5. Sınıf 3. Ünite Madde ve Değişim Konusu Anlatımı/ Gizem Çamlıca

1. GİZEM
ÇAMLICA
5. SINIF KONU ANLATIMI
3. ÜNİTE: MADDE VE
DEĞİŞİM

2. Bu Ünitede Neler Var?
• Maddenin Hâl Değişimi • Maddenin Ayırt Edici Özellikleri • Isı ve
Sıcaklık • Isı, Maddeleri Etkiler(Büzüşme ve Genleşme)

3. Anahtar kelimeler:
-Katı, Sıvı, Gaz, Erime, Donma, Kaynama, Yoğuşma, Buharlaşma, Süblimleşme, Kırağılaşma,
Isı alma, Isı verme, Büzülme(Büzüşme), Genleşme, Isı, Sıcaklık

4. Konu 1: Maddenin Hal Değişimi
Maddenin 3 hali bulunur. Bunlar katı, sıvı ve gazdır.
Bu 3 halin birbirine dönüşümüne ise hal değişimi denir. Maddenin hallerinin sayısı 3 iken birbirine dönüşümleri
daha çok çeşitlilik gösterir.Hal değişimleri şu şekildedir;
-Erime -Donma -Buharlaşma -Yoğuşma(Yoğunlaşma)
-Kırağılaşma -Süblimleşme

5. 1. Erime:
Erime
Katı bir maddenin ısı alarak sıvı hale geçmesi
olayıdır. Bu olaya en basit örnek yazın buzluktaki
buzları dışarı çıkardığımızda buzun ısı almasından
dolayı eriyerek sıvı su haline geçmesidir. Katılar sıvı
hale geçerken taneciklerinin hareketi artar.

6. 2. Donma:
Sıvı bir maddenin ısı vererek katı hale
geçmesi olayıdır. Günlük hayatta suyu buzluğa
koyduğumuzda buz olması olayı ısı
kaybetmesinden dolayı donmasıdır. Sıvı halden
katı hale geçen yani donan maddelerin
tanecikleri arasındaki hareket azalır.
Donma

7. 3. Buharlaşma:
Sıvı bir maddenin ısı alarak gaz hale
geçmesi olayıdır. Günlük hayatta
çaydanlıktaki suyun ısınırken su buharı
çıkarması olayı suyun ısı almasından
kaynaklanır. Sıvı halden gaz hale geçerek
buharlaşan maddelerin tanecikleri
arasındaki hareket artar.
Buharlaşma

8. 4.Yoğuşma:
Gaz haldeki bir maddenin ısı vererek sıvı hale
geçmesi olayıdır. Günlük hayatta yaprakların
üzerindeki çiy taneleri ve kışın pencere camı
kapalıyken camda su damlalarının oluşması gaz
halden sıvı hale geçişin birer örnekleridir. Gaz
halden sıvı hale geçen maddelerin tanecikleri
arasındaki hareket azalır.
Yoğuşma
Çiy

9. 5. Süblimleşme:
Katı haldeki bir maddenin ısı alarak
doğrudan gaz hale geçmesi olayıdır. Bu
olaya en bilinen örnek naftalindir.
Kıyafetler arasına saklanan naftalin sıvı
hale geçmeden gaz hale geçer. Katı
halden gaz hale geçen maddelerin
tanecikleri arasındaki hareket artar.
Naftalin
Süblimleşme

10. 6.Kırağılaşma
Gaz haldeki bir maddenin ısı vererek
doğrudan katı hale geçmesi olayıdır.
Günlük hayattaki örneği sabah erken
saatlerde arabaların üzerindeki
kırağılardır. Gaz halden katı hale geçen
maddelerin tanecikleri arasındaki
hareket azalır.
Kırağılaşma

11. Konu 2: Kaynama ile Buharlaşma Arasındaki Farklar
Annelerimizin çaydanlıkta su kaynattıklarını duymuşuzdur. Sıvının buhar basıncı ile dış basıncının
birbirine eşit olduğu durumda sıvının her yerinden gaz kabarcıkları çıkmasına kaynama denir.
Tablo 1:Kaynama ile buharlaşma arasındaki farklar
Kaynama Buharlaşma
1 Belli bir sıcaklıkta gerçekleşir. Her sıcaklıkta gerçekleşebilir.
2 Sıvının her yerinde gerçekleşir. Sıvının yüzeyinde gerçekleşir.
3 Sıvının sıcaklığı değişmez. Sıvının sıcaklığı değişebilir.
Kaynama sıcaklığı saf maddeler için sabittir ve ayırt edici bir özelliktir. Örneğin suyun kaynama
noktası 100 *C olup sıcaklığı kaynama boyunca değişmez. Aldığı ısıyı hal değişimi için kullanılır

12. Konu 3:Maddenin Ayırt Edici Özellikleri
Maddelerin hal değişimi için ısı alıp verdiklerini söylemiştik. Saf katı maddelerin sıvı hale geçip
eriyebilmeleri için gerekli olan sıcaklık bize erime noktasını verir. Buna erime sıcaklığı denir. Maddelerin
saflığı bozuldukça erime noktaları düşer. Suyun erime noktası 0 *C dir.
Saf sıvı maddelerin donmaları için gerekli ola sıcaklığa donma noktası ya da donma sıcaklığı
denir. Erime sıcaklığına eşit olu su için donma sıcaklığı yine 0 *C dir.
Saf sıvı maddelerin kaynamaları için gerekli olan belli bir sabit sıcaklık vardır. Buna kaynama
noktası ya da kaynama sıcaklığı denir. Suyun kaynama sıcaklığı 100 *C dir.
Saf maddelerin kendilerine özgü olan bu sıcaklıklar maddeleri ayırt etmede kullanıldığından
ayırt edici özelliklerdir.

13. Konu 3:Maddenin Ayırt Edici Özellikleri
Tablo 2: Bazı saf maddelerin erime, donma ve kaynama sıcaklıkları

14. Konu 4:Isı Maddeleri Etkiler
Yazın sıcak havalarda şişkin olan balonumuzun daha da
şiştiğini görmüşüzdür. Yine soğuk havalarda ya da evden
mermere bıraktığımız balon ya da topun havasının kaçtığını
görürüz. Bu olayların sebebini merak ettiniz mi? Isı alan yani
sıcaklığı artan maddelerin hacimlerinin artması olayına
genleşme, ısı veren yani sıcaklığı azalan maddelerin
hacimlerinin azalmasına büzülme ya da büzüşme denir. Günlük
hayatta tren raylarının yaz aylarında sıcaktan hacminin artması
genleşmeye örnekken, yine kış aylarında tren raylarının
soğuktan hacminin azalması büzüşmeye örnektir.
Tren Rayları

15. Konu 4:Isı Maddeleri Etkiler
Yaz aylarında elektrik tellerinin hacminin artması genleşmeye örnek olurken kış
aylarında hacmin azalması büzüşmeye örnektir.
Elektrik Telleri

16. Konu 5:Isı ve Sıcaklık Farkları
Maddeler arası hal değişimini anlatırken ısı alıp-verme kavramlarını kullandık. Sıcak bir madde ile soğuk
madde birbirine temas ettiğinde sıcak madde soğumaya soğuk madde ise ısınmaya başlar. Bu olay
gerçekleşirken akan enerjiye ısı denir. Isı bir enerji türüdür. Birimi Joule (j) veya Kalori (cal) dir. Kalorimetre
kabı ile ölçülür.Sıcaklık ise bunun bir ölçümüdür. Yani 30*C bir madde ile 40*C bir maddeyi birbirine temas
ettirdiğimizde aralarında bir ısı akışı olur. 30*C olana ısı akışı olacağından sıcaklığı 35*C , 40*C olan ısı
kaybedeceğinden sıcaklığı düşerek 35*C ye iner. Son ölçüm yapıldığında bu değer bir sıcaklıktır. Sıcaklığın
birimi celcius (C)tur ve termometre ile ölçülür. Isı ve sıcaklık kavramları birbirine karıştırılmamalıdır.

17. Konu 5:Isı ve Sıcaklık Farkları
Tablo 3:Isı ve sıcaklık arasındaki farklar
Sıcaklık Isı
1 Sıcaklık bir ölçümdür. Isı bir enerjidir.
2 Birimi Celcius dur. Birimi Joule(j) veya Kalori(cal)
dir.
3 Termometre ile ölçülür. Kalorimetre kabı ile ölçülür.
4 Sıcaklığı yükselen her madde
ısı almıştır.
Isı alan her maddenin sıcaklığı
yükselmez( Hal değişimi
sırasında).

18. TEMEL KAVRAMLAR
Ø1-Katı: Maddenin tanecikleri arasındaki boşluğun en az olduğu maddenin halidir.
Ø2-Sıvı: Bulunduğu kabın şeklini alan, akışkan olan maddenin halidir.
Ø3-Gaz: Belli bir şekli ve hacmi olmayan, akışkan olan maddenin halidir.
Ø4-Erime: Katı haldeki maddenin ısı alarak sıvı hale geçmesi olayıdır.
Ø5-Donma: Sıvı haldeki maddenin ısı vererek katı hale geçmesi olayıdır.
Ø6-Kaynama: Sıvının dış basıncı ile buhar basıncının eşit olduğunda sıvının her yerinden
kabarcıkların çıkmasıdır.
Ø7-Yoğuşma: Maddenin gaz halden ısı vererek sıvı hale geçmesi olayıdır.
Ø8-Naftalin: Maddenin katı halden gaz hale geçmesi olayı olan süblimleşmeye örnektir.
Ø9-Çiy: Maddenin gaz halden sıvı hale geçmesi olayı olan yoğuşmaya örnektir.
Ø10-Kırağı: Maddenin gaz halden katı hale geçmesi olayı olan kırağılaşmaya örnektir.