Espainia 1902tik 1939ra (eskema)

1. Espainia 1902-1939
1898ko krisia, Alfontso XIII.aren erregealdia,
Primo de Riveraren diktadura
II. Errepublika (Konstituzioa eta erreformak)
CEDA eta Fronte Popularra hauteskundeetan
Gerra Zibila (piztea, bizitzea, Euskadin)

2. 1898ko krisia:
• 1895ean Kuban beste independentzia-
mugimendu bat piztu zen.
• Espainiak azken koloniak galdu zituen; honi
1898ko hondamendia esaten zaio.
• Erregenerazionismoa: Joaquín Costaren
mugimendua.

3. Alfontso XIII.aren erregealdia:
• 1902an Alfontso XIII tronua eskuratu zuen.
1876ko Konstituzioari eta turnismoari ekin.
Maurak Cánovas eta Canalejasek Sagasta
ordeztu zuten.
• Maurak: jauntxokeria desagerrerazi nahi baina
porrot.
• Canalejas: deszentralizazio-politika egin zuen
baina, giltzarrapoaren legea eztabaidatuena.

4. • Bozkaketak:
– Kataluniako eta Euskal burgesiak EAJ eta
Kataluniako Lligari.
– Erdiko klaseek eta langileek PSOE eta
errepublikanoei.
– UGT eta CNT sindikatuak indar handia hartu zuten.
• 1909an Aste Tragikoa Bartzelonan, 1917ko
krisia eta 1919-1923 gizarte-indarkeria.
• Kontzentrazio-gobernuak: 43 gobernu-
aldaketak izan zituzten.

5. Primo de Riveraren diktadura:
• Marokoko Gerran Annualgo porrota (1921).
• 1923an Primo de Rivera jeneralak estatu-kolpe
bat eman zuen (erregearen baimenaz).
Konstituzioa eten, Gorteak desegin, alderdi
politikoak eta sindikatuak debekatu eta
Marokoko gerrarekin amaitu.
• 1920ko hamarkadan ekonomia-oparotasuna.
Baina 1927tik aurrera, intelektualak eta
langileak Primo de Rivera kritikatu zuten.

6. • Erregea babesteari utzi zion eta Primo de
Rivera 1930an dimititu egin zuen.
• Ere, langileak eta ikasleak kritikatzen zuten
Alfontso XIII.aren erregealdiari.
• Errepublikanoak, sozialistak, katalanistak eta
monarkikoak Donostiako Ituna sinatu zuten
1930an hauteskundeetara elkarrekin
aurkezteko eta errepublika ezartzeko.

7. II. Errepublika (1931-1933):
• Hauteskundeetan Donostiako Ituna irabazten
du eta 1931ko apirilaren 14an II. Errepublika
sortzen da. Alcalá Zamora presidentea zen.
• 1931ko Konstituzioa sortu zuten. Ezaugarriak:
– Gizabanakoen eskubidea (dibortziatzeko).
– Sufragio unibertsala.
– Estatu ez-konfesionala (erlijio asko Espainian).
– Lurralde-antolamendu deszentralizatua.
– Gizarte-ongizatea (irakaskuntza publikoa).

8. • Alcalá Zamora Errepublikaren presidentea eta
Manuel Azaña gobernuaren presidentea.
• Azaña erreforma berriak egin (1931-1933).
– Nekazaritza-erreformak, militarrak, lan-erreformak
eta hezkuntza-erreformak.
– Kataluniari autonomia (Generalitat)
– Ezkontza zibila eta dibortzioa arautu ziren.
• Baina eliza, armada, anarkistak eta sindikatuak
ez zuten nahi erreforma horiek.
• 1932ko abuztuan estatu-kolpe ahalegina egin
zuen Sanjurjo jeneralak, baina porrot egin
zuen. Anarkistek finkak okupatu zituzten ere.

9. • 1933ko urtarrilean nekazari-matxinada bat
gertatu zen Casas Viejas (Cádizen).
• 1933ko irailean Gil Robles sortutako eskuineko
alderdi katoliko berri bat, CEDA
(Confederación Española de Derechas
Autónomas), joan zen 1933ko
hauteskundeetara.

10. CEDA 1933ko hauteskundeetan:
• 1933tik 1936ra Lerrouxen Alderdi Erradikala
irabazi zituen hauteskundeak. Alderdi honek
CEDAren laguntza izaten zuen.
• Baina, ezkerrekoek boterea hartu zuten ez-
demokratikoki: Urriko Iraultza (non Asturiasen
eta Katalunian arrakasta handia izan zuen).

11. Fronte Popularra 1936ko hauteskundeetan:
• 1936ko hauteskundeetan Fronte Popularra
(ezkerra) eta Calvo Sotelo eta Jose Antonio Primo
de Rivera (eskuina) joan ziren.
• Irabazleak Fronte Popularra izan zen.
• Kalean amorrua gertatu zen (Mola jeneralak
Errepublikaren kontrako konspirazioak egin
zituen).
• 1936ko uztailaren 12an eskuineko pistolariek
Castillo tenientea (eskerrekoa) hil zuten.
Uztailaren 13an eskerrekoak Calvo Sotelo
(eskuinekoa) hil zuten. Horrela Gerra Zibila hasi
zen.

12. Gerra Zibila piztea:
• Nazionaletan Franco zen burua. Galizia, Cádiz,
Cáceres, Kanariar Uharteak, Balear Uharteak
(Menorca izan ezik), etab. Italia eta Alemania
lagundu zioten Francori.
• Errepublikanoak: Katalunia, Aragoi, Levante,
Madril, Espainiako Iparraldea, Badajoz,
Menorca, Andaluzia (Cádiz izan ezik), etab.
SESB lagundu zioten. Einstein, Hemingway
errepublikarrak ziren.

13. Gerra Zibila bizitzea:
• Elikagai-errazionamendua, errepresaliak
(paseoak), eta abar egiten zituzten.
• Errepublikanoek eta nazionalak pertsegituak
izan ziren.
• Hobi komunak garrantzia handia izan zuten;
non fusilatuak gauean ehortzen zituzten
identifikaziorik gabe (gaur egun gorpuak
ateratzen dituzte).

14. • Jende askok errefuxiatuak izan ziren.
• Gerra-haurrak Espainiatik atera ziren
Frantziara, SESBra, Mexikora, Belgikara,
Britania Handira.

15. Gerra Zibila Euskadin:
• Eusko Jaurlaritza sortu zen eta Jose Antonio
Agirre lehendakari gisa izendatu zuten.
• Nazionalak iparraldeko frontera ailegatu zuten
eta Donostia eta Gipuzkoa konkistatu zuten.
• 1937ko apirilean Gernikako bonbardaketa gertatu
zen, hainbat hildako egon zirenak.
• 1937ko ekainiaren 19an Burdinazko Gerrikoa
zeharkatu zuten; eta Gudariak (soldaduak)
Santoñara joan behar ziren baina bertan italiarrak
egoten ziren itxaroten.