bir
sebep kılmıştır.
- Kâbe, Hz. İbrahim (as) ve Hz. İsmail (as)‟in torunu olan ahir zaman Peygamberi Hz.
Muhammed‟in (sav) namazda kıblesi, hacda menasiki olacaktı. O yerlerde onların hatırasını
bakileştirmek için, ilahî hikmet, böyle bir maceranın olmasını istemiştir.
Hac
“Bir zamanlar İbrahim'e Beytullah'ın yerini hazırlamış ve (ona şöyle demiştik):
Bana hiçbir şeyi eş tutma; tavaf edenler, ayakta ibadet edenler, rükû ve secdeye
varanlar için evimi temiz tut.
İnsanlar arasında haccı ilân et ki, gerek yaya olarak, gerekse nice uzak yoldan
gelen yorgun argın develer üzerinde, kendilerine ait bir takım yararları yakînen
görmeleri, Allah'ın kendilerine rızık olarak verdiği kurbanlık hayvanlar üzerine belli
günlerde Allah'ın ismini anmaları (kurban kesmeleri için) sana (Kâbe'ye) gelsinler.
Artık ondan hem kendiniz yeyin, hem de yoksula, fakire yedirin.
Sonra kirlerini gidersinler; adaklarını yerine getirsinler ve o Eski Ev'i (Kâbe'yi)
tavaf etsinler.”
Bir benzeri:
Bekara
“Biz, Beyt'i (Kâbe'yi) insanlara toplanma mahalli ve güvenli bir yer kıldık. Siz de
İbrahim'in makamından bir namaz yeri edinin (orada namaz kılın). İbrahim ve
İsmail'e: Tavaf edenler, ibadete kapananlar, rükû ve secde edenler için Evim'i temiz
tutun, diye emretmiştik.
İbrahim de demişti ki: Ey Rabbim! Burayı emin bir şehir yap, halkından Allah'a
ve ahiret gününe inananları çeşitli meyvelerle besle. Allah buyurdu ki: Kim inkâr ederse
onu az bir süre faydalandırır, sonra onu cehennem azabına sürüklerim. Ne kötü
varılacak yerdir orası!
Bir zamanlar İbrahim, İsmail ile beraber Beytullah'ın temellerini yükseltiyor,
(şöyle diyorlardı:) Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur; şüphesiz sen işitensin,
bilensin.”
- Oğlunu kurban veren bir anne
Hz. İbrahim‟in oğlunu kurban etme olayı anlatılırken hz. Hâcer‟den pek söz edilmez.
Halbuki bu olayda onun rolü, tavrı ve sabrı en az diğerleri kadar önemlidir.
Bir anne düşünün , yaşlı bir babadan, seneler sonra bir çocuk sahibi oluyor, sonra onu

11. baba kendi elleriyle boğazlamaya götürüyor. Annesinden kopararak, annesinin bağrından bir
parça sükerek.
Evet emir Allah‟tan ama nihayet insan yüreği, anne kalbi nasıl dayanacaktı?
Demek ki dayandı. Kur‟an‟da ve hadis kaynaklarında Hâcer‟in bu imtihana itiraz
ettiği, karşı çıktığı, perişan olduğu anlatılmıyor.
Buradan onun da bu büyük imtihanı tevekkülle karşıladığını, sabrettiğini, sonucunu
Allah‟tan beklediğini anlayabiliriz. Mekke‟ye bırakıldığı zaman ki sözünü hatırlayalım. “Git
Allah bize yeter (Hasbunallahi ve ni‟mel‟l-vekil).”
Anlatılır ki bir anne oğlunu Çanakkale‟ye gönderirken başını kırmızıyı boyamış veya
kına koymuş. Sebebi sorulduğunda beldesinde kurbanlık koçların kırmızı ile işaretlendiklerini
anlatmış.
Hâcer şüphesiz ki bu anneden daha şuurlu ve daha mütevekkildi
Saffat
“(Oradan kurtulan İbrahim:) Ben Rabbime gidiyorum. O bana doğru yolu
gösterecek. Rabbim! Bana sâlihlerden olacak bir evlat ver, dedi.
İşte o zaman biz onu uslu bir oğul ile müjdeledik.
Babasıyla beraber yürüyüp gezecek çağa erişince: Yavrucuğum! Rüyada seni
boğazladığımı görüyorum; bir düşün, ne dersin? dedi. O da cevaben: Babacığım!
Emrolunduğun şeyi yap. İnşallah beni sabredenlerden bulursun, dedi.
Her ikisi de teslim olup, onu alnı üzerine yatırınca: Ey İbrahim! Rüyayı
gerçekleştirdin. Biz iyileri böyle mükâfatlandırırız. Bu, gerçekten, çok açık bir
imtihandır, diye seslendik.
Biz, oğluna bedel ona büyük bir kurban verdik. Geriden gelecekler arasında ona
(iyi bir nam) bıraktık: İbrahim'e selam! dedik. Biz iyileri böyle mükâfatlandırırız.
Çünkü o, bizim mümin kullarımızdandır.
Sâlihlerden bir peygamber olarak O'na (İbrahim'e) İshak'ı müjdeledik.
Kendisini ve İshak'ı mübarek (kutlu ve bereketli) eyledik. Lâkin her ikisinin neslinden
iyi kimseler olacağı gibi, kendine açıktan açığa kötülük edenler de olacak.”
Hacer hz. İbrahim gibi bir kocanın hanımı, İsmail gibi bir lâkabı da “zebihullah-Allah
için kurban olarak adanan” olan bir oğlun annesi, hz. Muhammed gibi bir peygamberin
buyükannesi idi.
Safa ile Merve tepeleri arasındaki telaşlı koşuşturması hac için rükün (sa‟y) yapılan bir
hanım.
Hac var oldukca adı anılacak olan, hicretin gelini ölümsüz bir anne.
Zemzem içildikçe hatırlanacak, güzel bir ad bırakan ak yüzlü bir kadın.
Artık onun makamını, faziletini ve örnekliğini düşününüz.
-
Hacer‟i günümüze taşımak

12. Kesilen kurbanların etleri ve kanları değil, mü‟minlerin takvasının Allah‟a ulaşacağı
vurgusu kurban ibadetindeki asıl amacı haber veriyor.
Hac
“Onların ne etleri ne de kanları Allah'a ulaşır; fakat O'na sadece sizin takvanız
ulaşır. Sizi hidayete erdirdiğinden dolayı Allah'ı büyük tanıyasınız diye O, bu
hayvanları böylece sizin istifadenize verdi. (Ey Muhammed!) Güzel davrananları
müjdele!” (Hac 22/37)
-Biricik yavrusunu Allah‟a kurban veren anne Hâcer”de bu şuurun olduğunu görüyoruz.
Belki de o tahmin etti ki İsmail‟in eti ve kanı Allah‟a gitmeyecek. Ama kendi teslimiyetleri,
Allah karşısında duruşları gidecek.
Öyleyse kurban kesenler Hâcer‟i, İsmail‟i ve baba İbrahim‟i, onlardaki samimiyeti gözden
ırak tutmasınlar.
-„İslâm, Allah yolunda mallarını ve canlarını kurban olarak feda eden veya etmeye hazır
olan, ahlâk ve takva bakımından İsmail ve İbrahim (as), ve Hacer gibi olanların eliyle
yücelir.‟
-Hâcer Allah‟tan arzı olmanın sembolüdür. Allah neye hükmetmişse ona razı oldu ve
içinden en ufak bir terddüt geçirmedi. Niitekim Kur‟an buna bir ayette işaret ediyoır:
Ahzab
“Allah ve Resulü bir işe hüküm verdiği zaman, inanmış bir erkek ve kadına o işi
kendi isteklerine göre seçme hakkı yoktur. Her kim Allah ve Resulüne karşı gelirse,
apaçık bir sapıklığa düşmüş olur.”
-Kavuşabilmek için terketmeyi öğretiyor. Mekke‟ye bırakıldı. Ama zemzeme kavuştu.
Ayrılığa razı oldu, İbrahime kavuştu. İsmailini babası gibi feda etti İsmailine kavuştu.
-Hâcer bize eser bırakmayı öğretiyor. Öyle bir hayat yaşa, öyle eserler bırak ki adın
hayırla yad edilsin. Arkandan dua edilsin, ama davul zurna çalınmasın. “Oh be öldü de
kurtulduk” denilmesin. Ölümün İslâm cemaatinde bir boşluk meydana getirsin.
-Hâcer mü‟mine kızlara salihlerle, mü‟min erkeklere saliha kadınlarla evlenmelerini,
anne-babalarada salih evlat yatiştirrmelerini öğretiyor ki salih eşler bulsunlar.
Bekârları salihlerle evlendirin ayeti:
Nur
-Hacer örnek bir eş, örnek bir anne. Anneler Hâcer gibi, eşler Hâcer gibi olmalılar ki
evlatları İbrahimin İsmail‟in yolundan gitsinler, Hz. Muhammed‟e ümmet olabilsinler.
-Hâcer, sabrın, metanetin, tevekkülüğn, sevginin, fedakârlığın, bağlılığını, tevazu ve
mahviyyetin simgesidir.
-Beytu‟l-Haram insana „lâ‟ demeyi, İbrahim gibi putları tanımayı ve gönlünde onları
kırmayı, İsmail gibi kurban olmayı, Hâcer gibi Allah‟tan razı olmayı öğretir.
-Meryem icin için Zekeriyya‟nın rolü ne ise, İsmail için de Hâcer‟in rolü odur. Yani bahçıvan
olmak. Fidan dikmek, onu sulamak ve meyvelerini gelecek kuşaklara sunmak. Zekeriyya
bahçıvanlığının meyvasını hz. İsa‟da gördü.
Âli İmran

13. Hâcer, suladığı fidanın meyvesini göremedi. O meyva cok uzak bir meyva idi. Fakat
uzaklığın nisbetinde muhteşem ve muhterem bir meyve. O meyve Muhammed (sav) idi.
(Tevrat onu yüzyıllar öncesinden müjdelemişti: Tekvin 15.5, 16.10)
Biz suladığımız fidanın meyvesini yiyebiliriz veya Hâcer gibi yiyemiyebiliriz. Olsun,
biz sulamaya devam etmeliyiz. Unutmamak gereki ki ne kadar emek sarfedilirse agaç o kadar
gümrah ve ömrü uzun olur. (M. İslâmoğlu, Hac Risalesi s: 108)
-Hayatımıza; Allah‟ın Halil‟ini, Halil‟in güzel eşi Sâre‟yi, eşinin seçtiği cariye olan ve
İbrahim‟i hasretle bekleyen Hâcer‟i davet edebiliriz.
Çünkü onlar bizlere en güzel şekilde örnek oldular. Onların hayatlarında; imanı,
tevhidi, teslimi ve tevekkülü en güzel şekilde görebilir ve bizlerde Rabbe kul olmak için
onları hayatlarımızın en güzel köşesine yerleştirebiliriz.
Hâcer annemize bakarken kendimizi görebiliriz. Kovulduğumuz anları, zorlukları,
haksızlığa uğradığımız zamanları, ötelere gittiğimizdeki hasreti, hasretin içindeki
niyazlarımızı görebiliriz. Bu aslında herkesin hayatında var. Fakat bizler bu duyguları
görmeden yaşıyor veya bu duygularla karşılaştığımızda teselliyi yanlış yerlerde de
arayabiliyoruz.
Oysaki tek teselli yeri; Allah‟ın şefkat kucağıdır.
- Hâcer ve sa‟y‟ın manası
Sa‟y hac menasikinden biridir. Farz mı vacip mi? Üzerinde durmuyoruz. Ama
biliyoruz ki Hac sa‟y ile tamamlanır.
Allah (cc) Safa ve Merve tepelerini Allah‟ın sembollerinden sayıyor.
Bekara
“(O halde) unutmayın, Safâ ve Merve, Allah tarafından konulmuş
sembollerdendir; böylece, hac veya umre için Mâbede gelen birinin bu ikisi arasında
gidip gelmesinde bir mahzur yoktur: Zira, eğer kişi, yapması gerekenden daha çok iyilik
yaparsa bilsin ki Allah, şükre bol karşılık verendir, her şeyi bilendir.” (Bekara 2/158)
Âyette “min şeâri‟llah” şeklinde geçiyor. Bu söz Türkçe‟ye, “Sefa ile Merve Allah‟ın
nişanlarından, alâmetlerinden, işaretlerinden, kutsal yerlerinden, nişânelerindendir” şeklinde
çeviriliyor.
Kimilerine göre buradaki “şeâirullah”, hac menasikidir (haccın şartlarıdır). Zeccâc
diyor ki: “bu söz, Allah‟ı hatırlatan bütün ibadet yerlerini kapsar. Çünkü bu gibi yerler bizim
için alâmet taşırlar. Onlar da her vakfe yapılan, say‟ yapılan ve kurban kesilen yerlerdir. Yine
denildi ki âyette geçen „şeâir‟, kendisiyle ibadet edilen bütün alâmetleri ifade eder. (İbni
Manzur, Lisânu‟l-Arab, 8/91)
Sa‟y bir taraftan Hâcer‟in arayışını ederken, bir taraftan da bir şeye kavuşmak isteyen
insanın göstermesi gereken say u gayreti sembolize eder. Çaba göstermezsen kazanamazsın,
başaramazsın demektir.
Kişi ezeli sözleşmesini say u gayret göstermezse yerine getirmez. Hacer‟in iki tepe
arasındaki telaşlı koşusu, iman edene “ kalk ve çabala” mesajını verir.
Hac zamanı Hâcer olduğunuzu düşünelim.
Adımız hicret,
Soyadımız teslimiyet,
Kimliğimiz insan,
Sıfatımız şefkat, merhamet ve muhabbet
Görevimiz sa‟y u gayret…
Sa‟y: Belirli bir hedefe ulaşmak için kişinin var gücü harcamasına denir. Yani çalışıp
çabalamak. Kur‟an‟da bu manada kullanılıyor:

14. Necm
“İnsan için yalnızca çabasının karşılığı vardır. ve zamanı geldiğinde kendisine
çabası gösterilecek”
Müslüman için değil, insan için. Belirleyici ölçü dini kimlik değil „çalışmak‟.
Kural basit: Çalışan kazanacak, yatan kaybedecek.
Bu basit kurala göre, akıllı kişinin bakacağı yer sonuç değil, amaca ulaşmada ödedigi
bedeldir. Sen bedeli öde ve gerisini Allah‟a bırak, Allah‟tan “alacağın olsun”, günü geldiğinde
mutalaka sana geri eksizksiz ödenecektir.
Hâcer‟in verdiği mesaj budur.
Hicretin gelini Hâcer, Efendisi İbrahim tarafindan ıssız ve çorak bir vadide yalnızlığın
sembolü bir ağacın altına bırakıldığı zaman o canan değil, canan derdindedir, her ana gibi. O
bu haliyle bir topluma ana olmanın (imam) ve insanlığın analığına soyunan toplum olmanın
(ümmet) gereğini öğretmektedir manevi soyundan gelecek kuşaklara.
Hâcer‟in ve bebeğin suya ihtiyacı vardı. O da onu arıyordu.
Çöl ve su. Çöl hayatı temsil eder, su imanı
İmanı yani, yani direnci, umudu ve azmi.
Hayat çöl kadar acımasız, çöl kadar kati kuralları olan bir içkin gerçeklik.
İman ise su kadar hayatî, su kadar umut, su kadar olmazsa olmaz bir aşkın gerçeklik.
Çöle dönmüş bir yüreği yeşertecek ve yaşatacak olan yegane iksir imandan başka bir şey
olamaz.
Çöl ve su, yürek ve iman. Hayat bunların buluşmasına bağlı. Birinciler fiziki ve geçici
hayatı, ikinciler manevi ve kalıcı hayatı temsiil ediyor. Bu buluşma için bir şart var.
O şartın adını şehidlerin efendisi hz. Hüseyin şöyle teleffuz etmişti:
“Hayat iman ve cihad‟tır.”
Evet, cihad suyu bulmak için gerekli olanın adı. Amacı, usulü ve niyeti meşru olan
sa‟y da bir „cihad‟ değil midir?
İşte Hâcer‟in yaptığı da bu.
Sa‟y, zenci bir cariyenin, insanlığa verdiği soylu derstir. Onun cihadını kabul eden
Allah, kıyamete kadar gelecek olan mü‟min kuşaklara Hâcer‟i örnek göstermiş ve taklit
ettirmiştir.
Hacer kim?
Bir kadın. Bir zenci. Bir köle.
Ey erkekliğiyle övünenler
Ey özgür olduğunu sananlar
Ey başarı ve üstünlüğü çalışmada değil kendi dahlinin olmadığı, kendisinin seçmediği
cinsiyet, ırk, renk, soy, fizik, coğrafya, ulus, ya da sonradan seçtiği cemaat, grup, öezhep,
tarikat, vatandaşlık gibi şeylerde arayanlar
Hâcer‟e bakan gerçek üstünlüğü ve gerçek başarıyı görür.
Böyle düşünenler, yani başarı ve üstünlüğü beşeri ölçülerde arayanlar kendi
cahiliyyelerinin kurbanı olurlar.
İşin doğrusunu bize Allah‟ı razı edip ölümsüzler lsitesine giren şu köleden, şu
zenciden, şu kadından öğrenebiliriz.
Hâcer‟e bakan onda zamana direnen sahici değerleri öğrenir. Sahte değerlerin
peşinden gidenler, kendilerine yazık ederler ve zamanın değirmeninde toz olurlar.
Allah kimsenin maskesine, aksesuarına, doğuştan getirdiği için övünmenin abes
olduğu özelliklere bakmıyor. Hâcer‟e bakan, onun Allah‟ın bak dediği yerden baktığını,
Allah‟ın neye değer verdiğini görür.
Hâcer, iman edenlere bir açıdan da hayatın hedefini ve burada ne için çok çalışmaya
değer olduğunu öğretir. Hani Kur‟an Peygamber hanımlarına;

15. “Ey Peygamber! Eşlerine şöyle söyle: Eğer dünya dirliğini ve süsünü (refahını)
istiyorsanız, gelin size boşanma bedellerinizi vereyim de, sizi güzellikle salıvereyim.
Eğer Allah'ı, Peygamberini ve ahiret yurdunu diliyorsanız, bilin ki, Allah,
içinizden güzel davrananlar için büyük bir mükâfat hazırlamıştır.” (Ahzab 33/28-29)
diyordu.
Kim dünya metaını isterse Allah ona onu nasip eder. Kim de ahiret ekinin isterse
Allah onu isteyene istediğini verir.
“Kim ahiret kazancını istiyorsa, onun kazancını arttırırız. Kim de dünya kârını
istiyorsa ona da dünyadan bir şeyler veririz. Fakat onun ahirette bir nasibi
olmaz.” (Şûra 42/20)
Bu biraz da kim ne için çalışırsa ona kavuşur gerçeğinin başka bir ifadesi.
Hâcer insanlığa gerçek özgürlüğü ve umudu da öğretiyor. Umitvar olmak, çölde su
olmayacağını bile bile tabiatin katı engellerini iman, aşk ve cihadla aşmaktır.
Bu açıdan bakılınca gerçek hürriyete ulaşmak isteyenin sözlüğünde „imkansız‟ diye bir
kelime yoktur.
Hâcer, gerçek hürriyete ulaşan eşyaya zebun (kul-köle) olmayacağını da öğretiyor.
Böyle birisi İbrahim gibi, Hacer gibi, eşyayı kendine zebun eder. Çünkügerçek özgürlük
„teshîr‟ sırrını yakalamaktır. Yani eşyanın insanın emrine verildigi gerceğini. Biz iyi amir
olalım, memurumuz görevini bilecektir.
Gerçek özgürlük olaylara ve isteklere teslim olmak değil, isteklere hakim olma,
olaylara müdahele iradesidir. Gerçek özgürlük Hakkın hükmüne ve Hak‟tan gelenlere razı
olmak, hak dışındakilerden yüreğini azade etmektir.
Hâcer‟in bunu başardığını söyleyebiliriz.
Aşığa imkansızlık yoktur. İman ve aşk en büyük imkandır. Hiç bir imkan imanı ve
aşkı yaratamaz. Ancak iman ve aşk sınırsız imkan sağlar. (M. İslamoğlu, Hac Risalesi, s: 107110‟den istifade ederek)
Bugün kadınlara olan bakış açılarını düşündüğümüzde hacca giden herkes, ister erkek,
ister kadın olsun, Safa ile Merve arasında yedi kere gidip gelerek bir kadın, köle ve siyahî
olan Hz. Hâcer‟in yolunu izlemektedirler. Ve bu kıyamete kadar da sürecektir. Yüce Allah‟ın
kadınlara nasıl değer verdiğini, O‟na olan kullukta nasıl eşit olduğunu bir kez daha
hatırlatılmış oldu.
Hâcer'in bu şiddetli imtihanının ve Allah'a güveninin anısıyla Safâ ve Merve, İslâm
öncesi zamanlarda bile imanın ve sıkıntılara göğüs germenin sembolleri olarak görülmeye
başlandı. Bu özellik, Safâ ile Merve'nin neden sabır ve Allah'a güven erdemlerini konu alan
âyetler içinde zikredildiğini de açıklamaktadır. (M. Esed, Meal s: 43)
Allah (cc), sevdiklerini bazı sıkıntılara düşürse de kendisine dua edip sığınmaktan
ayrılmayan, bu hususta elinden gelen son gayreti sarfederek sabır ve kararlılık gösterenlere,
samimiyetle kendisine tevekkül edenlere, mutlaka en kısa zamanda ferahlığa ve genişliğe
kavuşturmakla yardım eder. Su bulmanın imkansız gibi göründüğü çöl ortamında bile, Hâcer
gibi oturup ölümü beklemeye razı olmamak, Allah‟tan ümidi kesmemek, su ya da yeni
imkânlar aramaya devam etmek iman edenlerin tavrıdır.
İşte buna işaret olmak üzere Allah (cc) Safâ ile Merve'yi kıyamete kadar dinin
alâmetlerinden olarak göstermiştir.
Mü‟minler, biraz korku, biraz açlık ve diğer sıkıntı ve müsibetlerle imtihan edilseler
bile ümitsizliğe düşmemeli, kurtuluşu imkânsız görmemeli, sabretmeli ve Allah‟tan yardım
beklemeliler.
Hac ve umre için Beytullah‟ı ziyaret edenler, aynı zamanda Safa ile Merve arasında
sa‟y etmek zorundadırlar. Zira bu iki tepe arasınd sa‟y, haccın menâsikindendir
(şartlarındandır). (Sa‟y kelimesi hem hızlı-telaşlı yürümeyi, hem de çabayı, çalışmayı,
cehdetmeyi anlatır. Nitekim Türkçe‟de “sa‟y-ü gayret” diye bir tabir vardır.)

16. Safa ile Merve arasında sa‟y etmek, Hâcer‟in sahsında iman edip, sabreden, azim ve
tevekkül gösteren kimselere bir ümit kapısıdır. Allah (cc) Hacer‟in çabasından,
kararlılığından, sabır ve tevekkülünden razı olduğu için, onun iki tepe arasındaki su arayışını
(sa‟y‟ini, çabasını ve gayretini) bütün insanlık için bir ibadet kıldı. Onun bu ihlasını ebedî bir
hatıra, kendi sembollerinden, haccın menâsikinden biri yaptı.
Hz. Hacer‟in hayatı bir öykü düzeyinde düşünülmemelidir. Hz. Hacer, Hz. İbrahim ile
tanıştıktan sonra bir dönüm noktası yaşamıştır. Hayatının her alanında ağır imtihanlara girmiş
ve imtihanlarından başarı ile çıkmıştır. Hayatının her safhasında imanı zirvede olan, aktif
olarak imanını ispatlayan bir mümindir. Hem erkeklerin hem de kadınların O‟ndan alacağı
çok dersler vardır. Allah‟ımızın Say‟ı hac farizası olarak emretmesinin altında yatan hikmeti
de bu olsa gerektir. O‟nu örnek alarak hayatımıza getirmek…
Her nimet şükür isterdi. Şükrün ardından gelecek musibetlere de sabır gerekirdi. Hayat
bunun için vardir.
İman eden teslimiyet gerekir. Bu da öyle güle oynaya, güllük gülistanlık içinde
olmuyor. Zorluk, darlik, ayrılık, baskı ve zulüm, bazen sürgün ve mahrumiyet anlarında
pişman olmadan, ah vah etmeden, kendisine uygun görulene razı olarak..(M. İslamoğlu, Hac
Risalesi, s: 112)
Bunların hepsini Hâcer‟de görüyoruz.
Hacer‟le ilgili şu kaynaklardan daha fazla bilgi alınabilir:
İbni Kesir, Kasasu‟l-Enbiya.
Mevdûdî, E. Resâil ve Mesâil (Ter.)
Kuzgun, Ş. DİA Hâcer mad.
Behcet, A. Peygamberler Tarihi.
Solmaz, M-Çakan, İ.L. Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi.
Câdu‟l-Mevlâ, Kasasu‟l Kur‟an.
en-Neccar, A. Kasasu'l Enbiya
Fîrûzâbâdi, el-Kâmûsü'l-Muhit, "ecr", "hecr" maddeleri
Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 347; V, 174
İmam Buhârî, Sahih, Büyü/100, Hibe/28, 36, Enbiyâ/3, 9
Müslim, Fazâ'ilü's-Sahâbe s: 227. Ibn îshak, es-Sire. s. 77
İbn Hişâm, es-Sire s: 6-8, 296.
Ezraki. Ahbaru Mekke s: 56-67
El-Ya'kubi, Tarih, 1/24-25
İbn Kuteybe. el-Ma'ârif s: 32
Taberî. Târihu‟l-Umem ve‟l-Muluk I/245-250
Mes'ûdî, Mürucü'z-Zeheb 1/57
Ibnü'l-Esîr. el-Kâmil fi‟t-Tarih, I/102-106
Sa'lebî. 'Arâ'isü'l-Mecâlis, s: 61-63
İbn Kesîr, el-Bidâye ve‟n-Nihaye I/151-157
İbn Haldun. el-'İber s: 653
Tecrid-i Sarih Tercemesi, VI/520
Aynî. Umdetü'l-Kârî, Kahire 1392/1972, X/16
Zekî Şenûde. Târîhu'l-Akbar, Kahire 1973, II/6-7
M. Ahmed Câde‟l-mevlâ, Kasasü'l-Kur'ân, Kahire 1984, s: 56-60
Şaban Kuzgun. İslâm Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik, Ankara 1985, s: 68-70
Şaban Kuzgun, Diyanet I. A. Hacer maddesi
http://www.haksozhaber.net/tevekkul-ve-sabir-abidesi-bir-muhacir-hz-hacer-22272h.htm
http://www.islamihayatdergisi.com/konular/detay/teslimiyet-ve-tevekkl-abidesi-hz-hacer

17. http://www.sorularlaislamiyet.com/article/10581/hz-ibrahim-neden-hz-hacer-ve-hz-ismail-imekke-de-birakip-gitmistir.html
http://www.risalehaber.com/hz.-hacer-hicret-kadini-1-12932yy.htm
http://www.burhandergisi.com/butun-yazarlar/66-nihat-morguel/617-hacer-allahn-evininebedi-hizmetkar-.html
http://www.tefekkur-dergisi.com/hacer%E2%80%99e_selam_olsun_.html
http://www.adanakent.com/biyografi/hz-hacer-kim-h41839.html
http://www.herkul.org/sizden-gelenler/Analar-Hacer-Olmadikca-Ogullar-Ismail-Olmayacak/
http://www.yenibahardergisi.com/yenibahar/newsDetail_getNewsById.action?newsId=27105