Lezing EA 16 april 2010

1. Jongeren en kerk, laten we er maar mee stoppen…
Het is inmiddels ruim zes jaar geleden dat ik het bedrijfsleven achter mij heb gelaten om vol
enthousiasme mijn tijd en energie in te gaan zetten in het kerkelijk jeugdwerk.
Als directeur van de HGJB ging ik aan de slag in het meer orthodoxe deel van de Protestantse Kerk.
Een deel van de kerk waar wekelijks nog vele duizenden jongeren naar de kerk en naar de vereniging
gaan.
Kort daarna werd mij gevraagd om ook in het iets minder orthodoxe deel van de Protestantse Kerk
aan de slag te gaan om jongeren en kerk weer met elkaar te verbinden.
Vol enthousiasme hebben we met een kleine ploeg creatieve jeugdwerkers JOP (Jeugdorganisatie
Protestantse Kerk) mogen opbouwen tot een inmiddels groot netwerk van landelijke, regionale en
plaatselijke jeugdwerkers.
Maar nu, zes jaar later, ben ik er achter gekomen dat het eigenlijk een mission impossible is om
jongeren en kerk iets voor elkaar te laten betekenen.
Daar waar in de orthodoxie vanouds de kracht lag in de overdracht van de traditie, ligt daar nu de
zwakte omdat die traditie nauwelijks meer landt in het leven van jongeren in deze tijd en samenleving.
Binnen tien jaar tijd zal de orthodoxie onder de jongste generatie dan ook volledig geïmplodeerd zijn.
Een mission impossible omdat in dat deel van de kerk, waar het wat minder orthodox is, de jongeren
boven de twaalf jaar nauwelijks meer te vinden zijn.
De groei van JOP zit niet zozeer in de groei van het aantal jongeren, maar in de groei van de groep
mensen die het zelf niet meer weet om jongeren te bereiken en dan maar de hulp van JOP inroepen.
De spiegel werd mij voorgehouden vanuit verschillende kanten.
Ik kwam Klaas Hendrikse tegen met zijn analyse dat ‘God niet bestaat’.
In diezelfde tijd hield Boele Ytsma ons voor dat ‘de kathedraal van zeker weten’ in elkaar was gestort.
En onlangs las ik in Trouw het verhaal van Harry Kuitert over de ‘verlaten teksten’ en over ‘een kerk
die zichzelf ten onrechte ziet als een aan de tijd ontheven instituut’.
Ik las de afgelopen weken het boeiende boek van Franca Treur met een beeldende omschrijving van
´het geloof in een Zeeuwse subcultuur´.
Ook las ik (met enige verbazing) de mediahype in de gereformeerde gezindte hierover.
Alsof men in één keer ging inzien dat jongeren blijkbaar uit de subcultuur of uit het verhaal kunnen
stappen en daar vervolgens op reflecteren.
Nu zes jaar later zou je kunnen zeggen dat ik behoorlijk naïef in dat kerkelijk jeugdwerk ben gestapt.
Alsof jongeren nog iets met de kerk zouden willen hebben.
Alsof de kerk nog in staat zou zijn om woorden te vinden die relevant zijn voor jongeren.
Als we naar de landen om ons heen kijken zien we dat de relatie tussen jongeren en het instituut kerk
helemaal gemarginaliseerd is en ik weet zeker dat dit binnen tien jaar in Nederland ook het geval is.
Dus: ….daarom mijn stelling vanmiddag. we kunnen er beter mee stoppen.
Stoppen met de reacties tegen de analyses van Klaas, Boele, Harry en Franca.
Laten we heel goed naar hen luisteren.
De analyses die zij geven zijn zo gek nog niet.
Ook als zij conclusies trekken waar je het niet mee eens bent, wil dat niet zeggen dat de analyses fout
zijn.
Stoppen om allerlei trucjes te bedenken om jongeren de kerk binnen te lokken.
De kortstondige hype van de jeugdkerken heeft dit laten zien.
Concurreren met de echte experts op het gebied van entertainment zal de kerk nooit lukken.
We kunnen er inderdaad beter mee stoppen…
….om vervolgens na een diepe bezinning opnieuw te gaan beginnen.
Is dat ook niet de kern van het christelijk geloof?
Dwars door het nulpunt heen gaan om vervolgens weer op te staan.
Omdat er een nieuw perspectief gloort.
1

2. De kern van het christelijk geloof is dat we niet vanuit het verleden leven.
We mogen leven vanuit de toekomst en de verwachting.
Ook in het contact met jongeren mogen we de hoop en de verwachting centraal stellen.
En dan komen we misschien wel bij de kern en wat het meest moeilijke is.
We moeten naar de kerk gaan kijken als een gemeenschap van hoop en verwachting.
De kerk als gemeenschap van mensen die leven uit de hoop.
En gelijktijdig: de kerk als gemeenschap van mensen die luisteren naar het Woord als bron van hoop.
Léven en luisteren als gemeenschap, dat zijn de kernwoorden van kerk zijn.
Van kerk als instituut waarbinnen de gemeenschap vorm kan krijgen, naar kerk als vorm van
gemeenschap die daar waar nodig ook institutioneel ondersteund wordt.
Hoe kunnen we dan concreet verder aan de slag met het vraagstuk tussen jongeren en kerk?
Door naar jongeren te kijken als een generatie van hoop en verwachting en niet als een generatie van
kerkverlaters, randkerkelijken en buitenkerkelijken.
Dat is inderdaad te veel vanuit het instituut kerk gedacht.
Ik pleit dus voor een herwaardering van het begrip gemeenschap.
Waarom?
Omdat we met elkaar in de westerse samenleving, inclusief in ons geloof slachtoffer zijn geworden
van de individualisering.
De modernisering en de individualisering heeft ons geloof versmald tot een individuele kwestie.
En als ik zeg we en ons, dan spreek ik inclusief.
Wij evangelischen en (in mijn geval) wij protestanten…
De kerk en ook de gemeenschappen waar ik onderdeel van ben, kies ik zelf.
De kerken en gemeenten bieden hun geloofhandel aan op een marktplaats van religieuze artikelen
daar lopen allemaal individuele IKKEN te shoppen.
De verschillende kerken als facilitaire bedrijven waar je na een zorgvuldige offerte vergelijking je
eigen IKEA geloof in elkaar kunt knutselen.
Afgelopen zomer las ik het boek van Paolo Giordano - De eenzaamheid van de priemgetallen
In dat boek wordt een treffende analyse gegeven van de huidige samenleving.
Deze samenleving van IKKEN leidt tot een existentiële eenzaamheid.
Zoals een priemgetal dat is.
Alleen maar deelbaar door 1 en door jezelf.
De twee hoofdpersonen in het boek van Giordano waren ook nog eens tweelingspriemgetallen.
Dat zijn priemgetallen die heel dicht bij elkaar staan, maar waar steeds nog één getal tussen zit.
3 en 5, 11 en 13, 17 en 19
Zo dichtbij, maar toch onbereikbaar.
Blijkbaar heeft de samenleving zich neergelegd bij het primaat van het individu en is zij bereid de hoge
prijs van de uiteindelijke eenzaamheid te betalen.
Léven en luisteren als gemeenschap, dat zijn de kernwoorden van kerk zijn.
Het leven vindt plaats in alle facetten van ons bestaan.
Thuis in het gezin, met vrienden, in maatschappelijke verbanden, in de civil society, op het publieke en
politieke forum, in social media.
Het luisteren vind plaats in de ontmoeting met elkaar.
Daar mogen we luisteren naar elkaar, naar de traditie, naar God zelf in zijn Woord.
Dat oude ideaal van kerk-zijn mogen we ook weer herontdekken.
Als gemeenschap rondom het Woord, bij elkaar komen op een heilig moment, op een heilige plaats.
Om dit te kunnen ondersteunen is een andere en een nieuwe beweging nodig: vanuit de kerk letterlijk
de samenleving in, op zoek naar bestaande netwerken van jongeren om daar deel vanuit te gaan
maken.
2

3. Daar mogen we bij aansluiten en dat is ook kerk-zijn.
Weinig instituut, veel onderlinge betrokkenheid.
Niet als ‘mensen van de kerk’ maar gewoon als mensen uit het netwerk.
We zijn present en we participeren in de netwerken.
We organiseren zelf nieuwe netwerken in het midden van de samenleving.
Om aanwezig te zijn, in gesprek te zijn.
Te helpen daar waar hulp nodig is, te spreken waar gesproken wordt, een bijdrage te leveren aan de
cultuur daar waar dat mogelijk is.
Door het Evangelie present te stellen in het midden van ons leven en onze netwerken.
Niet om de relaties met jongeren in deze netwerken te gebruiken om mee te komen naar ‘de kerk’,
maar om in deze netwerken en dus in de samenleving als geheel de dieper liggende kernen van het
christelijk geloof te (be)leven.
Daar aanwezig zijn, is kerk zijn.
En als we het Evangelie present stellen in deze netwerken, gebeurt er iets bijzonders.
Dat erkennen we dat we geen priemgetallen zijn.
Zelfs geen tweelingpriemgetallen.
Nee dan ontdekken we dat we een nul zijn.
Allemaal nullen.
Maar door die Ene Naam , de EEN, centraal te stellen mogen we weten dat we van een 0 een 10
mogen worden.
En dat is de kracht van een gemeenschap, waar dan ook en hoe dan ook.
Binnen het instituut en daar buiten
Een aantal losse nullen bij elkaar zijn niets waard.
Maar met die Ene Naam in het midden worden we van grote waarde.
Voor de samenleving, voor onze direct omgeving, en ook voor ons zelf.
Die Ene naam zouden wel eens:
… een medicijn kunnen zijn tegen het vastlopen in een logisch labyrint van de rationele argumenten
voor of tegen het kunnen bestaan van God,
….een medicijn tegen chronische en existentiële twijfel,
….een medicijn tegen het niet kunnen of willen geloven dat er van Boven woorden gegeven kunnen
worden om hier beneden te spreken over Boven en
….een medicijn tegen de reductie van geloven in God als een manier van leven in een subcultuur.
Jongeren en kerk, laten we er maar mee stoppen….en door het nulpunt heengaan om opnieuw te
luisteren en te leven met die Ene naam in ons midden.
Dank voor uw aandacht.
3