1. ΤΟ ΝΕΚΡΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ
Ονοματεπώνυμο μαθητή: Αναστάσιος Μανωλόπουλος-Δεκάριστος
Τμήμα: Α2
Ημερομηνία: 9/1/2013
Μάθημα: Ιστορία 1ης Γυμνασίου
Υπεύθυνη Καθηγήτρια: κ. Πιτταράκη Ειρήνη
1
2. Το νεκρικό προσωπείο είναι μια απεικόνιση του προσώπου του νεκρού
κατασκευασμένη από πολύτιμα υλικά -χρυσό, ασήμι, ήλεκτρο-, ύφασμα
καλυμμένο με στόκο ή ασβεστοκονίαμα το οποίο ζωγράφιζαν ή ξύλο
ζωγραφισμένο με την τεχνική της εγκαυστικής. Προσωπεία έχουν βρεθεί
σε Αίγυπτο, Ελλάδα Ετρουρία, Ρώμη, Μεξικό, Κολομβία, Νέα Γουινέα,
Περού, Προκολομβιανή Αμερική, Καμπότζη, Σιάμ και Αφρική.
Στον Ελλαδικό χώρο νεκρικά προσωπεία, και μάλιστα χρυσά, έχουν
βρεθεί στις Μυκήνες και στον Μακεδονικό χώρο -Σίνδος, Αρχοντικό,
Αμφίπολη - με απόσταση δέκα αιώνων μεταξύ τους.
Τα νεκρικά προσωπεία των Μυκηνών είναι φτιαγμένα από χρυσό
έλασμα, εκτός από ένα φτιαγμένο από ήλεκτρο, είναι έκτυπα,
σφυρηλατήθηκαν σε ξύλινο πυρήνα και οι λεπτομέρειες προστέθηκαν
μετά με μικρό εργαλείο. Οι προσωπίδες στερεώνονταν με νήμα στο
2
3. πρόσωπο του νεκρού, όπως μπορεί να συμπεράνει κανείς από τις οπές
στην περιοχή των αυτιών. Στις προσωπίδες αποδίδονταν κυρίως η ηλικία
και η προσωπικότητα. Με εξαίρεση την προσωπίδα του Αγαμέμνονα, οι
περισσότερες έχουν σχηματικά, τυποποιημένα χαρακτηριστικά και
σχεδόν δεν διαφέρουν μεταξύ τους. Όλες είναι ανδρικές και όλες έχουν
κλειστά μάτια.
Tα νεκρικά προσωπεία των Μακεδόνων που βρέθηκαν στην Σίνδο και
την Πέλλα ήταν κατασκευασμένα από χρυσό και ήλεκτρο, από χοντρό ή
λεπτότερο έλασμα, όλα με κλειστά μάτια εκτός από ένα γυναικείο. Τα
χαρακτηριστικά των προσώπων είναι σχεδόν συμβατικά, διαμορφωμένα
πάνω σε μήτρα, σε κάποιες περιπτώσεις πολύ προσεκτικά σκαλισμένα,
σε άλλες περισσότερο αδρά. Στα προσωπεία υπάρχουν τέσσερις τρύπες,
που σημαίνει ότι με νήμα συγκρατιόνταν στο πρόσωπο του νεκρού, ώστε,
όταν άρχιζε η αποσύνθεση, η μάσκα έμενε πάνω στο κρανίο. Το κρανίο
εξακολουθούσε να έχει πρόσωπο και ο νεκρός διατηρούσε την
3
4. ατομικότητά του. Η ύπαρξη γυναικείων προσωπείων φανερώνει την
διαφορετική θέση της γυναίκας η οποία της επέτρεπε να μετέχει στα
πλεονεκτήματα του προσωπείου στο χρήστη.
Η πολυτέλεια του προσωπείου ήταν σίγουρα ένδειξη γοήτρου, μιας
κοινωνικής τάξης και μιας κοινωνίας που διαχειριζόταν κι επεξεργαζόταν
τον χρυσό. Δεν ήταν ασφαλώς μια ηθική υπόμνηση προς αυτούς που
πρόκειται να αναλάβουν την εξουσία γιατί την εξουσία αυτών που το
φορούν την περάτωσε ο θάνατος.
Επομένως, η χρήση του προσωπείου δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με
μεταθανάτιες αντιλήψεις. Θα μπορούσε να αντανακλά τις αντιλήψεις για
μια ζωή μετά τον θάνατο που είναι βέβαια προνόμιο λίγων. Για τους
πολλούς ο κάτω κόσμος είναι τόπος «φριχτός κι αραχνιασμένος»,
«φρικτό λιβάδι…σκεπασμένο με στάχτη»
όπου οι νεκροί δεν έχουν
4
5. σώμα και μόνο η ψυχή τους φτερουγίζει άπιαστη σαν όνειρο και σαν
σκιά (Ιλιάδα). Οι μυημένοι, όμως, στα Ελευσίνια Μυστήρια και στα
Μυστήρια της Σαμοθράκης ανέμεναν μια καλύτερη μεταθανάτια ζωή. Ο
Όμηρος και ο Ησίοδος μιλούσαν για τα Ηλύσια Πεδία προορισμένα για
λίγους και εκλεκτούς οι οποίοι θα ζούσαν, υπό την διακυβέρνηση του
Ραδάμανθυ, μια μυστηριακή ζωή γιορτάζοντας ένα συμπόσιο που δεν θα
είχε τέλος (Οδύσσεια). Μήπως το νεκρικό προσωπείο βοηθώντας στη
διατήρηση ενός «προσώπου» εξυπηρετεί τη μετάβαση στα Ηλύσια
Πεδία; Ίσως, πάλι, να πρόκειται για μια προσπάθεια «φωτογράφησης»
σπουδαίων συγγενών, των προπατόρων. Αφού, όμως, αυτού του είδους οι
«φωτογραφίες»,
πέρα
από
το
να
αποδίδουν
συμβατικά
τα
χαρακτηριστικά, δεν ήταν προορισμένες να κρατηθούν στον κόσμο των
ζωντανών, τότε το προσωπείο στους νεκρούς ήταν συνυφασμένο με τις
αντιλήψεις για τη μετά θάνατο ζωή. Την άποψη αυτή ενισχύουν τα
προσωπεία που βρέθηκαν σε τάφους ως κτερίσματα, κάποια από τα
οποία είναι δηλωτικά του επαγγέλματος ή της ενασχόλησης του νεκρού,
όπως στον τάφο «του ηθοποιού» στην Αμφίπολη ή στον τάφο «του
στρατιωτικού» στην Μακεδονία.
Πολλά στοιχεία έρωτα, γονιμότητας, επιθυμίας και καρποφορίας,
διονυσιακά δηλαδή στοιχεία, που βρίσκονται σε τάφους θα μπορούσαν
να εκφράζουν μια ελπίδα και μια υπόσχεση
για ευχαρίστηση και
ευημερία χωρίς τέλος, που συνεχίζονται και μετά τον θάνατο, για τους
ξεχωριστούς, βέβαια, ανθρώπους που τα είχαν και στη ζωή. Τα νεκρικά
προσωπεία, ίσως, ήταν η εξασφάλιση της αθανασίας αυτών των
ανθρώπων.
5
