1. Tamadun awal bermula di lembah-lembah sungai besar seperti Sungai Tigris dan Euphrates (Tamadun Mesopotamia), Sungai Nil (Tamadun Mesir), Sungai Indus (Tamadun Indus), dan Sungai Hwang Ho (Tamadun Cina). 2. Ciri-ciri asas tamadun terawal terdiri daripada petempatan kekal, kehidupan berorganisasi, pengkhususan pekerjaan, agama dan kepercayaan, sistem p

2. Peradaban ( Bahasa Melayu )
Makna Tamadun
Madana ( Bahasa Arab )
Civilization ( Bahasa Inggeris )
Petempatan kekal
Kehidupan berorganisasi
KEMUNCULAN
TAMADUN
AWAL MANUSIA
Sistem pemerintahan
Ciri-ciri Tamadun
Pengkhususan kerja
Agama dan kepercayaan
Bahasa dan sistem tulisan
Tamadun Mesopotamia
Proses pembentukan
tamadun.
Tamadun Mesir Purba
Tamadun Indus
Tamadun Hwang Ho

3. Definisi : Zaman manusia belum mengenali sistem tulisan.
Paleolitik / Mesolitik
Hidup secara nomad
Neolitik
Hidup menetap dalam
kelompok yang besar
Tinggal di tepi tasik,
sungai dan dalam gua
Bercucuk tanam dan
menternak binatang
Memungut hasil hutan,
memburu binatang dan
menangkap ikan
Logam
Terbahagi kepada 2 :
Zaman Gangsa
– peralatan dari gangsa
Peralatan lebih halus
Peralatan dari batu dan
kayu – pentingkan
fungsi berbanding nilai
estetika
Menjalankan sistem
barter
Penciptaan tembikar
Zaman Besi
– peralatan dari besi
Penciptaan perahu
dan rumah

4. Arab
‘Mudun’
dan
‘Madain
Inggeris
‘Civilization’
(bandar)
Sarjana Barat
*Pembangunan
lahiriah seperti
kebudayaan,
Syed Naquib alAtas
*Pencapaian
tahap tatasusila
dan kebudayaaan
masyarakat
Goldon Childia
*pembangunan
lahiriah kayu
ukur pencapaian
tamadun
Riberio &Buchanan
* Perkembangan
lahiriah adalah
proses
perkembangan
tamadun
Sarjana Islam
*Pembangunan
lahiriah dan
rohaniah

5. Petempatan
Kekal
Kehidupan
Berorganisasi
Pengkhususan
Pekerjaan
Agama dan
Kepercayaan
Sistem
pemerintahan
Bahasa dan
Tulisan

6. 1. AGAMA DAN KEPERCAYAAN :
a) Proses tamadun bermula apabila manusia cuba menyesuaikan diri
dengan alam sekeliling. Mereka percaya bahawa alam sekeliling mempunyai
semangat dan perlu dihormati untuk kehidupaan yang aman.
b) Animisme : Percaya terhadap kuasa ghaib yang menguasai alam
sekeliling . Kepercayaan ini akhirnya bertukar menjadi agama.
c) Agama ini dikenali sebagai Politeisme bermaksud penyembahan
terhadap lebih daripada satu Tuhan.
2. PENGKHUSUSAN PEKERJAAN :
a) Pembentukan organisasi sosial dan politik hasil perkembangan teknologi
( memerlukan kepakaran dalam pengeluaran barang)
b) Kesannya wujud pengkhususan pekerjaan mengikut susun lapis
masyarakat.
c) Kemudian berlakulah sistem barter antara masyarakat dan bermulalh
aktiviti perdagangdan antara masyarakat serantau.

7. 3. BAHASA DAN SISTEM TULISAN :
a) Mencerminkan tahap perkembangan ilmu dalam sesebuah tamadun.
b) Penting dalam penyebaran ilmu pengetahuan dan perhubungan
dalam masyarakat setempat dan luar.
c) Ia adalah instrumen penting untuk menyampaikan,
memperkembangkan serta mencatatkan idea dan pemikiran manusia.
d) Contoh : Bahasa tertua Yunani dan Sanskrit manakala sistem tulisan
pula ialah hieroglif, cuneiform, ideogram dan piktograf.
4.SISTEM PEMERINTAHAN :
a) Diwujudkan untuk menjalankan pentadbiran. Raja menggunakan
unsur magis dan mendakwa dirinya wakil Tuhan untuk mendapatkan
pengiktirafan sebagai pemerintah.
b) Lahirnya sistem perundangan untuk menjaga keamanan dan
kemakmuran hidup.
5. PETEMPATAN KEKAL :
a) Menetap di suatu tempat menjadikan kehidupan masyarakat lebih
sistematik.
b) Memastikan kelangsungan bekalan makanan.
c) Kemajuan dalam pertanian ( makanan serta penternakan binatang).
d) Penciptaan alat baru ( cangkul ) dan penggunaan teknologi ( sistem
pengairan yang baik ).

8. 6. KEHIDUPAN BERORGANISASI :
a) Kesan peningkatan jumlah penduduk dapat memastikan
kestabilan dan kemakmuran kehidupan mereka.
b) Peningkatan dalam pengeluaran menghasilkan lebihan
pengeluaran yang dapat menampung pertambahan jumlah
penduduk kerana adanya bekalan makanan yang berterusan.
c) Bemula daripada sistem keluarga kepada sistem sosial
disebabkan bilangan penduduk yang semakin bertambah.
d) Sistem sosial berbentuk piramid :
Raja
Pendeta/ Bangsawan
Rakyat Biasa
Hamba

9. Tamadun Awal Bermula Di Lembah Sungai
•Tamadun Mesopotamia – Lembah Sungai Tigris dan Euphrates
•Tamadun Mesir – Lembah Sungai Nil
•Tamadun Indus – Lembah Sungai Indus
•Tamadun Hwang Ho – Lembah Sungai Hwang Ho
Tanah yang
subur untuk
pertanian
Bekalkan
sumber air
untuk manusia,
binatang dan
tanaman
Bekalkan
sumber
protein seperti
ikan
Pengangkutan
-bergerak ke
sesuatu tempat

11. LOKASI :
Di antara Sungai Tigris dan Sungai Euphrates yang mengalir dari
kawasan pergunungan di Turki ke tanah lembah dan pamah di Iraq
hinggalah ke Teluk Parsi.
Dikelilingi pergunungan Zagros di bahagian timur laut, dataran tinggi
Arab di barat daya, dan Teluk Parsi di bahagian selatan.
MASA :
•3500 – 1539 S.M
•Dibahagi kepada 7 zaman pemerintahan.

12. CIRI - CIRI TAMADUN :
1. Negara Kota . Setiap negara kita mempunyai :
Pusat Kota (istana, rumah berhala dan sebagainya)
Tembok Kota (kubu pertahanan)
Luar Kota (kawasan pertanian dan ternakan)
Pelabuhan (pusat kegiatan dagang)
2. Organisasi Sosial :
Golongan
Pemerintah
Raja
Pendeta, Tentera,
Bangsawan
(Rakyat Bebas) Petani,
Pedagang, Artisan
Hamba (Tawanan Perang)
Golongan
Rakyat

13. 3. Sistem Pemerintahan Beraja
Teokrasi : Raja dianggap tuhan ataupun wakil tuhan dan pemilik negara kota.
Walaupun raja dianggap sebagai wakil Tuhan tetapi rakyatnya tidak
menyembah raja.
Raja sebagai ketua pentadbir, ketua tentera , ketua pendeta dan berkuasa
melantik ahli keluarga diraja untuk memegang jawatan penting di zigurat.
Zigurat : pusat ibadat, pusat perdagangan dan pusat menyimpan khazanah
negara.
Raja berkuasa dalam soal tanah, cukai, hasil pertanian, dan perniagaan.
4. Pengkhususan Pekerjaan
Wujud apabila ada lebihan hasil pertanian.
Ada yang menjadi peniaga, pedagang dan artisan.
ZIGURAT

14. 5. Sistem Tulisan
Cuneiform, tulisan berbentuk pepaku yang ditulis pada tanah liat.
Maksud
Matahari
Tuhan ,
Syurga
Gunung
Orang
Kerbau
Ikan

15. PROSES PEMBENTUKAN
Pertumbuhan tamadun ini bermula di wilayah
selatan ( Sumer).
Orang Sumeria berhijrah ke wilayah ini
membina petempatan dan menjalankan aktiviti
pertanian.
Kesannya, ada lebihan penghasilan makanan
yang dapat menampung keperluan penduduk yang
semakin bertambah.
Petempatan awal bermula daripada :
Semuanya terletak di sepanjang sungai dan
teusan.
Contoh negara kota : Kish, Nippur, Lagash,
Uruk, Ur, Eridu, Assur dan Mari.

16. PERUNDANGAN
Kod Undangundang
Hammurabi
ASTONOMI
-kajian
pergerakan bulan,
bintang dan
matahari
-berjaya
menguasai jalan
laut, kalendar 12
bulan
PERUBATAN
-berkembang
zaman Assyria
-500 ubat dan herba
dicipta
SISTEM
TULISAN
-perkembangan
pendidikan
SUMBANGAN
TAMADUN
MESOPOTAMIA
PENCIPTAAN
RODA
-menghasilkan
kereta kuda dan
kincir air
KESUSASTERAA
N-karya terkenal
epik Gilgamesh
PENGANGKUTAN
LAUT
-mencipta kapal
layar
-berhubung
dengan India
BATU BATA
-dibuat dari
tanah liat
-arca dan
tiang batu

18. LOKASI :
Di Tebing Sungai Nil
MASA :
3100-1322 S.M.
Zaman
Kerangka Masa
Awal
3100 – 2200 S.M.
Pertengahan
2040 – 1785 S.M.
Empayar
1570 – 1085 S.M.
Keruntuhan
1085 – 322 S.M.
CIRI – CIRI TAMADUN :
1.Bandar (Pusat Pentadbiran Firaun
Menes) Bandar Thinis > Memphis >
Thebes
oTempat kediaman Firuan.
oPusat Pentadbiran
oPusat Keagamaan
oPelabuhan
oPusat tumpuan penduduk
2. Kehidupan Berorganisasi

19. 3. Sistem Pemerintahan
oDiterajui Firuan
oDibantu golongan bangsawan untuk menjalankan urusan pentadbiran,
menjaga keamanan, mengurus dan sebagainya.
oRahib membantu dalam hal keagamaan.
oJurutulis, untuk meulis rekod kerajaan.
oFiruan Hatshepsut, pemimpin wanita pertama Mesir di zaman
Empayar.
4. Pengkhususan Pekerjaan
oPembuat barangan tembikar.
oPenenun
oPelombong emas
oPeniaga/ Pedagang
oEksport utama : tekstil dan kertas

20. 5. Sistem Tulisan
oHieroglif, tulisan bergambar dan simbol berdasarkan bunyi.
6. Agama dan Kepercayaan
oPoliteisme : Percaya kepada konsep
banyak tuhan.
oRe ( Tuhan Matahari)
oRa- Atum (Tuhan Langit)
oAnum ( Tuhan Angin)
oPercaya kepada kehidupan selepas
mati.
oMayat diawet menjadi mumia.
oBekalan kubur yang banyak dan
berharga lambang status si mati.

21. SUMBANGAN TAMADUN MESIR PURBA
Seni Bina
Pembinaan Piramid Sakkara oleh Imhotep penasihat Firuan Djaser (3 150 S.M.)
mengagumkan hingga hari ini.
Beliau memperkenalkan teknik pembinaan bangunan menggunakan batu-bata.
Ilmu Perubatan
Masyarakat Mesir mahir dalam perubatan.
Dapat menghasilkan pelbagai jenis ubat-ubatan dan mengawet mayat menjadi
mumia.
Pengawetan mayat dilakukan dengan mengeluarkan organ-organ tertentu
supaya mayat tidak reputdan tahan lama.
Sains dan Teknologi
Orang Mesir Purba mencipta kertas daripada pokok papyrus yang banyak di
Lembah Nil.
Penciptaan kertas ini memudahkan penciptaan segala khazanah bangsa yang
sebelum itu dipahat pada kepingan batu-bata.

22. Ilmu Matematik
Perkembangan ilmu matematik seperti algebra, geometri, astronomi dan sebagainya
digunakan untuk mengawal banjir sungai Nil yang berlaku sekali dalam setahun.
Pemerintahan Mesir Purba berjaya membina sistem pengairan yang menukarkan
kawasan padang pasir kepada kawasan pertanian.
Ilmu Astronomi
Pengetahuan dalam bidang ini digunakan oleh mereka
untuk memperkenalkan sistem kalendar 365 hari berdasarkan
12 bulan dalam setahun.
Sistem Tulisan
Hieroglif – Tulisan awal Mesir dan merupakan tulisan bergambar.
Tinggalan tamadun Mesir purba dapat diketahui dalam bentuk rekod yang tertulis dan
terpahat dalam sistem tulisan ini pada makam dan batu.
Pendidikan
Sistem pendidikan diwujudkan untuk kanak-kanak golongan atasan sejak dari kecil
yang diuruskan oleh rumah ibadat dan diletak di bawah pentadbiran kerajaan.
Tujuannya adalah untuk melahirkan para pegawai kerajaan yang sempurna dan
terlatih.

24. LOKASI :
Terletak di Lembah Indus yang disaliri oleh Sungai Indus.
Terletak di bahagian barat laut.
MASA :
2500 – 1800 S.M
Punca keruntuhan Tamadun Indus tidak dapat dikenal pasti.
CIRI CIRI TAMADUN :
1.Petempatan Kekal
Mewujudakan pembentukan bandar terancang. Terbahagi kepada 2
bahagian :
o
Bahagian utama > bandar merupakan pusat pentadbiran dan
keagamaan.
o
Bahagian kedua adalah kawasan perumahan.
Perancangan bandarnya tersusun dengan rangkaian jalan raya yang lurus
dan sistem perparitannya teliti.

25. ATASAN
BAWAHAN

26. 3. Sistem Pemerintahan
Diketuai golongan pendeta yang mempunyai kuasa mutlak.
Pendeta dianggap wakil tuhan di bumi dan rakyat perlu memberikan
kesetiaan yang tidak berbelah bagi.
4. Agama dan Kepercayaan
Politeisme : Percaya kepada banyak tuhan.
Penyembahan Tuhan Ibu dipercayai dapat memberi kebaikan ,
kesenangan dan kekuatan kepada masyarakat.
Menyembah dewa bertanduk tiga di kepala melambangkan Dewa
Brahma, Vishnu dan Siva.
Dewa Brahma
Dewa Vishnu
Dewa Siva

27. 5. Sistem Tulisan
Piktograf
6. Pengkhususan Pekerjaan
Menjalankan kegiatan ekonomi
perdagangan, pertukangan, pertanian, dan
pembuatan.
Aktiviti perdagangan dengan
Mesopotamia.
Hasil perdagangan yang penting > emas,
manik, gading gajah, dan hasil pertanian.
Artisan terlibat dalam pembinaan dan
penghasilan barangan logam dan tembikar.

28. PROSES PEMBENTUKAN:
Di bahagian barat laut India wujud hidup secara nomad, kemudian
telah membentuk petempatan kekal di sepanjang Sungai Indus.
Sungai Indus bukan sahaja sumber air malah menyuburkan tanah.
Hasil pertanian meningkat dan menyumbang kepada pertambahan
penduduk dan perkembangan bandar.
Dua bandar utama, Mohenjo – Daro dan Harappa.
Pelabuhan penting, Lothal dan Sutkagen Dor.

29. •
Petempatan kekal
- Bandar terancang
 Terbahagi kepada 2 bahagian:
Bahagian Utama
i. Pusat pentadbiran
menempatkan bangunan
pentadbir.
ii. Pusat keagamaan terdapat
tempat mandi awam untuk
upacara ritual.
iii. Tempat menyimpan hasil
pertanian
Bahagian Kedua
i. Kawasan perumahan
ii. Dibantu oleh kemajuan
ilmu geometri dan
pembinaan
iii.Bandar disusun berasaskan
blok-blok segi empat
dengan setiap blok
dipisahkan oleh satu
rangkaian jalan raya yang
lurus & berhubung dengan
satu sama lain.
iv.Sistem kumbahan
terancang
v. Bandar-bandar dihubung
kan dengan sungai untuk
perhubungan.

30. KETUA
PENDETA
Pendeta & pedagang
Ketua pemerintah
tertinggi
GOLONGAN
ATASAN
GOLONGAN BAWAHAN
RAKYAT
hamba
•
Organisasi sosial
GOLONGAN BAWAHAN HAMBA
 Terbahagi kepada 2 golongan:
Golongan Atasan
i. Ketua pendeta
ii. Pendeta : mempunyai
kuasa dan pengaruh dalam
mengawal aktiviti masyarakat.
iii. Pedagang : berniaga
Golongan Bawahan
i. Petani : menjalankan
aktiviti pertanian
ii. Buruh & hamba : kerja
perburuhan
Petani
& buruh

31. • Pengkhususan kerja
• Kegiatan Ekonomi
 Perdagangan, pertanian,
pertukangan & pembuatan
 Perdagangan : membabitkan pedagangan
luar Mesopotamia
 Bukti : penemuan cap mohor buatan
masyarakat Indus di Mesopotamia
 Hasil perdagangan : emas, gading gajah,
manik dan hasil pertanian
 Petani : bercucuk tanam (barli, kacang)
 Artisan : pembinaan & penghasilan barangan
logam/tembikar
 Penemuan patung Proto-Siva
 Percaya pada Dewa Brahman, Vishnu & Siva
 Tuhan Ibu : melambangkan
kusuburan
•
Agama dan kepercayaan
•
Sistem tulisan
 Berbentuk piktograf

32. 1. Keupayaan & kebolehan masyarakat
mengeksploitasi kelebihan
memudahkan kehidupan.
Contoh : Sg. Indus
2. Pembukaan bandar
terancang.
Contoh : Mohenjo Daro
& Harappa
SUMBANGAN
TAMADUN INDUS
4. Ilmu pengetahuan :
- geometri dan pembinaan
- meningkatkan mutu
bahan binaan
- teknologi pembakaran
batu bata
3. Sifat keterbukaan untuk
berhubung dengan
tamadun lain dan
disesuaikan dengan
tempat.
Contoh : Mesopotamia &
Mesir Purba

33.  Perkembangan ketamadunan
manusia
 Masyarakat Indus mengeksploitasi
sg. Indus untuk memajukan
kehidupan harian mereka
 Perancangan bandar
 Keupayaan mewujudkan sebuah
bandar terancang seperti Mohenjo
Daro dan Harappa
 Pemahaman tentang ilmu
geometri, kesenian dan matematik
diperlukan.

34.  Perkembangan ketamadunan
manusia
 Bersifat terbuka
 Meningkatkan mutu bahan binaan.
 Tidak bergantung pada matahari
untuk membuat batu bata
daripada tanah liat.
 Batu bata dihasilkan melalui
pembakaran dengan suhu yang
tinggi.
 Mempunyai sifat terbuka dalam
membuat hubungan dengan
tamadun lain seperti mengadakan
hubungan dengan Tamadun
Mesopotamia & Mesir Purba

36. PROSES PEMBENTUKAN
Bermula zaman pada zaman
paleolitik
Penduduk nomad menetap kawasan Hwang Ho yang subur.
Tapak Banpo dan Bandar Sian
Aktiviti pertanian dan penternakan
Pembentukan Bandar Anyang, pusat Dinasti Shang dan
kemudian Dinasti Chou

37. 6. Penciptaa
6. Penciptaa
n sistem
n sistem
tulisan
tulisan
(ideogram
(ideogram
))
1. Mempunyai
1. Mempunyai
negara kota
negara kota
Contoh: Anyang
Contoh: Anyang
2. Wujud
2. Wujud
organisasi
organisasi
sosial
sosial
CIRI-CIRI
CIRI-CIRI
TAMADUN
TAMADUN
HWANG HO
HWANG HO
5.Kepercayaa
5.Kepercayaa
n agama dan
n agama dan
keperluan
keperluan
3.Pengkhususa
3.Pengkhususa
n pekerjaan
n pekerjaan
4. Sistem
4. Sistem
pemerintahan
pemerintahan
beraja
beraja

38.  Sistem tulisan dan bahasa
 Ideogram
 Petempatan kekal
 Negara kota
- Anyang, Loyang dan Sian
 Sistem pemerintahan
 Beraja
- Dinasti Shang dan Dinasti
Chou
 Politeisme (banyak tuhan)
- Tuhan Syurga dan Tuhan Bumi
 Kepercayaan dan Agama
Animisme
- Percaya kepada bukit, sungai dan
gunung.
Percaya kepada roh nenek moyang
Tilik nasib

39.  Pengkhususan kerja
 RAJA
- ketua pemerintah
BANGSAWAN
- membantu raja mentadbir
PEGAWAI KERAJAAN
- melakanakan urusan pentadbiran
PETANI
-bercucuk tanam
ARTISAN
- mencipta tembaga,senjata,tembikar
PEDAGANG
- berniaga
RAJA
Pegawai kerajaan &
bangawan
 Organisasi Sosial
Ketua pemerintah
tertinggi
GOLONGAN
ATASAN
GOLONGAN BAWAHAN
RAKYAT
Buruh&tentera
paksaan
GOLONGAN BAWAHAN
HAMBA
Petani, artian
& pedagang

40. LOKASI :
Di tebing Sungai Hwang Ho.
Terletak di bahagian utara negera China.
MASA :
1766 – 1050 S.M.
Dinasti Hsia (2205 – 1766 S.M.)
Dinasti Shang (1766 – 1050 S.M.)
Dinasti Chou ( 1050 – 256 S.M.)
CIRI-CIRI TAMADUN :
1.Negara Kota
Dinasti Chou
Dinasti Chou
Dinasti Shang
Dinasti Hsia
Anyang (Pusat Pemerintahan Dinasti Shang).
Terletak di kawasan tanah tinggi Sungai Huan.
Terdapat istana , kuil dan pusat pentadbiran.
Ketua pemerintah (raja), pembesar dan golongan agama tinggal di
bandar.
Tembok dibina untuk menghalang pencerobohan.

41. 2. Organisasi Sosial

42. 3. Pengkhususan Pekerjaan
Pembesar mempunyai tentera (berkerata kuda dan berjalan kaki).
Petani membentuk artisan.
Artisan membuat barangan tembaga.
Hamba menjadi tentera paksaan untuk kerja-kerja buruh dan menjadi
korban upacara penyembahan.
4. Sistem Tulisan
Ideogram, tulisan berbantuk simbol.
5. Sistem Pemerintahan
Pemerintahan beraja.
Pengganti raja dalam kalangan saudara lelaki yang lebih muda atau
anak lelaki raja.
Percaya bahawa kuasa raja merupakan mandat daripada tuhan.
Urusan pentadbiran raja dibantu golongan bangsawan dan pegawai
kerajaan.
Bagi wilayah luar, golongan bangsawan dipertanggungjawabkan
mentadbirnya.

43. 6. Agama dan Kepercayaan
Mengamalkan banyak kepercayaan animisme dan
politeisme.
Penyembahan roh nenek moyang.
Mengamalkan penilikan tulang oracle.
Menyembah tuhan syurga ( Shang-Ti) dan tuhan bumi (Tu).
Menyembah sungai, bukit dan gunung.
Penyembahan melibatkan pemain muzik, tarian dan
upacara korban yang diketuai oleh bomoh.

44. Mempengaruhi
sistem pemerintahan
China
Pembinaan sistem
pengairan
Sistem tulisan
Pembangunan sektor
pertanian
Sumbangan
Tamadun
Hwang Ho
Kepercayaan dan
pemujaan roh
nenek moyang
Pengamalan falafah
Sun Tzu
Konsep Yin dan Yang
Penciptaan kalendar

45.  Sistem monarki
 Zaman Dinasti Chin dan
Shang
 Gelaran maharaja
 Menggantikan raja
 Konsep anak syurga dan
mandat dari syurga
 Untuk mendapatkan
sokongan rakyat
 Amalan putaran dinasti
 Sehingga abat ke 20

46.  Sistem pengairan
 Terusan
 Untuk kawasan pertanian
 Di wilayah Szechwan
mengelakkan banjir &
mengairi kawasan pertanian
 Menggunakan cangkul & sabit
 Teknologi pembajakan
 Pembinaan batas
 Perubahan alat pertanian
 Kawasan sawah padi
 Kayu kepada besi

47.  Sistem tulisan
 Sistem kalendar
 Kepercayaan roh nenek
moyang
 Amalan pemujaan
 Konsep Yin & Yang
dan
Feng Shui
 Falsafah perang Sun Tzu




Ideogram
30 hari = 1 bulan
360 hari = 1 tahun
Zaman Shang
 makanan, duit kertas dan
barangan perhiasan
menggantikan korban manusia
 Alam semesta mempunyai kuasa
pasif dan aktif
 Keharmonian manusia dan alam
sekitar
 The Art of War ( selok-belok
peperangan)