Ένα διδακτικό σενάριο με χρήση εκπαιδευτικών λογισμικών (π.χ. Ανακαλύπτω τη φύση) για τα Φυσικά ΣΤ΄Τα θηλαστικά ΦΕ2 και ΦΕ3. Καραγκιόζης Ιωάννης, δάσκαλος ΣΤ΄2, Πρότυπου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Σερρών, Νοέμβριος 2013

1. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΣΤ΄ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ
ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ
ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΩ
ΤΗ
ΦΥΣΗ
(DK
MULTIMEDIA), INSPIRATION, MOZILLA FIREFOX, HOT
POTATOES, POWER POINT
Εκπαιδευόμενοι:
Ιωάννης Καραγκιόζης (ΠΕ 70)
Επιβλέπων Επιμορφωτής : Χρήστος Πράμας
Σέρρες Νοέμβριος 2013
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Ενότητα «Ζώα»
ΦΕ2 «Τα θηλαστικά» (2 διδ. ώρες)
ΦΕ3 «Προσαρμογή των ζώων στο περιβάλλον» (2 διδ. ώρες)
ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ
Φυσικά, ΤΠΕ, Γλώσσα
ΤΑΞΗ: ΣΤ΄ Δημοτικού
ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 4 διδακτικές ώρες
ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΔΕΠΠΣ ΚΑΙ ΑΠΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ
Το θέμα είναι απολύτως συμβατό με το Α.Π.Σ. και το Δ.Ε.Π.Π.Σ, εφόσον αποτελεί θέμα
ενότητας των Φυσικών της ΣΤ΄ τάξης και οι στόχοι που τίθενται άπτονται πλήρως του
αντίστοιχου αναλυτικού προγράμματος του μαθήματος.
Επιπροσθέτως όλες οι επιμέρους δραστηριότητες του σεναρίου εξακτινώνονται σε όλο το φάσμα
του Α.Π. προάγοντας κατά αυτόν τον τρόπο την ολόπλευρη ανάπτυξη σε γνωστικό,
συναισθηματικό και ψυχοκινητικό επίπεδο.
Φυσικά: Μελέτη της ταξινόμησης των ζώων και γνωριμία των διάφορων τρόπων με τους
οποίους τα ζώα προσαρμόζονται στο περιβάλλον που ζουν.
Γλώσσα: Προφορικός λόγος, διαλογικές μορφές επικοινωνίας, διαχείριση πληροφορίας.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ & ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ
Προτείνεται η οργάνωση των μαθητών σε ομάδες 2-3 ατόμων. Απαιτείται επομένως ο
κατάλληλος αριθμός Η/Υ. Η δραστηριότητα θα πρέπει να διεξαχθεί στο εργαστήριο
πληροφορικής.
Λογισμικά : Λογισμικά Inspiration, Mozilla Firefox, Ανακαλύπτω τη φύση ( DK Multimedia),
Hot Potatoes
ΛΟΓΟΙ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΛΟΓΙΣΜΙΚΩΝ
Επιλέγουμε τα συγκεκριμένα λογισμικά αντί της παραδοσιακής διδασκαλίας διότι έτσι η
διδασκαλία γίνεται μαθητοκεντρική και πιο παραστατική.
Με το λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης (Inspiration) οι μαθητές οργανώνουν
καλύτερα τη σκέψη τους και η μάθηση γίνεται ενεργητική και αποτελεσματική. Είναι

2. κατάλληλο για την ανάδειξη προϋπάρχουσας γνώσης των μαθητών. Οξύνονται οι δεξιότητες
εξαγωγής συμπερασμάτων και έτσι καλλιεργείται η κριτική σκέψη. Ενισχύει την
ομαδοσυνεργατική μάθηση γιατί κατά τη δημιουργία ενός χάρτη από μια ομάδα παιδιών
απαιτούνται διαπραγματευτικές δεξιότητες για την ανάδειξη ιδεών και εννοιών.
Με το πρόγραμμα πλοήγησης στο διαδίκτυο (Mozilla Firefox) παρέχεται η ευκαιρία στους
μαθητές να έρθουν σε επαφή με πλήθος πληροφοριών σχετικά με το θέμα που έχουν επιλέξει.
Εδώ η ανάπτυξη της ικανότητας του παιδιού για ενεργό αναζήτηση και κριτική επεξεργασία των
πληροφοριών είναι πολύ σημαντική. Είναι γνωστό ότι οι πληροφορίες από μόνες τους δεν είναι
γνώση και η μετεξέλιξή τους σε γνώση προϋποθέτει την αξιοποίηση κατάλληλων μέσων και
τεχνικών.
Το λογισμικό Hot Potatoes επιτρέπει τη δημιουργία αλληλεπιδραστικών τεστ πολλαπλών
ερωτήσεων, σταυρόλεξα, αντιστοίχισης, ταξινόμησης και συμπλήρωσης κενών. Είναι ένα
λογισμικό πρακτικής άσκησης για αξιολόγηση της κατανόησης. Στη συγκεκριμένη διδασκαλία
δίνεται στα παιδιά η ευκαιρία να συμπληρώσουν ένα σταυρόλεξο, σχετικό με τη γνώση που
απέκτησαν.
Το λογισμικό παρουσίασης (Power Point) είναι ένα πολύ καλό εκπαιδευτικό εργαλείο.
Έχει τις δυνατότητες ενός πολυμεσικού εργαλείου αφού μπορεί να εισάγει ο μαθητής κείμενα,
εικόνες, ήχο, βίντεο, διασυνδέσεις με διάφορους δικτυακούς τόπους.
ΜΟΝΤΕΛΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Ως μοντέλο διδασκαλίας επιλέγεται η «συνεργατική καθοδηγούμενη ανακάλυψη», στα πλαίσια
της οποίας οι μαθητές με συγκεκριμένα φύλλα εργασίας διερευνούν το διδακτικό υλικό και
οικοδομούν συνεργατικά τη νέα γνώση.
ΣΚΟΠΟΣ
Να μελετήσουν οι μαθητές την ταξινόμηση των ζώων και να γνωρίσουν διάφορους τρόπους με
τους οποίους τα ζώα προσαρμόζονται στο περιβάλλον στο οποίο ζουν. Επιπλέον να
καλλιεργήσουν ερευνητικό και ομαδικό πνεύμα μέσα από συνεργατικές διαδικασίες και
ανακαλυπτικές δραστηριότητες.
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Οι μαθητές:
Γνώσεις
ΦΕ2 « Τα θηλαστικά»
1. Να αναφέρουν οι μαθητές τα κριτήρια ταξινόμησης των θηλαστικών.
2. Να ομαδοποιήσουν τα διάφορα θηλαστικά με βάση το είδος της τροφής τους.
3. Να αναφέρουν τουλάχιστο δύο φυτοφάγα, δύο σαρκοφάγα και δύο παμφάφα ζώα.
4. Να ομαδοποιήσουν διάφορα θηλαστικά με βάση τον τρόπο αναπαραγωγής τους.
5. Να αναφέρουν τουλάχιστο ένα θηλαστικό που γεννά πλήρως ανεπτυγμένα μικρά, ένα
που γεννά μικρά που δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως και ένα που γεννά αυγά.
6. Να αναφέρουν τις υποκατηγορίες των θηλαστικών και ένα ζώο από κάθε υποκατηγορία.
ΦΕ3 «Προσαρμογή των ζώων στο περιβάλλον»
7. Να διαπιστώσουν τη σημασία του χρώματος των ζώων για την επιβίωσή τους.
8. Να αναφέρουν χαρακτηριστικά των ζώων, χάρη στα οποία τα ζώα προσαρμόζονται στο
φυσικό τους περιβάλλον.
9. Να αναφέρουν τη σημασία που έχει για τα πουλιά και τα ψάρια το σχήμα του σώματος.
10. Να αναφέρουν ότι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και η ιδιαίτερη συμπεριφορά κάποιων
ζώων τα βοηθούν στην επιβίωσή τους.
Δεξιότητες
 Να αναπτύξουν δεξιότητες χρήσης και αξιοποίησης των χρησιμοποιούμενων λογισμικών και
γενικότερα του Η/Υ
 Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργασίας και επικοινωνίας, καθώς εργάζονται με τα
συγκεκριμένα λογισμικά.
Στάσεις

3.  Να αναπτύξουν θετική διάθεση απέναντι στον Η/Υ ως εργαλείο άντλησης πληροφοριών
ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ
Οι μαθητές έχουν αναπτύξει από προηγούμενα μαθήματα τις βασικές δεξιότητες χρήσης του
Η/Υ (χρήση του ποντικιού, φιλοσοφία λειτουργίας των windows κ.ά). Επιπλέον, στα πλαίσια
της ευέλικτης ζώνης οι μαθητές και οι μαθήτριες έχουν εξοικειωθεί με τις βασικές λειτουργίες
των χρησιμοποιούμενων λογισμικών. Επίσης, οι μαθητές στην ενότητα «Ζώα» και στο ΦΕ1
«Ζώα ασπόνδυλα και σπονδυλωτά» έχουν γνωρίσει τις δύο αυτές κατηγορίες ζώων.
ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Συνολικά όλο το σενάριο αποτελείται από πέντε επιμέρους φάσεις:
Α. Προβληματισμός: Διατύπωση του προς διερεύνηση ερωτήματος
Β. Φύλλο Εργασίας 1: Συνεργατική Διερεύνηση κριτηρίων ταξινόμησης θηλαστικών με βάση το
είδος της τροφής τους, με βάση τον τρόπο αναπαραγωγής τους.
Γ. Φύλλο Εργασίας 2: Συνεργατική διαπίστωση της σημασίας του χρώματος των ζώων για την
επιβίωσή τους. Να αναφέρουν χαρακτηριστικά των ζώων, χάρη στα οποία τα ζώα
προσαρμόζονται στο φυσικό τους περιβάλλον καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τη
συμπεριφορά κάποιων ζώων που τα βοηθούν στην επιβίωσή τους
Τέλος τη σημασία που έχει για τα πουλιά και τα ψάρια το σχήμα του σώματος.
Δ. Παρουσίαση αποτελεσμάτων της έρευνας από τις ομάδες εργασίας. Συζήτηση – Εξαγωγή
συμπερασμάτων.
Ε. Αξιολόγηση επίτευξης των στόχων
Α. Προβληματισμός: Διατύπωση των προς διερεύνηση ερωτημάτων.
Αρχικά, ρωτάμε τους μαθητές μήπως γνωρίζουν ποια ζώα ονομάζονται θηλαστικά. Στη
συνέχεια, ύστερα από συζήτηση, καταλήγουμε με τα παιδιά ότι στο σημερινό μάθημα θα
μιλήσουμε για τα θηλαστικά. Συγκεκριμένα θα τα ταξινομήσουμε με βάση το είδος της τροφής
τους και τον τρόπο αναπαραγωγής τους: «Σε ποιες ομάδες μπορούμε να χωρίσουμε τα
θηλαστικά;», «Πώς προσαρμόζονται τα ζώα στο περιβάλλον;» (ερευνητικό ερώτημα).
Β. Φύλλο Εργασίας 1: Συνεργατική διερεύνηση της ταξινόμησης θηλαστικών με βάση το είδος
της τροφής τους και τον τρόπο αναπαραγωγής τους.
Οι μαθητές είναι χωρισμένοι σε ομάδες των δύο – τριών ατόμων. Κάθε ομάδα βρίσκεται
μπροστά σε έναν Η/Υ. Μοιράζεται στους μαθητές το Φύλλο Εργασίας 1, το οποίο καλούνται οι
μαθητές να ακολουθήσουν και να εκτελέσουν τις προτεινόμενες ερευνητικές δραστηριότητες :
(Λεξιλόγιο ΦΕ1: θηλαστικά, φυτοφάγα, σαρκοφάγα, παμφάγα, μαρσιποφόρα, τρωκτικά,
προβοσκιδωτά, οπληφόρα, χειρόπτερα, κητώδη, πρωτεύοντα)
Φύλλο Εργασίας 1 (στόχοι 1-6)
1. Εκκινήστε το λογισμικό Ανακαλύπτω τη φύση από το αντίστοιχο εικονίδιο της επιφάνειας
εργασίας
. Πατήστε «θηλαστικά» και «τι είναι τα θηλαστικά»:

4. Μην πατήσετε ακόμη το κουμπί
.
Παρακολουθήστε και το παρακάτω βίντεο από το YouTube «Ο Κόσμος των Ζώων - Τα
Θηλαστικά».
Διαβάστε τώρα και τη σελ. 89 του Τ. Εργ.(ΦΕ2: Τα θηλαστικά).
Καταγράψτε την απάντηση στο αρχικό ερώτημα (ποια ζώα ονομάζονται θηλαστικά)
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________
2. Γνωρίζετε κάποια χαρακτηριστικά σύμφωνα με τα οποία ταξινομούμε τα θηλαστικά σε
υποκατηγορίες;
Γνωρίζετε με τι τρέφεται το ελάφι, η τίγρη και ο ιπποπόταμος; Δικαιολογήστε την απάντησή
σας.
Συνεχίστε την περιήγησή σας στο λογισμικό «Ανακαλύπτω τη φύση» πατώντας
.
Διαβάστε τις πληροφορίες που δίνονται σε σχετικά με την τροφή των θηλαστικών.
Ταξινομήστε τα με βάση το είδος της τροφής τους και γράψτε τουλάχιστο δύο θηλαστικά σε
κάθε υποκατηγορία. Σε αυτό θα μας βοηθήσουν τα χαρακτηριστικά εκείνα των θηλαστικών
που σχετίζονται με την τροφή τους (δόντια, πόδια, ταχύτητα κ.λπ.) και που αναφέρονται στο
λογισμικό.
Για παράδειγμα «Θηλαστικά», «Εντομοφάγα» ή «Μεγάλα Φυτοφάγα» αντίστοιχα
διαβάζουμε :
Τώρα συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα.
φυτοφάγα
σαρκοφάγα
παμφάγα

5. Ανοίξτε το λογισμικό Inspiration και ταξινομήστε τα θηλαστικά ως προς την τροφή τους:
Εισάγετε τώρα από το αρχείο εικόνων του λογισμικού 3 ζώα σε κάθε κατηγορία.
Προβάλλεται από το Ppt η παρακάτω διαφάνεια.
3. Επιστρέφουμε στο ίδιο λογισμικό (Ανακαλύπτω τη φύση) και από την αρχική εικόνα
επιλέγουμε «Τι είναι τα θηλαστικά» και στο αριστερό πλαίσιο εντολών
και

6. διαβάζουμε τις πληροφορίες σχετικά με τις τρεις ομάδες που τα χωρίζουμε με βάση τον
τρόπο αναπαραγωγής τους.
Πατάμε στις κόκκινα χρωματισμένες λέξεις για να αντλήσουμε πληροφορίες μα και να λύσουμε
ενδεχόμενες απορίες.
Γράψτε με την ομάδα σας τουλάχιστο ένα θηλαστικό που γεννά πλήρως ανεπτυγμένα μικρά, ένα
που γεννά μικρά που δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως και ένα που γεννά αυγά.
Γεννούν πλήρως ανεπτυγμένα
μικρά
Γεννούν μικρά που δεν έχουν
αναπτυχθεί πλήρως
Γεννούν αυγά
Εργαζόμαστε πάλι στο Inspiration και κατασκευάζουμε τον παρακάτω εννοιολογικό χάρτη:
Τώρα βρείτε τουλάχιστο από 2 θηλαστικά (από το αρχείο εικόνων ζώων του λογισμικού) που
ανήκουν σε κάθε κατηγορία.
Σημείωση – βοήθεια: Αναζητήστε από το διαδίκτυο εικόνες του ορνιθόρυγχου και
μυρμηγκοφάγου που γεννούν αυγά.

7. Προβάλλεται από το Ppt η παρακάτω διαφάνεια:
4. Τα θηλαστικά που γεννούν πλήρως ανεπτυγμένα μικρά χωρίζονται σε ειδικότερες
υποκατηγορίες ανάλογα με τα κοινά χαρακτηριστικά τους.
Χρησιμοποιήστε τις λέξεις-κλειδιά: τρωκτικά, προβοσκιδωτά, οπληφόρα, χειρόπτερα,
κητώδη, πρωτεύοντα.
Στο λογισμικό πατήστε την εντολή «Ευρετήριο Α-Ω»
και στο πλαίσιο που εμφανίζεται
πληκτρολογήστε διαδοχικά τις παραπάνω λέξεις – κλειδιά.
Εναλλακτικά, αναζητήστε στο διαδίκτυο σχετικές πληροφορίες για τις λέξεις:
τρωκτικά προβοσκιδωτά (ή ελέφαντας)
οπληφόρα (στο λογισμικό «θηλαστικά»-« Βοοειδή και Ελάφια»
χειρόπτερα ( και στο λογισμικό «θηλαστικά»-« νυχτερίδες» κητώδη
πρωτεύοντα (στο λογισμικό «θηλαστικά» - «πρωτεύοντα»
Τώρα συμπληρώστε τον πίνακα:

8. Αναζητήστε και αναφέρετε ένα ζώο από κάθε υποκατηγορία:
Εργαζόμαστε πάλι στο Inspiration. Κατασκευάστε έναν εννοιολογικό χάρτη με τις
υποκατηγορίες των θηλαστικών που μόλις γνώρισες.
Βρείτε 1-2 θηλαστικά για κάθε υποκατηγορία.
Προβάλλονται οι παρακάτω διαφάνειες Ppt.

9. Γ. Φύλλο Εργασίας 2 (στόχοι 7-10)
(Λεξιλόγιο ΦΕ2: φυσικό περιβάλλον, επιβίωση, προσαρμογή, χρώμα ζώου, σχήμα ζώου,
μετανάστευση, χειμερία νάρκη, θερινή νάρκη)
1. Επιστρέψτε στην κεντρική οθόνη του λογισμικού. Επιλέξτε την ενότητα «θηλαστικά» κι
έπειτα «Βοοειδή και ελάφια». Από το κουμπί «σχετικά είδη» επιλέξτε «Πλατώνι».
Γιατί το Πλατώνι το καλοκαίρι καμουφλάρεται με το πολύχρωμο τρίχωμά του που
τον χειμώνα σκουραίνει;
2. Επιλέξτε «θηλαστικά» - «Τρωκτικά και κουνέλια». Από το κουμπί «σχετικά είδη» επιλέξτε
«αρκτικός λαγός». Τώρα πάλι «θηλαστικά» - «αρκούδες» - «σχετικά είδη» - «πολική
αρκούδα». Τέλος «θηλαστικά» - «Κυνοειδή» - «σχετικά είδη» - «αρκτική αλεπού».

10. 3. Πάμε στο λογισμικό: «θηλαστικά» - «αιλουροειδή» - «σχετικά είδη» . Δείτε τις οθόνες
«ερυθρός λύγκας», «Ιαγουάρος» και «τίγρη».
Θα μπορούσατε τώρα να εξηγήσετε γιατί το Πλατώνι το καλοκαίρι καμουφλάρεται με το
πολύχρωμο τρίχωμά του που τον χειμώνα σκουραίνει;
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
4.
Δες τώρα το παρακάτω βίντεο από το YouTube και θα εκπλαγείς! Σούπερ
Χαμαιλέοντας
Πληροφορίες για τον Χαμαιλέοντα (Wikipedia).
5.
Πάμε στο λογισμικό: «θηλαστικά» - « υδρόβια θηλαστικά» - «σχετικά είδη» - «δελφίνι
φυσητής». Διαβάστε το κείμενο, δείτε την ταινία.

11. 6.
Επιστρέψτε στην οθόνη «υδρόβια θηλαστικά». Επιλέξτε τη σύνδεση «προσαρμοσμένα».
Διαβάστε το κείμενο.
(Όμοια ισχύει η χειμερία νάρκη για την αρκούδα και η θερινή νάρκη για το σαλιγκάρι.)
Τι νομίζετε ότι θα συνέβαινε αν δεν προσαρμόζονταν τα ζώα στο περιβάλλον διαβίωσής τους;
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
(Θα διαταρασσόταν η αλυσίδα ζωής.)
Δ. Παρουσίαση - Συζήτηση – Εξαγωγή συμπερασμάτων.
Οι ομάδες ανακοινώνουν στην ολομέλεια της τάξης αυτά που σημείωσαν στα Φύλλα Εργασίας.
Ανταλλάσσουν απόψεις και συμφωνούν στην συναγωγή των κατάλληλων συμπερασμάτων.
Ε. Αξιολόγηση επίτευξης των στόχων
Η αξιολόγηση περιλαμβάνει:

12. Α) τη διαμορφωτική αξιολόγηση που θα διεξαχθεί κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας μέσω
παρατήρησης της συμμετοχής και του ενδιαφέροντος των μαθητών, μέσω των ερωτήσεών τους
και γενικότερα μέσω παρατήρησης της εργασίας τους στην ομάδα,
Β) την τελική αξιολόγηση στο τέλος της διδασκαλίας με το κατάλληλο φύλλο αξιολόγησης.
Ενδεικτικά θα μπορούσε να δοθεί στους μαθητές το παρακάτω φύλλο αξιολόγησης:
Φύλλο Αξιολόγησης
2.Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση:
α. Η νυχτερίδα ανήκει στην κατηγορία των:
1. πτηνών
2. Θηλαστικών
β. Το καγκουρό είναι:
1. μαρσιποφόρο
2. χειρόπτερο
3. Ερπετών
3. Τρωκτικό
γ. Σε χειμερία νάρκη πέφτει:
1.το σαλιγκάρι
2. η αρκούδα
3. ο λύκος
δ. Το δελφίνι είναι:
1. ψάρι
3. Ωοτόκο
2. θηλαστικό

13. 5.
6.
Λύσε το παρακάτω σταυρόλεξο που φτιάχτηκε με το λογισμικό Hot Potatoes.
Ώρα για παιχνίδι!

14. Πηγή:
Πειράματα Φυσικών Επιστημών με υλικά καθημερινής φύσης
Παναγιώτης Κουμαράς 2002 ΟΕΔΒ