2. Veçoritë e krizes se vitit 1929 -33
Nder shkaqet qe kushtezuan nje krize me
permasa katastrofale ishte prosperiteti teper i
larte qe perjetoi ekonomia kapitaliste ne ate
periudhe kohore
Potenciali ekonomik kolosal qe u krijua gjate
Luftes se I-re Boterore per qellime luftarake
(armatim, paisje ushtarake etj.) ishte teper i
madh ne te gjitha vendet nderluftuese
Pas mbarimit te L. I B., ky potencial industrial u
riorientua per te prodhuar produkte per treg, per
konsum te shtresave te gjera
3. Ky angazhim i ketij potenciali siguroi
prosperitet teper te larte qe zgjati deri
derisa u rindertua Evropa e shkaterruar,
pra deri ne vitin 1929
Ne momentin kur tregjet u mbushen me
mallra, ne kushtet e nje kerkese gjithnje
me te kufizuar, kushtezoi nje ngecje te
papritur, duke u shnderruar ne krizen me
te madhe ekonomike
4. Nder karakteristikat kryesore te
krizes ek. 1929-33 jane:
Kjo ishte kriza me e madhe qe perjetoi
kapitalizmi ne historinë֝ vet
e
Kjo krize per here te pare perfshiu tere
ekonomine boterore
Ne SHBA prodhimi indistrial pesoi rënie per
53.8%, papunesia u rrit prej 1.5 milion ne 12
milion (24.9% të popullsisë aktive).
Kjo krize shkaterroi sidomos bujqesine,
xehtarine dhe deget tjera qe prodhonin lende
te pare dhe gjysme fabrikate
5. Per here te pare iniciativa private si
metode per nxjerrjen e ekonomise nga
kriza nuk dha fryt, prandaj u desht
intervenimi i shtetit
Ne kohen kur u paraqit kjo krize,
centralizimi i kapitalit kishte mberritur nje
nivel te larte dhe konkurenca ne treg
kishte ndryshuar
6. Roli i shtetit ne periudhen e
kapitalizmit liberal
Kjo ishte perioda e tregtise se lire “laissezfair”
Ne kete periode intervenimi i shtetit ishte i
kufizuar vetem ne sektore te te hollave,
politiken monetare, ne rregullimin e fondeve
buxhetore, ne marredheniet ekonomike me
vendet tjera dhe me disa masa tjera me
qellim qe te ruaje ekonomine nacionale dhe
tregun e brendshem nga konkurenca e huaj
7. Prona shteterore , e cila ishte mjaft e vogel,
sherbente, para se gjithash, si burim plotesues
i mjeteve buxhetore
Qellimi dhe efekti i masave te marra nga ana e
shtetit ishte qe t’i siguroje mundesi ligjore dhe
stabilitet iniciatives dhe kapitalit privat
Sektoret e ekonomise,ne te cilet shteti me
politiken e tij filloi te intervenoje per here te
pare, ishte sektori monetar dhe ai i tregtise se
jashtme, kete e kerkonin sidomos shtetet qe
ishin ne zhvillim e siper, pervec Britanise se
Madhe, e cila ne ate kohe ishte makineri e
botes
8. Intervenimi i shtetit ne kapitalizmin
monopolist
Intervenimi i shtetit pas L.I-re B. jo vetem qe
nuk u eliminua, por, perkundrazi, tregohej
gjithnje me i domosdoshem
Ai u tregua sidomos i nevojshem me rastin e
krizes se madhe 1929-33
Dalja nga kjo krize nuk qe e mundur te behet
ne menyre klasike, sepse forcat prodhuese
kishin arritur shkalle te larte te zhvillimit (oferta
e madhe ne treg, e cila nuk mundi te
absorbohet nga kerkesa)-prandaj quhet krize e
9. E vetmja fuqi e cila qe ne gjendje qe te
ndikoje ne riprodhimin shoqeror, qe te ecë
perpara, ishte shteti
Shteti sot kryen intervenimin ne ekonomi me
ane te investimeve direkte, prej te cilave jane
me rendesi ato joproduktive, investime me
qellim qe ne menyre artificiale te ruhet fuqia
blerese e masave te gjera
Si instrument tjeter me rendesi, ne te cilin
intervenon shteti, eshte norma e kamates, ku
duhet ndjekur nje politike kamate te ulet qe
zgjon interesim per kredite te investitoret
privatë
10. Ne kete menyre shteti ndikon edhe ne
strukturen e investimeve
Sot intervenimi i shtetit ndihet dukshem
edhe ne drejtim te shtetezimit te disa
degeve kyçe ekonomike (Angli, France,
Austri, Japoni etj.)
Arsyet, te cilat e shtyjne shtetin qe te
nacionalizoje disa dege te ekonomise,
jane dy llojesh:
- Jane ato dege te ekonomise te cilat per
kapitalin privat jane jorentabile
11. Jane dege me rendesi te cilat per interes
te zhvillimit ekonomik te vendit nuk lejohet
te jene prone private
Ne Britanine e Madhe dhe ne France u
forcua kapitalizmi shteteror nepermjet
nacionalizimit te degeve kyçe te
ekonomise, masave fiskale, invetsimeve
ekonomike, politikes tatimore (sidomos
per stimulimin e bujqesise)
-
12. Per sigurimin social, sherbimin mjekesor,
ndihma per te papunet, mjetet e nevojshme
buxhetore dhe shpenzimet ushtarake, shteti
zbaton nje politike fiskale tejet rigoroze, duke
tatimuar ne menyre progresive te ardhurat me
te larta (shtetet Skandinave)
Pas Luftes se Dyte Boterore, per shkak te
humbjes se luftes dhe veshtiresive te medha
per ringjalljen e ekonomise kombetare
intervenimi i shtetit u be gjithnje e me i
domosdoshem ne Itali, ku shteti merrte pjese
me mbi 50% te pronesise se minierave,
metalurgjise, perpunimit te naftes etj.
13. Austria poashtu ka pjesemarrje te larte te
sektorit shteteror, sidomos ne prodhimin e
xeheve, te hekurit, çelikut, energjise etj.
Ne SHBA pjesemarrja e sektorit shteteror
nuk eshte aq prezente si ne Austri, Itali,
France, Angli