Mon9 1
- 1. Аймаг/хот..............................................................
Сум/дүүрэг ........................................cургууль.............................................................
Овог..........................................................
I хэсгийн даалгавар
Анги, бүлэг..................
Нэр..........................................................................
/Сонгох даалгавар/
“Өлзийтийн хээр”
өгүүллэгийн хэсгээс
...Очир хээр мориндоо муу зан сургаад дахин худалдаж ашгийг их олж байв. Тэгээд хэдэн
жил өнгөрсний хойно Өвөр Монголд самуун будлиан гараад манай нутагт буутай дээрэмчид
нэвтэрч ирсэнд нутгийн хүмүүс зүг зүг тийшээ дүрвэх болов. Тэр үед манайханд хурдан буу тун
ховор байсан, ганцхан Очир хурдан буутай тул дээрэмчний нэгийг буудан алжээ. Ийм учраас
дээрэмчид Очирыг заавал барьж авах гэж хөөв. Очир хээр морио шилж унаад Мэнэнгийн шил рүү
зугтсанд дээрэмчид морь сольж байгаад хөөсөн боловч огт гүйцэгдсэнгүй. Хээр морь тийм хурдан
морь юм. Очир хээр морины ачаар дээрэмчдийн гараас мултарчээ.
Гэтэл усгүй цөл Мэнэнгийн их талд хээр морь нь Очирыг өөрий нь сургасан аргаар булгиж
хаяад Өлзийт ууландаа өөрийн эзний эмээлтэй буцаж иржээ.
Ц. Дамдинсүрэн
1. Очир яагаад хээр морио дахин худалддаг байсан бэ?
A. Уяж сойгоод бай мөрий авдаггүй байсан учир
B. Дайснаас мултрах аргад сургаж чадаагүй учир
C. Исгэрэхэд хүрээд ирдэг зантай болгосон учир
D. Булгиж хаях занд сургаж олз олж байсан учир
E. Хонины номхон морь болгосон учир
2. Нутгийн хүмүүс юунаас болж дүрвэх болов?
A. Дээрэмчид нутгийн хил зөрчин нэвтэрч ирснээс болов
B. Очир хурдан буутай тул
C. Очир дээрэмчний нэгийг буудсан
D. Мэнэнгийн талд усгүй учраас
E. Дээрэмчид Очирыг хөөсөн учраас
3. Очир хээр морио унаад Мэнэнгийн шил рүү яагаад зугтав?
A. Дээрэмчний нэгийг хороосон
B. Дээрэмчдийн нэгийг барьж авах гэсэн
C. Хээр морио хүнд худалдах учиртай тул
D. Нутгийнхан нь дүрвэж нүүсэн тул араас нь явсан E. Хээр морионыхоо хурдыг үзэх гэж
- 2. 4. Дээрэмчид Очирыг яагаад гүйцээгүй вэ?
A. Дээрэмчид морио сольж унаснаас болж гүйцээгүй
B. Очир буудалцаж байсан учраас гүйцээгүй
C. Газар нь хөөхөд бэрх болсон учраас гүйцээгүй
D. Хээр морь үнэхээр хурдан байсан учраас гүйцээгүй
E. Очир морио байнга сольж унаж байсан учраас гүйцээгүй
5. Хээр моринд муу зан сургасны эцсийн үр дүн нь юу болов?
A. Гай газар доороос гэгч болов
B. Өөдөө шидсэн чулуу өөрийн толгой дээр гэгч болов
C. Могой гурав тасаравч гүрвэлийн чинээ гэгч болов
D. Тусыг усаар гэгч болов
E. Би үхэхээр чи үх гэгч болов
6. Өгүүллэгийн хэсэгт юуны тухай өгүүлсэн байна вэ?
A. Мэнэнгийн их тал
B. Хээр моринд муу зан сургасан
C. Олон дээрэмчид халдан довтолсон
D. Очир ашиг олсон
E. Муу санаа өөрт гай болдог
7. Эхийн сургамжит санааг олоорой.
A. Муу хүн шивнээч, сайн хүн санаач
B. Сайн гэдэг нь биедээ, сайхан гэдэг нь зүсдээ
C. Муу эр гэрийн буг, муу эзэн төрийн буг
D. Муу морь эзнийхээ хийморийг дарах, муу эхнэр нөхрийнхөө хийморийг дарах
E. Муу санаа яван хатна, сарьсан багваахай наранд хатна
8.
Өгүүллэгийн хэсгийг гэж өөрчилбөл ямар хувиргал болох вэ?
“Очир мориндоо муу зан сургасан нь
Олиггүй хэрэг болж дээ
Оочих ч ус үгүй Мэнэнгийн их талд
Огцом булгиулж хаяагдаад хоцров.”
A. Тонгоргох
B. Хураах
C. Салаалах
D. Дэлгэрүүлэх
E. Хувиргал хийгээгүй
9. “Тэгээд хэдэн жил өнгөрсний хойно Өвөр Монголд самуун будлиан гарав” өгүүлбэрийн
онцолсон хэсгийн утгыг олоорой.
A. цагийн
B. орны
C. зорилгын
D. болзолт
E. шалтгааны
10. “Тэр үед манайханд хурдан буу тун ховор байсан ...” - цогцолборын онцолсон холбоосыг
солин найруулбал аль нь тохирох вэ?
A.Ингэснээр
B. Үүнчлэн
C. Тухайн цагт
D. Тэр ч байтугай
E. Тухайлбал
11. Аль өгүүлбэр нь хэрэг явдлыг үнэн бодитой, лавшруулан үнэлсэн утга илтгэх вэ?
A. Нутгийн хүмүүс зүг зүг тийшээ дүрвэх болов
B. Дээрэмчид Очирыг заавал барьж авах гэж хөөв
C. Тэгээд хэдэн жил өнгөрсөн
D. Хээр морь тийм хурдан морь юм.
E. Очир хурдан буутай тул дээрэмчний нэгийг буудан алжээ
12. “...Дэлхий дахин бэлэн байхад дэмий надаар юу хийх вэ
Харанхуй шөнийн зүүд болж, гэгээн өдрийн гэмтэн болж
Хаан андыг зовоох болно, би
Энгэрийн чинь бөөс, эгмийн чинь өргөс болох биз, би” /МНТ/ гэсэн хэсгийн онцолсон
өгүүлбэрийн дүрслэх ур маягийг олоорой.
А. Тойруулал
B. Зүйрлэл C. Багасгал
D. Ёгтлол
E. Ихэсгэл
- 3. 13. “Хүмүүс зүг зүг тийш дүрвэх болов”- өгүүлбэрийн онцолсон үг өгүүлбэрт ямар гишүүн болох
вэ?
A.Дэд дэлгэрүүлэгч буюу тодотгол гишүүн
B. Захын дэлгэрүүлэгч буюу байц гишүүн
C. Дэд дэлгэрүүлэгч буюу шууд бус тусагдахуун
D. Гол гишүүн буюу өгүүлэгдэхүүн
E. Гол гишүүн буюу өгүүлэхүүн
14. “Тэр ишиг хургыг буцааж байгаагий нь. Хөөе, чи наадахыгаа аваад шидээч хэмээн чанга чанга
хашгирна”- өгүүлбэрүүдийн бүтэц бус өгүүлбэр нь аль вэ?
A. Тэр ишиг хургыг буцааж байгаагий нь
B. Хөөе
C. Чи наадахыгаа аваад шидээч
D. Шидээч хэмээн чанга чанга хашгирна
E.Хашгирна
15. “Багш үлгэр ярив. Бид чимээгүй сонсов.” - өгүүлбэрүүдийг аль нөхцөлөөр холбовол ЗНӨ болох
вэ.
A.
-нгуут
В. –сан
С. –ж
D. –даг
Е. –магц
16. “нүдний гэм, шаазан аяга, ам гарах, бичгийн ширээ, ................” – холбоо үгийн дарааллыг
ажиглаад тохирохыг сонгон нөхөөрэй.
A.будан манан B.гутлын өсгий
C.товч шилбэ
D. гар султай
E. эмээлийн гөлөм
17. “Гараас мултарчээ” өгүүлбэрийн онцолсон үгийн язгуурыг олоорой.
А. мул
В. мулт
С. мултар
D. мултай
Е. мултарчээ
18. Бүгд үйл үг байгаа хэсгийг олоорой.
А. өчигдөр, өнөөдөр
В. хатуу, хүчтэй
Е. хөдөл, ширт
С. хил, өртөө
D. энд, тэнд
19. “зуд, хаалга, шамарга, жааз, ................” – үгийг утгын зүйчлэлийн талаас ажиглаад тохирохыг
сонгон нөхөөрэй.
A. бийр
B. тайга
C. мөндөр
D. засмал
E. нойр
20. “Хурдхан шиг аваад явж үзье!” гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон бүтээврийн утга нь:
A.даалган захирах
B. тушаан захирах
C. зөвлөн захирах
D.шийдэн хүсэх
E. сануулан захирах
21. “Навчны ишийг хараач ямар сонин юм бэ?” өгүүлбэрийн онцолсон үгийн нөхцөлийн утгыг
олоорой.
A. Уул юм хэний юуны эзэмшилд буйг илтгэх утга
B. Тусгайлан ялган заах утга
C. Бүхлийн хэсгийн утга
D. Нэг нь нөгөөгийн үүслийн утга
E. Үйлийг гардан үйлдэх утга
22. “Ээжийгээ явангуут гэр орноо цэвэрлэе” -өгүүлбэрийн онцолсон бүтээврийн утга нь:
A. болзох
B. дутагдах
C. үргэлжлэх
D. дагалдах
E. далимдах
23. “- ж” залгавар залгахад өвөрмөц бичигдэх үгийг олоорой.
- 4. A. хумь
B. ахь
C. сорь
D. оль
E. урь
24. Тийн ялгалын дүрмээр зөв бичсэн хэсгийг олоорой.
A
B
C
D
E
.
25. Зөв хөрвүүлсэн хэсгийг олоорой. “Намайг төрөөд чарлахад мянган цэцэг цоморлигоо
дэлгэжээ”
A.
B.
C.
D.
E.
26. Хэлцийг утгатай нь зөв харгалзуулаарай.
a. Амны бай
1. Хийсэн болж аргацаах
b. Ам булаалдах
2. Хүн болгонд яригдах
c. Амаа үдүүлэх
3. Ярьж эхлэх
d. Ам нээх
4. Дуугүй болох
e. Ам хаах
5. Урьтан ярих
ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ. –задгай даалгавар
A хувилбар
Дараах эхийг уншаад асуултанд хариулна уу.
Энх мөнхийн Монгол нутаг
...Дундад эртний үес их хаан Хувилай сэцэний* дэргэд бараа болж, олон жил Монголд алба
хааж, нэг насаараа амьдрах юмтай болж, нутаг буцсан Италийн Венецийн худалдааны хүн Марко
Поло* нутагтаа буцсан хойно Генуягийн тулалдаанд оролцоод, Венецийн тэнгисийн цэрэг
дарагдахад Генуягийн барианы хүн болж чийгтэй чулуун гянданд хоригдон байхдаа Монгол газар
явж үзсэнээ нэг хүнд ярин тэмдэглүүлж, уйтгараа сэргээж байсан нь ном болжээ. Тэр цагийн европ
хүн Марко Пологийн тэмдэглэл бичгийг уран зохиол шиг гайхан сонирхож, Монгол нутгийн
- 5. гайхалтай баялгийг, тохитой сайхан хот балгастайг, цаасан мөнгө гэдэг мөнгөн тэмдэгт байдгийг
гайхаж байжээ. Бас цаасан мөнгө хэрэглэдэг гэдэгт уншигчид нь бараг итгэхгүй байжээ.
Тэр үеийн олон улсын алинд ч байгаагүй, гайхамшигтай зохион байгуулалттай өртөө
шуудан нь хурдан гавшгай, үйлчилгээ нь ямар хачин сонин юм бэ гэж европ зүгийн дундад эртний
үеийн хаад ноёд, ван гүнгүүд...гайхан уншиж, монгол гэр мянган хүн уужуухан багтах далан таван
ханатай, далай цагаан өргөөний гоё сайхныг “Нүдээрээ үзээгүй хүн” тийм сайхан гэж бодох,
өгүүлэхийн аргагүй гэж бичсэн тэмдэглэлийг үзэн суудаг байлаа.
Б. Ринчен
* Хувилай сэцэн (1210-1294) хаан Хятад дахь Юань гүрнийг захирч байжээ.
* Италийн жуулчин Марко Поло эцэг дүүгийн хамт Хувилай хааны ордонд 17 жил суусан ба
“Орчлонгийн элдэв сонин” нэртэй тэмдэглэл бичжээ.
1. Марко Поло гэгч Монголд юу хийж байсан хүн бэ?
............................................................................................................[1]
2. Нутаг буцсан Марко Пологийн Монголын тухай ном хэрхэн бүтсэн бэ?
.............................................................................................................[1]
3. Монгол нутагт юу хэрэглэдэг гэдэгт европчууд итгэхгүй байсан бэ?
...............................................................................................................[1]
4. Тэр үеийн олон улсын алинд ч байгаагүй, гайхамшигтай зохион байгуулалттай нэгэн зүйл
Монголд байжээ. Тэр зүйл нь юу вэ?
..............................................................................................................[1]
5. Марко Пологийн тэмдэглэлийг Европын дундад эртний үеийн ямар хүмүүс илүү гайхан уншсан
бэ?
............................................................................................................... [1]
6. Европынхныг бишрүүлсэн Монгол өргөөнд хэдэн хүн багтана гэсэн бэ?
........................................................................................................................[1]
7. “Нүдээрээ үзээгүй хүн” юуг сайхан гэж бодох, өгүүлэхийн аргагүй вэ?
.................................................................................................................... [1]
8. “гайхан сонирхох” гэдэг үгийг хэлцээр илэрхийлээд нийлмэл өгүүлбэр зохиож бич.
Хэлцээр илэрхийлсэн нь
Үгхэлц-ийг оролцуулсан нийлмэл өгүүлбэр
- 9. A.Аялал хийж явсан хүмүүс
C. Нохойн эрэлд гарсан хүмүүс
B. Айл амьтан сураглаж явсан хүмүүс
D. Аян жинд яваа хүмүүс
E. Ан хийхээр яваа хүмүүс
2. “Удам чинь улам олшрог” гэж ямар нохойг ерөөсөн бэ?
A. Халтар нохой
B. Зүрх цагаан
C. Олзонд дуртай нохой
D. Гэрийн хаяанд уяатай байсан нохой
E. Хот айлын ноход
3. Эхийн үйл явдлыг зөв дараалалд оруулсан хэсгийг олоорой.
1.
2.
3.
4.
5.
Энэ чинь монгол нохойн үр сад байна.
Тэгтэл зүүн жалганаас зүрх цагаан нохой дайраад ирж гэнэ.
Далхаа тэр нохойд яс хаяж өглөө.
Том халтар нохой босон ирж учир зүггүй боргов.
Зүрх цагаан бүр ч гаарч, уул нуруу, хөндий талыг доргитол нь боргов.
A. 4, 3, 5, 1, 2
B. 4, 3, 1, 2, 5
C. 4, 3, 2, 1, 5
D. 4, 3, 2, 5, 1
E. 4, 3, 1, 5, 2
4. “-Энэ чинь монгол нохойн үр сад байна”-гэсэн шинжид тохирохгүйг нь олоорой.
A.Амар заяа үзүүлэхгүй
B. Нэг чигээрээ
C. Улам догширсон
D. Олз олуутаа алга болсон
E. Улам гаарсан
5. Дээрх эхийн гол санааг илэрхийлсэн тулгуур өгүүлбэр аль вэ?
A. Том халтар нохой босон ирж учир зүггүй боргов.
B. Нохой олзоо шүүрэн авч харанхуйн дунд уусан алга болов.
C. Тэр улам догширч уул толгодыг доргиулан боргож гарлаа.
D. Зүрх цагаан бүр ч гаарч, уул нуруу, хөндий талыг доргитол нь боргож амар заяа
үзүүлэхгүй байлаа.
E. Олз олуут аваад таг чиг болчихдог тийм өчүүхэн амьтныг би хэзээ ч хүндэлдэггүй юм аа
гэв.
6. Дээрх эхийн хэв маягийг тодорхойлно уу.
A. Нохойн мөн чанарыг тайлбарласан учир тайлбарламж
B. Том халтар нохой болон зүрх цагааны тухай тоочин дүрсэлсэн учир тоочимж
C. Сайн ба муу нохойг харьцуулан дүрсэлж, дүгнэлт гаргасан учир эргэцүүлэмж
D. Хэрэг явдлыг цаг хугацааны дагуу цувуулан бичсэн учир хүүрнэмж
E. Том халтар нохой болон зүрх цагааны тухай тоочиж, сайн ба муу нохойг харьцуулан
дүрсэлж, дүгнэлт гаргасан учир тоочимж ба эргэцүүлэмж
7. Эхийн
онцолсон
хэсэгт
ямар
хувиргал
хийсэн
бэ?
“Зүрх
цагаан
бүр
ч
гаарч
Жингийн цувааг хоргоож
Арай
их
чимээ
гаргаж
Амар заяа үзүүлэхгүй байлаа”
A. Тонгоргох хувиргал
В. Хураах хувиргал
С. Салаалах хувиргал
D. Хувиргал хийгээгүй
Е. Дэлгэрүүлэх хувиргал
8.
“Зүрх цагаан бүр ч гаарч, уул нуруу, хөндий талыг доргитол нь боргож амар заяа
үзүүлэхгүй байлаа” гэсэн хэсэгт ямар дүрслэх аргыг хэрэглэсэн бэ?
- 10. A. ихэсгэл
B. егөөдөл
C. төлөөлөл
D. адилтгал
E. Зүйрлэл
9. “Нохой олзоо шүүрэн авч харанхуйн дунд уусан алга болов” – өгүүлбэрээс гурван
бүрэлдэхүүнт цөм өгүүлбэрийг олоорой.
A. Нохой харанхуйд уусав.
B. Нохой уусан алга болно.
C. Нохой алга болно.
D. Нохой олзоо шүүрнэ.
E. Нохой харанхуйн дунд уусан алга болно
10. “ Түрүүчийнх нь монгол нохой биш үү” гэсэн өгүүлбэр хэлэх зорилго , аялгаараа ямар
өгүүлбэр вэ?
А. Хүүрнэх өгүүлбэр
В. Асуух өгүүлбэр
С. Анхааруулах өгүүлбэр
D.Захирах өгүүлбэр
Е. Үгүйсгэх өгүүлбэр
11. “Тэгтэл зүүн жалганаас зүрх цагаан нохой дайраад ирж гэнэ”-өгүүлбэрийг салаалан
хувиргасан хэсгийг олоорой.
А. Тэгээд зүүнтэйгээс зүрх цагаан нохой дайраад ирж гэнэ дээ
В. Тэгтэл зүүн жалганы дундаас зүрх цагаан нохой дайраад гарч ирж гэнэ дээ
С. Зүрх цагаан нохой дайраад ирж гэнэ дээ
D. Тэгтэл зүрх цагаан нохой зүүн жалганаас дайраад ирж гэнэ дээ
Е. Тэгтэл зүүн жалганаас зүрх цагаан нохой дайраад ирж гэнэ
12. “Дахин нэг яс хаяж өгөв” - өгүүлбэрийн онцолсон үг ямар гишүүн болох вэ?
A.Шууд тусагдахуун гишүүн
B. Байц гишүүн
C. Үйлийн тодотгол гишүүн
D. Хамжсан тодотгол гишүүн E. Өгүүлэгдэхүүн гишүүн
13. “Ноёд хуралдсэн газар заргатай
Нохой хэрэлдсэн газар улайтай” гэсэн өгүүлбэр ямар өгүүлбэр вэ?
A. Ойролцоо
B. Эсрэг
C. Төсөөт
D. Зүйлчилсэн
ойролцоо
14. Хэлзүйжсэн холбоо үгийг олоорой.
A. босон ирж
B. үр сад
D. амар заяа үзүүлэх
E. хот айл
E.
Төсөөт
C. тэр нохой
15. “Олз олуут аваад таг чиг болчихдог тийм өчүүхэн амьтан”- өгүүлбэрийн онцолсон үгийн
утгыг зөв тайлбарласныг олоорой.
A.жижиг бага
B. өөдгүй муу шинжтэй
C.өгсөн юмыг голдог
D.илүү горьддог
E. нярай нялцгай
16. Дараах үгсийг утгын зүйлчлэлийн талаас нь ажиглаад цэгийн оронд тохирох үгийг
сонгоорой.
Уул нуруу,
Том халтар,
Хөндий тал,
Зүрх цагаан ,.....................................
A. Олзоо шүүрэх
В. Хээр тал
С. Үр сад
D. Хот айл
Е . Халтар
банхар
17. Нэрээс үйл үг бүтээх –л дагавар залгахад аль үг бусдаасаа ялгаатай бичигдэх вэ
А. Ах
B.Хайч
C. Тос
D. Хувцас
E. Ногт
- 11. 18. “Удам чинь улам олшрог гэж баярлан хашхирав” гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон үгийг аль
нөхцөлөөр солин найруулбал өгүүлбэрийн утга өөрчлөгдөхгүй вэ?
A. –вч
B. –сон
C. –тугай2
D. –уузай2
E. –ё
19. Дараах үгсээс бүгд зөв бичсэн бүлэг үгийг олоорой.
A. цуглуулгийн, дуучны, хуруудчихад, хөгжимдье, сануулахаар
B. цоолборын, бүжигчний, харлачхад, бууруулъя, гийгүүлэхэд
C. таслалын, анчины, тогтчиход, гүйцэтгэе, холтослоход
D. шагнуулсныг, тоглогчдын, сэтгэчихэд, цэвэрлэе, хуулбарлахад
E. мэдээлэлийн, сэтгэгчдийн, аньчихыг, таалцъя, үүрэглэхэд
20. “Үерхдэг”гэсэн үгэнд бүтцийн задлал хийж нэрээс үйл үг бүтээх утгатай залгаврыг олоорой.
А.-дэг
В.-р
С.-рх
D.-үе
Е.-х
21. - Биш ээ биш. Олз олуут аваад таг чиг болчихдог тийм өчүүхэн амьтныг би хэзээ ч
хүндэлдэггүй юм аа гэв. гэсэн өгүүлбэрийн бүтэц бус өгүүлбэр аль нь вэ?
А.Олз олуутаа таг чиг болчихдог юм.
B. Бишээ биш
C. Би хүндэлдэггүй юм.
D.Тийм өчүүхэн амьтныг би хүндэлдэггүй юмаа гэв
E. Аль нь ч биш
22. “Нүд ирмэх зуур” гэсэн хэлцтэй эсрэг утгатай үг аль нь вэ?
A. Давхих
B. Хурдан
C. Удаан
D. Хөөрөх
23. Эсрэг
утга
А. авдар сав
бүхий
хэсгийг
В. Хойгуур урдуур
D. хаясан гээсэн
E. Яаруу
олоорой.
С. Хаяа хатавч
Е. Эрэх хайх
24. Холбох эгшгийн дүрмээр бичигдсэн үгийг олоорой.
A.
B.
C.
D.
E.
25. Зөв хөрвүүлсэн хэсгийг олоорой. “
”
A. Намайг төөрөөд чарлахад мянган цэцэг цоморлигоо дэлгэжээ
B. Намайг төрөөд цайрайлахад мянган цэцэг цоморлигоо дэлгэжээ
C. Намайг төрөөд чарлахад мянган цэцэг цоморлигоо тээжээ
D. Нэмж төрөөд чарлахад мянган цэцэг цоморлигоо дэлгэжээ
E. Намайг төрөөд чарлахад мянган цэцэг цоморлигоо дэлгэжээ
26. Утгаар нь зөв харгалзуулаарай
1. Давдаггүй даваа
2. Гүвээний цаанаас тархидах
3. Бүдүүн хүзүү гаргах
4. Олон гартай
5. Сүүл өргөх
a. Нүднээс далд муулах
b. Зөрүүдлэх
c. Онгирч сагсуурах
d. Хийж гүйцэтгэхэд бэрх ажил
e. Юмыг жигд сайн хийдэггүй
- 12. ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ. - /задгай даалгавар/
Дараах эхийг уншаад асуултанд хариулна уу.
Улирал солигдолт
Хавар, зун, намар, өвөл гэсэн улирлууд хоорондоо тодорхой температураар ялгаатай
жилийн дөрвөн үе юм. Дэлхий нарыг тойрон явахдаа түүнд ойртож холдож байдгаас улирал
солигддог гэсэн төөрөгдөл хүмүүсийн дунд нийтлэг тархсан байдаг. Энэ бол буруу юм. Үүний нэг
баталгаа бол дэлхийн хойд хагаст өвөл болж байхад өмнөд хагаст зун болж байдгийг санах
хэрэгтэй.
Улирал солигдох хамгийн гол шалтгаан бол дэлхийн эргэлтийн тэнхлэг эклиптикийн хавтгай буюу
өөрийн тойрог замын хавтгайдаа 23.5 градусын өнцгөөр налсан байдагт оршино. Дэлхийн
тэнхлэгийн орон зай дахь энэ байрлал прецес, нутаци зэрэг бага зэргийн нөлөөнүүдийг эс тооцвол
хэзээ ч өөрчлөгддөггүй. Тиймээс дэлхий тойрог замаараа хөдлөн явах явцад дэлхийн
бөмбөрцгийн хойд ба өмнөд хагаст жилийн янз бүрийн цаг хугацаанд нарны тусгалын чиглэл өөр
өөр байна. Дэлхийн хойд ба өмнөд хагас нь дэлхийн эргэлтийн тэнхлэгт перпендикуляр
экватороор хуваагдсан байдгийг бид мэднэ. Бид дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагаст амьдардаг.
Бидний хувьд зуны улирал эхлэхэд бөмбөрцгийн хойд хагас нар руу хандсан байх ба нар
тэнгэрийн хаяанаас улам өндөрт гарч нарны тусгал дэлхийн гадаргууд шууд тусч ирнэ. Энэ үед
бөмбөрцгийн өмнөд хагас нарны эсрэг хандсан байна, өөрөөр хэлбэл энд өвөл болж байна гэсэн
үг. Харин бидний хувьд өвөл болоход бөмбөрцгийн хойд хагас нарны эсрэг хандаж эхлэх ба нар
тэнгэрийн хаяанаас бага өндөрт бага хугацаанд үзэгдэж, нарны тусгал газрын гадаргууд хэвтээ
чиглэлээр хүрч ирнэ. Энэ үед өмнөд хагас нар руу шууд хандсан байрлалтай байх буюу зун болно
гэсэн үг. Энэ маягаар газрын гадаргууд хүрч ирж байгаа нарны энергийн хэмжээ жилийн турш
өөрчлөгдөж байдаг учраас улирал солигддог байна. Дэлхий нар хоёрын холдож ойртох нь улирал
солигдох шалтгаан биш бөгөөд харин ч дэлхийн бөмбөрцгийн хойд хагаст өвөл болж байхад
дэлхий наранд хамгийн ойрхон ирсэн байдаг. Үнэхээр дэлхий нарыг тойрон явахдаа жил бүрийн 1р сарын 4-ний орчим наранд хамгийн их ойртдог байна.
1. Хавар, зун, намар, өвөл гэсэн улирлууд хоорондоо юугаараа ялгаатай байдаг вэ?
............................................................................................................[1]
2. Хүмүүсийн дунд улирал солигддог талаар ямар буруу ойлголт байсан бэ?
.............................................................................................................[1]
3. Улирал солигдох хамгийн гол шалтгаан нь юу вэ?
...............................................................................................................[1]
- 13. 4. Монгол орон дэлхийн бөмбөрцгийн хаана оршдог вэ?
..............................................................................................................[1]
5. Газрын гадаргууд хүрч ирж байгаа нарны энергийн хэмжээ жилийн турш өөрчлөгдөж байвал юу
гэх вэ?
............................................................................................................... [1]
6. Дэлхий хэдийд наранд хамгийн их ойртдог вэ?
........................................................................................................................[1]
7. “өвөл” гэсэн үг орсон хэлц олж бичээд утгыг тайлбарлаарай.
Хэлцээр илэрхийлсэн нь
Хэлцийн тайлбар
...........................................................
..................................................................
.......................................................... [1]
........................................................... [1]
8. Зун болдог шалтгааныг 2-3 өгүүлбэрээр батлан бичнэ үү. [2]
................................................................................................................................
....................................................................................................................................
ГУРАВДУГААР ХЭСЭГ. Бичих -/задгай даалгавар/
“Худал хэлэх нь хортой” сэдвээр зохион бичлэг бичнэ үү:
Доорх санааг ашиглаж болно:
-
Зан араншин
-
Надад ийм явдал тохиолдсон
-
Хор уршиг
Үгийн тоо 70-90
[Илэрхийлэх ба нөлөөлөх чадвар: 7 оноо
Хэлзүй ба бүтэц: 3 оноо]
- 17. Тэгтэл үдшийн цагаар оройтож явсан нэг хүн замаар гараад ирлээ. Огт санаандгүй
тээглэсэн ороонгоны ногоон хэлхээ навчийг тэр хүн тас татаад, хажуугийн шуудуу руу шидэж
орхижээ.
“Леонардо Да Винчи”
1. Ороонго өвс ямар модны эх биеийг ороон ургасан байв?
A.Улиас
B. Хуш
С. Долоогоно
D. Гацуур
Е. Шинэс
2. Ороонго өвс юунд санаархаж байсан бэ?
А. Долоогоно модны эх бие навчийг ороохыг
В. Нахиалсан мөчрөө улам урт болгохыг
С. Нөгөө хашаанд байгаа модонд асаж ургахыг
D. Өөр газар, талбайд ургахыг
Е. Насаараа нэг газар ургаж өөр газар ургахгүй байхыг
3. Ороонгын
ам
бардам
болсны
шалтгаан
юу
вэ?
А. Нэг хүн замаар санаагаа хэлж амарсан нь
В. Навч нахиа сайн ургасан нь
С. Насаараа нэг газар ургаж өөр газар ургасан нь D. Эргэн тойрноо ажиж байгаа нь
Е. Навчийг тэр хүн тас татаад, хажуугийн шуудуу руу шидсэн нь
4. Эхийн
гол
А. Шунал ихэдвэл шулам болох
С .Санаа сайн бол заяа сайн
Е. Өөрөө ойчсон хүүхэд уйлдаггүй
санааг
хэлцээр
В. Хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийх
D. Сайн юманд саад мундахгүй
5. Эхийн хэв маягийг олоорой.
A. Эргэцүүлэмж
B. Тайлбарламж
D. Тоочимж
E. Хүүрнэмж
илэрхийлээрэй
C. Тоочимж, эргэцүүлэмж хосолсон
6. Эхийн төгсгөл хэсгийг: “Оройтож яваа хүн чи
Огт
санаандгүй
тээглэчихээд
Ороонго
миний
буруу
юм
шиг
Олго
татаад
хаях
чинь
юун”
гэж өөрчлөн найруулбал ямар хувиргалд хамаарах вэ?
А. Хураах
B. Салаалах C. Дэлгэрүүлэх
D. Тонгоргох E. Хувиргаагүй
7. “Өнөөх ургамал зүгээр сууж чадахаа больжээ”- өгүүлбэрийн дүрслэх ур маягийг олоорой
А. Юмшуулал
B. Зүйрлэл
C.Егөөдөл
D. Хүншүүлэл
E. Ихэсгэл
8. Эхийн онцолсон хэлцийг ойролцоо утга бүхий хэлцээр солин найруулбал утгаараа тохирохыг
сонгоорой.
А. Магнай тэнийх, ам хуурайгүй.
В. Гуяа алгадах, амаа урчих шахах
- 18. С. Хөл газар хүрэхгүй, их амлах
D. Тэнгэрээс од шүүрэх, ам хамхилгүй
Е. Сэтгэл хөөрөх, ам булаалдах
9. “Өндөр хашааны цаана ороонго өвс ургажээ” гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон үг ямар гишүүн
болох вэ?
А. шууд тусагдахуун
В. Өгүүлэхүүн
С. Өгүүлэгдэхүүн
D. Шууд бус тусагдахуун
Е. Байц
10. Гурван бүрэлдэхүүнт цөм өгүүлбэрийг олоорой.
А. Долоогоно ургажээ.
В. Навчийг ороож ургажээ.
D. Ороонго ургажээ
Е.Хашааны цаана ургажээ.
С. Оройд нь тулжээ
11. “Өндөр хашааны цаана ороонго өвс долоогоно модны эх бие, навчийг ороож ургасан байжээ.
Гэтэл ороож ургасаар байгаад оройд нь тулаад эргэн тойрноо ажиж байхдаа замын эсрэг талд
бас нэг хашаа байхыг үзжээ”-өгүүлбэрт ямар үгсийн аймгийн үг ороогүй вэ?
А. Тооны нэр
В. Орон цагийн нэр
С.Жинхэнэ нэр
D. Төлөөний үг
Е үйл үг.
12. “нэг
газар”гэсэн
холбоо
үгэнд
тохирох
шинжийг
олоорой.
А. Утгазүйжсэн В. Бүхэлзүйжсэн
С.Хэлзүйжсэн
D. Үгийн санжсан
Е. Чөлөөт
13. “айлын хашааны мод” - онцолсон нөхцөлийн утгыг олоорой
А. Цаг хугацааны.
В. Зориулалтын утга
С. Орны утга
D. Уул юмны эзэмшлийн утга
Е. Шалтгааны утга
14. Зэрэгцүүлэн холбохын” –ж” нөхцөл залгахад аль үг нь бусдаасаа ялгаатай бичигдэх вэ?
А. Цохь.
В. Тавь
С .Ярь
D. Халь
Е. Хорь.
15. Дараах холбоо үгсийг ажиглаад “ам” гэсэн үг шууд утгаараа орсон хэсгийг олоорой.
А. Ам бардам.
В. Ам халах
С.Ам
хуурайгүй
D. Амны хөндий
Е. Амаа барих
16. “ороонго, хашаа, нахиа, шуудуу , ................” – үгийг утгын зүйчлэлийн талаас ажиглаад
тохирохыг сонгон нөхөөрэй.
A. Долоогоно
B. бие
C. Зам
D.ороож
E.Хүн
17. Нэг утгын зүйлчлэлд хамаарахгүй үгийг олоорой
А. ургамал
В. Өвс
С. Ороонго D. Уул
Е. Нахиа
18. Бүгд орон цагийн нэр байгаа хэсгийг олоорой.
А. эргэн тойрон,оройд нь
В. сайхан, өндөр
D. Ороогоод, ургасан
Е. ороонго, өвс
19. Үйлийн холбоо үгийг олоорой.
А. Навчийг ороожээ
В. Эх бие
D. Хол газар
Е. Өндөр хашаа
20. “Хавьгүй”-үгийн утгыг тайлбарлаарай
С.
С. Эргэн тойрон
Хашааны,
цаана
- 19. А. Адилхан
В. Арай өөр
С .Өнгөлөг
21. Буруу бичсэн үгийг олоорой
А. Захидгийг
В. ярьдгийг
D. Ондоо
С .үздгийг
Е. Харьцуулашгүй
D. очдогийг
Е. гардгийг
22. “Ашгүй ингээд удтал хүлээсэн мөч ч боллоо”-.өгүүлбэрийн” ч” бүтээврийн утгыг олоорой
А. Салган онцлох
В .Ялган онцлох
С .Зэрэгцүүлэн онцлох
D.батлан онцлох
Е. Магадлан онцлох
23. “Насаараа нэг газар сахиж болохгүй биз дээ”- онцолсон бүтээврийн утгыг олоорой.
А. үгүйсгэх
В .Ялган онцлох
С .баталсан
D.эргэлзсэн
Е. Магадлан онцлох
24. Харьяалахын тийн ялгалыг зөв дагуулсан хэсгийг олоорой.
A.
B.
D.
C.
E.
25. З өв хөрвүүлснийг олоорой.
..
..
A. Áýðñ öýãò óóëçàõã¿é áîë ºäºð ÿâäàë õîöîðíî
Áè÷ãýíäýý ñóðàõã¿é áîë íàñàíäàà õîöîðíî
B. Áàðñ öàãò óóëçàõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîöîðíî
Áè÷ãýíäýý ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîöîðíî
C. Áàðñ öàãò áîñîõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîöîðíî
Áÿöõàíäàà ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîöîðíî
D. Áàðñ öàãò áîñãîõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîöîðíî
Áè÷ãýíäýý ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîöîðíî
E. Áàðñ öàãò áîñîõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîéøèëíî
Áÿöõàíäàà ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîéøèëíî
26. Утгаар нь зөв харгалзуулаарай.
a. Тэмээ хариулсан хүн буурныхаа занг андахгүй
b. Уулын чинээ харыг туулайн чинээ цагаан дийлнэ
c. Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ
d. Юманд учир, нуманд гичир
e. Хоол болтол шийр зугаа
ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ. -/задгай даалгавар/
1. Ашигтай зүйлийг оролдох
2. Юмс үзэгдэл өөрийн зүй тогтолтой
3. Шударга үнэн ялна
4. Сайхан зүйл юунд ч дийлэгдэшгүй
5. Баялаг туршлагатай
C хувилбар
Дараах эхийг уншаад асуултанд хариулна уу.
Цүнхтэй инээд
хэсгээс
Инээдмийн өдөр 4 сарын 1-нд манай ангийнхан шог зураач Цайдам гуайтай уулзалт
зохиож, элгээ хөштөл инээлээ. Тэр өөрийн зурсан зургуудыг үзүүллээ. Түүний “Муур зуучихсан
хулгана”, “Эмээдээ тусалж байгаа нь” –гээд эрх ач нь шээзгий дотор ороод зогсчихсон мөртөө бас
шээзгий үүрч, эмээ нь тэр уруу нь аргал хийж байгаа, бас морьдоо атаршуулж алдчихаад араас нь
- 20. хонь унаад явж байгаа, уурга чирсэн хүн гээд олон зураг үзэж, бахаа ханатал инээж авлаа. Тэр
зураач самбар дээр янз бүрийн шог зураг зурж, биднээр таалгаж, тайлбар хэлүүлсэн билээ.
Түүнээс гадна тэр: -Шог зураг бол муу муухай, шударга бус явдлыг шүүмжилдэг төдийгүй дайсны
эсрэг хурц зэвсэг шүү! Энэ үг л намайг бөөн бодолд унагаж, хөл бөмбөг тоглох, бөглөөдөх хоёроос
болиулсан юм. Би буудаж чадахгүй, танк барьж жолоодож ямар чадах биш. Чадлаа ч гэсэн дээ,
аюултай юм чинь. Харин дайсны эсрэг шог зураг зураад л сууж байна биз. Гэхдээ дайсны эсрэг
яаж зураг зурдаг юм бол? Дайснууд тэр шог зургаас айдаг байх шүү?
Нэг өдөр манай бүлэг “Чи ямар мэргэжилтэй болох вэ?” –гэсэн бүлгийн ажил зохиолоо.
Манай ангийнхан цөм л эмч, багш, инженер, дарга, телевизорын засварчин, бөхийн засуул,
онгоцны жолооч, жүжигчин гээд бүх мэргэжлийн хүн болох юм байх аа. Харин намайг: Би шог
зураач болно гэтэл хүүхдүүд нирхийтэл инээлдэв. Яагаад тэр билээ? Шог зураач гэдэг мэргэжил
биш юм болов уу? Миний нүүр чинэрч, ичсэндээ чихээ хүртэл улайсан байх...
Ж. Барамсай
1. Хэн уулзалт зохиосон вэ?
............................................................................................................[1]
2. Ямар учраас уурга чирээд хонь унаад явж байна вэ?
.............................................................................................................[1]
3. Шог зургаар юуг шүүмжилдэг вэ?
...............................................................................................................[1]
4. Цайдам гуайн үг миний ямар зуршлыг өөрчилсөн бэ?
..............................................................................................................[1]
5. Яагаад тэр билээ? гэж бодуулахад хүргэсний учир вэ?
............................................................................................................... [1]
6. Ичсэний илэрхийлэл юу вэ?
........................................................................................................................[1]
7. “ичих” гэдэг үгийг хэлцээр илэрхийлээд нийлмэл өгүүлбэр зохиож бичээрэй.
Хэлцээр илэрхийлсэн нь
Нийлмэл өгүүлбэр
- 24. Аймаг/хот..............................................................
Сум/дүүрэг ..................................................сургууль............................................................Анги, бүлэг..................
Овог..........................................................
Нэр..........................................................................
D хувилбар
I хэсгийн даалгавар
/сонгох даалгавар/
Дөрөө
“Чамаас жаахан байж чамайг өргөнө”. Тэр юу вэ? Намайг бага байхад аав минь ингэж
таалгадаг сан. Малын захад өссөн монгол дээлтэй хүүхдүүдийн бие, бодол хоёрыг зэрэг өргөж
тавьдаг нэгэн ид шидтэй шат бол дөрөө юм. Тиймээс ч “Гарыг нь ганзаганд, хөлийг нь дөрөөнд
хүргэвэл” эцэг хүний үрийнхээ төлөө тавьсан анхны зорилго биелдэг.
Бор моринд мордох ган дөрөө, бодлын моринд мордох сэтгэлийн дөрөө хоёрыг зэрэг
бэхэлж өгсөн аавын минь дүр төрх тодрох шиг. Хол ойрын хүмүүстэй танилцах дөрөө минь
бодоход, аав минь л байж уу. Эцгийн бийд хүнтэй танилц гэдэг энэ үг одоо улам учир утгатай
бодогдох болов.
1. Ид шидтэй шат болох дөрөө нь монгол хүүхдүүдийн юу юуг зэрэг өргөж тавьдаг вэ?
A. Хөл гар хоёрыг
B. Бие бодол хоёрыг
C.
Бие сэтгэл хоёрыг
D. Санаа бодол хоёрыг
E. Сэтгэл бодол хоёрыг
2. Эхийн үйл явдлыг зөв дараалалд оруулсан хэсгийг олоорой.
1.Эцгийн бийд хүнтэй танилц.
2.Бор моринд мордох ган дөрөө, бодлын моринд мордох сэтгэлийн дөрөө хоёрыг зэрэг бэхэлж
өгсөн аав.
3.“Чамаас жаахан байж чамайг өргөнө”.
4. Ид шидтэй шат бол дөрөө юм.
5.Эцэг хүний үрийнхээ төлөө тавьсан анхны зорилго биелдэг.
A. 3, 4, 2, 1, 5
B 3, 4, 1, 5, 2
C. 3, 4, 5, 2, 1
3. Ид шидтэй шат гэж юуг хэлсэн бэ?
A.Бодол
B. Бие
C. Дүр төрх
4. Сэдвийг олоорой?
A. Дөрөөний тухай
D. Оньсогоны тухай
D. 3, 4, 5, 1, 2
D.Дөрөө
E. 3, 4, 1, 2, 5
E. Ганзага
B. Үр хүүхдийн тухай
C. Монгол уламжлалын тухай
E. Үргэлжид үрийнхээ төлөө байдаг эцэг хүний тухай
- 25. 5. Дээрх эхийн хэв маягийг тодорхойлно уу.
A. Амьдралыг ухааруулах дөрөө нь болсон аавынхаа тухай эргэцүүлэн бодож байгаа учир
эргэцүүлэмж
B. Эцэг хүн ямагт үрийнхээ төлөө байдгийг өгүүлсэн хүүрнэмж
C. “Чамаас жаахан байж чамайг өргөнө” гэсэн оньсогоны учрыг тайлбарлаж байгаа
тайлбарламж
D. Дөрөөг олон талаас нь авч үзэж, шинжүүдийг нь гаргаж өгсөн учир тоочимж
E. Дөрөөний тухай тоочин дүрсэлж тайлбарласан учраас тайлбарламж ба тоочимж
6. Гол санааг илэрхийлэх дүрслэх ур маяг бүхий хэсгийг олоорой.
A. Хол ойрын хүмүүстэй танилцах дөрөө минь бодоход, аав минь л байж уу.
B. Эцэг хүний үрийнхээ төлөө тавьсан анхны зорилго биелдэг.
C. Бор моринд мордох ган дөрөө
D. Эцгийн бийд хүнтэй танилц
E. Малын захад өссөн монгол дээлтэй хүүхдүүд.
7. “Малын захад өссөн монгол дээлтэй хүүхдүүдийн бие, бодол хоёрыг зэрэг өргөдөг дөрөө” өгүүлбэрээс хоёр бүрэлдэхүүнт цөм өгүүлбэрийг олоорой.
A. Хүүхдүүд өснө.
B. Бие өснө.
C. Бодол өргөнө.
D. Дөрөө өргөнө.
E. Бие өргөнө.
8. “Эцгийн бийд хүнтэй танилц”- өгүүлбэрийн онцолсон үг ямар гишүүн болох вэ?
A. Өгүүлэгдэхүүн
B. Харьяалахын тодотгол
C. Хамжсан тодотгол
D. Шууд тусагдахуун
E. Шууд бус тусагдахуун
9. “Эцгийн бийд хүнтэй танилц” – өгүүлбэрийн тодорхойлолтыг олоорой.
A. Энгийн дэлгэрэнгүй өгүүлбэр
B. Зэрэгцсэн нийлмэл өгүүлбэр
C. Үйлийн тодотгол гишүүн өгүүлбэртэй угсарсан нийлмэл өгүүлбэр
D. Шууд бус тусагдахуун гишүүн өгүүлбэртэй угсарсан нийлмэл өгүүлбэр
E. Байц гишүүн өгүүлбэртэй угсарсан нийлмэл өгүүлбэр
10. “Малын захад өссөн монгол дээлтэй хүүхдүүдийн бие, бодол хоёрыг зэрэг өргөж тавьдаг нэгэн
ид шидтэй шат бол дөрөө юм” – өгүүлбэрийн тонгоргол аль вэ?
A. Малын захад өссөн монгол дээлтэй хүүхдүүдийн бие, бодол хоёрыг зэрэг өргөж тавьдаг
нэгэн ид шидтэй шат бол дөрөө юм гэдгийг энэ эхийг уншсанаар ойлгож авлаа.
B. Малын захад өсдөг монгол дээлтэй хүүхдүүдийн бие, бодол хоёрыг зэрэг өргөн тавьдаг
нэгэн ид шидтэй шат бол дөрөө юм шүү!
C. Малын захад өссөн монгол дээлтэй хүүхдүүд.
D. Дөрөө бол малын захад өсдөг дээлтэй монгол хүүхдүүдийн бодол бие хоёрыг зэрэг
өргөж тавьдаг ид шидтэй нэгэн шат юм.
E. Хүүхдүүдийн бие, бодол хоёрыг зэрэг өргөж тавьдаг нэгэн ид шидтэй шат бол дөрөө
юм.
- 26. 11. Хэлзүйжсэн холбоо үгийг олоорой.
A. учир утгатай
D. бодогдох болов
B. энэ үг
E. эцэг хүн
C. монгол дээл
12. “Тиймээс ч “Гарыг нь ганзаганд, хөлийг нь дөрөөнд хүргэвэл' эцэг хүний үрийнхээ төлөө
тавьсан анхны зорилго биелдэг” - өгүүлбэрийн онцолсон бүтээврийг солин найруулбал
өгүүлбэрийн утга өөрчлөгдөхгүй вэ?
A. –вч
B. –саар4
C. –лгүй
D. -нгаа4
E. –аад4
13. Дараах үгсээс бүгд зөв бичсэн бүлэг үгийг олоорой.
A. тохилгийг, арвиллаа, тэмдэглэчхэж, уралдъя, гэгээрүүлэхэд
B. шорлогийг, нүүдэллээ, шүүмжилчхээд, өгсье, унагахаар
C. баялгийг, буудаллаа, огтолчхоод, ажиллая, хонуулахад
D. цацгийг, төллөлөө, чимэглэчихэв, дуугаръя, туслахаар
E. урлагийн, хиллэлээ, дуурайчхаад, хөөцөлдье, уншуулхыг
14. “Захад, ганзаганд, дөрөөнд, моринд, бодоход” гэсэн үгсийг бүтээврээр задалж үзээд
бүтээврийн ямар хувиргал болохыг тодорхойлоорой.
A. Хураах
B. Дэлгэрүүлэх
C. Тонгоргох
D. Салаалах
E. Аль нь ч биш
15. Урт эгшгээр эхэлсэн нөхцөл залгахад аль үг бусдаасаа өвөрмөц бичигдэх вэ?
А. Захидал
В. Хүчдэл
С.Бодол
D. Гүйдэл
Е. Явдал
16. “Бор моринд мордох ган дөрөө, бодлын моринд мордох сэтгэлийн дөрөө хоёрыг зэрэг бэхэлж
өгсөн аавын минь дүр төрх тодрох шиг”- өгүүлбэрт аль үгсийн аймгийн үг ороогүй байна вэ?
А. Тооны нэр
В. Тэмдэг нэр
С. Орон цагийн нэр
D. жинхэнэ нэр
Е. Үйл үг
17. “Гар нь ганзаганд, хөл нь дөрөөнд хүрэх” –хэлтэй ойролцоо утгатай хэлцийг олоорой.
А. Бяруу болоогүй байж бухын дуугаар урамдах
В. Ганзага мялаах
С. Эр өсөх, эсий сунах
D. Дөрөө харших
Е. Гар гараа дагах ганзага гөлмөө дагах
18. “Эцэг хүн”- холбоо үгэнд тохирох шинжийг олоорой
А. Утгазүйжсэн
В. Хэлзүйжсэн С. Үгийн санжсан D. Бүхэлзүйжсэн
Е. Чөлөөт
19. “Пэ-ээ та минь! Гагнуур бий юү? гэж сэтгэл түгшин дуу алдсанд тракторч Дамба гэмээ
наминчилж унжуу хамраараа газар онгилох гэсэн мэт дуугуй хоёр гурав дохисхийгээд явж
гагнуур олж ирэв”-өгүүлбэрээс бүтэц бус өгүүлбэрийг олоорой.
А. Пэ-ээ та минь
В. Гагнуур бий юү?
С. Дамба гэмээ наминчлав
D. Гагнуур бий юү? гэж сэтгэл түгшин асуув
Е. Явж гагнуур олж ирэв
20. Дараах үгсийн зүй тогтлыг ажиглаад цэгийн оронд тохирохыг бичээрэй.
Дүр төрх, дөрөөнд хүргэх, ид шид, чамайг өргөх, учир утга, бор морь,......
А. Эцэг хүн В. Хол ойр
С. Ган дөрөө
D. үрийн төлөө
Е. бодогдох болов
21. “Өөхөнд ороовч нохой шиншихгүй
Өвсөнд ороовч үхэр идэхгүй”- гэсэн өгүүлбэр утгаараа ямар өгүүлбэр вэ?
А. Ойролцоо
В. Эсрэг
С. Төсөөт
D. Зүйлчилсэн
Е. Төсөөт ойролцоо
- 27. 22. “Гурван бухаар зүтгүүлэвч гулзайхгүй хүчтэй
Гунан үхрийн мах идэвч цадахгүй ходоодтой” –өгүүлбэрт ямар дүрслэх ур маяг илэрсэн
байна вэ?
А. Зүйрлэл
В. Хүншүүлэл
С. Хэтрүүлэл
D. Егөөдөл
Е. Адилтгал
23. “хашааных”-үгэнд бүтцийн задлал хийж үйлээс нэр үг бүтээх залгаврыг олоорой.
А. –ы
В. –хаш
С. –н
D. –ны
Е. –аа
24. Харьяалахын тийн ялгалыг зөв дагуулсан хэсгийг олоорой.
A.
B.
D.
C.
E.
25. З өв хөрвүүлснийг олоорой.
..
..
A. Áýðñ öýãò óóëçàõã¿é áîë ºäºð ÿâäàë õîöîðíî
Áè÷ãýíäýý ñóðàõã¿é áîë íàñàíäàà õîöîðíî
B. Áàðñ öàãò óóëçàõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîöîðíî
Áè÷ãýíäýý ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîöîðíî
C. Áàðñ öàãò áîñîõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîöîðíî
Áÿöõàíäàà ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîöîðíî
D. Áàðñ öàãò áîñãîõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîöîðíî
Áè÷ãýíäýý ñóðàõã¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîöîðíî
E. Áàðñ öàãò áîñîõã¿é áîë ºäðèéí ÿâäàë õîéøèëíî
Áÿöõàíäàà ñóðàõг ¿é áîë íàñíû ÿâäàë õîéøèëíо
26. Утгаар нь зөв харгалзуулаарай.
1
2
3
4
5
Цаасан буу тавих
Цээжнийхээ махыг барж идэх
Чоно махнаас гарах
Толгой хавчуулах
Хийморийг нь ямаа хивэх
a. Хоргодох
b. Худлаа ярих
c. Унхиагүй болох
d. Дадаж сурсан зангаа тавихгүй байх
e. Сэтгэл маш их зовох
- 28. ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ. -/задгай даалгавар/
D Хувилбар
Дараах эхийг уншаад асуултанд хариулна уу.
Өчүүхэн таслалаар хүний амийг аварч болно
Оргүй хоосноос олон утга цацарна. Ямар нэг юм байна гэдэг нэгийг хэлдэг шиг, байхгүй
байна гэдэг ч өөрийг хэлнэ.
Малгай өлгүүрт байвал ажилтан нь ажилдаа байгааг, хоосон байвал гэртээ харьсныг
илтгэдэг гэсэн утгатай. Мөн тооны тэг ч бас чухал үүрэгттэй. 0025, 2005, 2500, 2050 гэхчлэн
хөөрхий муу тэгүүд олон утга илтгэж байна. Үүнчлэн яруу тансаг найруулгаар цэцэн цэлмэг ярихад
хэрэгцээтэй үед дуугүй байх нь олон үгээс илүү ихийг хэлж байгаа хэрэг. Тэгээд ч "Үгийн олноос
үхрийн олон", "Үг олдож, үхэр холдлоо", "Үг давтвал улиг", "Ярихаар яв, хэлэхээр хий” гэхчлэн
хэлэлцдэг.
Ярианыхаа дунд үг, өгүүлбэрийн хооронд түр азнах, чимээгүй болохыг хэлэнд зогсоц гэнэ.
Д. Батбаяр зогсоцыг “Түдэц” гэж нэрлэжээ. Энэ нь “удаж, түдэх” гэсэн утгаас үүссэн аж. Ярианыхаа
хамгийн чухал үг, хэлэх гэсэн гол санааныхаа үед бусдын анхаарлыг төвлөрүүлж, ёстой ялаа
нисэх нь сонстом чимээгүй болгоод яриагаа үргэлжлүүлэх нь хүмүүст онцгой нөлөөлдөг.
Зогсоцыг бичигт таслал, гурван цэг, хоосон зай, зураас зэргээр тэмдэглэдэг. Жишээ нь:
“Төмөр, малгай өмсөв-Төмөр малгай өмсөв”, “Хоёр, үстэй дээл-Хоёр үстэй дээл” гэхэд таслалаар
ямар ялгаа иллтгэж байна вэ? Түүхэнд ганцхан таслалаар өөрийн амийг аварч байсан тохиолдол
нэг биш удаа гарч байжээ. Тухайлбал:
Казнить, нельзя помиловить (Цаазал, өршөөж болохогүй)
Казнить нельзя, помиловить (Цаазалж болохогүй, өршөө)
Ингээд бодоход өчүүхэн зогсоц, таслалыг яриа бичигт ихэд анхаарч судалж үзэхээс аргагүй ээ.
М. Саруул-Эрдэнэ “Сонирхолтой хэл шинжлэл” номоос
1. Байхгүй байна гэдэг юуг хэлэх вэ?
............................................................................................................[1]
2. Малгай өлгүүрт байвал юуг илтгэдэг вэ?
.............................................................................................................[1]
3. Хэлэнд зогсоц гэж юуг хэлэх вэ?
...............................................................................................................[1]
4. Яаж яривал хүмүүст онцгой нөлөөлөх вэ?
..............................................................................................................[1]
5. Зогсоцыг бичгийн хэлэнд яаж тэмдэглэх вэ?
- 29. ............................................................................................................... [1]
6. Таслалаар хүний амийг яаж аварч байсан тохиолдол хэдэн удаа гарч байв?
........................................................................................................................[1]
7. “Дуугүй байх” гэдгийг хэлцээр илэрхийлээрэй.
........................................................................................................................[1]
8. “Юу гэж бичээд” хүний амийг аварч байв. Жишээг бичээрэй.
........................................................................................................................[1]
9. “Үг олдож, үхэр холдлоо” хэлц нь эсрэг утгатай гэдгийг батлаад өгүүлбэр зохиогоорой.
Эсрэг утгатай болохыг баталсан нь
Өгүүлбэр зохиосон нь
...........................................................
..................................................................
.......................................................... [1]
........................................................... [1]
ГУРАВДУГААР ХЭСЭГ. Бичих - /задгай даалгавар
D хувилбар
“Би цунами болдоггүй цул газар төрсөндөө баярладаг” сэдвээр зохион бичлэг бичнэ үү:
Дараах асуултыг ашиглаж олоорой:
- Яагаад
- Тэгээд...
- Юунд баярлаж байна вэ?
Үгийн тоо 70-90 үгтэй
[Илэрхийлэх ба нөлөөлөх чадвар: 7 оноо
- 30. Хэлзүй ба бүтэц: 3 оноо]
Доорх хүснэгтэнд зохион бичлэгийн товч төлөвлөгөө бич .
