12 lurra eta lurraren dinamika

1. 1
12 - LURRA ETA LURRAREN
DINAMIKA

2. 2
1-2 UNIBERTSOAREN ETA EGUZKI
SISTEMAREN SORRERA ETA
BILAKAERA
 BIG BANG-aren TEORIA
 EGUZKI SISTEMAREN SORRERA
 ASTROEN TAMAINA

3. 3
3
3 LURRAREN AZTERKETA
 Lurraren egitura eta osaketa aztertzeko bi
metodo daude:
 Zuzeneko metodoak: in situ edo
laborategian
 Zeharkako metodoak: lur barneari
buruzko hipotesiak egiten dira, baina
zuzenean lurra aztertu gabe

4. 4
4
3.1. Zuzeneko metodoak
 LURRAZALEKO HARRIAK BEHATZEA
 Harriak lur barnean sortzen dira eta azaleratu egiten dira ondoren
 Laba moduan edo mendikateak eratzean azaleratu
 MEHATZEAK ETA ZUNDAKETAK
 Lortu den sakonera handiena: 12 km
 Tenperatura bertan: 180ºC
 LABORATEGIKO ESPERIENTZIAK

5. 5
5
3.2. Zeharkako metodoak
 METODO GRABIMETRIKOAK
 Garbitateak eragindako azelerazioa (g) neurtzen da
 Grabimetroa erabiltzen da horretarako
 Lur barruko harrien dentsitatean aldaketak adierazi ditzake

6. 6
6
 METODO MAGNETIKOAK
 Eremu magnetikoaren intentsitatea neurtzen da lurreko
puntu desberdinetan
 Kanpoko nukleo urtuak barruko nukleo solidoaren
inguruan birak ematearen ondorioz sortzen da
 Harrien mineralen orientazioan du eragina

7. 7
7
 METEORITOEN IKERKETA
 Lurraren osaketaren antzekoa dute, lurra meteoritoen
talketatik osatu zela uste baita
 Hiru mota:
 Sideritoak
 Siderolitoak
 Litometeorikoak
DENTSITATEA

8. 8
8
 METODO GEOTERMIKOAK
 Lurraren barneko tenperatura lurrazalean nola banatzen
den aztertzen du
 Lurra sortu zeneko beroa askatzen doa pixkanaka eta
gainera material erradiaktiboek ere beroa igortzen dute
 Lurrazal meheako guneetan
edo bulkanismoa dutenetan
 Ozeano hobietan eta
lurrazal lodiko guneetan
T altuak
T baxuak

9. 9
9
 METODO ELEKTRIKOA
 Harriek elektrizitatea garraia dezaketen aztertzen da
 Harriak zenbat eta porotsuago ur gehiago
 Harriek zenbat eta ur gehiago elektrizitatea hobeto
garraiatu

10. 10
10
 METODO SISMIKOA
 Lurrikarek sorturiko uhinek dituzten aldaketak (norabidea eta abiadura)
aztertzen dira
Uhin motak
o P uhinak: hedapena
eta bibrazioa norabide berekoa
o S uhinak: bibrazioa
perpendikularra da hedatze
norabidearekiko
o Azalekoak: P eta S uhinak lurrazalera iristean
o Rayleigh (R): olatu mugimendua
o Love (L): suge mugimendua

11. 11
11
LURRIKAREN BANAKETA LUR PLANETAN
 Plaka litosferikoen mugetan gertatzen dira gehienbat

12. 12
UHIN SISMIKOEN JOKABIDEA
 Uhinek zeharkatzen dituzten harrien gogortasuna handitzean,
uhien abiadura handitu egiten da
 Zenbat eta sakonago, abiadura handiagoa, materialak gero eta
dentsoagoak direlako
 P uhinak dira azkarrena
 Material solidoak zeharkatzeko gai dira P eta S uhinak
 Material likidoak zeharkatzeko gai P uhinak bakarrik dira
 Uhinek, material batetik bestera igarotzean bi gauza egin ditzakete:
islatu edo errefraktatu Uhinen norabide eta abiadura aldaketak
neurtuz, lur barneko eten sismikoak non dauden jakin dezakegu.

13. 13
13
 Mantua solidoa da P eta S uhinak igarotzen baitira
 Kanpo nukleoa aldiz likidoa izan behar da, P uhinak soilik pasatzen
baitira
 Barruko nukleoa ezin da jakin irudi horren arabera, baina solidoa da

14. 14
4.1. Lurraren barrualdeari buruzko ereduak
 Lur barnea geruzatan banatua dagoela esaten da. Geruza
horiek sailkatzeko bi eredu erabiltzen dira:
 Eredu dinamikoa: lur barneko materialen mugimendu,
dentsitate eta egoera fisikoaren arabera definitzen dira geruza
desberdinak

Eredu geokimikoa: lur barneko materialen konposizio kimikoa
aztertuz bereizten dira geruzak
4 LURRAREN EGITURA

15. 15
EREDU DINAMIKOA EREDU GEOKIMIKOA

16. 16
4.2. Gaur egungo eredua
 Aurreko bi ereduen konbinazioa da
 Aztertuko diren geruzak:
 AZALA: - Ozeanikoa (0 – 3/15 km)
- Kontinentala (0 – 30/70 km)
 MANTUA: - Goikoa (3/70 – 670 km)
- Behekoa (670 – 2900 km)
 NUKLEOA: - Kanpokoa (2900 – 5100 km)
- Barrukoa (5100 – 6371 km)

17. 17
AZALA
 Mohorovicic-en etengunean amaitzen da
 Ozeanikoa eta kontinentala daude
 Egitura nola aztertuko den:
EGITURA BERTIKALA
EGITURA HORIZONTALA

18. 18
Azal ozeanikoa
 Egitura horizontala:
 Hiru atal ditu: lautada abisala, dortsala eta ertz
kontinentala
 Beheko irudian ikusten dira hiru atal horiek.
 Gaztea da (180 milioi urte), batez ere dorsaletik gertu, bertatik ari baita
sortzen

19. 19
 Azal ozeanikoen adina: gorria gazteena, urdina zaharrena

20. 20
 Egitura bertikala:
 Lodiera: 3-15 km
 Geruzak: sedimentuak, basaltoak eta gabroak, kanpotik barrura
 Ibaiek ekarririko materiala
pilatuz osatzen da sedimentu
geruza
 Dortsalek kanporatutako
materialak hoztean osatzen da
basaltozko geruza
 Antzinatasuna: 180 milioi urte

21. 21
Azal kontinentala
 Egitura horizontala:
 Kontinenteek eta plataforma kontinentalek (ur azpian) osatzen
dute
 Kratoiak (lautadak) eta mendikateak bereizten dira
kontinenteen barruan

22. 22
 Egitura bertikala:
 Lodiera: 30 – 70 km
 Osaketa oso aldakorra
 Gainazalean gehienbat
sedimentu geruzak
 Antzinatasuna: zaharra. 500 milioi urtetik gora

23. 23
MANTUA
 Mohorovicic-en etengunean hasten da
 Gutenberg-en etengunean amaitzen da
 Zein bi zatitan banatzen da:
 Goiko mantua
 Nondik nora: 3/70 - 670 km
 Beheko mantua
 Nondik nora: 670 – 2900 km

24. 24
Goiko mantua
 Goiko parteak, eredu dinamikoan ikusi zen bezala, azalarekin
batera litosfera osatzen du
 Goiko geruza hori plaka litosferiko izeneko zatietan dago
zatikatua
 Litosferaren azpian mantua ez da guztiz solidoa neurri batean
urtuta dauden harriek osatzen dute
 Uhin sismikoen abiadura moteltzeak adierazten digu hori
 Litosferaren azpiko geruza horri astenosfera deitu zitzaion
 Halere, geruza hori ez dela benetako geruza bat esaten da orain,
uhin sismikoen jarrera hori bulkanismoa handiko lekuetan
soilik gertatzen delako

25. 25
Beheko mantua
 Uhin sismikoen abiadura igoera erakusten du bertan dauden
materialak goiko mantuan baino dentsoagoak direla
 Halere, nolabaiteko malgutasuna dute bertako materialek

26. 26
 Mantuaren eta nukleoaren arteko muga:
 Mantuaren azken 200 kilometroak hartzen ditu 20 km gora-
behera
 Uhin sismikoak moteldu egiten dira bertan
 Horrek adierazten du bertan dauden harriak neurri batean
urtuta daudela
 Material horiek gora joan daitezke mantutik litosferara

27. 27
NUKLEOA
 Gutenberg-en etengunetik lur erdiguneraino (2900- 6371 km)
 Gehienbat burdinez osatua, baina baita Ni, S eta O ere
 Zatiak:
 Kanpoko nukleoa:
 Distantziak: 2900 – 5100 km
 Egoera fisikoa: likidoa
 Korronteak ditu tenperatura aldaketen eraginez
 Horrek eremu magnetikoa sortzen du
 Barruko nukleoa:
 Distantziak: 5100 -6371 km
 Egoera fisikoa: solidoa

28. 28
5 LURRAREN DINAMIKA
AZALTZEKO HIPOTESIAK
 Mendien eraketari buruzko hipotesiak
 Finkotasunean oinarrituriko hipotesiak
 Mugimenduan oinarrituriko hipotesiak
 Kontinenteen jitoa
 Ozeano-hondoa hedatzeari buruzko teoria
 Plaketan teoria tektonikoa

29. 29
 Finkotasunean oinarrituriko hipotesiak:
 Kontinenteak ez direla mugitzen dio eta ez direla inoiz mugitu
 Mendiak indar bertikalen eraginez eratu zirela dio
 Mugimenduan oinarrituriko hipotesiak:
 Kontinenteak historian zehar mugitu egin direla dio
 Kontinenteen jitoa
 Alfred Wegener-ek proposatu zuen
 Ozeano hondoa hedatzea
 Itsas hondoen egitura hobeto ezagutu zenean, hauek mugitu egiten
direla konturatu ziren, dortsal ozeanikoen bi aldetara hain zuzen
 Plaken teoria tektonikoa
 Plaka litosferikoen mugimenduen eraginez mugitzen dira
kontinenteak

30. 30
Zerk forgatzen du kontinenteak mugitu egin direla?
FROGA GEOLOGIKOAK
o Urrun dauden kontinenteek puzle baten gisan bat egiten dutela
ikusi zuten
o Kontinenete bateko eta besteko mendikateen eta harrien artean
antzekotasunak ikusi ziren

31. 31
FROGA PALEOKLIMATIKOAK
o Orain dela 300 milio urte izan zen glaziazioak ildaska (marka)
batzuk utzi zituen harrien gainean
o Orain marka horiek kontinente desberdinetan ikusi daitezke,
adibidez:
o Horrek adierazten du kontinente horiek glaziazioa gertatu zen
garaian batuta zeudela

32. 32
FROGA PALEONTOLOGIKOAK
o Fosil antzekoak aurkitu dituzte elkarrengandik urrun dauden
kontinenteetan

33. 33
FROGA PALEOMAGNETIKOAK
o Harrien barruan dauden mineralen posizioa aztertzen da
o Hauek eremu magnetikoaren arabera orientazio jakin bat hartzen
dute eta sortu zirenean non zegoen zehaztu daiteke
o Ipar poloa desplazatuz joan da milioika urtetan zehar, baina
eurasiako datuak aztertuz eta ipar amerikako datuak aztertuz,
desplazamendu hori ez dator bat
o Horrek adierazten du kontinente horiek ez zirela beti leku berean
egon

34. 34
6 PLAKEN TEKTONIKARI BURUZKO
TEORIA
o Hiru ideia nagusi:
 Litosfera plaka izeneko zatietan banatua dago
 Plaka horiek mugitu egiten dira
 Plaken ertzetan jarduera geologiko handia dago
o Plaken osaketa:
 Plakek duten litosfera motaren arabera bi motakoak izan daitezke:
• Plaka ozeanikoak
• Plaka mistoak

35. 35
o Irudian ageri diran Lurrean dauden plaka litosferiko nagusienak

36. 36
PLAKEN ERTZAK
o Plakek ertzak hiru motakoak izan daitezke:
 Bloke dibergenteak:
 Plakak elkarrengandik urrundu
 Litosferia berria sortu
 Dortsalak osatu.
 Bloke konbergenteak:
 Plakak elkarrengana hurbildu
 Litosfera suntsitu
 Bat bestearen azpian sartu (ez beti)
 Alboko mugimendua dutenak:
 Faila eraldatzaile deitzen zaie

37. 37
6.2. Ertz dibergenteen dinamika
o Bi egitura mota osatzen dira inguru hauetan:
__________________ __________________
DORTSALAK RIFT-AK

38. 38
DORTSAL OZEANIKOAK
o Ezaugarri nagusiak:
 Luzera: 60 000 km batzuetan
 Altuera: 2000 m
 Mendilerro kopurua: 2
 Erdian: rift-a
 Sumendi jarduera: oso bizia
 Zerrenda paleomagnetiko simetrikoak

39. 39
KONTINENTE BARRUKO RIFT-A
o Ertz dibergenteak kontineteen barruan azaltzean osatzen dira
o Haran forma dute
o Denborarekin itsaso barruan sartu eta aurrerago dortsal
ozeaniko bat osatuko da bertan

40. 40
o Ertz dibergenteen eboluzioa.

41. 41
6.3. Ertz konbergenteen dinamika
o Bi plakek elkar talka egitean subdukzioa gertatzen da
o Dentsitate handiena duena, dentsitate txikiena duenaren azpian
sartzen da. Horrela osatzen da Benioff-en planoa
o Sismizitate eta bulkanismo handiko guneak izaten dira
o Plaka subduzitua angelu handiarekin sartzen da zaharra eta dentsoa
bada eta angelu txikiarekin gaztea eta arina bada
o Angelua zenbat eta txikiagoa izan, marruskadura handiagoa da eta
ondorioz lurrikarak indartsuagoak dira

42. 42
o Ertz konbergente motak:
OZEANO-OZEANO KONBERGENTZIA
o Plaka subduzitua zaharra eta dentsoa da
o Lurrikarak: ugariak
o Jarduera magmatikoa: ugaria

43. 43
o Sortzen diren egitura tipikoak:
Hobi ozeanikoa Uharte-arkua
ALEUTIARRAK
JAPONIA

44. 44
OZEANO-KONTINENTE KONBERGENTZIA
o Plaka ozeanikoa plaka kontinentalaren azpian sartzen da
o Angelu txikiarekin sartzen da
o Horregatik, sismizitatea handia da
o Gainera bulkanismoa ere handia da
o Ertzari paraleloa den mendikatea osatzen da
o Adibide tipikoa: Andeak

45. 45
KONTINENTE-KONTINENTE KONBERGENTZIA
o Plaka bat ere ez da bestearen azpian sartzen (subduzitzen)
o Horren ordez elkarren aurka talka egin eta mendikate bat sortzen da
o Adibide tipikoak: Himalaia

46. 46
6.4. Faila eraldatzaileen dinamika
o Bi plakek alboko mugimendua dute
o Dortsaletan agertzen dira gehienetan, 100 km-rik behin
o Marruskadura handia sortzen da failen artean eta horren ondorioz
jarduera sismiko handia egoten da inguru horietan
o Abibide tipikoa: Kaliforniako San Andres faila

47. 47
o Faila eraldatzaileak dortsal ozeanikoetan:

48. 48
6.5. Plaken barrualdeko dinamika
o Katean kokaturiko uharteen formazioa:

49. 49
o Prozesu geologiko batzuk plaken ertzetatik urrun gertatzen dira
o Mantu sakonetik harriak igo daitezke eta litosferan gune bero bat
osatu, harriak likido egoeran pilatuz
o Magma hori pixkanaka irten daiteke azal ozeanikoko puntu batean
uharte bolkanikoak osatuz
o Uharte horiek lerroan kokatzen dira, azal ozeanikoa desplazatu
egiten baita gune beroaren gainean
o Horrela, mutur batean daude uharte zaharrenak, aktibitate
bolkaniko txikia dutenak eta beste muturrean uharte gazteenak
aktibitate bolkaniko handiena dutenak
o Adibide tipikoa: Hawaii uharteak

50. 50
7 PLAKEN ERAGILEA
o Hiru eredu proposatu dira historian zehar. Hirugarrena da gaur egun
onartzen dena:
 Konbekzioaren eredua
 Astenosferaren eredua
 Sakoneko subdukzioaren eredua
o Hiru ereduek gauza bat dute komunean. Mugimenduaren eragilea
beroak lur barnean duen banaketa desorekatua da.

51. 51
7.1. Konbekzioaren eredua
o Konbekzioa-korronteak mantuan gertatzen dira
o Plaka litosferikoak flotatzen bezala daude korronte horien gainean
o Zergatik baztertu zen: mantua hain jariakorra ez zela jakin zelako

52. 52
7.2. Astenosferaren eredua
o Astenosferan gertatzen dira konbekzio-korronteak
o Zergatik baztertu zen: astenosferarik ez zegoela jakin zelako

53. 53
7.3. Sakoneko subdukzioaren eredua
o Konbekzio barreiatua mantu osoan gertatzen da
o Plakak mugitzea, subdukzio zonetan sartzen den litosfera ozeaniko
hotzak eragiten du. Hori behera doa inguruan dituen materialak
baino dentsoagoa delako.
o Lurperatzen den plaka horrek tira egiten dio gainerako plakari eta
dortsaletan azaleratu egiten dira harriak

54. 54
8.1. Litosferaren deformazioa
o Esfortzu motak.
Dibergenteetan Konbergenteetan
Alboko
mugimenduetakoetan
Zein plaka ertz motetan?
Distentsio esfortzuak
Konpresio
esfortzuak
Zizaila esfortzuak

55. 55
Deformazio plastikoa eta tolestura
o Deformazio plastikoetan, deformazioa gertatu eta mantendu egiten
da
o Tolesturak dira adibide ohikoenak

56. 56
Failak eta diaklasak
o Esfortzu handiegia bada, harriak apurtu egin daitezke
o Hautsitako harriak tokiz mugitzen badira: failak
o Tokiz mugitzen ez badira: diaklasak
FAILA DIAKLASA

57. 57
Deformazio elastikoa
o Deformazioa aldi baterakoa da
o Lurrikara handiak sortu daitezke gune hauetan