Harri sedimentarioak. BAXT. 1

1. PROZESU GEOLOGIKOAKPROZESU GEOLOGIKOAK
 Lurra etengabe ari da aldatzen, baina oso geldiro.Lurra etengabe ari da aldatzen, baina oso geldiro.
Milaka edo milioika urte igaro behar izaten diraMilaka edo milioika urte igaro behar izaten dira
aldaketaren bat antzemateko. Horregatik, milioialdaketaren bat antzemateko. Horregatik, milioi
urtekoa da denbora unitatea.urtekoa da denbora unitatea.
 Prozesu geologikoakProzesu geologikoak beroaren eta grabitatearenberoaren eta grabitatearen
arteko interakzioaren ondorio dira. Materialakarteko interakzioaren ondorio dira. Materialak
berotzen direnean gora egiteko joera dute; hoztenberotzen direnean gora egiteko joera dute; hozten
direnean, aitzitik, jaitsi egiten dira. Materialendirenean, aitzitik, jaitsi egiten dira. Materialen
etengabeko mugimendu hori da lurraren dinamikarenetengabeko mugimendu hori da lurraren dinamikaren
arrazoia.arrazoia.

2. PROZESU GEOLOGIKOAKPROZESU GEOLOGIKOAK
BARNE-ETA KANPO-PROZESU GEOLOGIKOEK MOLDATZEN DUTE
ERLIEBEA

3. KANPO-ERAGILEAKKANPO-ERAGILEAK
 ERAGILE METEOROLOGIKOAKERAGILE METEOROLOGIKOAK harriak puskatuharriak puskatu
edo kimikoki aldatzen dituzte, hau da,edo kimikoki aldatzen dituzte, hau da,
meteorizatzenmeteorizatzen dute harria. Ez dira mugitzen.dute harria. Ez dira mugitzen.
Adib. tenperatura-aldaketa.Adib. tenperatura-aldaketa.
 KANPO-ERAGILE GEOLOGIKOAKKANPO-ERAGILE GEOLOGIKOAK garraiatugarraiatu egitenegiten
dituzte harrien materialak, beraz, harriakdituzte harrien materialak, beraz, harriak
higatzekohigatzeko gai dira. Gainera, indarra galtzeangai dira. Gainera, indarra galtzean
material horiekmaterial horiek sedimentatusedimentatu egiten dira.egiten dira.
Adib. ibaia.Adib. ibaia.
Bi kanpo-eragile mota daude:

4. KANPO-ERAGILEAK ETAKANPO-ERAGILEAK ETA
KANPO-PROZESUAKKANPO-PROZESUAK
KANPO-ERAGILEAKKANPO-ERAGILEAK
 EragileEragile
meteorologikoakmeteorologikoak
 Kanpo-eragileKanpo-eragile
geologikoakgeologikoak
KANPO-PROZESUAKKANPO-PROZESUAK
• MeteorizazioaMeteorizazioa
(fisikoa edo(fisikoa edo
kimikoa)kimikoa)
• GarraioaGarraioa
• HigaduraHigadura
• SedimentazioaSedimentazioa

9. Meteorizazioa eta lurzoruarenMeteorizazioa eta lurzoruaren
eraketaeraketa
Lurrazaleko harriak estaltzen dituen geruza da lurzorua, eta bertan kokatzenLurrazaleko harriak estaltzen dituen geruza da lurzorua, eta bertan kokatzen
dira landaretza eta beste izaki bizidun batzuk.dira landaretza eta beste izaki bizidun batzuk.
Lurzorua jalkinez edo azaleratzen diren harriez, harri amez, eratua izanLurzorua jalkinez edo azaleratzen diren harriez, harri amez, eratua izan
daiteke.daiteke.
Lurzouraren eraketa prozesu luzea da eta hainbat etapatan gertatzen da.

13. GARRAIOAGARRAIOA
Meteorizazioaren ondoriozko materialak kanpoko eragileMeteorizazioaren ondoriozko materialak kanpoko eragile
geologikoek garraiatzen dituzte.geologikoek garraiatzen dituzte.
Bi garraio mota:Bi garraio mota:
•Era solidoanEra solidoan::

SuspentsioanSuspentsioan

JauzikaJauzika

BirakaBiraka

HerrestanHerrestan
•DisoluzioanDisoluzioan
GLAZIARRAK dira garraiatzeko gaitasun handien duten eragileak,dira garraiatzeko gaitasun handien duten eragileak,
ez dute materialak hautatzen.ez dute materialak hautatzen. HAIZEAK, berriz, oso garraio, berriz, oso garraio
selektiboa du.selektiboa du. IBAIEK eta ITSASOAKIBAIEK eta ITSASOAK garraiorako dutengarraiorako duten
gaitasuna glaziarren eta haizearen tartekoa da.gaitasuna glaziarren eta haizearen tartekoa da.

14. SEDIMENTAZIOASEDIMENTAZIOAKanpoko eragile geologikoek garraiatzeko gaitasuna galtzean, garraiatutakoKanpoko eragile geologikoek garraiatzeko gaitasuna galtzean, garraiatutako
materialak jalki egiten dira grabitatearen eraginez. Pilatutako materialeimaterialak jalki egiten dira grabitatearen eraginez. Pilatutako materialei
sedimentusedimentu esaten zaie.esaten zaie. SedimentazioaSedimentazioa da garraioa eteten deneanda garraioa eteten denean
gertatzen den prozesua.gertatzen den prozesua.
Disoluzio bidezko garraioan, ura lurruntzen denean disolbaturik zeudenDisoluzio bidezko garraioan, ura lurruntzen denean disolbaturik zeuden
gatzak prezipitatu egiten dira.gatzak prezipitatu egiten dira.
Era solidoan garraiatzen dituen materialak tamainaren eta pisuaren araberaEra solidoan garraiatzen dituen materialak tamainaren eta pisuaren arabera
jalkitzen dira.jalkitzen dira.
Zenbat eta luzeagoa izan garraioa, orduan eta gehiago higatuko dira.Zenbat eta luzeagoa izan garraioa, orduan eta gehiago higatuko dira.

15. SEDIMENTAZIOASEDIMENTAZIOA
 SedimentazioaSedimentazioa ez da prozesu etengabeaez da prozesu etengabea..
 Sedimentazio aldi bakoitzean sedimentuSedimentazio aldi bakoitzean sedimentu geruzageruza bat osatzenbat osatzen
da, beste une batzuetan jalkin direnetatik bereiz daitekeena.da, beste une batzuetan jalkin direnetatik bereiz daitekeena.
 Gainjartzearen printzipioarenGainjartzearen printzipioaren arabera, geruza segida bateanarabera, geruza segida batean
behean daudenak dira zaharrenak eta goikoak berrienak.behean daudenak dira zaharrenak eta goikoak berrienak.

16. SEDIMENTUAK HARRISEDIMENTUAK HARRI
SEDIMENTARIOAK BIHURTZEASEDIMENTARIOAK BIHURTZEA
 Sedimentuak harri sedimentario bihurtzenSedimentuak harri sedimentario bihurtzen
dituen prozesu multzoaridituen prozesu multzoari LITIFIKAZIOA edoLITIFIKAZIOA edo
DIAGENESIADIAGENESIA deritzo. Prozesu horiekderitzo. Prozesu horiek
lurrazalean bertan edo lurrazaletik hurbillurrazalean bertan edo lurrazaletik hurbil
daudenean eragiten dute, presio eta tenperaturadaudenean eragiten dute, presio eta tenperatura
moderatuetan.moderatuetan.
 Sedimentuen gainean geruza berriak jalkinSedimentuen gainean geruza berriak jalkin
ahala, aldatu egiten dira horiek jasaten dituztenahala, aldatu egiten dira horiek jasaten dituzten
baldintzak, eta aldaketa horren ondoriozbaldintzak, eta aldaketa horren ondorioz
gertatzen da litifikazioa.gertatzen da litifikazioa.

17. LITIFIKAZIO-PROZESUAKLITIFIKAZIO-PROZESUAK
 TrinkotzeaTrinkotzea
 ZementazioaZementazioa
 BerrorientatzeaBerrorientatzea
 OrdezkatzeaOrdezkatzea

18. TRINKOTZEATRINKOTZEA
 Goiko sedimentuen pisua jasatean, poroak etaGoiko sedimentuen pisua jasatean, poroak eta
bertako fluidoak (airea eta ura) murriztu egitenbertako fluidoak (airea eta ura) murriztu egiten
dira, eta sedimentuakdira, eta sedimentuak trinkotutrinkotu egiten dira.egiten dira.

19. ZEMENTAZIOAZEMENTAZIOA
 Sedimentuen artean dagoen urak hainbat gai dituSedimentuen artean dagoen urak hainbat gai ditu
disolbatuta, eta horiek prezipitatzen direnean, poroakdisolbatuta, eta horiek prezipitatzen direnean, poroak
betetzen dituzte. Era horretan, zementu erako gaibetetzen dituzte. Era horretan, zementu erako gai
batek elkartzen ditu zatikiak, eta horrek ere murriztubatek elkartzen ditu zatikiak, eta horrek ere murriztu
egiten du porositatea. Prozesu horriegiten du porositatea. Prozesu horri zementazioazementazioa
esaten zaio.esaten zaio.

20. BERRORIENTATZEA ETABERRORIENTATZEA ETA
ORDEZKATZEAORDEZKATZEA
 Beste prozesu batzuk: hala nola, mineral planarrakBeste prozesu batzuk: hala nola, mineral planarrak
berrorientatzeaberrorientatzea edoedo ordezkatzeaordezkatzea, hau da,, hau da,
sedimentuaren jatorrizko mineralak beste mineralsedimentuaren jatorrizko mineralak beste mineral
batzuetan eraldatzea sedimentutik kanpoko gaiekinbatzuetan eraldatzea sedimentutik kanpoko gaiekin
erreakzionatu ondoren.erreakzionatu ondoren.

21. FOSILTZEAFOSILTZEA
FosilFosil esaten zaio harrietan dagoen izaki bizidunenesaten zaio harrietan dagoen izaki bizidunen
edozein hondakini edo haren jardueraren edozeinedozein hondakini edo haren jardueraren edozein
arrastori.arrastori.
Fosiltzeko ezinbestekoa da sedimentuek hondakinakFosiltzeko ezinbestekoa da sedimentuek hondakinak
laster lurperatzealaster lurperatzea. Era horretan, saihestu egiten da. Era horretan, saihestu egiten da
beste izaki bizidun batzuen edo higaduraren ondoriozbeste izaki bizidun batzuen edo higaduraren ondorioz
sedimentuak suntsitzea, eta horrez gainera,sedimentuak suntsitzea, eta horrez gainera,
mikroorganismoen ondoriozko deskonposizioa eremikroorganismoen ondoriozko deskonposizioa ere
murriztu egiten da.murriztu egiten da.

23. ARIKETA

24. EGITURA SEDIMENTARIOAK:EGITURA SEDIMENTARIOAK:
estratifikazioaestratifikazioa
Harri sedimentarioen egitura bereizgarria ESTRATIFIKAZIOA da,Harri sedimentarioen egitura bereizgarria ESTRATIFIKAZIOA da,
hau da,hau da, estratutanestratutan edoedo geruzatangeruzatan agertzea.agertzea.
a)a) Taula formako estratifikazioaTaula formako estratifikazioa da ohikoena, sedimentazio-da ohikoena, sedimentazio-
aldiak egon direnean, hau da, sedimentazioa ez deneanaldiak egon direnean, hau da, sedimentazioa ez denean
jarraitua izanjarraitua izan

25. b)b) Estratifikazio masiboa,Estratifikazio masiboa,
estratifikazioa eten ezestratifikazioa eten ez
bada eta jarraitua izanbada eta jarraitua izan
bada, ezin dira geruzakbada, ezin dira geruzak
bereizi.bereizi.

26. EGITURA SEDIMENTARIOAKEGITURA SEDIMENTARIOAK
ESTRATU AZALEANESTRATU AZALEAN
•RIPPLEAKRIPPLEAK
•KORRONTE-MARKAKKORRONTE-MARKAK

27. EGITURA SEDIMENTARIOAKEGITURA SEDIMENTARIOAK
ESTRATU AZALEANESTRATU AZALEAN
•LEHORTZE-LEHORTZE-
PITZADURAKPITZADURAK

28. HARRI SEDIMENTARIOAKHARRI SEDIMENTARIOAK
Sedimentuak litifikatzean eratzen diren harriakSedimentuak litifikatzean eratzen diren harriak harriharri
sedimentarioaksedimentarioak dira.dira.
Harri sedimentario detritikoakHarri sedimentario detritikoak : sedimentuak: sedimentuak
solido eran garraiatuak izan badira.solido eran garraiatuak izan badira.
Harri sedimentario ez detritikoakHarri sedimentario ez detritikoak ::
sedimentuak beste era batera garraiatuaksedimentuak beste era batera garraiatuak
izan badira, adib. disolbatuta.izan badira, adib. disolbatuta.
Bitarteko harri sedimentarioakBitarteko harri sedimentarioak : aurreko: aurreko
bien ezaugarriak dituztenak.bien ezaugarriak dituztenak.

29. 1) HARRI SEDIMENTARIO1) HARRI SEDIMENTARIO
DETRITIKOAKDETRITIKOAK

30. Osaera kimikoarenOsaera kimikoaren
arabera sailkatzen dira,arabera sailkatzen dira,
honek harrien jatorriahonek harrien jatorria
erakusten baitu.erakusten baitu.
Harri karbonatodunakHarri karbonatodunak
EbaporitakEbaporitak
Harri organogenoakHarri organogenoak
2) HARRI SEDIMENTARIO2) HARRI SEDIMENTARIO
EZ-DETRITIKOAKEZ-DETRITIKOAK

31. 2) HARRI SEDIMENTARIO2) HARRI SEDIMENTARIO
EZ DETRITIKOAKEZ DETRITIKOAK

32. 3) BITARTEKO HARRI3) BITARTEKO HARRI
SEDIMENTARIOAKSEDIMENTARIOAK
Tuparriak edo margakTuparriak edo margak kareharri etakareharri eta
lutita bitarteko harri sedimentario osolutita bitarteko harri sedimentario oso
arruntak dira.arruntak dira.

33. HARRI SEDIMENTARIOETAKOHARRI SEDIMENTARIOETAKO
MINERALAKMINERALAK
Mineral sedimentarioak,Mineral sedimentarioak,
detritikoak edo prezipitaziodetritikoak edo prezipitazio
kimikokoak izan daitezke,kimikokoak izan daitezke,
jatorriaren arabera:jatorriaren arabera:
Mineral detritikoak:Mineral detritikoak:
ugarienakugarienak kuartzoakuartzoa,, mineralmineral
buztintsuak eta mikakbuztintsuak eta mikak dira.dira.
Prezipitazio kimikokoak:Prezipitazio kimikokoak:
ohikoenaohikoena kaltzitakaltzita..

34. NOLA OSATU GUNE BATEKONOLA OSATU GUNE BATEKO
HISTORIA GEOLOGIKOAHISTORIA GEOLOGIKOA
Harri sedimentario baten ezaugarriak hainbatHarri sedimentario baten ezaugarriak hainbat
osagairen ondorio dira: sedimentuak garraiatu dituenosagairen ondorio dira: sedimentuak garraiatu dituen
eragileak, garraioak zenbat denbora iraun duen eta zereragileak, garraioak zenbat denbora iraun duen eta zer
garraio motak izan diren, arro sedimentarioarengarraio motak izan diren, arro sedimentarioaren
baldintzak, hala nola ur korronteak, haizea, izakibaldintzak, hala nola ur korronteak, haizea, izaki
bizidunak, Tª…bizidunak, Tª…
Beraz,Beraz, harri baten ezaugarriek inguruharri baten ezaugarriek inguru
sedimentarioaren ezaugarriak islatzen dituzte.sedimentarioaren ezaugarriak islatzen dituzte.
Lurrazaleko eremu bateko baldintzak denbora zeharLurrazaleko eremu bateko baldintzak denbora zehar
alda daitezkeenez, ingurune sedimentarioak erealda daitezkeenez, ingurune sedimentarioak ere
aldatuko dira, eta aldaketa horiek gune horretanaldatuko dira, eta aldaketa horiek gune horretan
osatutako harrien segidan islatuko dira.osatutako harrien segidan islatuko dira.

35. ARIKETA

36. NOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIANOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA
GEOLOGIKOAGEOLOGIKOA
Lurraren historian zehar, mugimendu erlatiboak
gertatu dira kontinentearen eta ozeanoaren artean,
bai litosfera zein itsas mailaren gorabeherak direla-
eta.
• TRANSGRESIOA: itsasoak kontinenterantz
egiten duenean.
• ERREGRESIOA: itsasoak atzera egiten
duenean.

37. NOLA OSATU GUNE BATEKONOLA OSATU GUNE BATEKO
HISTORIA GEOLOGIKOAHISTORIA GEOLOGIKOA
TRANSGRESIO BATEN SEGIDA

38. ARIKETA

39. ARIKETA