1. http://floart-press.blogspot.com/2006/09/emra-ilir-t-vendeve-e-t-lumenjve-n.html
EMRA ILIRË TË VENDEVE E TË LUMENJVE NË SERBI
Dr. Skënder GASHI - Vjenë (Austri)
Mbështetur mbi faktorin kohë, historia e Ballkanit dhe e popujve autoktonë të tij:
dardanëve, grekëve, ilirëve, thrakasve dhe të etnive të tjera më të vogla të kohës së para
invadimit të sllavëve në këtë hapësirë, nuk mund të jenë objekt trajtimi i sllavistikës
sepse, siç e kishte thënë njëherë dijetari kosovar I. Ajeti në një simpozium të mbajtur në
Beograd, nuk është punë e sllavistikës - dijes filologjike mbi sllavët e mbi degëzimet e
gjuhëve sllave - të nxjerr përfundime se në ç’territore jetuan dhe u individualizuan gjuhët
indoeuropiane të atyre popujve para se në këtë hapësirë të vinin sllavët.
Në dritën e rrethanës se e vetmja dyndje për të cilën ka shënime të bollshme historike
është ajo e sllavëve, kjo ka të bëjë në rend të parë edhe me vendin e formimit të gjuhës e
të etnisë shqiptare e të asaj rumune në Ballkan. Kudo që të jenë formuar, këto dy etni e
gjuhë ato janë etni e gjuhë parasllave. Në relacion me sllavët ardhës, të cilët u
krishterizuan afër rreth dhjetë shekuj pas pararendësve të shqiptarëve e të rumunëve,
mbtet çështje që s’u hy n’udhë sllavëve t’ua përkufizojnë hapësirën etnolinguistike
popujve që i gjetën, kur erdhën në hapësirën e Ballkanit parasllav.
Për gjendjen e gjetur nga sllavët dhe pasojat që i solli ardhja e tyre në gadishullin e
Ballkanit shkroi edhe dijetari i merituar serb I. Popović.[ khs. punimin e tij :
Bemerkungen über die vorslavischen Ortsnamen in Serbien, në Zeitschrift für slavische
Philologie Bd. XXVIII, Heidelberg 1960.] Sllavët, sipas këtij studiuesi, paskan ardhur në
Ballkan „padyshim” në shek. VI dhe që atëherë qenkan bërë popullatë ndenjëtare.
Kjo po u dëshmuaka edhe me kontinuitetin sllav të shumë emrave të vendeve, midis të
cilave po biekan edhe Lipljan nga Ulpiana; Skopje nga Scupi. (SG: tjetërkund ky ka
thënë se te Scupi ka kontinuitet shqiptar dhe se trata sllave Lipljan është një formim mbi
baza të etimologjisë popullore serbe [SG: i pas shek. 12 ?) që u lind si rezultat i barazimit
të atij emri, për sllavët, të panjohur kuptimisht, me emrin lipa bot. Tilia „bli,- ri”] ) dhe
Cibrica në Bullgari nga Κέβρος e Ogosta nga A(u)gusta në Bullgari.[ I. Popović: Die
Einwanderung der Slaven in das Oströmische Reich im Lichte der Sprachforschung,
Zeitschrift für Slawistik, Bd. III, 1958, fq. 706.] Në relacion me Dardaninë antike,
përkatësisht me Kosovën e sotme, kjo paska ndodhur sepse „Serbët e pushtuan pothuaj
gjithë Serbinë qysh me rastin e invadimit më të hershëm drejt jugut të Ballkant; që kjo
hapësirë nuk u takoi shteteve të para feudale të serbëve, nuk e ndryshon aspak këtë fakt
sepse, siç u tregua, toponimet janë dëshmi e mjaftueshme për këtë” – thoshte
Harta Nr. 1.: Dialektet kryesore sllave të jugut. Drejtimet kryesore të depërtimeve të
sllavëve, të cilat përputhen me gjeografinë e sotme dialektore [Hartë e huazuar nga
punimi i Ivan Popović: Die Einwanderung der Slaven in das Oströmische Reich im

2. Lichte der Sprachforschung, në Zeitschrift für Slawistik, Bd. III, 1958, fq. 707.]
I. Popović .[Bemerkungen ..., fq. 114 : „1. Die Serben besetzten fast ganz Serbien schon
bei dem frühesten südl. Einfall auf dem Balkan; dass dieses Gebiet den ersten serbischen
Feudalstaaten nicht angehörte, kann an dieser Tatsache nichts ändern, da, wie gezeigt,
Ortsnamen bewiesend genug sind.]
Autori ynë konstatonte në vazhdim se „edhe në Serbi u zhvillua, sado që më dobët se në
Maqedoni, në Bullgarinë perëndimre e në Dalmaci, simbioza midis romanëve autoktonë
dhe barbarëve (SG. ilirëve e thraksve) të romanizuar dhe sllavëve ardhacakë, kështu që as
në këtë vend nuk u ndërpre kontiniteti midis lashtësisë romake dhe mesjetës sllave”.[ khs.
cit. origj. „2. Auch in Serbien entwickelte sich, wenn auch schwächer als in Mazedonien,
Westbulgarien und Dalmatien, die Symbiose zwischen den altangesessenen Romanen
und romanisierten Barbaren und den slavischen Einwanderern, so dass auch in diesem
Land die Kontinuität zwischen dem römischen Altertum und dem slavischen Mittelalter
nicht unterbrochen sein kann.“ Ivan Popović: Bemerkungen ... fq. 114.]
Po këtë mendim autori ynë e elaboronte edhe në një punim tjetër të tijin. Këtu ky
konstatonte se: „Mund të merret se që në shek. 6 i gjithë Ballkani, me fare pak
përjashtime ishte bërë vend i sllavëve dhe se rrjeti i vendbanimeve sllave ishte i dendur
pothuaj gjithandej kah, jo vetëm në Jugosllavi e në Bullgari, të cilat edhe mbetën vende të
sllavëve, porse gjithashtu edhe në Greqi e në Shqipëri, në të cilat pas sllavizimit ndodhi
desllavizimi”.[ Es ist also damit zu rechnen, dass bereits im VI Jh. Der gesamte Balkan,
mit ziemlich geringen Ausnahmen, zu einem slavischen Land geworden ist, und dass das
Netz der slavischen Siedlungen fast überall dicht war, nicht nur in Jugoslavien und
Bulgarien, die eindeutig slavisch gebieben sind, sondern auch in Griechenland und
Albanien, wo es nach der frühen Slavisierung zur Entslavisierung gekommen ist“ Nga: I.
Popović: Die Einwanderung ..., fq. 709]
Kjo tezë e autorit tonë lidhet me mendimin e përhapur dhe të pësëdytur deri në ditë tonat,
kinse në hapësirën etnolinguistike të shqipes paska pasur një rishqiptarizim, një
desllavizim të nomenklaturës topike, gjë që nuk i përgjigjet realitetit. Desllavizimi apo
rishqiptarizimi i toponimisë së hapësirës etnolinguistike shqiptare nuk ka ndodhur
kurrnjëherë (nëse lehet anash një dekret që nuk u realizua i mbretit Zog dhe tentimi më
shumë se naiv i njëfarë Komisioni të „Standardizimit” të toponimisë së Kosovës që doli
pas Luftës për Kosovën, 1999). Të gjithë ata që kanë menduar e vazhdojnë të mendojnë
gabimisht se paska pasur (ri)shqiptarizim të toponimisë nisen nga fakti se një punë të
këtillë, në formë të organizuar, shtetërore, me akademinë greke të shkencave në krye, e
kanë bërë grekët.
Kështu, psh. I. Popović konstatonte se procesi i rigreqizimit që më së pari paska filluar në
Peloponez, „Në vetë Heladën, ku shtresa sllave u mbulua përsëri nga gjuha greke, nuk
mund të ndiqet më fati i toponimeve parasllave; përkundër kësaj, dalin edhe sot në gojën
e greqishtfolësve trajta shumë të vjetra toponimesh sllave të cilat, sikundër u tha, do të
jenë lindur poashtu në kohën e ngulimeve më të herëshme të sllavëve, prandaj në to ruhen
trajta më të vjetra se gjuha e shkruar, letrare e Cyrillit dhe e Methodit. [I. Popović: Die

3. Einwanderung ..., fq. 706.] Çështje „shumë më e vështirë është ajo nëse edhe në
Jugoslavi, përkatësisht në Ballkanin Perëndimor sllavët, me rastin e ardhjes së tyre,
gjetën këndej përkrah romakëve edhe ilirë. ” - thotë autori ynë.
Sado që ky, njëherë, e hedh poshtë mendimin pozitiv të P. Skok për një kontakt të
sllavëve me ilirët, ngre zë kundër mendimit të autorit Schütz i cili „në librin e tij „Die
geographische Terminologie des Serbokroatischen” ishte përpjekur ta dëshmonte të
përkundërtëm, përkatësisht që Ballkani perëndimor (më saktësisht sterea e tij) në kohën e
dyndjes së sllavëve na paska qenë një hapësirë e pa njerëz, kështu që sllavët e paskan
gjetur këtë hapësirë si një vakum”.
Vetë I. Popović thotë se megjithatë „edhe këtu duhet t’i kemi parasysh elementet josllave,
përkatësisht parasllave” dhe se „Nëse në këtë mes kemi të bëjmë me ilirë ende të ruajtur
apo me ilirë të romanizuar, mbi bazën e gjendjes së sotme të dijes, për fat të keq, nuk
mund të vendoset”.[ Popović: Die Einwanderung ..., fq. 713.] Megjithatë, për I. Popović
-in, mbetet punë e kthjellët se këta autoktonë flisnin që të gjithë gjuhë indoeuropiane:
„Në kohën e fillimit të sllavizimit, kemi të bëjmë gjithandej me gjuhë indoeuropiane: në
perëndim (në Jugosllavinë e sotme, duke e pëjashtuar Serbinë lindore dhe Maqedoninë)
pstaj në Shqipëri flitej ilirisht, në lindje (në Bullgari, në Serbinë lindore e pjesërisht
[edhe] në Maqedoni) - thrakisht; së fundi, për në jug të Maqedonisë, duhet marrë në
konsideratë edhe makedonmishten [jo maqedonishten e sotme, vër. e imja.]e
vjetër”[ Popović: Die Einwanderung ..., fq. 712.] parasllave.
Mbi bazën e kësaj analize, I. Popović konstaton se „ […] ne kemi dëshmi të sigurta se në
stere [SG: pjesën kontinentale] materialin gjuhësor - sllavët, së pakut në lindje,
praktikisht në hapësirën bullgare - jo gjithëherë e morën nga grekët e nga romakët, porse
edhe drejtpërdrejt nga popuj të tjerë përkatësisht nga barbarët [SG: ilirët e thrakët]
autoktonë” […] Me fjalë të tjera, kur sllavët u dyndën në Ballkan, gadishulli ishte së
pakut pjesërisht ende i banuar nga barbarë dhe jo kryekreje nga latinë, përkatësisht grekë.
[ Poai, poaty, fq. 712.] Këtë pjesë të trajtesës së tij, I.
Popović e mbyll me bindjen e tij se „Gjuha thrakase, ç’është e drejta, nuk ka vdekur
ende, sepse ajo vazhdon të jetojë në formën e saj të shqipes”[ Popović: Die
Einwanderung ..., fq. 713.] së sotme, për ta përfunduar këtë me konstatimin, përkitazi me
huazimet sllave të shqipes, për të cilat ky thotë se: „disa albanologë e marrin vendosjen e
sllavëve në Shqipëri si një dyndje të mëvonëshme (shek. VII) e cila ngjau në kohën kur
shqiptarët tashmë banonin në Shqipëri; siç kujtoj se e kam treguar edhe vetë bindshëm
(në ZfsPh.XXVI), kjo tezë është kryekëput e gabueshme sepse të gjithë emrat parasllavë
të Shqipërisë, që sot përdoren nga shqiptarët, shqiptarët i morën me ndërmjetësimin e
sllavëve”.[ Poai, poaty, fq. -709.]
Ky pranonte megjithatë se „Ç'është e drejta, nuk mund të pranohet që i gjithë ndikimi
sllav mbi shqiptarët të ketë ndodhur që në krye të herës në hapësirën e sotme të
Shqipërisë; aq më parë duhet të llogarisim edhe me atdheun e kryehershëm të shqiptarëve
dikund në pjesën qendrore të Ballkanit, pas gjithë gjasësh pikërsht në pjesën lindore të
Serbisë, në pjesën perëndimore të Bullgarisë dhe në pjesën veriore të Maqedonisë”. Në të

4. mirë të tezës së tij autori ynë i sillte dëshmitë e ndërmjetësimit të shqipfolësve nga goja e
të cilëve sllavët i morën emrat e qyteteve më të mëdha të kësaj hapësire.
Për këtë autori ynë i sjell shembujt Nish, Shkup, Shtip, Ohër etj: për të përfunduar se „Në
këtë mënyrë protoshqiparët në atdheun e tyre të kryeherëshëm në pjesën qendrore të
Ballkanit do të kenë qenë nën ndikimin si të serbishtes ashtu edhe të bullgarishtes.”
[Popović: Die Einwanderung ..., fq. 717: „Allerdings kann nicht angenommen werden,
dass der ganze slavische Einfluß auf die Albaner erst auf dem Gebiet des heutigen
Albanien stattgefunden hat, vielmehr müssen wir auch mit der früheren albanischen
Heimat irgendwo im Zentrum des Balkans rechnen, wohl gerade in Ostserbien,
Westbulgarien und Nordmazedonien.»;.[...] „So konnten die Uralbaner in ihrer frühen
zentralbalkanaischen Heimat sowohl unter serbischem als auch unter bulgarischem
Einfluß stehen”.]
Përkundër rrethanës që I. Popović ishte ithtar i tezës së prejardhjes thrakase të shqipes
(sh. më lart) sipas së cilës vendi i formimit të shqipes do të dilte të ishte Dardania e
lashtë, autori ynë sikur, një herë për një herë, heq dorë nga qëndrimi i tij sepse kjo tezë ia
prish pak punën në një segment kardinal të dijes së sllavistikës. Dhe, ky segment ka të
bëjë me shkaqet që dy gjuhë sllave sot territorialisht fqinje: serbishtja e bullgarishtja janë
aqë të ndryshme njëra nga tjetra.
Përkitazi me këtë autori ynë përpiqet ta relativizojë deri në mohim mendimn e dijetarit
holandez Wan Wijk. I. Popović shkruante: „Megjithatë merret për e pranueshme që
rumanishtja ose thënë më mirë protorumanishtja nuk u kristalizua në Daki porse në
Ballkanin e mirëfilltë dhe pikërisht në hapësirën e pjesës lindore të Serbisë dhe atë
perëndimore të Bullgarisë; kështu sqarohet teoria e van Wijk -ut sipas së cilës
serbokroatishtja nga njëra dhe bullgarishtja nga ana tjetër u zhvilluan aqë ndryshe sepse
pikërisht në kohën e dyndjeve të para të sllavëve të jugut këta ishin të ndarë njëri nga
tjetri nga një zonë e gjerë romane në Serbinë lindore e në Bullgarinë perëndimore. Dhe,
megjithmend, ndyshimet midis serbokroatishtes dhe bullgarshtes - vështruar në këndin e
sllavistikës - janë shumë të mëdha e shumë të lashta.
Megjithatë, unë i konsideroj dallimet serbokroate - bullgare të jenë paraballkanike dhe
besoj se ato u zhvilluan që në atdheun e kryeherëshëm sllav” [ I. Popović: Die
Einwanderung ..., fq. 715 -. 716: Doch wird gewöhnlich angenommen, dass sich das
Rumänische, oder, besser gesagt, das Urrumänische, nicht in Dacien, sondern auf dem
eigentlichen Balkan kristallisiert hat, und zwar auf dem Gebiet Ostserbiens und
Westbulgariens; auf diese Weise erklärt sich die Theorie van Wijks, nach welcher sich
das Serbokroatische einerseits, das Bulgarische andererseits deshalb so verschieden
entwickelt haben, weil sie bereits zur Zeit der ersten südslavischen Einwanderung auf
dem Balkan durch eine breite romanische Zone in Ostserbien und Westbulgarien getrennt
waren. Und tatsächlich sind die Unterschiede zwischen dem Serbokroatischen und dem
Bulgarischen – vom slavistischen Standpunkt aus – sehr scharf und sehr alt. Trotzdem
halte ich die serbokroatisch-bulgarischen Unterschiede für bereits vorbalkanisch und
glaube, dass sie schon in der slavischen Urheimat entwickelt worden sind”.] të tyre.

5. Në të vërtetë dijetari sllavist me namë e me orë N. van Wijk thoshte se rumunët ose së
pakut një pjesë e këtij populli ishte popullatë autoktone në hapësirën e Ballkanit Jugor,
(kjo) dëshmohet përmes rrethanës se serbët dhe bullgarët ishin në mesjetën e herëshme të
ndarë nga një popullatë autoktone josllave. Kjo popullatë josllave, sidomos në Dardani
ishte, sipas sllavistit holandez van Wijk, popullatë romane: „Një shembull i bazuar mbi
nomenklaturën gjeografike ka treguar që emrat e vjetër romanë të qyteteve janë
konservuar para se gjithash në provincat Dacia Mediterranea, Dardania e Praevaalis, apo
thënë ndryshe në zonën që e ndan Danubin, në veri e në verilindje të Sofjes, në Adriatik
dhe që sajon një zonë të ndërmjeme, ngase këtu nuk mund të gjendet ndonjë gjurmë e
fiseve të vjetra bullgare e serbo - kroate.
Të gjitha të dhënat përputhen bashkarisht nëse paravendojmë që të dyja grupet sllave
ballkanike ishin të ndara nga një zonë romane e Ras-it (SG: Rashës) përafërisht më 1200
apo pikërisht në këtë periudhë”, [ N. Van Wijk: Les langues slaves ( de l`unité à
pluralité ), Hage 1956, fq. 103.: Un examen approfondi de la nomenclature géographique
a montré que les anciens noms des villes romains furent conservés surtout dans les
provinces Dacia Mediterranea, Dardania et Praevaalis, autrement dit dans la zone qui
relie la Danube, au Nord et au Nord-Ouest de Sofia, a l’ Adriatique , et qui forme la
région intermédiaire mentionée plus haut, où l’ on ne trouve aucune trace d’ anciennes
tribus bulgares et serb-croates. Toutes les données concordent donc ensemble, si nous
admettons que les deux groupes de Slaves Ballkaniques étaient séparés par une zone
romane de Ras probablement jusqu’en 1200, ou même au délà cette époque”] ndërsa
sllavisti i merituar rumun Emil Petrovici kujton se ajo popullatë që i ndante këto dy degë
të sllavëve, përkatësisht bullgarët e serbët, ishte pikërisht popullatë shqiptare. [sh. Istoria
poporului român aglindită în toponimie, Studi de dialektologie şi toponimie, Bucureşti,
1970, fq. 242]
Përhapja me forcë e serbëve, përkatësisht pushtimi i hapësirës etnlinguistike shqiptare të
Dardanisë antike në shek. 12 nga serbët mbështetet edhe nga histsorianë serbë të
gjuhësisë. Kështu, dialektologu serb A. Belić konstatonte psh. se zhvillimi i dialekteve të
serbishtes është i pandashëm nga procesi i kolonizimit serb të Kosovës së sotme.
Menjëherë pas pushtimit të Kosovës në vitin 1912, ai shkruante se: „Drejtimin e
kolonizimit serb mund ta karaktzerizojmë përgjithësisht sipas qendrave dhe selive të
sundimtarëve serbë si para ashtu edhe pas Betejës së Kosovës. Këto qendra e seli u
shtrinë në shek. 13 nga Ras- i (Arsia parasllave, serb. Raška, afër Novi Pazar- it) në
drejtim të Prishtinës. Prej këndej depërtoi pastaj në shek. 14, gjatë kohës së sundimit të
carit Dušan, në drejtim të Prizrenit e të Shkupit. [...] Në mbështetje të gjithë kësaj mund
të thuhet se gjuha e shtetit të vjetër serb e kishte për qendër Rashën.
Kjo gjuhë shërbeu për bazë të zhvillimit të këtyre dialekteve. Derisa gjuha jonë
(mendohet serbishtja S. G.) në jug të Maleve të Sharit dhe të Shkupit u zgjerua në drejtim
të Prilepit e të Velesit dhe në vende të tjera e ruajti formën e saj arkaike, nën ndikimin e
të folmeve jugore maqedone rrënzë Sharit u krijua në Prizren e në vendbanimet përreth tij
në drejtim të Shkupit e të Kumanovës e folmja e Prizrenit, veçoritë më të moçme të së
cilës i heqin rrënjët nga shekulli 12”.[ sh. A. Belić, Stara Srbija s istorisko - jezične tačke
gledišta, Beograd 1912, fq. 7 - 9.]

6. Por, kur po fliste për topoiniminë parasllave të hapësirës që sot e zënë bullgarishtja dhe
serbishtja, I. Popović vërente se emri Singidunum i qytetit, përkatësisht i kështjellës që
serbët do ta përkthejnë më vonë në Beligrad / Beograd, I. Popović e konteston mendimin
e pranuar gjerë të prejardhjes kelte të këtij emri. Autori ynë kujton, ndryshe nga të tjerë,
se ky do të jetë një emër me prejardhje thrakase. Për këtë tezë të veten autori i sjell për si
dëshmi ekzistimin e emrave thrakë Σίγγος, Σίγγιδαύα, Σίγγιδάυα të vendeve, të cilët
(emra) poashtu e paskan kuptimin „kështjellë e bardhë” - pikërisht atë kuptim të cilin do
ta kishte edhe sikur ky të rrjedhte nga keltishtja. Emri Singidunum po rrjedhka, sipas këtij
dijetari, nga një trajtë thrakase*Singidava. [khs.Ivan Popović: Bemerkungen ..., fq. 103]
Për një tjetër toponim parasllav pikërisht të rrethinave të kryeqendrës së sotme të serbëve
- Beogradit, I. Popović e konsideron edhe emrin e katundit Vŕčin në rrethina të Beogradit.
Ky, duke u pajtuar me sqarimin që më parë e kishte dhënë dijetari serb V. Čorović, e
rindërton për këtë toponim një trajtë latine * Ὂrcinum, *Urcinium (templum) të një
tempulli që i paska qenë kushtuar hyjnisë Orcea. Lat. *Orcinum, *Urcinium po jepka në
serb. rregullisht *Vъčinъ Vrčin. khs. për këtë edhe kalimet Vrm nga Ὂρμος, Vrsar nga
*Ursaria (ital. Orsera), Vrdovo; Ἄρδιον ὂρος. Tek zhvillimi më tej i këtij emri nuk paska
ndodhdur likuidometateza, karakteristike për sllavishfolësit „ romanishtja anonte kah një
kalim në rom. në o- kundrejt kalimit në ǔ- dhe tngulli *ъ-, i serbishtes e dha një *ъ- *uъ-.
Tingulli palatal č- i takon romanishtes së Ballkanit Lindor („protorumanishtes”) dhe jo
sllavishtes (në sllavishten do të pritej vetëm një c, si tek Cavtat = Civitate etj.”.[ khs.
Popovć: Bemerkungen ..., fq 103.]
Përveç kontinuitetit të emrave thrakas e romanë - ballkanikë, I. Popović gjen në hapësirën
e sotme të Serbisë edhe toponime me prejardhje ilire, përkatëisht dardane. Kështu, për
emrin Bὂleč të një katundi të Serbisë autori thotë se nuk ka kurrfarë lidhje me sllav.
bolęti, Boleslavъ. Kjo sepse nga një *Bolęt, *Bolęt- mund të pritet vetëm një posesiv
*Bolećъ, me -ćъ dhe kurrsesi me -č. „Këtu kemi të bëjmë me një formim „ilir” me -ent-įo
ose me –etįo; për formimin khs. Bolentium mbi lumin Drava (dhe Bulet në rrethina të
Dubrovnikut nga Bulentum), ilir. Baletium (Itali), *Baletium në Shqipërinë e Veriut; sot
shq. (Maja) Ballecit.” [Poai, poaty, fq. 103 -104.]
„Më i besueshëm duket toponimi Bračin në rrethina të këtij të fundit (Vërsar -it) nëse
këtë e krahasojmë me emrin „dardan” Βράτιστα ; natyrisht që këtu do të kishim të bënim
me një derivacion tjetër; në këtë hapësirë, rastet e këtilla janë normale. Në një Βράτιστα,
përkatësisht *Bráčišta, do të kishim një prapashtesë thjesht shqipe sh-; tingulli *č i
shqipes u shndërrua në s vetëm pas marrjes së huazimeve më të vjetra sllave.”- shkruante
në vazhdim I. Popović. [ Poai, Bemerkungen ..., fq 108.]
Më shumë gjurmë toponimike ilire në hapësirën që sot e zë Serbia sjell dijetari bullgar I.
Duridanov. Në një punim të tijin të botuar më shumë se 40 vite më parë .[sh. Illyrische
Flussnamen in Serbien, në Linguistique Balkanique VI/ 1963, Sofia, 163, fq. 102 - 117],
ky dijetar i mori në trajtim emrat ilirë të lumenjëve në regjionin (sistemin) e Kolubara -s,

7. përkatësisht të distriktit të Valjevo -s në jugperëndim të Beogradit.
Trajtimin e prejardhjes së vetë emrit Kolubara të këtij lumi autori e nis me emrin e një
lugine të quajtur Kalabarina në katundin Donja Oruglica, (shqip Huruglicë) të rrethit
(„srez”) Jabllanica në regjionin Klisura të Moravës së Jugut. Trajta parasllave e emrit të
kësaj lugine do të ketë qenë, sipas Duridanov -it, *Kalabara, nga e cila u krijua më vonë
një mbiemër posesiv Kalabarina me prapashtesën sllave -ina. Duke e inkuadruar këtu
emrin e lumit më të madh Kolùbara të këtij regjioni, autori paravendon se këtu kemi të
bëjmë në të vërtetë me një emër në dy variante: Kalabara dhe Kolubara, trajta e
kryeherëshme e të cilave do të ketë qenë Kalabara ose*Kolobara. Te ky emër autori ynë e
sheh një emërtim kompozitë të formuar nga rrënja ieur. *kel- „i zi, i errët” dhe nga fjala
ilire bara e cila i korrespondon të trakishtes para dhe të shqipes bërrakë.
Po të kishte pasur një kontinuitet të drejtpërdrejtë sllav të emrit ilir Kalabara (nga ieur.
*Kolobara) atëherë në sllavishten ky emër do të duhej të reflektohej si *Kolobara. Së
këndejmi autori kujton se emrin ilir *Kalabara sllavët e morën me ndërmjetësimin e
romanëve ballkanikë të cilin emër, mbi bazën e etimologjisë popullore, këta të fundit e
kishin ndryshuar në *Kolumbar(i)a, sikur ai emër të kishte diç të përbashkët me trajtën e
shumësit të lat. columbarium. „që ka të bëjë me pëllumbat”. Kuptimi i kryehershëm ilir i
emrit Kolubara të lumit është, sipas I. Duridanov, „lum i zi, i errët”.
Një tjetër lum që mban emër ilir është edhe Őbnica. Ky emër rrjedh nga ieur. ab- „ujë,
lum” khs. lat. amnis (<*abnis), irl. e vj. ab (*aba), gjin, abae „lum“, përkrah abann, gal.
brit. Abona (emër lumi), let. Abava (emër lumi)etj. Trajta e kryeherëshme ilire e emrit të
këtij lumi do të rrjedh, sipas autorit tonë, nga rrënja e paravenduar ilire Ab-in- ose Ab-on-
Ky emër do të ketë kaluar në sllavishten (serbishten) në harmoni me rregullat fonetike të
sllavishtes së pari në *Obьnъ përkatësisht *Obъnъ e më vonë në Ob(a)n, gjen. Obna. I
njëjti fenomen do të ndodhte edhe sikur emri i këtij lumi të rridhte nga rrënja ilire *apa
(apas, apis) „ujë, lum” khs. emrin ilir të lumit Ap-sus, gjin. Aponus (emër i një burimi).
Në atë rast, trajta e kryeherëshme ilire *Apin-um ose *Apon-um do të jepte në serbishten
së pari *Opьnъ, gjin. *Op(ь)na, e pastaj Oban, Obna - përfundon autori.
Kur po e trajtonte prejardhjen e emrit të lumit e të katundit homonim Ràbas, I. Duridanov
e lejonte mundësinë që ky emër të mund të konsiderohet për emër ilir dhe se për të ka dy
mundësi interpretimi. Sipas mundësisë së parë, emri do rridhte nga ieur. *orbh- „i errët”
> ilir. *arb-, ku bien emrat ilirë Arba (Plin. III 140, CIL 111 2931), Ἄρβα (Ptol. 11 16,8),
Ἄρβαη (Konst. Porpf. De adm. imp. 29) - ujdhesë e qytet në brigje të Adriatikut (sot
kroat. Râb, gjin. Rába). Sipas mundësisë së dytë, emri do të rridhte nga ieur. *rabh-,
*rebh-, në lat. rabiēs „tërbim, çartje”, ind. e vj. rábhas- „vrull, dhunë”, rabhasá- „i egër, i
vrullshëm, i furishëm”etj.
Autori sjell në vazhdim emrin dak të lumit ‛Paßώv (Ptol. 3, 8, 2) sot rum. Jiul; emrin
thrak. (frigas) të lumit ‛Pήβας (Ptol. 5, 1, 5); emrin ilir të lumit Arrabo fl. (Tab. Peut.) dhe
Άραβών (Ptol. II 11, 3.14, 1.15, 1), për t’i krahasuar këta me emrin e lumit hungar. Rába,
gjerm. Raab, sllav. Raba - degë e lumit Drava në Austri e në Hungari bashkë me degët

8. Rabica (hung. Rábcza) dhe Rabanica ose Rabnica (Rabaniza 1051, gjerm. Rabnitz) në
landin Steiermark të Austrisë. Në pjesën jugore të Malopolska „Polonia e Vogël” është
edhe një emër lumi Raba (dega e djathtë e lumit Visla) të cilin, kështu thotë I. Duridanov,
„T. Lehr-Spławinski e mban me të drejtë për emër ilir”. Autori ynë i inkuadron këtu edhe
emrat Rabiša, liqe ose kënetë e katund në rrethin Belogradčik të Bullgarisë
veriperëndimore, të cilin ky e merr porse për emër thrakas. Trajta ilire e emrit Ràbas do të
ketë qenë *Arbas-us ose *Rabas-us, sepse për të dyja mundësitë ka shembuj nga emra që
mbahen për të ilirëve.
Për emrin e lumit Ljig, gjin. Ljiga të rrethinave të Valjevo -s autori lejon 4 mundësi
interpretami:
1. Pa shumë vështirësi ky emër mund të lidhet me ieur. *leig-, *loig- „kërcej, bëj të
dridhet”. Për dëshmi të motivimit të emrave të lumenjve me fenomenin e dridhjes, të
kërcimit autori i sjell emrat bullgarë të lumenjëve Skakavica, Skakavec, Skakač, dhe ata
germanë Spring, Gespring.
2. I mundshëm do të ishte edhe interpretimi i këtij emri nga rrënja ieur. *(o)leig- khs.
shqip lig „i keq, i ligësht”, ligë „ligësi, shpirtkeq”, kuptim ky që gjendet tek emrat sllavë
të lumenjve e të vendeve të dala nga sllav. *zъlъ „i keq, shpirtkeq„ ose nga mbiemri
*ljutъ „i vrazhdë, i tmerrshëm, i egër” si psh. emri i katundit Zli potok në krahinën e
Gorës (Kosovë) tek emri bullgar i lumit Zla reka etj.
3. Sipas kësaj mundësie emri Ljig i lumit do të lidhej me ieur. *(s)leig- „llucë, rrëshqas”,
një zgjerim në *lei- „tokë e rrëshqitshme për shkak të lagështisë”. Autori ynë e përmbyll
këtë mundësi kështu: „Nëse rrënja ieur. *lēi- „ujis, rrjedh, pikon” nuk mund të ndahet nga
*lei- „tokë e rrëshqitshme për shkak të lagështisë”, atëherë mund të paravendohet një
*ligos e ilirishtes nga ieur. *(s)ligos me kuptimin „vërshimë, lum, tokë moçalike” dhe
4. Fort pak i mundshëm është sqarimi i këtij emri nga ieur*lag-: lug „i zi, kënetë”.
Kuptimi i kryehershëm i emrit të këtij lumi do të ketë qenë përafërsisht „(lum) i zi, i errët,
(lum) kënetë”. Kundër këtij interpretimi do të fliste rrethana që të gjithë emrat ilirë të
dalur nga rrënja lug- dalin me një u të shkurtër khs. psh.: Lugio - Lugione (It. Ant. 244, 2;
Tab. Peut.), Lugione (Rav. IV 20 [220, 7]); Λουγίωνον (Ptol. 11 15, 3); ἔλος Λούγεον
afër Τεργέστε (Strab. VII 5, 2), sot Liqeni i Criknicës apo Ligata e Lubjanës në Slloveni.
Për emrin e lumit Kačer, dega më e madhe e lumit Ljig, Duridanov e hedh kategorikisht
poshtë mundësinë e prejardhjes së tij nga fjala slave kača „gjarpër”. Më e mundshme i
duket autorit tonë që ky emër të rrjedh nga një trajtë e kryeherëshme ilire *Kuk-er-us që
lidhet me rrënjën ieur. *kuk-: *keuk- „lakoj, kthesë”. Në këtë rast emri i këtij lumi do ta
kishte kuptimin „Lum i shtrembër”. Në të mirë të kësaj etimologjie autori sjell për
shembull emrat ilirë të vendeve: Cucconae, var. Cocconae (Rav. IV, 19) - ky vend
ndodhej në një kthesë të lumit Drava; Cuccium (Cucci, Lok., It. Ant. 243, 2; Cucctlo Tab.
Peut.), stacion në brigje të lumit Drava - sot Ilok në Slavoni ose Šarengrad. Kjo rrënjë
indoeuropiane gendet në shkallën e saj të plotë tek emri dardan κακαλία (Apuleius 8) i
lules së malit, nga një *kauk-al- me ndërrimin ilir. au në a para konsonantit. Tek emri
Kačer i këtij lumi, me prejardhje ilire është edhe prapashtsa -er, e cila është dëshmuar
ndër emra ilirë të lumenjve e të vendeve, khs. Iader, Rider .
Autori ynë e pranon mendimin e shfaqur kaherë nga T. Maretić se emri Bòsuta; emri

9. homonim i një dege të madhe të majtë të Savës dhe emri Bòsut i një përroi të katundit
Otok të Vinkovcit në Sllavoni janë emra parasllavë. Duridanov ua shton këtyre edhe
emrin Bosuta të një lumthi - degë e lumit Kačer (sh. më lart) Emri i lumit Bosut të
Kroacisë e pra edhe ky i Serbisë rrjedhin nga emri ilir Basunt- khs. amnis Bacuntius (i
shënuar gabimisht në vend të Basuntius te Plin. III, 148), ose nga trajta ilire Basant-, khs.
stacionin ad Basante (Tab. Peut), që ishte në brigje të këtij lumi.
Për emrin Onjeg të një dege të lumit Ljig, Duridanov e hedh poshtë mundësisë e
prejardhjes së tij nga sllavishtja apo edhe nga keltishtja. Sipas këtij, emri i këtij lumi
mund të lidhet:
1. me ieur. *ond-, *nd- „gur, shkëmb”. Trajta e kryeherëshme ilire e këtij emri do të ketë
qenë *And-eg-os. *And-eg-us. Zhvillimi fonetik i *Andeg- në serb. Onjeg mund të
shpjegohet kështu: A. Mayer ka konstatuar kaherë se togu i kryeherëshëm -nd- është
shndërruar në ilirishten herë pas here në -nn- (> -n-). Kjo shihet mirë tek emri Dinara i
maleve, emri i të clave rrjedh nga ilir. Dindar. Ky fenomen do të ketë ngjarë edhe tek
emri ynë *Andeg- > Anneg- > Aneg. Trajta e mëvonësshme ilire *Aneg- do të jepte në
sllavishten një *Onegъ. Kuptimi i kryehershëm i emrit të këtij lumi do të ketë qenë i
ngjashëm me kuptimin e emrave sllavë të jugut të lumenjve Kamenica ose
2. tek emri Onjeg mund të mëshihet një emër i kryeherëshëm kompozitë ilir si psh. *An-
egos ose An-egus, i formuar me parashtesën an- si pjesë e parë e emrit e cila (pjesë)
dëfton atë që rri përballë, siç shihet si psh. tek emrat ilirë të vendeve An-derva (afër
Derva -s), An-dautonia (përballë Dautonia -s në brigje të Savës).
Emrin Mārica të një lumi të vockël që derdhet në Kollubara, bashkë me emrin homonim
të lumit në Bullgari dhe me emra përrockash e lumenjsh të vegjël të tjerë në Serbi e në
Mal të Zi, Duridanov i lidh me ieur. *mor(i) > ilir. mari- „liqe; bërrakë”. Nga kjo rrënjë
ieur. rrjedh edhe emri dakas i lumit Μάρισος (Strab. III 304, VII 3, 13) sot hungar.
Maros, rum. Mureş.
Emrat e mësipërm të lumenjëve në Serbi Duridanov i konsideron me prejardhje ilire,
përkatësisht trajta sllave të huazuara nga ilirët por që, kryesisht për shak të ndajmbathjes
së prapashtesës slave -ica, nuk mund të dihet më struktura parasllave e tyre.
Emri i fundit i lumit që trajtohet në këtë punim të dijetarit bullgar, është emri Ub në
rrethin Tamnava -s. Bazë e këtij emri është rrënja ieur. *omb(h)-: *emb(h)- „i lagështt,
ujë”. Nga një trajtë ilire *Ambos ose *Ambus në sllavishten do të mund të dilte së pari
një trajtë Obъ e pastaj në serbishten do të ketë pasuar trajta Ub. Këtë emër e mban edhe
një qytetth në brigje të këtij lumi.
Mbi bazën e kësaj gjendjeje të hidronimisë së sistemit të Kollubarës, I. Duridanov nxjerr
tri përfundime:
1. Popullata më e vjetër e kësaj hapësire ishte popullata ilire

10. 2. Në kohën e dyndjes sllave në tokat në jug të Danubit e të Savës, përafërsisht nga fundi
i shek. VI, popullata ilire i ishte nënshtruar një procesi intensiv të romanizimit, rrethanë
kjo që mund të dëshmohet mbi bazën e trajtës romane Kolumbar(i)a të emrit të lumit
kryesor Kolubara als të këtij regjioni.
3. Kur sllavët (serbët) u bënë banorë vendës të regjionit të Kollubarës, këta i morën
pjesërisht emrat ilirë të lumenjve dhe pjesërisht krijuan trajta sllave të tyre. Rrethana që u
ruajtën 9 emra ilirë të lumenjve, mund të shpjegohet si rezultat i një bashkëjetese
paqësore të sllavëve me ilirë të romanziuar, të cilët u bashkëshkrinë në këta të fundit,
përkatësisht në sllavë.
Të dhënat janë sipas slavistëve Ivan Popović e Ivan Duridanov
Përgatitit për botim në Floart-Press:Flori Bruqi
Dr. Skënder GASHI - Vjenë (Austri)
Mbështetur mbi faktorin kohë, historia e Ballkanit dhe e popujve autoktonë të tij:
dardanëve, grekëve, ilirëve, thrakasve dhe të etnive të tjera më të vogla të kohës së para
invadimit të sllavëve në këtë hapësirë, nuk mund të jenë objekt trajtimi i sllavistikës
sepse, siç e kishte thënë njëherë dijetari kosovar I. Ajeti në një simpozium të mbajtur në
Beograd, nuk është punë e sllavistikës - dijes filologjike mbi sllavët e mbi degëzimet e
gjuhëve sllave - të nxjerr përfundime se në ç’territore jetuan dhe u individualizuan gjuhët
indoeuropiane të atyre popujve para se në këtë hapësirë të vinin sllavët.
Në dritën e rrethanës se e vetmja dyndje për të cilën ka shënime të bollshme historike
është ajo e sllavëve, kjo ka të bëjë në rend të parë edhe me vendin e formimit të gjuhës e
të etnisë shqiptare e të asaj rumune në Ballkan. Kudo që të jenë formuar, këto dy etni e
gjuhë ato janë etni e gjuhë parasllave. Në relacion me sllavët ardhës, të cilët u
krishterizuan afër rreth dhjetë shekuj pas pararendësve të shqiptarëve e të rumunëve,
mbtet çështje që s’u hy n’udhë sllavëve t’ua përkufizojnë hapësirën etnolinguistike
popujve që i gjetën, kur erdhën në hapësirën e Ballkanit parasllav.
Për gjendjen e gjetur nga sllavët dhe pasojat që i solli ardhja e tyre në gadishullin e
Ballkanit shkroi edhe dijetari i merituar serb I. Popović.[ khs. punimin e tij :
Bemerkungen über die vorslavischen Ortsnamen in Serbien, në Zeitschrift für slavische
Philologie Bd. XXVIII, Heidelberg 1960.] Sllavët, sipas këtij studiuesi, paskan ardhur në
Ballkan „padyshim” në shek. VI dhe që atëherë qenkan bërë popullatë ndenjëtare.
Kjo po u dëshmuaka edhe me kontinuitetin sllav të shumë emrave të vendeve, midis të
cilave po biekan edhe Lipljan nga Ulpiana; Skopje nga Scupi. (SG: tjetërkund ky ka
thënë se te Scupi ka kontinuitet shqiptar dhe se trata sllave Lipljan është një formim mbi
baza të etimologjisë popullore serbe [SG: i pas shek. 12 ?) që u lind si rezultat i barazimit
të atij emri, për sllavët, të panjohur kuptimisht, me emrin lipa bot. Tilia „bli,- ri”] ) dhe

11. Cibrica në Bullgari nga Κέβρος e Ogosta nga A(u)gusta në Bullgari.[ I. Popović: Die
Einwanderung der Slaven in das Oströmische Reich im Lichte der Sprachforschung,
Zeitschrift für Slawistik, Bd. III, 1958, fq. 706.] Në relacion me Dardaninë antike,
përkatësisht me Kosovën e sotme, kjo paska ndodhur sepse „Serbët e pushtuan pothuaj
gjithë Serbinë qysh me rastin e invadimit më të hershëm drejt jugut të Ballkant; që kjo
hapësirë nuk u takoi shteteve të para feudale të serbëve, nuk e ndryshon aspak këtë fakt
sepse, siç u tregua, toponimet janë dëshmi e mjaftueshme për këtë” – thoshte
Harta Nr. 1.: Dialektet kryesore sllave të jugut. Drejtimet kryesore të depërtimeve të
sllavëve, të cilat përputhen me gjeografinë e sotme dialektore [Hartë e huazuar nga
punimi i Ivan Popović: Die Einwanderung der Slaven in das Oströmische Reich im
Lichte der Sprachforschung, në Zeitschrift für Slawistik, Bd. III, 1958, fq. 707.]
I. Popović .[Bemerkungen ..., fq. 114 : „1. Die Serben besetzten fast ganz Serbien schon
bei dem frühesten südl. Einfall auf dem Balkan; dass dieses Gebiet den ersten serbischen
Feudalstaaten nicht angehörte, kann an dieser Tatsache nichts ändern, da, wie gezeigt,
Ortsnamen bewiesend genug sind.]
Autori ynë konstatonte në vazhdim se „edhe në Serbi u zhvillua, sado që më dobët se në
Maqedoni, në Bullgarinë perëndimre e në Dalmaci, simbioza midis romanëve autoktonë
dhe barbarëve (SG. ilirëve e thraksve) të romanizuar dhe sllavëve ardhacakë, kështu që as
në këtë vend nuk u ndërpre kontiniteti midis lashtësisë romake dhe mesjetës sllave”.[ khs.
cit. origj. „2. Auch in Serbien entwickelte sich, wenn auch schwächer als in Mazedonien,
Westbulgarien und Dalmatien, die Symbiose zwischen den altangesessenen Romanen
und romanisierten Barbaren und den slavischen Einwanderern, so dass auch in diesem
Land die Kontinuität zwischen dem römischen Altertum und dem slavischen Mittelalter
nicht unterbrochen sein kann.“ Ivan Popović: Bemerkungen ... fq. 114.]
Po këtë mendim autori ynë e elaboronte edhe në një punim tjetër të tijin. Këtu ky
konstatonte se: „Mund të merret se që në shek. 6 i gjithë Ballkani, me fare pak
përjashtime ishte bërë vend i sllavëve dhe se rrjeti i vendbanimeve sllave ishte i dendur
pothuaj gjithandej kah, jo vetëm në Jugosllavi e në Bullgari, të cilat edhe mbetën vende të
sllavëve, porse gjithashtu edhe në Greqi e në Shqipëri, në të cilat pas sllavizimit ndodhi
desllavizimi”.[ Es ist also damit zu rechnen, dass bereits im VI Jh. Der gesamte Balkan,
mit ziemlich geringen Ausnahmen, zu einem slavischen Land geworden ist, und dass das
Netz der slavischen Siedlungen fast überall dicht war, nicht nur in Jugoslavien und
Bulgarien, die eindeutig slavisch gebieben sind, sondern auch in Griechenland und
Albanien, wo es nach der frühen Slavisierung zur Entslavisierung gekommen ist“ Nga: I.
Popović: Die Einwanderung ..., fq. 709]
Kjo tezë e autorit tonë lidhet me mendimin e përhapur dhe të pësëdytur deri në ditë tonat,
kinse në hapësirën etnolinguistike të shqipes paska pasur një rishqiptarizim, një
desllavizim të nomenklaturës topike, gjë që nuk i përgjigjet realitetit. Desllavizimi apo
rishqiptarizimi i toponimisë së hapësirës etnolinguistike shqiptare nuk ka ndodhur
kurrnjëherë (nëse lehet anash një dekret që nuk u realizua i mbretit Zog dhe tentimi më
shumë se naiv i njëfarë Komisioni të „Standardizimit” të toponimisë së Kosovës që doli

12. pas Luftës për Kosovën, 1999). Të gjithë ata që kanë menduar e vazhdojnë të mendojnë
gabimisht se paska pasur (ri)shqiptarizim të toponimisë nisen nga fakti se një punë të
këtillë, në formë të organizuar, shtetërore, me akademinë greke të shkencave në krye, e
kanë bërë grekët.
Kështu, psh. I. Popović konstatonte se procesi i rigreqizimit që më së pari paska filluar në
Peloponez, „Në vetë Heladën, ku shtresa sllave u mbulua përsëri nga gjuha greke, nuk
mund të ndiqet më fati i toponimeve parasllave; përkundër kësaj, dalin edhe sot në gojën
e greqishtfolësve trajta shumë të vjetra toponimesh sllave të cilat, sikundër u tha, do të
jenë lindur poashtu në kohën e ngulimeve më të herëshme të sllavëve, prandaj në to ruhen
trajta më të vjetra se gjuha e shkruar, letrare e Cyrillit dhe e Methodit. [I. Popović: Die
Einwanderung ..., fq. 706.] Çështje „shumë më e vështirë është ajo nëse edhe në
Jugoslavi, përkatësisht në Ballkanin Perëndimor sllavët, me rastin e ardhjes së tyre,
gjetën këndej përkrah romakëve edhe ilirë. ” - thotë autori ynë.
Sado që ky, njëherë, e hedh poshtë mendimin pozitiv të P. Skok për një kontakt të
sllavëve me ilirët, ngre zë kundër mendimit të autorit Schütz i cili „në librin e tij „Die
geographische Terminologie des Serbokroatischen” ishte përpjekur ta dëshmonte të
përkundërtëm, përkatësisht që Ballkani perëndimor (më saktësisht sterea e tij) në kohën e
dyndjes së sllavëve na paska qenë një hapësirë e pa njerëz, kështu që sllavët e paskan
gjetur këtë hapësirë si një vakum”.
Vetë I. Popović thotë se megjithatë „edhe këtu duhet t’i kemi parasysh elementet josllave,
përkatësisht parasllave” dhe se „Nëse në këtë mes kemi të bëjmë me ilirë ende të ruajtur
apo me ilirë të romanizuar, mbi bazën e gjendjes së sotme të dijes, për fat të keq, nuk
mund të vendoset”.[ Popović: Die Einwanderung ..., fq. 713.] Megjithatë, për I. Popović
-in, mbetet punë e kthjellët se këta autoktonë flisnin që të gjithë gjuhë indoeuropiane:
„Në kohën e fillimit të sllavizimit, kemi të bëjmë gjithandej me gjuhë indoeuropiane: në
perëndim (në Jugosllavinë e sotme, duke e pëjashtuar Serbinë lindore dhe Maqedoninë)
pstaj në Shqipëri flitej ilirisht, në lindje (në Bullgari, në Serbinë lindore e pjesërisht
[edhe] në Maqedoni) - thrakisht; së fundi, për në jug të Maqedonisë, duhet marrë në
konsideratë edhe makedonmishten [jo maqedonishten e sotme, vër. e imja.]e
vjetër”[ Popović: Die Einwanderung ..., fq. 712.] parasllave.
Mbi bazën e kësaj analize, I. Popović konstaton se „ […] ne kemi dëshmi të sigurta se në
stere [SG: pjesën kontinentale] materialin gjuhësor - sllavët, së pakut në lindje,
praktikisht në hapësirën bullgare - jo gjithëherë e morën nga grekët e nga romakët, porse
edhe drejtpërdrejt nga popuj të tjerë përkatësisht nga barbarët [SG: ilirët e thrakët]
autoktonë” […] Me fjalë të tjera, kur sllavët u dyndën në Ballkan, gadishulli ishte së
pakut pjesërisht ende i banuar nga barbarë dhe jo kryekreje nga latinë, përkatësisht grekë.
[ Poai, poaty, fq. 712.] Këtë pjesë të trajtesës së tij, I.
Popović e mbyll me bindjen e tij se „Gjuha thrakase, ç’është e drejta, nuk ka vdekur
ende, sepse ajo vazhdon të jetojë në formën e saj të shqipes”[ Popović: Die
Einwanderung ..., fq. 713.] së sotme, për ta përfunduar këtë me konstatimin, përkitazi me
huazimet sllave të shqipes, për të cilat ky thotë se: „disa albanologë e marrin vendosjen e

13. sllavëve në Shqipëri si një dyndje të mëvonëshme (shek. VII) e cila ngjau në kohën kur
shqiptarët tashmë banonin në Shqipëri; siç kujtoj se e kam treguar edhe vetë bindshëm
(në ZfsPh.XXVI), kjo tezë është kryekëput e gabueshme sepse të gjithë emrat parasllavë
të Shqipërisë, që sot përdoren nga shqiptarët, shqiptarët i morën me ndërmjetësimin e
sllavëve”.[ Poai, poaty, fq. -709.]
Ky pranonte megjithatë se „Ç'është e drejta, nuk mund të pranohet që i gjithë ndikimi
sllav mbi shqiptarët të ketë ndodhur që në krye të herës në hapësirën e sotme të
Shqipërisë; aq më parë duhet të llogarisim edhe me atdheun e kryehershëm të shqiptarëve
dikund në pjesën qendrore të Ballkanit, pas gjithë gjasësh pikërsht në pjesën lindore të
Serbisë, në pjesën perëndimore të Bullgarisë dhe në pjesën veriore të Maqedonisë”. Në të
mirë të tezës së tij autori ynë i sillte dëshmitë e ndërmjetësimit të shqipfolësve nga goja e
të cilëve sllavët i morën emrat e qyteteve më të mëdha të kësaj hapësire.
Për këtë autori ynë i sjell shembujt Nish, Shkup, Shtip, Ohër etj: për të përfunduar se „Në
këtë mënyrë protoshqiparët në atdheun e tyre të kryeherëshëm në pjesën qendrore të
Ballkanit do të kenë qenë nën ndikimin si të serbishtes ashtu edhe të bullgarishtes.”
[Popović: Die Einwanderung ..., fq. 717: „Allerdings kann nicht angenommen werden,
dass der ganze slavische Einfluß auf die Albaner erst auf dem Gebiet des heutigen
Albanien stattgefunden hat, vielmehr müssen wir auch mit der früheren albanischen
Heimat irgendwo im Zentrum des Balkans rechnen, wohl gerade in Ostserbien,
Westbulgarien und Nordmazedonien.»;.[...] „So konnten die Uralbaner in ihrer frühen
zentralbalkanaischen Heimat sowohl unter serbischem als auch unter bulgarischem
Einfluß stehen”.]
Përkundër rrethanës që I. Popović ishte ithtar i tezës së prejardhjes thrakase të shqipes
(sh. më lart) sipas së cilës vendi i formimit të shqipes do të dilte të ishte Dardania e
lashtë, autori ynë sikur, një herë për një herë, heq dorë nga qëndrimi i tij sepse kjo tezë ia
prish pak punën në një segment kardinal të dijes së sllavistikës. Dhe, ky segment ka të
bëjë me shkaqet që dy gjuhë sllave sot territorialisht fqinje: serbishtja e bullgarishtja janë
aqë të ndryshme njëra nga tjetra.
Përkitazi me këtë autori ynë përpiqet ta relativizojë deri në mohim mendimn e dijetarit
holandez Wan Wijk. I. Popović shkruante: „Megjithatë merret për e pranueshme që
rumanishtja ose thënë më mirë protorumanishtja nuk u kristalizua në Daki porse në
Ballkanin e mirëfilltë dhe pikërisht në hapësirën e pjesës lindore të Serbisë dhe atë
perëndimore të Bullgarisë; kështu sqarohet teoria e van Wijk -ut sipas së cilës
serbokroatishtja nga njëra dhe bullgarishtja nga ana tjetër u zhvilluan aqë ndryshe sepse
pikërisht në kohën e dyndjeve të para të sllavëve të jugut këta ishin të ndarë njëri nga
tjetri nga një zonë e gjerë romane në Serbinë lindore e në Bullgarinë perëndimore. Dhe,
megjithmend, ndyshimet midis serbokroatishtes dhe bullgarshtes - vështruar në këndin e
sllavistikës - janë shumë të mëdha e shumë të lashta.
Megjithatë, unë i konsideroj dallimet serbokroate - bullgare të jenë paraballkanike dhe
besoj se ato u zhvilluan që në atdheun e kryeherëshëm sllav” [ I. Popović: Die
Einwanderung ..., fq. 715 -. 716: Doch wird gewöhnlich angenommen, dass sich das

14. Rumänische, oder, besser gesagt, das Urrumänische, nicht in Dacien, sondern auf dem
eigentlichen Balkan kristallisiert hat, und zwar auf dem Gebiet Ostserbiens und
Westbulgariens; auf diese Weise erklärt sich die Theorie van Wijks, nach welcher sich
das Serbokroatische einerseits, das Bulgarische andererseits deshalb so verschieden
entwickelt haben, weil sie bereits zur Zeit der ersten südslavischen Einwanderung auf
dem Balkan durch eine breite romanische Zone in Ostserbien und Westbulgarien getrennt
waren. Und tatsächlich sind die Unterschiede zwischen dem Serbokroatischen und dem
Bulgarischen – vom slavistischen Standpunkt aus – sehr scharf und sehr alt. Trotzdem
halte ich die serbokroatisch-bulgarischen Unterschiede für bereits vorbalkanisch und
glaube, dass sie schon in der slavischen Urheimat entwickelt worden sind”.] të tyre.
Në të vërtetë dijetari sllavist me namë e me orë N. van Wijk thoshte se rumunët ose së
pakut një pjesë e këtij populli ishte popullatë autoktone në hapësirën e Ballkanit Jugor,
(kjo) dëshmohet përmes rrethanës se serbët dhe bullgarët ishin në mesjetën e herëshme të
ndarë nga një popullatë autoktone josllave. Kjo popullatë josllave, sidomos në Dardani
ishte, sipas sllavistit holandez van Wijk, popullatë romane: „Një shembull i bazuar mbi
nomenklaturën gjeografike ka treguar që emrat e vjetër romanë të qyteteve janë
konservuar para se gjithash në provincat Dacia Mediterranea, Dardania e Praevaalis, apo
thënë ndryshe në zonën që e ndan Danubin, në veri e në verilindje të Sofjes, në Adriatik
dhe që sajon një zonë të ndërmjeme, ngase këtu nuk mund të gjendet ndonjë gjurmë e
fiseve të vjetra bullgare e serbo - kroate.
Të gjitha të dhënat përputhen bashkarisht nëse paravendojmë që të dyja grupet sllave
ballkanike ishin të ndara nga një zonë romane e Ras-it (SG: Rashës) përafërisht më 1200
apo pikërisht në këtë periudhë”, [ N. Van Wijk: Les langues slaves ( de l`unité à
pluralité ), Hage 1956, fq. 103.: Un examen approfondi de la nomenclature géographique
a montré que les anciens noms des villes romains furent conservés surtout dans les
provinces Dacia Mediterranea, Dardania et Praevaalis, autrement dit dans la zone qui
relie la Danube, au Nord et au Nord-Ouest de Sofia, a l’ Adriatique , et qui forme la
région intermédiaire mentionée plus haut, où l’ on ne trouve aucune trace d’ anciennes
tribus bulgares et serb-croates. Toutes les données concordent donc ensemble, si nous
admettons que les deux groupes de Slaves Ballkaniques étaient séparés par une zone
romane de Ras probablement jusqu’en 1200, ou même au délà cette époque”] ndërsa
sllavisti i merituar rumun Emil Petrovici kujton se ajo popullatë që i ndante këto dy degë
të sllavëve, përkatësisht bullgarët e serbët, ishte pikërisht popullatë shqiptare. [sh. Istoria
poporului român aglindită în toponimie, Studi de dialektologie şi toponimie, Bucureşti,
1970, fq. 242]
Përhapja me forcë e serbëve, përkatësisht pushtimi i hapësirës etnlinguistike shqiptare të
Dardanisë antike në shek. 12 nga serbët mbështetet edhe nga histsorianë serbë të
gjuhësisë. Kështu, dialektologu serb A. Belić konstatonte psh. se zhvillimi i dialekteve të
serbishtes është i pandashëm nga procesi i kolonizimit serb të Kosovës së sotme.
Menjëherë pas pushtimit të Kosovës në vitin 1912, ai shkruante se: „Drejtimin e
kolonizimit serb mund ta karaktzerizojmë përgjithësisht sipas qendrave dhe selive të
sundimtarëve serbë si para ashtu edhe pas Betejës së Kosovës. Këto qendra e seli u
shtrinë në shek. 13 nga Ras- i (Arsia parasllave, serb. Raška, afër Novi Pazar- it) në

15. drejtim të Prishtinës. Prej këndej depërtoi pastaj në shek. 14, gjatë kohës së sundimit të
carit Dušan, në drejtim të Prizrenit e të Shkupit. [...] Në mbështetje të gjithë kësaj mund
të thuhet se gjuha e shtetit të vjetër serb e kishte për qendër Rashën.
Kjo gjuhë shërbeu për bazë të zhvillimit të këtyre dialekteve. Derisa gjuha jonë
(mendohet serbishtja S. G.) në jug të Maleve të Sharit dhe të Shkupit u zgjerua në drejtim
të Prilepit e të Velesit dhe në vende të tjera e ruajti formën e saj arkaike, nën ndikimin e
të folmeve jugore maqedone rrënzë Sharit u krijua në Prizren e në vendbanimet përreth tij
në drejtim të Shkupit e të Kumanovës e folmja e Prizrenit, veçoritë më të moçme të së
cilës i heqin rrënjët nga shekulli 12”.[ sh. A. Belić, Stara Srbija s istorisko - jezične tačke
gledišta, Beograd 1912, fq. 7 - 9.]
Por, kur po fliste për topoiniminë parasllave të hapësirës që sot e zënë bullgarishtja dhe
serbishtja, I. Popović vërente se emri Singidunum i qytetit, përkatësisht i kështjellës që
serbët do ta përkthejnë më vonë në Beligrad / Beograd, I. Popović e konteston mendimin
e pranuar gjerë të prejardhjes kelte të këtij emri. Autori ynë kujton, ndryshe nga të tjerë,
se ky do të jetë një emër me prejardhje thrakase. Për këtë tezë të veten autori i sjell për si
dëshmi ekzistimin e emrave thrakë Σίγγος, Σίγγιδαύα, Σίγγιδάυα të vendeve, të cilët
(emra) poashtu e paskan kuptimin „kështjellë e bardhë” - pikërisht atë kuptim të cilin do
ta kishte edhe sikur ky të rrjedhte nga keltishtja. Emri Singidunum po rrjedhka, sipas këtij
dijetari, nga një trajtë thrakase*Singidava. [khs.Ivan Popović: Bemerkungen ..., fq. 103]
Për një tjetër toponim parasllav pikërisht të rrethinave të kryeqendrës së sotme të serbëve
- Beogradit, I. Popović e konsideron edhe emrin e katundit Vŕčin në rrethina të Beogradit.
Ky, duke u pajtuar me sqarimin që më parë e kishte dhënë dijetari serb V. Čorović, e
rindërton për këtë toponim një trajtë latine * Ὂrcinum, *Urcinium (templum) të një
tempulli që i paska qenë kushtuar hyjnisë Orcea. Lat. *Orcinum, *Urcinium po jepka në
serb. rregullisht *Vъčinъ Vrčin. khs. për këtë edhe kalimet Vrm nga Ὂρμος, Vrsar nga
*Ursaria (ital. Orsera), Vrdovo; Ἄρδιον ὂρος. Tek zhvillimi më tej i këtij emri nuk paska
ndodhdur likuidometateza, karakteristike për sllavishfolësit „ romanishtja anonte kah një
kalim në rom. në o- kundrejt kalimit në ǔ- dhe tngulli *ъ-, i serbishtes e dha një *ъ- *uъ-.
Tingulli palatal č- i takon romanishtes së Ballkanit Lindor („protorumanishtes”) dhe jo
sllavishtes (në sllavishten do të pritej vetëm një c, si tek Cavtat = Civitate etj.”.[ khs.
Popovć: Bemerkungen ..., fq 103.]
Përveç kontinuitetit të emrave thrakas e romanë - ballkanikë, I. Popović gjen në hapësirën
e sotme të Serbisë edhe toponime me prejardhje ilire, përkatëisht dardane. Kështu, për
emrin Bὂleč të një katundi të Serbisë autori thotë se nuk ka kurrfarë lidhje me sllav.
bolęti, Boleslavъ. Kjo sepse nga një *Bolęt, *Bolęt- mund të pritet vetëm një posesiv
*Bolećъ, me -ćъ dhe kurrsesi me -č. „Këtu kemi të bëjmë me një formim „ilir” me -ent-įo
ose me –etįo; për formimin khs. Bolentium mbi lumin Drava (dhe Bulet në rrethina të
Dubrovnikut nga Bulentum), ilir. Baletium (Itali), *Baletium në Shqipërinë e Veriut; sot
shq. (Maja) Ballecit.” [Poai, poaty, fq. 103 -104.]

16. „Më i besueshëm duket toponimi Bračin në rrethina të këtij të fundit (Vërsar -it) nëse
këtë e krahasojmë me emrin „dardan” Βράτιστα ; natyrisht që këtu do të kishim të bënim
me një derivacion tjetër; në këtë hapësirë, rastet e këtilla janë normale. Në një Βράτιστα,
përkatësisht *Bráčišta, do të kishim një prapashtesë thjesht shqipe sh-; tingulli *č i
shqipes u shndërrua në s vetëm pas marrjes së huazimeve më të vjetra sllave.”- shkruante
në vazhdim I. Popović. [ Poai, Bemerkungen ..., fq 108.]
Më shumë gjurmë toponimike ilire në hapësirën që sot e zë Serbia sjell dijetari bullgar I.
Duridanov. Në një punim të tijin të botuar më shumë se 40 vite më parë .[sh. Illyrische
Flussnamen in Serbien, në Linguistique Balkanique VI/ 1963, Sofia, 163, fq. 102 - 117],
ky dijetar i mori në trajtim emrat ilirë të lumenjëve në regjionin (sistemin) e Kolubara -s,
përkatësisht të distriktit të Valjevo -s në jugperëndim të Beogradit.
Trajtimin e prejardhjes së vetë emrit Kolubara të këtij lumi autori e nis me emrin e një
lugine të quajtur Kalabarina në katundin Donja Oruglica, (shqip Huruglicë) të rrethit
(„srez”) Jabllanica në regjionin Klisura të Moravës së Jugut. Trajta parasllave e emrit të
kësaj lugine do të ketë qenë, sipas Duridanov -it, *Kalabara, nga e cila u krijua më vonë
një mbiemër posesiv Kalabarina me prapashtesën sllave -ina. Duke e inkuadruar këtu
emrin e lumit më të madh Kolùbara të këtij regjioni, autori paravendon se këtu kemi të
bëjmë në të vërtetë me një emër në dy variante: Kalabara dhe Kolubara, trajta e
kryeherëshme e të cilave do të ketë qenë Kalabara ose*Kolobara. Te ky emër autori ynë e
sheh një emërtim kompozitë të formuar nga rrënja ieur. *kel- „i zi, i errët” dhe nga fjala
ilire bara e cila i korrespondon të trakishtes para dhe të shqipes bërrakë.
Po të kishte pasur një kontinuitet të drejtpërdrejtë sllav të emrit ilir Kalabara (nga ieur.
*Kolobara) atëherë në sllavishten ky emër do të duhej të reflektohej si *Kolobara. Së
këndejmi autori kujton se emrin ilir *Kalabara sllavët e morën me ndërmjetësimin e
romanëve ballkanikë të cilin emër, mbi bazën e etimologjisë popullore, këta të fundit e
kishin ndryshuar në *Kolumbar(i)a, sikur ai emër të kishte diç të përbashkët me trajtën e
shumësit të lat. columbarium. „që ka të bëjë me pëllumbat”. Kuptimi i kryehershëm ilir i
emrit Kolubara të lumit është, sipas I. Duridanov, „lum i zi, i errët”.
Një tjetër lum që mban emër ilir është edhe Őbnica. Ky emër rrjedh nga ieur. ab- „ujë,
lum” khs. lat. amnis (<*abnis), irl. e vj. ab (*aba), gjin, abae „lum“, përkrah abann, gal.
brit. Abona (emër lumi), let. Abava (emër lumi)etj. Trajta e kryeherëshme ilire e emrit të
këtij lumi do të rrjedh, sipas autorit tonë, nga rrënja e paravenduar ilire Ab-in- ose Ab-on-
Ky emër do të ketë kaluar në sllavishten (serbishten) në harmoni me rregullat fonetike të
sllavishtes së pari në *Obьnъ përkatësisht *Obъnъ e më vonë në Ob(a)n, gjen. Obna. I
njëjti fenomen do të ndodhte edhe sikur emri i këtij lumi të rridhte nga rrënja ilire *apa
(apas, apis) „ujë, lum” khs. emrin ilir të lumit Ap-sus, gjin. Aponus (emër i një burimi).
Në atë rast, trajta e kryeherëshme ilire *Apin-um ose *Apon-um do të jepte në serbishten
së pari *Opьnъ, gjin. *Op(ь)na, e pastaj Oban, Obna - përfundon autori.
Kur po e trajtonte prejardhjen e emrit të lumit e të katundit homonim Ràbas, I. Duridanov
e lejonte mundësinë që ky emër të mund të konsiderohet për emër ilir dhe se për të ka dy
mundësi interpretimi. Sipas mundësisë së parë, emri do rridhte nga ieur. *orbh- „i errët”

17. > ilir. *arb-, ku bien emrat ilirë Arba (Plin. III 140, CIL 111 2931), Ἄρβα (Ptol. 11 16,8),
Ἄρβαη (Konst. Porpf. De adm. imp. 29) - ujdhesë e qytet në brigje të Adriatikut (sot
kroat. Râb, gjin. Rába). Sipas mundësisë së dytë, emri do të rridhte nga ieur. *rabh-,
*rebh-, në lat. rabiēs „tërbim, çartje”, ind. e vj. rábhas- „vrull, dhunë”, rabhasá- „i egër, i
vrullshëm, i furishëm”etj.
Autori sjell në vazhdim emrin dak të lumit ‛Paßώv (Ptol. 3, 8, 2) sot rum. Jiul; emrin
thrak. (frigas) të lumit ‛Pήβας (Ptol. 5, 1, 5); emrin ilir të lumit Arrabo fl. (Tab. Peut.) dhe
Άραβών (Ptol. II 11, 3.14, 1.15, 1), për t’i krahasuar këta me emrin e lumit hungar. Rába,
gjerm. Raab, sllav. Raba - degë e lumit Drava në Austri e në Hungari bashkë me degët
Rabica (hung. Rábcza) dhe Rabanica ose Rabnica (Rabaniza 1051, gjerm. Rabnitz) në
landin Steiermark të Austrisë. Në pjesën jugore të Malopolska „Polonia e Vogël” është
edhe një emër lumi Raba (dega e djathtë e lumit Visla) të cilin, kështu thotë I. Duridanov,
„T. Lehr-Spławinski e mban me të drejtë për emër ilir”. Autori ynë i inkuadron këtu edhe
emrat Rabiša, liqe ose kënetë e katund në rrethin Belogradčik të Bullgarisë
veriperëndimore, të cilin ky e merr porse për emër thrakas. Trajta ilire e emrit Ràbas do të
ketë qenë *Arbas-us ose *Rabas-us, sepse për të dyja mundësitë ka shembuj nga emra që
mbahen për të ilirëve.
Për emrin e lumit Ljig, gjin. Ljiga të rrethinave të Valjevo -s autori lejon 4 mundësi
interpretami:
1. Pa shumë vështirësi ky emër mund të lidhet me ieur. *leig-, *loig- „kërcej, bëj të
dridhet”. Për dëshmi të motivimit të emrave të lumenjve me fenomenin e dridhjes, të
kërcimit autori i sjell emrat bullgarë të lumenjëve Skakavica, Skakavec, Skakač, dhe ata
germanë Spring, Gespring.
2. I mundshëm do të ishte edhe interpretimi i këtij emri nga rrënja ieur. *(o)leig- khs.
shqip lig „i keq, i ligësht”, ligë „ligësi, shpirtkeq”, kuptim ky që gjendet tek emrat sllavë
të lumenjve e të vendeve të dala nga sllav. *zъlъ „i keq, shpirtkeq„ ose nga mbiemri
*ljutъ „i vrazhdë, i tmerrshëm, i egër” si psh. emri i katundit Zli potok në krahinën e
Gorës (Kosovë) tek emri bullgar i lumit Zla reka etj.
3. Sipas kësaj mundësie emri Ljig i lumit do të lidhej me ieur. *(s)leig- „llucë, rrëshqas”,
një zgjerim në *lei- „tokë e rrëshqitshme për shkak të lagështisë”. Autori ynë e përmbyll
këtë mundësi kështu: „Nëse rrënja ieur. *lēi- „ujis, rrjedh, pikon” nuk mund të ndahet nga
*lei- „tokë e rrëshqitshme për shkak të lagështisë”, atëherë mund të paravendohet një
*ligos e ilirishtes nga ieur. *(s)ligos me kuptimin „vërshimë, lum, tokë moçalike” dhe
4. Fort pak i mundshëm është sqarimi i këtij emri nga ieur*lag-: lug „i zi, kënetë”.
Kuptimi i kryehershëm i emrit të këtij lumi do të ketë qenë përafërsisht „(lum) i zi, i errët,
(lum) kënetë”. Kundër këtij interpretimi do të fliste rrethana që të gjithë emrat ilirë të
dalur nga rrënja lug- dalin me një u të shkurtër khs. psh.: Lugio - Lugione (It. Ant. 244, 2;
Tab. Peut.), Lugione (Rav. IV 20 [220, 7]); Λουγίωνον (Ptol. 11 15, 3); ἔλος Λούγεον
afër Τεργέστε (Strab. VII 5, 2), sot Liqeni i Criknicës apo Ligata e Lubjanës në Slloveni.
Për emrin e lumit Kačer, dega më e madhe e lumit Ljig, Duridanov e hedh kategorikisht
poshtë mundësinë e prejardhjes së tij nga fjala slave kača „gjarpër”. Më e mundshme i
duket autorit tonë që ky emër të rrjedh nga një trajtë e kryeherëshme ilire *Kuk-er-us që

18. lidhet me rrënjën ieur. *kuk-: *keuk- „lakoj, kthesë”. Në këtë rast emri i këtij lumi do ta
kishte kuptimin „Lum i shtrembër”. Në të mirë të kësaj etimologjie autori sjell për
shembull emrat ilirë të vendeve: Cucconae, var. Cocconae (Rav. IV, 19) - ky vend
ndodhej në një kthesë të lumit Drava; Cuccium (Cucci, Lok., It. Ant. 243, 2; Cucctlo Tab.
Peut.), stacion në brigje të lumit Drava - sot Ilok në Slavoni ose Šarengrad. Kjo rrënjë
indoeuropiane gendet në shkallën e saj të plotë tek emri dardan κακαλία (Apuleius 8) i
lules së malit, nga një *kauk-al- me ndërrimin ilir. au në a para konsonantit. Tek emri
Kačer i këtij lumi, me prejardhje ilire është edhe prapashtsa -er, e cila është dëshmuar
ndër emra ilirë të lumenjve e të vendeve, khs. Iader, Rider .
Autori ynë e pranon mendimin e shfaqur kaherë nga T. Maretić se emri Bòsuta; emri
homonim i një dege të madhe të majtë të Savës dhe emri Bòsut i një përroi të katundit
Otok të Vinkovcit në Sllavoni janë emra parasllavë. Duridanov ua shton këtyre edhe
emrin Bosuta të një lumthi - degë e lumit Kačer (sh. më lart) Emri i lumit Bosut të
Kroacisë e pra edhe ky i Serbisë rrjedhin nga emri ilir Basunt- khs. amnis Bacuntius (i
shënuar gabimisht në vend të Basuntius te Plin. III, 148), ose nga trajta ilire Basant-, khs.
stacionin ad Basante (Tab. Peut), që ishte në brigje të këtij lumi.
Për emrin Onjeg të një dege të lumit Ljig, Duridanov e hedh poshtë mundësisë e
prejardhjes së tij nga sllavishtja apo edhe nga keltishtja. Sipas këtij, emri i këtij lumi
mund të lidhet:
1. me ieur. *ond-, *nd- „gur, shkëmb”. Trajta e kryeherëshme ilire e këtij emri do të ketë
qenë *And-eg-os. *And-eg-us. Zhvillimi fonetik i *Andeg- në serb. Onjeg mund të
shpjegohet kështu: A. Mayer ka konstatuar kaherë se togu i kryeherëshëm -nd- është
shndërruar në ilirishten herë pas here në -nn- (> -n-). Kjo shihet mirë tek emri Dinara i
maleve, emri i të clave rrjedh nga ilir. Dindar. Ky fenomen do të ketë ngjarë edhe tek
emri ynë *Andeg- > Anneg- > Aneg. Trajta e mëvonësshme ilire *Aneg- do të jepte në
sllavishten një *Onegъ. Kuptimi i kryehershëm i emrit të këtij lumi do të ketë qenë i
ngjashëm me kuptimin e emrave sllavë të jugut të lumenjve Kamenica ose
2. tek emri Onjeg mund të mëshihet një emër i kryeherëshëm kompozitë ilir si psh. *An-
egos ose An-egus, i formuar me parashtesën an- si pjesë e parë e emrit e cila (pjesë)
dëfton atë që rri përballë, siç shihet si psh. tek emrat ilirë të vendeve An-derva (afër
Derva -s), An-dautonia (përballë Dautonia -s në brigje të Savës).
Emrin Mārica të një lumi të vockël që derdhet në Kollubara, bashkë me emrin homonim
të lumit në Bullgari dhe me emra përrockash e lumenjsh të vegjël të tjerë në Serbi e në
Mal të Zi, Duridanov i lidh me ieur. *mor(i) > ilir. mari- „liqe; bërrakë”. Nga kjo rrënjë
ieur. rrjedh edhe emri dakas i lumit Μάρισος (Strab. III 304, VII 3, 13) sot hungar.
Maros, rum. Mureş.
Emrat e mësipërm të lumenjëve në Serbi Duridanov i konsideron me prejardhje ilire,
përkatësisht trajta sllave të huazuara nga ilirët por që, kryesisht për shak të ndajmbathjes
së prapashtesës slave -ica, nuk mund të dihet më struktura parasllave e tyre.

19. Emri i fundit i lumit që trajtohet në këtë punim të dijetarit bullgar, është emri Ub në
rrethin Tamnava -s. Bazë e këtij emri është rrënja ieur. *omb(h)-: *emb(h)- „i lagështt,
ujë”. Nga një trajtë ilire *Ambos ose *Ambus në sllavishten do të mund të dilte së pari
një trajtë Obъ e pastaj në serbishten do të ketë pasuar trajta Ub. Këtë emër e mban edhe
një qytetth në brigje të këtij lumi.
Mbi bazën e kësaj gjendjeje të hidronimisë së sistemit të Kollubarës, I. Duridanov nxjerr
tri përfundime:
1. Popullata më e vjetër e kësaj hapësire ishte popullata ilire
2. Në kohën e dyndjes sllave në tokat në jug të Danubit e të Savës, përafërsisht nga fundi
i shek. VI, popullata ilire i ishte nënshtruar një procesi intensiv të romanizimit, rrethanë
kjo që mund të dëshmohet mbi bazën e trajtës romane Kolumbar(i)a të emrit të lumit
kryesor Kolubara als të këtij regjioni.
3. Kur sllavët (serbët) u bënë banorë vendës të regjionit të Kollubarës, këta i morën
pjesërisht emrat ilirë të lumenjve dhe pjesërisht krijuan trajta sllave të tyre. Rrethana që u
ruajtën 9 emra ilirë të lumenjve, mund të shpjegohet si rezultat i një bashkëjetese
paqësore të sllavëve me ilirë të romanziuar, të cilët u bashkëshkrinë në këta të fundit,
përkatësisht në sllavë.
Të dhënat janë sipas slavistëve Ivan Popović e Ivan Duridanov
Përgatitit për botim në Floart-Press:Flori Bruqi