1. BÖLÜMLER
• Maddenin Hâl Değişimi
• Maddenin ayırt edici özellikleri
• Isı ve sıcaklık
• Isı maddeleri etkiler
2. 1.Maddeler Doğada Kaç Hâlde Bulunur?
Maddelerin bir hâlden başka bir hâle geçmesine hâl
değişimi denir
Maddelerin doğada katı, sıvı ve gaz hâlinde
bulunduğunu önceki yıllarda öğrenmiştiniz. Doğada
katı, sıvı ve gaz hâlinin dışında maddeler 4. bir
hâlde daha bulunur. Bu hâlin plazma olarak
adlandırılır. Güneş ve diğer yıldızlar, alev, şimşek
maddenin plazma hâline örnektir.
3. 2. Katıdan Sıvıya, Sıvıdan Gaza
Katı maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmeleri erime olarak
tanımlanır. Erime olayının gerçekleşmesi için maddeler
çevrelerinden ısı alırlar. Elimize aldığımız buz elimizden ısı alarak
erirken, elimiz ısı kaybettiği için üşür.
Beherglasta suyun içinde bulunan buz parçalarının erimesi gibi.
Suyu ısıtmaya devam ettiğimiz zaman belirli bir sıcaklık değerinden
itibaren beherglasın içerisinde kabarcıklar oluştuğunu gözlemlemiş
olmalısınız. Bu kabarcıklar suyun kaynamaya başladığını gösterir.
Kaynama olayı sırasında oluşan kabarcıklar su buharıdır.
4. !Buharlaşma ve kaynama olayları birbirinden farklı olmasına
rağmen genellikle birbiriyle karıştırılmaktadır.
Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır ve buharlaşma sadece
sıvının yüzeyinde olur, kaynama ise sıvının her tarafında
meydana gelir. Ayrıca buharlaşma her sıcaklıkta olurken,
kaynama belirli bir sıcaklıkta olur. Bu nedenle saf
maddelerin belirli bir kaynama noktası vardır. Deniz
seviyesinde su 1000C’de kaynarken, etil alkol 780C’de
kaynar.
Sıvılar ısıtıldığında buharlaşma miktarı artar. Bir süre sonra
sıvının içerisinde kabarcıklar oluşur. Bu kabarcıklar sıvı
hâlden gaz hâline geçen buhardır. Bu şekilde,
buharlaşmanın en hızlı olduğu duruma kaynama denir.
Erime olayının tersinde ise bir madde ısı vererek sıvı hâlden
katı hâle geçer. Bu olaya donma denir.
5. Yeryüzündeki su kaynaklarında bulunan su, Güneş’ten gelen
ısının etkisi ile buharlaşarak gaz hâline geçer. Gaz hâline geçen
bu su gökyüzündeki bulutları oluşturur. Oluşan bu bulutlar
soğuk hava kütlesi ile karşılaştığında tekrar sıvı hâle geçer ve
yağış olarak yeryüzüne düşer. Bu olaylar zinciri su döngüsü
olarak adlandırılır.
Su döngüsünde olduğu gibi sıvı hâldeki bir maddenin ısı alarak
gaz hâline dönüşmesi olayı buharlaşma, gaz hâlindeki bir
maddenin dışarıya ısı vererek sıvı hâle dönüşmesi olayı ise
yoğuşma olarak tanımlanır.
6. 3. Bütün Maddeler Aynı
Şekilde mi Hâl Değiştirir?
Katı madde olan naftalin sıvı hâle
geçmeden doğrudan gaz hâline
geçer.
Katı maddelerin bu şekilde
doğrudan gaz hâline geçmesi
süblimleşme olarak adlandırılır.
İyot, arsenik ve katı karbondioksit
süblimleşen maddelere örnektir.
Gaz hâlindeki bir maddenin sıvı
hâle geçmeden doğrudan katı hâle
geçmesi ise kırağılaşma olarak
adlandırılır. Soğuk havalarda
özellikle sabah saatlerinde havadaki
nemin küçük buz kristallerine
dönüşmesi kırağılaşma örneğidir.
7. 1. Maddeleri Nasıl Ayırt
Edelim?
Doğada binlerce madde
vardır. Bu maddelerin bazı
özellikleri birbirine benzerken,
bazıları
ise sadece kendisine özgüdür.
Maddelerin birbirinden ayırt
edilebilmesini sağlayan ve her
madde için kendine özgü olan
özelliklere ayırt edici özellik
denir. Bir bardak süt Bir bardak ayran
8. Maddenin ayırt edici özelliklerini kullanarak bir maddeyi
tanıyabilir ve diğerlerinden ayırt edebiliriz. Renk, koku,
tat gibi görülebilen veya hissedilebilen özellikler
maddeleri ayırt etmede kullanılabilir. Fakat bazı
maddelerin renk ve kokularının aynı olmasından dolayı,
bu özellikler maddeleri ayırt etmede etkili bir şekilde
kullanılamaz.
! Kimyasal maddeler koklanmaz, tadına bakılmaz ve bu
maddelere çıplak elle dokunulmaz.
Bu nedenle erime ve donma noktaları, sırasıyla saf katı
ve sıvı hâldeki maddelerin ayırt edici özellikleri olarak
kullanılmaktadır.
Maddenin ayırt edici özelliklerinden bazıları erime,
donma ve kaynama noktalarıdır.
9. 2. Ayırt Edici Özellikleri Tanıyalım
Katı maddeler ısıtılır ya da ortamdan ısı alırsa bu maddelerin sıcaklıkları artar. Belirli
bir sıcaklık değerine ulaştığında madde erimeye başlar. Saf maddelerin tamamı
eriyip sıvı hâle geçinceye kadar bu sıcaklık değeri değişmez. Maddenin erimeye
başladığı bu sıcaklık değerine erime noktası denir. Madde miktarı erime noktasını
değiştirmez, fakat erime süresini değiştirir. Saf bir maddenin erime noktası o
maddeye özgüdür ve maddeyi diğer maddelerden ayırt etmemizi sağlar.
Sıvı hâldeki maddeler ısı vererek soğursa belirli bir sıcaklık değerine düştüğünde
donmaya başlar. Saf maddelerin tamamı donup katı hâle geçinceye kadar bu
sıcaklık değeri değişmez.
Maddenin donmaya başladığı bu sıcaklık değerine donma noktası denir. Madde
miktarı
donma noktasını değiştirmez, fakat donma süresini değiştirir. Örneğin, bir
bardaktaki su da bir sürahideki su da 0 0C’de donar. Saf bir maddenin donma
noktası o maddeye özgüdür ve maddeyi diğer maddelerden ayırt etmemizi sağlar.
Saf sıvıların kaynamaya başladığı belirli bir sıcaklık değeri vardır. Bu sıcaklık değerine
kaynama noktası denir. Saf sıvıların kaynama süresince sıcaklığı değişmez.
10. ISI
*Bir enerji türüdür.
*Birimi joule ve kaloridir.
*Kalorimetre ile
hesaplanır.
*Maddeler arasında alınıp
verilebilir.
SICAKLIK
*Enerji degildir.
*Birimi santigrat derecedir.
*Termometre ile ölçülür.
*Maddeler arasında alınıp
verilmez.
11. 2. Isı Alışverişi
Farklı sıcaklıktaki maddeler
arasında ısı alışverişi olur. Sıcaklığı
yüksek olan madde, sıcaklığı
düşük olan maddeye ısı verir. Bu
ısı alışverişi maddelerin
sıcaklıkları eşit olana kadar
devam eder. Maddelerin son
sıcaklığı denge sıcaklığı olarak
adlandırılır. Bu olay doğanın
temel yasalarından biridir ve
termik denge (ısı denge) olarak
tanımlanır.
12. Gravzant halkasının metal topu gibi
cisimlerin ısı etkisi ile boylarında,
yüzeylerinde veya hacimlerinde
meydana gelen artışa genleşme,
azalmaya ise büzülme adı verilir.
Maddelerin ısı alması sonucunda
hacimlerinin artmasına genleşme
denir. Maddelerin ısı vermesi
sonucunda hacimlerinin azalmasına
ise büzülme denir. Isı alan maddeler
genleşirken, ısı veren maddeler
büzülür.
13. Gezinti balonunun sepet
kısmında bulunan ısıtıcı
yardımıyla balonun içindeki hava
ısıtılır. Isınan hava genleşir ve
genleşen hava balonu şişirip
havalanmasını sağlar. Balonun
alçalması veya yere inmesi
istendiğinde ise ısıtma işlemi dur-
durulur.
14. !Suyun diğer maddelerden
farklı olarak özel bir durumu
vardır. Su donarken de hacmi
artar yani su genleşir. Ör-
neğin, buzdolabına tamamen
doldurarak koyduğunuz su
veya meyve suyu şişelerinin
bir süre sonra patlamasının
nedeni de içerisindeki suyun
genleşerek hacminin
artmasıdır.