4. Smalti
Quhet edhe enamel
ose adamantin
Perbehet nga
Lende inorganike
95.5% (Fosfat Ca,
Karbonat Ca, Fluor
Ca, Fosfat Mg
Lende organike 0.5%
(proteina specifike)
Uje 4%
5. Vetite fizike
Smalti eshte indi me i forte ne organizmin
tone
Ka trashesi rreth 2.5mm ne pjesen qendrore
dhe trashesi shume te vogel ne periferi
Ka ngjyre te tejdukshme e cila lejon te duket
ngjyra e dentines nen te
Eshte i thyeshem, nuk ka fortesine e
dentines sepse nuk ka kolagjen
6. Organizimi i pergjithshem
Smalti eshte i ndertuar nga kristale hidroksiapatiti te
vendosura ne menyre te rregullt ne forme prizmash ose
cilindrash
Sekretohet nga adamantobllastet gjate amelogjenezes
dhe maturohet pas erupsionit te dhembit
Ka funksion te mbroje dhembin
Shpesh gerryhet nga acidi dhe behet shkak i fillimit te
kaviteteve
11.
Eshte lende joqelizore
Cdo dhemb ka rreth 12
milione prizma
Prizmat kane formen e
germes S
Kane gjatesi dhe gjeresi
te ndryshme ne pjese te
ndryshme te zmaltit
Ndermjet prizmave
vendoset lenda
nderprizmatike
Forma e organizimit
te zmaltit
14. Prizmat
Prizmat jane njesite
strukturore te smaltit
Perbehen nga kristale te
orientuara ne te njejtin
drejtim me aksin e
prizmit
Smalti ndeprizmatik
perbehet nga kristale qe
kane drejtim te
ndryshem nga ai i
kristaleve te prismit
16.
Prismat jane smalt qe
sekretohet nga nje qelize
(1 prizem - 1 qelize)
Gjate amelogjenezes ne fillim
sekretohet lenda
nderprizmatike, pastaj
prizmi.
Lenda nderprizmatike eshte
kontribut i disa qelizave
(adamantobllaste) ndersa
prizmi eshte kontribut i nje
qelize te vetme.
Pjesa anesore e procesit te
Tomes sekreton lenden
nderprizmatike, ndesa pjesa
apikale lenden prizmatike.
17. Lenda inorganike
Lenda inorganike te smalti eshte hidroksiapatiti
Kristalet e hidroksiapatitit jane ne forme
gjilperezash ose pllakezash
Ne formen e Ca10(PO4)6(OH)2
Smalti eshte nje ind relativisht inert. Kryen
shkembime te paketa vetem me saliven
Ne smaltin imatur gjejme rreth 70% kripera dhe
komponenti organik (amelogjenina, enamelina)
zene nje perqindje me te madhe
Smalti matur humbet ujin dhe rrit perqindjen e
lendes inorganike (kripes) ne mbi 95%.
Nese do te hiqnim dentinen nen te smalti do te
thyhej lehte
18. Lenda organike
Lenda organike perbehet nga proteina dhe enzima
Proteinat jane
Amelogenina (perben rreth 80% te matriksit te
sapoformuar)
Jo-amelogenina (Enamalina)
Enzimat jane pergjithesisht enzima hidrolitike
Funksioni i lendes organike eshte te organizoje procesin e
mineralizimit i cili arrin perfeksionin ne smalt
19. Dekalcifikimi
Kristalet e smaltit, per shkak te natyre se tyre mund te
treten nga acide te ndryshme.
Ne kete rast themi se ndodh dekalcifikimi ose
demineralizimi i smaltit.
Demineralizimi i smaltit qe ndodh si pasoje e acidit te
krijuar nga metabolizmi i glukozes prej baktereve qe
ngjiten ne te, eshte shkak i kariesit dentar
Demineralizimi i smaltit mund te riparohet me ane te
kontaktit qe ai ka me saliven (shih saliven)
Normalisht jonet e Ca, PO4 dhe F ne perberje te salives
difuzojne ne smalt dhe e rimineralizojne ate.
Shtimi i joneve te Fluorit (nepermjet ujit, vitaminave ose
pastave me Fluor) ne kete proces, ul incidencen e
rikthimit te kariesit.
20. Ne nje prerje te zmaltit
mund te dallojme:
Prerje terthore
Vijat e e Retciusit
Prerje
gjatesore
21.
Vijat e Retciusit jane linja qe tregojne rritjen
e smaltit ne kohe.
Ne pjesen e vijave niveli i mineralizimit
eshte me i ulet
Krijohen si rezultat i crregullimeve te
amelogjenezes
Jane te ndryshme ne dhembe te ndryshem
Ne zonen e vijave prizmat perthyhen duke
dhene imazhin e germes S
22. Shiritat e Hunterit dhe Shregerit
Jane fenomene
optike te
prodhuara nga
ndryshimi i
drejtimit te
prizmave te
smaltit ne lidhje
me kendin e drites
23. Tufat dhe lamelat
Jane zgjatime qe
dalin nga dentina ne
drejtim te smaltit ne
prerje terthore te
dhembit
Permbajne shume
lende organike
Tufat jane ne thellesi
te zmaltit,ne kufirin
me dentinen (Z/D)
Lamelat kalojne ne
tere trashesine e
smaltit
Lamela
tufat
24. Smalti joprizmatik
Gjendet ne kufirin
Smalt/Dentine
Smalti pa
konfiguracion
prizmatik eshte
shume i mineralizuar
Kufiri S/D eshte i
valezuar
25.
Smalti ndryshon me kalimin e moshes
Perqindja e ujit zvogelohet dhe rritet
mineralizimi
Mund te geryhet nga aaciditeti dhe te
rimineralizohet nepermjet joneve qe
permbahen ne salive
26. Dentina
Quhet dhe substanca Eburnea
Ngjason me kocken sepse
perbehet nga lende organike dhe inorganike.
Lenda organike perbehet nga kolagjeni tip I,
glukozaminoglikane dhe glikoproteina
Lenda inorganike eshte kryesisht hidroksiapatiti
Ndryshon me kocken sepse
perqindja e lendes inorganike eshte me e madhe dhe sepse
Nuk ka qeliza ne brendesi te matriksit
Qelizat vensosen jashte dentines (ne pulpe) dhe brenda saj
futen vetem proceset apikale te qelizave (odontobllasteve)
27.
Lenda organike (20%)
Kolagjen tip I
Glukozaminoglikane
Proteoglikane (Dekorin)
Glikoproteina specifike te rendesishme ne procesin e
mineralizimit
Fosfoproteina (dentin fosfoprotein DPP)
Sialoproteina (dentin sialo protein DSP)
Fosfolipide
Faktore rritje
Lenda inorganike (70 %)
Kondroitin sulfat
Keratan sulfat
Heparan sulfat
Carbonat Ca
Fosfat Ca
uje (10%)
Perberja
kimike e
dentines
28. Vetite fizike
Dentina eshte me pak e forte se smalti, por
me e qendrueshme dhe rezistente. (veti qe ja
jep kolagjeni)
Ka ngjyre te verdhe e cila reflektohet
nepermjet smaltit qe eshte i tejdukshem
Ngjyra mund te humbase me kalimin e
kohes ose ne rast se dhembi denervohet
(erresim i dentines dhe i ngjyres se dhembit
ne teresi)
29. Struktura
Dentina formohet nga kanalikuj te shumte ne te
cilet vendosen proceset apikale te odontoblasteve
Keto kanalikuj quhen kanalikuj dentinale ose tubuj
dentinale
Dentina brenda tubujve quhet dentine tubulare
ndesa dentina perreth quhet dentine peritubulare
Dentina tubulare ka shkalle me te larte
mineralizimi se dentina peritubulare
Dentina peritubulare perben shumicen e dentines
40.
Dentina nuk eshte njelloj ne te gjithe zonat e
dhembit
Ne nje prerje gjatesore dallojme kater zona te
dentines duke u nisur nga pulpa drejt periferise
Dentina primare – eshte dentina qe sekretohet ne
fillim te dentinogjenezes. Eshte e mineralizuar me
pak se dentina sekondare
Dentina sekondare – eshte dentina kryesore e
dhembit
Dentina mantel eshte ne periferi te dentines
Shtresa globulare e Tomes – eshte nje shtrese ku
dentina bie ne kontake me cementin. Eshte jo e
mineralizuar mire dhe duket ne forme globulare
Ka dhe dentine terciare – dentine e cila rigjeneron
pas kariesit
42. Mineralizimi te dentina
Eshte ne formen e hidroksiapatitit te Ca dhe P
Kristalet jane ne forme globulare dhe vendosen rreth
fijeve te kolagjenit
Proteina te rendesishme ne procesin e mineralizimit jane
DPP dhe DSP
DPP
Shoqerohet ngushte me fijet e kolagjenit qe do te thote se
merr pjese aktive ne procesin e mineralizimit
Mungon ne predentine dhe sherben si nukleus I
mineralizimit
Ka aftesi te fosforiloje proteina te tjera duke cuar ne
krijimin e zonave me elektronegativitet te larte si dhe ne
lidhjen e joneve te Ca.
46. Vijat e rritjes ne dentine
Dentina formohet vazhdimisht dhe per
kete deshmojne vijat e rritjes
Vihen mire ne pah nese personi merr
tetracikline e cila inkorporohet ne
kristalet e hidroksiapatitit dhe duket ne
mikroskop
60. Kompleksi Pulpe-Dentine
Edhe pse jane dy inde te ndryshem nga njeri –tjetri kane
ruajne integritetin funksionale dhe strukturor qe i ben te
quhen nje kompleks i vetem.
Kete integritet e ruan pa dyshim Odontoblasti I cili
vendoset ne pulpe ndersa procesi i tij deperton ne
dentine nepermjet kanalikulave dentinale
Kujtojme qe nga ana embriologjike si dentina edhe pulpa
formohen nga qelizat e ekto-mezenkimes prezente ne
papilen dentale
Tjeter agrgument ne favor te lidhjes se ngushte te pulpes
me dentinen eshte fakti se pulpa permban qeliza te
padiferencuara me potencial per tu kthyer ne odontoblste
ne rast se dentina demtohet
61. Pulpa
Mbush kavitetin pulpar i cili me kalimin e kohes
ngushtohet dhe kthehet ne kanal pulpar
Rrethohet nga dentina por komunikon me indet
jashte dhembit me ane te Foramen Apicis Dentis
Ne pergjithesi eshte ILFSH
Ne pulpen ne brendesi te rrenjes behet ILFNgj
Pulpa e kurores ka funksion te theksuar trofik dhe
eshte me e pasur ne lende ushqyese
66. Zona e Odontoblasteve
Permban trupin e qelizave qe sekretojne
dentinen
Jane qeliza cilindrike me organele tipike per
sekretimin e proteinave.
Mund te jene ne stade te ndryshme
Sekretore
Qetesie
Tranzitore
70. Odontoblastet
Ne gjendje sekretore
Qelizat jane te pasura ne REPK,
Golxhi, berthama eshte
eukromatinike, permban shume
mitokondri dhe vezikula sekretore
sidomos ne pjesen e proceseve
apikale
Ne gjendje qetesie
Organelet jane te paketa,
berthama kondesohet, nuk ka
vezikula ne citoplazem
71.
Ne pjesen bazale odontoblastet krijojne lidhje te forta
bashkuese dhe izoluese te tipit okludens dhe aderens.
Megjithate lende te ndryshme si dhe fije nervore kalojne
mes tyre duke u futur ne kanaalikula se bashku me
proceset apikale odontoblasteve
Keto lidhje e ruajne odontoblastin nga bakteret, toksinat
Ne pjesen apikale qeliza ka procesin I cili eshte nje nje
zgjatim citoplazmatik I rrethuar me cipe qelizore
Ne zonen e fillimit te procesit qeliza permban shume
elemente fijore te citoskeletit te clet vazhdojne brenda
procesit.
Procesi permban shume vezikula sekertore dhe
mitokondri
72.
Ne pjesen latarale qeliza lidhet me qelizat
fqinje me gap junction
Keto sherbejne per rregullimin e procesit te
rritjes dhe diferencimit gjate procesit te
dentinogjenezes
Odontobllasti jeton aq gjate sa dhe vete
dentina
Ne rast demtimi te dentines, qeliza te
padiferencuara nga pulpa diferencohen ne
odontoblaste dhe migrojne ne drejtim te
dentines duke formuar dentine te re (terciare)
Turnoveri i dentines ndodh ne shkalle te ulet
dhe behet nga proceset e odontoblasteve
73. Pjesa tubulare e dentines
Nje milimeter katror dentine permban rreth 59000
– 76000 tubuj qe do te thote po aq odontoblaste
Ne brendesi te kanalit procesi i odontoblastit
rrethohet nga nje shtrese e holle matriksi organik
(lamina limitans) dhe pas saj vjen dentina
Ndermjet cipes qelizore qe rrethon procesin dhe
lendes (kellefit) organik mendohet se ka nje sasi
te vogel likidi qe akuzohet per percjelljen e vales
se goditjes nga smalti ne pulpe. (shih me poshte)
Dentina tubulare eshte shume e forte dhe ben
shume pak riciklim pasi eshte formuar
76. Procesi i odontoblastit
Nje proces futet ne nje tubul
Procesi permban mikrofije te shumeta dhe vezikula
sekretore, por mund te permbaje dhe mitokondri
Ne fillim mendohej se procesi zgjatej deri ne gjithe
gjeresine e dentines
Me vone u zbulua se procesi shkonte deri ne 0,7mm
ne dentine dhe me pas tubuli ishte bosh
Akoma nuk percaktohet dot gjatesia e procesit se
metodat e perpunimit nuk ruajne plotesisht
strukturen
Sot vazhdon te mbetet nje debat i hapur se deri ku
vazhdon procesi i odontoblastit brenda tubulit
78. Perbersit e tjere te tubulit
Duket e veshtire te percaktohet se cfare gjendet mes dentines
intra-tubulare dhe procesit te odontoblastit
Flitet per nje “likid dentinal” por ai eshte zbuluar vetem ne
rastin e kaviteteve nderkohe qe dentina i nenshtrohet
proceseve degjeneruese
Likidi mund te jete eksudat i thjeshte qelizor, por sot me e
besueshme shte hipoteza se ne hapesiren mes procesit dhe
murit te tubulit gjendet nje lende organike ne forme hidroxheli
e pasur ne proteina dhe kolagjen.
Kjo lende nuk ka veti hidraulike te mira normalisht prandaj
nuk e percon valen goditese nese dentina eshte normale
ne rast demtimesh ky lloj hidroxheli rrit fluiditetin duke rritur
keshtu konduktibilitetin rreth 3000 here gje qe manifestohet
me shfaqjen e dhembjes ne goditje
81. Zona e dyte
Eshte e varfer ne qeliza dhe e pasur ne fije
sidomos retikulare
Permban elementet e zkonshem te indit
lidhor si fibroblaste, makrofage, qeliza
mezenkimale te padiferencuara, fije nervore
dhe ene gjaku
Nuk gjendet ne dentinen e rrenjes
Eshte me e shtrehur ne dentinen e vjeter
82.
83.
84. Zona e trete
Perqendrim me i madh i qelizave
(per llojin e qelizave dhe matriksit shih me
poshte)
85. Zona e katert
Pulpa e vertete
Permban me shumice qeliza (fibroblaste, qeliza
mezenkimale, eozinofile, neutrofile, limfocite etj), fije,
ene gjaku, limfatike, nerva
Qeliat kryesore te pulpes jane fibroblastet dhe qelizat
mezenkimale te padiferencuara
Fibroblastet
Sekretojne kolagjen tip III, GAG, Glikoproteina, Proteoglikane.
Kolagjeni tip III (fije retikulare) eshte me abondanti ne pulpe
87. Qelizat perivaskulare
Jane qeliza qe kane kontakt te ngushte me
enet e gjakut
Diferencohen ne qeliza te tjera
Proliferojne ne kushte te caktuara
Mund te zevendesojne odontoblastet
90. Vaskularizimi i pulpes
Nepermjet forman apicis dentis futen ne pulpe
arteriola(nje ose dy) dhe del venula. Arteriola futet
bashke me fijet nervore
Sapo arteriola futet ne pulpe, lumeni I saj zmadhohe dhe
muskulatura zvogelohet
Duke kaluar ne qender te pulpes, arteriolat japin dege te
vogla qe shkojne deri ne pjesen bazale te odontoblasteve
Arteriola leshon me shume zgjatime ne zonen e kurores
Poshte odontoblasteve vendoset pleksi kryesor kapilar i
dhembit
Kapilaret ne periferi mund te kene Pericite
91.
92. Sistemi venoz dhe limfatik
Pas rrjetes se dendur kapilare
subodontoblastike, gjaku kthehet nepermjet
nje numri te madh venulash me lumen me te
gjere dhe mur me te holle se arteriolat
Enet limfatike futen dhe dalin gjithashtu nga
foramen apicis dentis.
Enet e pulpes jane te inervuara nga fije te
sistemi vegjetativ
93. Inervimi i kopmleksit Pulpe-Dentine
Pulpa dentale eshte nje ind shume i inervuar
Fijet nervore futen nepermjet foramen apikale
bashke me enet e gjakut (rreth 900 fije nervore
futen ne nje dhemb molar)
Bashke me enet e gjakut fijet nervore formojne
tufen neurovaskulare
94.
Nervat ndjekim arteriolat duke vajtur ne qender
dhe pastaj duke u shperndare ne periferi
Cdo fije nervore mendohet se degezohet ne te
pakten 8 fije me te holla te cilat formojne nje
pleks nervor te shprehur me mire ne zonen e dyte
te pulpes (me qeliza te pakta) pikerisht nen
pjesen bazale te odontoblasteve ne pjesen e
korones se dhembit
Ky pleks quhet pleksi subodontoblastik i
Raschow dhe vendoset ne zonen e Weil (pa
qeliza)
Ne pjesen e rrenjes nuk ka nje pleks te tille
95.
Fijet jane kryesisht sensore aferente me origjine nga
trigemini dhe fije simpatike nga ganglioni cervikal
superior
Ka fije me mjelin dhe fije pa mjelin
Disa kapin dhembjen e mprehte te menjehershme
Disa lidhen me dhembjen renduese te vazhduar
Pulpa ka stimujt mekanike, kimike, termike dhe taktile
Duke shkuar drejt periferise se pulpes aksonet
humbasin mjelinen dhe disa prej tyre kalojne mes
odontoblasteve dhe futen deri ne kanalikulin dentinal
duke kontaktuar me procesin e odontoblastit
96. Ndryshimet moshatare ne pulpe
Zvogelohet kaviteti (e rendesishme te dihet gjate
procesit te dekortikimit)
Zvogelohet pulpa
Pakesohet numri i odontoblasteve
Shtohet sasia e elementit fijor
Kalcifikimi ose petrifikimi i pulpes
Guret e pulpes – jane zona te mineralizuara ne pulpe te
ngjashme ne ndertim me dentinen.
Guri mund te lidhi (ne forme ure) te dyja anet e dentines
ose mund te jete i lire ne pulpe
97. Sensitiviteti i dentines
Dentina eshte shume e ndjeshme edhe pse
inervim i saj eshte shume modest dhe deri diku i
pa vlere ne percjelljen e impulsit te dhembjes
Eshte provuar qe anestetiket lokale nuk heqin
dhembjen e dentines dhe as substanca qe
normalisht shkaktojne dhembje ne dentine nuk e
bejne
Dentina ndjen stimuj taktile, termike, mekanike,
eshte e ndjeshme ndaj dehidrimit
Dentina eshte me e ndjeshme ne siperfaqe, prane
kufirit me smaltin
98. Teorite e sensitivitetit te dentines
Ekzistojne tre teori per ndjeshmerine e
dentines
1.
2.
3.
Teoria hidrodinamike
Teoria e odontoblasteve si receptore
Teoria e fijeve pa mjelin ne tubulat dentinale
99. Teoria hidrodinamike
Supozon se stimujt e ndryshem shkaktojne
nje levizje te likidit qe ndodhet ne tubujt
dentinale I cili shkakton prekjen e fijeve
nervore ne pleksin e Raschkowit ( ne pulpe)
Eshte teoria me e pranueshme deri sot sepse
tubujt jane me te degezuar ne kufirin me
smaltin, eshte nje rruge qe nuk ndikohet nga
anestetiket, nuk ka lidhje me substanca
kimike qe normalisht shkaktojne dhembje
100. Odontoblastet si receptore
Eshte teori pak e pranuar sot, por ne
investigim e siper
Supozon qe odontoblastet te sherbejne si
qeliza receptore (meqe kane origjine nga
kreshta nervore)
Nuk jane pare sinapse mes odontoblastit
dhe fijeve nervore subodontoblastike
Mund te formohen sinapse elektrike (gap
junction) te cilat jane vene re mes tyre
101. Teoria e fijeve pa mjelin
Thote se pergjegjese per ndjeshmerine jane fijet
pa mjelin qe futen ne tubujt dentinale dhe marrin
kontakt me proceset dentinale
Keto jane me te shprehura ne thellesi te dentines
dhe nuk shpjegojne pse dentina eshte me e
ndjeshme ne kufirin me smaltin ku keto
mungojne
Te treja teorite mund te funksionojne se bashku
102. Cementi
Fillon ne qafen anatomike te dhembit
Ka kontakt me smaltin ose me mire eshte
vazhdim i tij
Cementi si ind ngjason me kocken per nga
perberja e matriksit, perqindja e lendeve organike
dhe inorganike
Permban lakuna ku vendosen cementocitet dhe
zgjatimet e tyre qe komunikojne me Gap Junction
Eshte ind avaskular
106. Llojet e cementit
Kemi cement primar ( aqelizor dhe i holle)
Cement sekondar (permban qeliza ne
lakuna)
Nuk ka kanale ne brendesi, nuk ka osteone,
ene gjaku apo nerva
Fijet e Sharpeit ankoroheon ne cement nga
ligamenti periodontar duke i lidhur te dy
strukturat
107.
108. Ligamenti periodontar
Ind lidhor fibroz qe lidh dhembin me
kocken alveolare
Ai siguron
Fiksimin e dhembit
Mbeshtetjen per dhembin
Rimodelimin e kockes gjate rritjes apo
procedurave ortodontike
Amortizon gjate kafshimit
Luan rol ne erupsion
112.
Nga struktura ngjason me indin lidhor
embrional sepse ka shume fije dhe pak qeliza
Nga funksioni ngjason me periostin e kockes
Ne strukture ka tufa me fije kolagjeni qe
lidhin kocken alveolare me cementin
Permban
Elemente fijore (kolagjen tip I)- formojne fibrat e
Sharpeit
Qeliza (fibroblaste)
Ene gjaku dhe nerva
116.
Qelizat marrin pjese ne procesin e riciklimit
(turnoverit)
Periodonti eshte indi lidhor me shkalle
riciklimi me te larte
Preket i pari nga demtimet e sintezes se
kolagjenit sic eshte skorbuti (bien dhembet)
