1. GAANO KALALIM Sa totoo lang PO!
ANG PAGKAKA-
INTINDI NATIN SA
aminin ha!
CLIMATE CHANGE?
Aha!
Masarap
yun! lAsang
unggoy!
Ay Naku, kadiri!
,
Nakakahawa
yan di ba?
naku! Marami
nang nabuntis
jan!

2. Pandaigdigang
pagbabago
ng KLIMA
INAAAY! AYAN NA
RAW SI KLIMAAAh!
naku! INGAT KA
ANAK! WAG KANG
BIBIGAY!
SERYOSONG USAPIN, ARALIN NATIN

3. Iba na’ng impormado! Kasi kasali
tayo!
Inihanda ni Joel Wayne Ganibe
Knowledge Management/Strategic Communications Adviser

4. Mga gusto nating tiyakin:
MATAPOS ANG USAPING ITO, LAHAT TAYO DAPAT AY:…
1. Maibibigay ang ibig sabihin ng Climate Change.
2. Makikita kung bakit kailangan nating personal na makialam
45 na sa isyung ito lalo na sa mga bagay na meron tayong
impact sa pamamagitan ng
operations, programa, polisiya/batas/resolusyon, adbokasiy
a at outreach.
3. Makilala ang mga impacts ng Climate Change sa Pilipinas
lalo na sa bayan ng Batuan, Gubat at Caramoan, sampu ng
mga kababaihan at kabataan dito.
4. Makapag-isip at magpasimula ng mga aksyong
nagpapakita ng malikhaing pamumuno sa pagtugon sa
mga posibleng epekto ng climate change.

5. Hindi kaila sa atin na pabangis ng ng pabangis ang sungit ng panahon at marami
nga ang nagsasabi na ang 2009-2010 na yata ang pinaka-deadly sa natural
disasters sa loob ng 2 dekada.—(UNISDR)
300 million people ang kailangang mag-
migrate (mangibang lugar) dahil sa climate
change o pagbabago ng klima
1/3 NG KABUUANG populasyon ng
mundo (2 billion tao lang naman) ay
makararanas ng matinding kakulangan
sa tubig sa taong 2020.
Kada-dekada ay dumodoble ang
Economic costs ng global warming
30 million katao ang makararanas ng gutom
sa 2050.

6. UNANG PUNTO
ANO NGA ULIT ANG:
• Climate Change?
• Global Warming?
• Magnitude of Change?
• Ano’ng pakelam natin?
• Paghahanay ng ating misyon?
Ang pag-init ng panahon sa buong mundo ang isa
sa pinaka malaking pagbabago sa klima

7. CLIMATE CHANGE: gets mo yan!
Climate change:
tawag sa kahit anong mahalagang
pagbabago sa klima tulad ng
temperatura, pag-ulan, paghangin na
tumatagal ng mahabang panahon (dekada
o mas mahaba pa.).

8. CLIMATE CHANGE: gets mo yan!
DULOT ITO NG:
• Natural factors, kasama na
diyan ang lakas at mabagal
na pagbabago sa pag-inog
ng mundo paikot sa araw.
• Natural processes, e.g., ocean
circulation.
• Gawain ng tao, halimbawa
ang pagsusunog ng fossil fuels
(langis/coal/etc) at ang
karaniwan nang pagkakalbo Human activities, such as burning of fossil fuels,
ng gubat atbp. contribute to climate change.

9. Global warming: simple lang ‘yun!
Ang pagtaas ng temperature o pag-iinit ng panahon ang isa sa pinaka
ramdam na epekto ng pagbabago ng klima nitong nakaraang mga
dekada…
Bagamat ang “global warming” ay
maaaring bunga ng ibat-ibang
kadahilanan— ang katagang ‘yan ay
ginagamit para tukuyin ‘yung pag-iinit
dahil sa pagdami o paglawak ng
pagbubuga ng greenhouse gases tulad
ng :
• carbon dioxide,
• methane,
•water vapor,
•nitrous oxide – na bunsod naman ng
Global warming is one of the most significant
mga gawaing tao. climate changes.

11. The Greenhouse Effect ang tawag sa pag-iinit ng panahon gawa ng kinukulong/kinukulob
ng mga gases sa kalawakan /atmosphere ang init mula sa araw.

12. Magnitude of change/tindi ng pagbabago
Sa loob nitong nakaraang100 taon, tinatayang
tumaas ang temperatura ng hangin
(surface air temperature) ng .74
degrees Celsius sa buong mundo. Ang
1990s ang pinaka maninit na dekada nitong
nakaraang 1,000 taon!
Sa taong 2050, tantiyadong tataas mula 1.8
and 4 degrees Celsius na. Sa buong
kasaysayan ng tao sa planeta, hindi pa
nangyayari ang ganyang klase ng pagbabago.
--, ang epekto nito sa mga lokal na
kondisyon na milyong taon ang itinagal
bago marating ang maingat na
balanse—ay grabe.
Ang pagkawala ng balanseng iyan ang sisira sa
food production, water availability & ecosystem A warmer Earth leads to humanitarian issues, such
as water shortages in many regions
resilience lalo naman sa paglala ng ―extreme
weather events‖ na ngayon pa lang ay
napapansin na.

13. Projected Impacts of Climate Change
(Adapted from The Stern Review)
As Earth’s temperature rises, by each degree there will be new impacts on human populations around the world.
Global Temperature Change (relative to pre-industrial)
0ｰC 1ｰC 2ｰC 3ｰC 4ｰC 5ｰC
Food Falling crop yields in many areas, particularly developing regions
Possible rising yields in some high latitude
Falling yields in many developing regions
regions
Small mountain glaciers
Water disappear – water supplies
Significant decreases in water availability Sea level rise threatens
threatened in several areas in many areas, including Mediterranean major cities
and Southern Africa
Extensive
Ecosystem damage to
Rising number of species face extinction
coral reefs
Extreme Weather
Rising intensity of storms, forest fires, droughts, flooding & heat waves
Events
Risk of Abrupt & Major Increasing risk of dangerous feedbacks & abrupt, large-
scale shifts in the climate system
Irreversible Changes

15. O, weno, ano naman paki natin dun?
Ang mga pangyayaring sanhi ng pagbabago ng
klima ay mas malubha ang epekto sa mga
mahihirap ng mundo (kabilang tayo dun)—hindi
pantay ang mga kakayahan nating makabawi sa
anumang mga sakuna...
Nagkataon na ang mga mahihirap sa
populasyon ng mundo ay naroon sa mga lugar
na sadyang tatamaan ng extreme climatic
events at kapos nga ang kakayahang maka-
adapt o adjust sa sarili.
Samakatwid, malinaw na threat ito sa mga
mahihirap. Malinaw na nagbabanta ito sa atin. Poor populations are least able to cope with the
challenges climatic events present. 70% of the
world’s poor are women.

16. MISSION ALIGNMENT (sa misyon ng barangay, munisipyo, probinsiya, bansa)
DAHIL LANG SA CLIMATE CHANGE:
puwedeng mabaligtad o maging balewala
sa isang iglap ang kung ano mang konting
usad o progreso na sana natin at ilalagay
niyan sa alanganin ang anumang mga
plano at paghahanda sa kinabukasan.

17. Palalalain ng Climate Change ang mga epektong tulad ng dami, lakas at lawak ng mga hazard
na dinaranas na nga ng mga tao. Laluna iyong mga bunsod ng mahinang pagdadala o
pamamahala sa mga pinagkukunang yaman (resources), papalit-palit na pagbabago ng
panahon, paninira ng bagyo, baha, pagguho ng lupa, at ang pagtaas ng lebel ng dagat.
Ang mga programa’t/proyekto ng lokal na pamahalaan ay dapat
maghanda sa tao sa mga epekto ng pagbabago ng klima.

18. Bilang kaisa ng buong bayang Pinoy ay handa ang
munisipyo ng CARAMOAN mula sa mayor, mga SB
members at lalo pa ang mga barangay officials na
alalayan ang nanganganib na populasyon para maka-
adapt/adjust/handa sa mga epekto ng climate
change:
[mga peligro sa kalusugan, kapaligiran, at kabuhayan
dahil sa malawakang pag-iinit ng panahon, pagtaas ng baybayin, mga bagyo
at ang inaaasahang kontrahan (dahil sa pagkonti ng pinagkukunang yaman)
at paglala ng kahirapan.]
Hindi naman natin masosolusyunan ang climate change crisis-- Pero malaki ang magagawa’t
maitutulong natin sa mga kababayan upang makayanan ang mga epekto nito at makinabang
pati sa pamamagitan ng mga diskarteng pag-uusapan natin.

19. AY, ANO NGA ULET?!
rebyu
 Ang Climate Change ay marahan pero dramatic na pagbabago ng klima sa
mahabang panahon
 Bunga ito ng impluwensiyang natural (kalikasan) at sanhi din ng gawain ng tao
 Sa dami ng epekto ng cimate change, pinakamalaking epekto na ang pag-iinit ng
buong mundo (global warming). Global warming naman ang dahilan ng pagdalas
at paglakas ng mga natural disasters.
 Ang Climate change ay malaking suliranin ng mga mahihirap
 Ang pwesto ng mahihirap na bansa ay sakto namang geographically(nasa lugar
ng mundo), sadyang tatamaan talaga ng climate change-related natural
disasters.
 Kapos ang kakayahan ng mahihirap na bansa na paghandaan at makabawi sa
pagdurusang dulot ng climate change dahil nga shortage sila sa economic
resources, dagdag pa ang mga problema sa pamamahala.
 Mababaligtad ng Climate change ang lahat ng mga pagsisikap o development
efforts.
 DAHIL DIYAN, desidido ang mga BATUANon sa climate change adaptation and
mitigation (including disaster risk reduction).
 Ganun! Champion kasi ang Batuanon!

20. Pangalawang PUNTO
Matapos ang usaping
ito, makikilala mo ang mga
isyung nakalatag sa konteksto
ng Pilipinas…
Topics:
• Mga Epekto ng Climate
Change sa Pilipinas

21. Tanong: TATAMAAN BA ANG PINAS NG CLIMATE CHANGE?
Source: The Economy and Environment Program for Southeast Asia of the International Development Research
Centre has published a report entitled Climate Change Vulnerability Mapping for Southeast Asia.
Nasa kritikal na kalagayan ang Pilipinas sa inaasahang ng epekto ng

22. SEA LEVEL RISE
TEMPERATURE
MARINE RESOURCES
TROPICAL CYCLONES
WATER RESOURCES
Impact of TROPICAL CYCLONES
Climate Change
Philippines
AGRICULTURE
PUBLIC HEALTH
ENERGY
FORESTS & ECO-TERRESTIAL SYSTEMS

23. Extreme
climate
events
Source: GOOGLE IMAGES

25. MGA EPEKTO NG Climate Change
CLIMATE CHANGE EFFECTS
Ang pagtaas ng temperatura bunsod ng
climate change ay patuloy na magdudulot
ng mga isyu tulad ng pagtaas ng
dagat, pagdami at pagbangis ng mga
bagyo, pagkatunaw ng yelo sa mga glaciers
at ang paglala o pagkalat lalo ng mga sakit
na karga ng mga tagapagdalang mga
nilalang (vector-borne disease rates tulad
ng Malaria/Dengue), at tagtuyot/drought.
LGUs must help communities prepare for climate
change effects, e.g., tropical storms.

26. Climate Change Learning Tool
SEA LEVEL RISE
Dahil hinihigop ng dagat ang
init na di makalabas sa
atmospera, namamaga ang
mga molecules ng tubig at
pinalalaki niyan ang dami
volume ng tubig dagat.
Tinutunaw din ng mas mainit
na temperatura ang mga
malalaking tipak ng yelo. Ang
pinagsamang dahilan na ‘yan
ang nagpapataas ng lebel ng
tubig dagat.
UNEP/GRID Geneva; Uni of Dacca.; JRO Munich; The World Bank; World Resources Institute; Washington

27. Philippine Sea Level Rise SLR Scenario
http://vfwphilippines.webs.com/apps/photos/photo?photoid=44742685
Data Visualization based on Topography. Sea
Level Rise (SLR) of 1 (yellow), 3 (orange) and
6meter (red).

28. Philippine Sea Level Rise SLR Scenario Data Visualization based on Topography. Sea
http://vfwphilippines.webs.com/apps/photos/photo?photoid=44742685
Level Rise (SLR) of 1 (yellow), 3 (orange) and
6meter (red).

29. SEA LEVEL RISE/PAGTAAS NG TUBIG DAGAT
Ang pagtaas ng lebel ng dagat ay pinaka grabe ang tama sa mga coastal communities
dahil sa pagbabaha.
Ang mga kabuhayang nakadepende sa pangingisda ay lubhang maapektuhan dahil
pwedeng malagas ang mga isdang alat at isdang tabang.
Matindi rin ang kontaminasyon ng tubig sa mga kemikal at sa sewage (maruming tubig
mula sa mga pusali). Isama na sa ,mga pagbabahang iyan ang pagkalat ng mga
waterborne-diseases, leptospirosis at iba pang malubhang karamdaman.

30. SEA LEVEL RISE/PAGTAAS NG TUBIG DAGAT
Ang mga kamatayang
sanhi ng pagbabaha gawa
ng pagtaas ng dagat ay
mas marami sa mga
kababaihan dahil na rin sa
kakulangan ng public
warning systems, public
mobility at ang
kakayahang lumangoy.

31. TROPICAL STORMS/BAGYO!
Ang mga Hurricanes
(Atlantic), Cyclones (Indian
Ocean), and Typhoons (Pacific) ay
The strength and frequency of tropical storms are
pawang mga dulot ng pinaghalong increasing as a result of climate change.
mamasamasang
hangin, maligamgam na tubig at
ang pang-latitude na pag-inog ng
mundo.
Habang tumataas ang tempreatura
ng tubig sanhi ng climate
change, lalong lumalakas naman at
dumadalas ang mga bagyo.

32. TROPICAL STORMS/BAGYO!
Ang mga mahihirap na pamayanan ang
siyang pinaka malubhang rinaragasa
extreme weather events at
pumapangalawang epekto nito tulad ng
pagbaha at mudslides.
Tinatayang 23% ng populasyon ng mundo
ay nakatira sa loob ng 100 km distansiya
mula sa baybaying dagat at sa mga lugar
na hindi umaabot ng 100m above sea
level. Ito ang mga taong higit na
magdurusa.

33. DROUGHT/tagtuyot
Ang pangmatagalang kawalan ng tubig gawa ng tagtuyot ay lalong nagpapalala sa dati nang
kahirapan at lalang di kakayanin ng mga pamayanan ang makabawi o makalaban sa
pagbabago ng klima.
Nangunguna na sa pag-inda ng kakulangan sa tubig at pagkain ang mga kababaihan gawa ng
kadalasan ay “trabahong babae” ang pag-igib at paghahanda ng pagkain para sa pamilya.
Dahil sa tagtuyot ay mapipilitan din ang mga kalalakihan na dumayo sa ibang lugar upang
makahanap ng trabaho—na siyang gigipit naman sa mga maiiwang kababaihan at lalong
nagpapanganib sa kanila sa HIV (baon pabalik ng mga kalalakihan o maaaring dahil sa pagkapit
sa patalim upang mabuhay lamanag. Dagdag na diyan ang panganib sa mga abusadong lalake.
Farmers & herders across the world will need to find
ways to cope with changing climatic conditions
that will invariably affect their farming techniques..

34. HEALTH IMPACTS
Ang tagtuyot ay nagdudulot ng malnutrisyon. Ang pagbabaha naman ay nagdudulot
ng mga karamdaman tulad ng
diarhea, schistosomiasis, leptospirosis, dengue, malaria, at iba pa.
Humahaba kasi ang ltransmission seasons ng mga sakit tulad ng Malaria, Dengue
Fever, atbp.
Nagbabago din ang layo ng inaabot na lugar ng mga sakit na iyan—kadalasan ay
dinadala ito sa mga taong walang “immunity”, walang kaalaman, o malakas na
imprastrakturang medical.
Women’s health can be particularly affected by climate change. Malnutrition risks are
higher due to gender norms that dictate access to food. Access to medical care for
women varies.
Climate change effects such as drought and
flooding often lead to health issues, including
malnutrition, heat-related illness, and increase in
diseases such as malaria.
Lesson: 1 2 3

35. Karagdagang kaalaman mula sa Climate Change
E-Learning Tool ng:
ADAPTATION & MITIGATION
Adaptation means helping communities
prepare for the impacts of climate change
that are going to happen no matter what
action is taken to prevent further global
warming; this can be also be viewed as long
term Disaster Risk Reduction (DRR) in the face
of chronic risk.
Mitigation means addressing the root causes
of climate change, hence reducing carbon
emissions or capturing carbon from the
atmosphere.
Both adaptation and mitigation responses are
integral to Mercy Corps’ economic
Climate Change’s impacts can negatively affect
development strategy as they generate jobs small scale farmers reliant upon fragile
and livelihood opportunity. environments. Without countermeasures, these
farmers’ livelihoods are at great risk.

36. DISASTER RISK REDUCTION (DRR) – ADAPTATION
Resilience: Developing programs in economic
development, civil society, health, water and
sanitation, among others help mitigate against the effects of
potential hazards (e.g., reinforcing river beds in Pakistan).
Preparedness: Training community members on the basic
elements of emergency response and building the capacity of
our offices to respond when needed (e.g., in
Guatemala, Indonesia, Central Asia).
Education: Educating those outside of direct program areas
about why climate change-related DRR is important. Requires
engagement of government, media and the private sector
nationally and internationally.

37. Laliman pa natin ang pagkaka-
unawa sa mga posibleng hazard
sa bayan ng Caramoan sa tulong
kasama satin mula sa Marine &
Geological Bureau (MGB), isa
sa mga pangunahing ahensiyang
kablang sa NDRRMC,
Si G. Raymond Ancog

44. References:
• IMAGES: google images
• Some photos: joel wayne ganibe
• Climate Change E-Learning Tool of Mercycorps:
• The Economy and Environment Program for Southeast
Asia of the International Development Research Centre has
published a report entitled Climate Change Vulnerability
Mapping for Southeast Asia.
• Mind,map samples from www.mindmapart.com