Biy daaltiin jishee bodolt

1. “Хөтөл” компани
Баланс
2003.12.31
Хөрөнгө:
Эх үүсвэр:
Мөнгө
1,000,000
Өглөг
370,000
Авлага
260,000
Бусад өр
280,000
Хангамжийн материал
2,000
Энгийн хувьцаа
600,000
Тоног төхөөрөмж
500,000
НТКапитал
150,000
Хуримтлагдсан элэгдэл
(50,000)
Хуримтлагсан ашиг
812,000
Тавилга
560,000
Хуримтлагдсан элэгдэл
(60,000)
Нийт хөрөнгө
2,212,000
Нийт эх үүсвэр
2,212,000
Журналын бичилт:
А.Г
Харилцах данс
Дт
Кт
1
Мөнгөн хөрөнгө
Энгийн хувьцаа
200,000
200,000
2
Урьдчилж төлсөн түрээсийн зардал
Мөнгөн хөрөнгө
30,000
30,000
3
Хангамжийн материал
Мөнгөн хөрөнгө
Дансны өглөг
20,000
12,000
8,000
4
Дансны авлага
Үйлчилгээний орлого
50,000
50,000
5
Цалингийн зардал
Мөнгөн хөрөнгө
25,000
25,000
6
Газар
Тоног төхөөрөмж
Мөнгөн хөрөнгө
Банкны зээл (12% хүү, 2жил)
180,000
120,000
150,000
150,000
7
Мөнгөн хөрөнгө
Урьдчилж орсон орлого
240,000
240,000
8
Харилцах утасны зардал
Дансны өглөг
3,000
3,000
9
Шатахууны зардал
Мөнгөн хөрөнгө
4,200
4,200
10
Дансны өглөг
Мөнгөн хөрөнгө
8,000
8,000
11
Мөнгөн хөрөнгө
Дансны авлага
40,000
40,000
12
Мөнгөн хөрөнгө
Үйлчилгээний орлого
50,000
50,000
13
Дансны авлага
Үйлчилгээний орлого
25,000
25,000
14
Цалингийн зардал
Мөнгөн хөрөнгө
82,000
82,000

2. Ерөнхий дэвтэрт шилжүүлэх бичилт
Мөнгөн хөрөнгө
Энгийн хувьцаа
Урьдчилж төлсөн түрээс
C1
1,000,000
C1
600,000
C1
(1)
200,000
(2)
30,000
(1)
200,000
(2)
30,000
Т1
10,000
(7)
240,000
(3)
12,000
(11)
40,000
(5)
25,000
(12)
50,000
(6)
150,000
(9)
4,200
(10)
8,000
(14)
82,000
1530000
311,200
C2
1218800
C2
800,000
C2
20,000
Хангамжийн материал
Дансны өглөг
Дансны авлага
C1
2,000
C1
370,000
C1
260,000
(3)
20,000
T4
18,000
(10)
8,000
(3)
8,000
(4)
50,000
(11)
40,000
(8)
3,000
(13)
25,000
22,000
18,000
8,000
381,000
335,000
40,000
C2
4,000
C2
373,000
C2
295,000
Тоног төхөөрөмж
Тоног төхөөрөмжийн хуримтлагдсан элэгдэл
Газар
C1
500,000
C1
50,000
(6)
180,000
(6)
120,000
T3
900
C2
620,000
C2
50,900
C2
180,000
Тавилга
Тавилгын хуримтлагдсан элэгдэл
УОО
C1
560,000
C1
60,000
T4
60,000
(7)
240,000
T3
1,200
C2
560,000
C2
61,200
C2
180,000
Харилцах утасны зардал
Шатахууны зардал
Банкны зээл
(8)
3,000
(9)
4,200
(6)
150,000
3,000
4,200
4,200
=
=
=
=
C2
150,000

3. Үйлчилгээний орлого
Цалингийн зардал
Бусад өр
(4)
50,000
(5)
25,000
C1
280,000
(12)
50,000
(T2)
5,000
(13)
25,000
(14)
82,000
T6
60,000
185,000
185,000
112,000
112,000
=
=
=
=
C2
280,000
НТКапитал
Цалингийн өр
Хүүгийн өр
C1
150,000
T2
5,000
T5
1,500
C2
150,000
C2
5,000
C2
1,500
Элэгдлийн зардал
Түрээсийн зардал
Хангамжийн зардал
T3
2,100
2,100
T1
10,000
10,000
T4
18,000
18,000
=
=
=
=
=
=
Хүүгийн зардал
Хуримтлагдсан ашиг
T5
1,500
1,500
C1
812,000
=
=
34,200
C2
846,200

4. Данснынэр
ТӨШБ
Тохируулга
ТДШБ
Хаалтын бичилт
Үлдэгдэл баланс
ДТ
КТ
ДТ
КТ
ДТ
КТ
ДТ
КТ
ДТ
КТ
Мөнгөнхөрөнгө
1,218,800
1,218,800
1,218,800
Авлага
295,000
295,000
295,000
Хангамжийн материал
22,000
18,000
4,000
4,000
Тоног төхөөрөмж
620,000
620,000
620,000
Тавилга
560,000
560,000
560,000
Хуримтлагдсан элэгдэл Тавилга
60,000
1,200
61,200
61,200
Хуримтлагдсан элэгдэл Тоног төхөөрөмж
50,000
900
50,900
50,900
Газар
180,000
180,000
180,000
УТТүрээс
30,000
10,000
20,000
20,000
Өглөг
373,000
373,000
373,000
Бусад өр
280,000
280,000
280,000
Банкны зээл
150,000
150,000
150,000
УООрлого
240,000
60,000
180,000
180,000
Цалингийн өр
5,000
5,000
5,000
Хүүгийн өр
1,500
1,500
1,500
Энгийн хувьцаа
800,000
800,000
800,000
НТКапитал
150,000
150,000
150,000
Хуримтлагдсан ашиг
812,000
812,000
34,200
846,200
Үйлчилгээний орлого
125,000
60,000
185,000
185,000
Цалингийн зардал
107,000
5,000
112,000
112,000
Харилцах утасны зардал
3,000
3,000
3,000
Шатахууны зардал
4,200
4,200
4,200
Түрээсийн зардал
10,000
10,000
10,000
Элэгдлийн зардал
2,100
2,100
2,100
Хангамжийн зардал
18,000
18,000
18,000
Хүүгийн зардал
1,500
1,500
1,500
Дүн
3,040,000
3,040,000
96,600
96,600
3,048,600
3,048,600
185,000
185,000
2,897,800
2,897,800

5. Тохируулах бичилт:
Хаалтын бичилт:
1
Үйлчилгээний орлого
Орлого зардлын нэгдсэн данс
185,000
185,000
2
Орлого зардлын нэгдсэн данс
Цалингийн зардал
Харилцах утасны зардал
Шатахууны зардал
Түрээсийн зардал
Элэгдлийн зардал
Хангамжийн зардал
Хүүгийн зардал
150,800
112,000
3,000
4,200
10,000
2,100
18,000
1,500
3
Орлого зардлын нэгдсэн данс
Хуримтлагдсан ашиг
34,200
34,200
“Хөтөл” компани
Орлогын тайлан
2004.01.31
Үйлчилгээний орлого 185,000
Цалингийн зардал 112,000
Харилцах утасны зардал 3,000
Шатахууны зардал 4,200
Түрээсийн зардал 10,000
Элэгдлийн зардал 2,100
Хангамжийн зардал 18,000
Хүүгийн зардал 1,500 150,800
Цэвэр ашиг 34,200
Д/д
Харилцах данс
Дебет
Кредит
1
Түрээсийн зардал
Урьдчилж төлсөн түрээс
10,000
10,000
2
Цалингийн зардал
Цалингийн өр
5,000
5,000
3
Элэгдлийн зардал
Хуримтлагдсан элэгдэл-тон/төх
Хуримтлагдсан элэгдэл-тавилга
2,100
900
1,200
4
Хангамжийн зардал
Хангамжийн материал
18,000
18,000
5
Хүүгийн зардал
Хүүгийн өр
1,500
1,500
6
Урьдчилж орсон орлого
Үйлчилгээний орлого
60,000
60,000

6. “Хөтөл” компани
Хуримтлагдсан ашгийн тайлан
2004.01.31
Хуримтлагдсан ашгийн С1 812,000
(+) Цэвэр ашиг 34,200
Хуримтлагдсан ашгийн С2 846,200
Хөтөл компани
Баланс
2004.01.31
Хөрөнгө:
Эх үүсвэр:
Мөнгө
1 218,800
Өглөг
373,000
Авлага
295,000
Бусад өр
280,000
Хангамжийн материал
4,000
Банкны зээл
150,000
Тоног төхөөрөмж
620,000
Урьдчилж орсон орлого
180,000
Хуримтлагдсан элэгдэл
(61,200)
Цалингийн өр
5,000
Тавилга
560,000
Хүүгийн өр
1,500
Хуримтлагдсан элэгдэл
(50,900)
Энгийн хувьцаа
800,000
Газар
180,000
НТКапитал
150,000
УТТүрээс
20,000
Хуримтлагсан ашиг
846,200
Нийт хөрөнгө
2,785,700
Нийт эх үүсвэр
2,785,700

7. Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл - 3. Жижиг мөнгөн сан
V/31-нд жижиг мөнгөн сангийн үлдэгдэл 30,000
V/2
Дт. Жижиг мөнгөн сан
Кт. Харилцах
ЖМС-г байгуулах бичилт
180,000
180,000
V/31
Дт. Тээврийн зардал
Дт. Томилолтын зардал
Дт. Холбооны зардал
Дт. Бусад зардал
Дт. Мөнгөний дутагдал
Кт. Харилцах
ЖМС-г нөхөн дүүргэх бичилт
45,000
27,000
61,000
14,000
3,000
150,000
ЖМС-г анх байгуулах, хэмжээг нь өөрчлөх, хаах үед л ЖМС дансыг ашиглана.
Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл – 10. Банкны тохируулгын тайлан

8. “Н” компани нь Худалдаа хөгжлийн банкинд харилцахын данстай ба I/31-ний өдөр мөнгөн хөрөнгийн ерөнхий журналын үлдэгдлээ банкны хуулгатай тохируулахад сарын эхний үлдэгдэл тэнцэж байгаа ч эцсийн үлдэгдэл нь зөрж байгаа ба банкны болон байгууллагын бүртгэлд тусгагдаагүй зүйлсийн доогуур зурж, тохирч байгаа зүйлсийг “зөв” тэмдэглэгээ хийсэн болно. Иймд тохируулгын тайланг бэлтгэж зөв үлдэгдлийг олъё.
Байгууллагын мөнгөн хөрөнгийн данс нь актив данс бол банкны хадгаламжийн данс нь пассив данс байна.
(1) нь Банк байгууллагын харилцагчаас авлагыг нь цуглуулж өгсөнийг байгууллага банкны хуулгыг харах үедээ мэдсэн тул бүртгэлийн үлдэгдлийг нэмэгдүүлнэ.
(2) нь байгууллагын нягтлан 3006 дугаарын чекийн 428,200 дүнг 422,800 гэж бүртгэлд дутуу тусгасан тул бүртгэлийн үлдэгдэл илүү илэрхийлэгдсэн байна. Иймд зөрүүгээр нь бүртгэлийн үлдэгдлийг бууруулах ёстой.
(3) нь банкны үйлчилгээний хөлс, хадгаламжийн хайрцагийн түрээс нийлээд 73,000 төгрөг болсныг байгууллага мэдээгүй ба банкны хуулгыг хараад мэдсэн байна. Иймд энэ дүнгээр байгууллагын үлдэгдлийг бууруулна.
(4) нь 3010 дугаартай чекийн зарлагыг байгууллага бичсэн боловч чек эзэмшигч нь банкнаас мөнгөө аваагүй байгаа тул банк үүнийг бүртгээгүй байна. Иймд энэ төлөгдөөгүй чекийн дүн 167,540 төгрөгийг банкны үлдэгдлээс хасна.
(5) нь 3003 дугаартай 250,500 дүнтэй байгууллагын бичсэн чекийг банк 205,500 гэж банкны бүртгэлд дутуу тусгаснаас банкны үлдэгдэл илүү илэрхийлэгдсэн байна. Иймд зөрүүгээр нь банкны үлдэгдлийг бууруулна.
(6) нь 325,200 төгрөгийн мөнгөн орлогыг байгууллага бүртгэсэн ч банк бүртгээгүй байгаа нь замд яваа хадгаламж гэсэн үг юм. I/31-нд байгууллагын харилцагч өөрийн харилцагч өөр банкнаас ХХБ-н дахь “Н” компанийн данс руу орлого хийсэн нь банк хоорондын тооцоо төв банкиар дамжин тооцоо хийгддэг тул дараа өдөр нь буюу II/1-нд орж ирэх орлогыг ХХБ мэдээгүй байна. Иймд энэ дүнгээр банкны үлдэгдлийг нэмэгдүүлнэ.
Журналын бичилтийн хувьд байгууллагын нягтлан өөрийн алдааг залруулж бичих ба байгууллагын бүртгэлд тусгаагүй зүйлсийг бүртгэлдээ тусгана. Иймд журналын бичилт нь:
I/31
Дт. Харилцах
Кт. Дансны авлага
245,000
245,000
Байгууллагын бүртгэлийн үлдэгдэл
Банкны бүртгэлийн үлдэгдэл
С2
3,846,290
С2
3,900,230
(1)
245,000
(2)
5,400
(4)
167,540
(6)
325,200
(3)
73,000
(5)
45,000
4,012,890
4,012,890

9. I/31
Дт. Холбогдох зардлын данс (3006 чекийн утгыг харах хэрэгтэй)
Кт. Харилцах
5,400
5,400
I/31
Дт. Банкны үйлчилгээний хөлс
Дт. Хадгаламжийн хайрцагны түрээс
Кт. Харилцах
45,500
27,500
73,000
Авлагын бүртгэл – 1. Нийт ба цэвэр дүнгийн арга
Нийт ба цэвэр дүнгийн аргын ялгаа нь хөнгөлөлттэй худалдааны нөхцөлд нийт дүнгийн арга нь харилцагч компани хөнгөлөлтийн хугацаанд төлбөрөө хийж хөнгөлөлтийг эдэлсэн үед нь хөнгөлөлтийг бүртгэх бол цэвэр дүнгийн арга нь харилцагч компани хөнгөлөлтийг эдэлнэ гэж үзээд худалдан авалт болон борлуулалтын бүртгэлээ хөтөлдөг байна.
Нийт дүн
Цэвэр дүн
I/1
Дт. Дансны авлага-Б 8,000,000
Кт. Борлуулалт 8,000,000
Дт. Дансны авлага-Б 7,760,000
Кт. Борлуулалт 7,760,000
(3/10, n/30 нөхцөлтэй)
I/2
Дт. Борлуулалтын буцаалт-Б 500,000
Кт. Дансны авлага 500,000
Дт. Борлуулалтын буцаалт-Б 485,000
Кт. Дансны авлага 485,000
I/3
Дт. Мөнгө 5,000,000
Дт. Дансны авлага-Ц 2,000,000
Кт. Борлуулалтын орлого 7,000,000
Дт. Мөнгө 5,000,000
Дт. Дансны авлага-Ц 1,960,000
Кт. Борлуулалтын орлого 6,960,000
(2/10, n/30 нөхцөлтэй)
I/9
Дт. Мөнгө 4,365,000
Дт. Борлуулалтын хөнгөлөлт 135,000
Кт. Дансны авлага-Б 4,500,000
Дт. Мөнгө 4,365,000
Кт. Дансны авлага-Б 4,365,000
I/15
Дт. Мөнгө 3,000,000
Кт. Дансны авлага 3,000,000
Дт. Дансны авлага 90,000
Кт. Алдагдсан бор/хөнгөлөлт 90,000
Дт. Мөнгө 3,000,000
Кт. Дансны авлага 3,000,000
I/20
Дт. Авлагын бичиг 2,000,000
Кт. Дансны авлага 2,000,000
Дт. Дансны авлага 40,000
Кт. Алдагдсан бор/хөнгөлөлт 40,000
Дт. Авлагын бичиг 2,000,000
Кт. Дансны авлага 2,000,000
3/10, n/30 гэсэн нөхцөл нь 30 хоногийн дотор төлбөрөө хийх ба 10 хоногийн дотор төлбөл 3 хувийн хөнгөлөлт үзүүлнэ гэсэн үг.
Нийт дүнгийн аргын үед борлуулалтын хөнгөлөлт гэсэн данс гарч ирэх ба энэ нь анх харилцагчийг хөнгөлөлт эдлэхгүй байхаар бодож борлуулалтын орлогыг хүлээн зөвшөөрсөн боловч харилцагч хөнгөлөлтийн хугацаанд төлбөрөө хийснээр 135,000 төгрөгийн хөнгөлөлт эдэлсэн тул энэ нь борлуулалтын орлогыг бууруулах ёстой. Иймд борлуулалтын хөнгөлөлт данс нь орлогын тайланд борлуулалтын орлогын доор бууруулах байдлаар тайлагнагддаг байна.
Харин цэвэр дүнгийн аргын үед алдагдсан борлуулалтын хөнгөлөлт данс гарч ирэх ба энэ нь анх харилцагчийг хөнгөлөлт эдэлнэ гэж үзээд борлуулалтын орлогоо багаар бүртгэсэн боловч харилцагч 3,000,000 төгрөгт ногдох 3% болох 90,000 төгрөгийн хөнгөлөлтийг эдэлж чадаагүй тул тэр нь компаний орлогыг нэмэгдүүлэх болно. Иймд

10. дансны авлагыг 90,000 төгрөгөөр сэргээснээр Б компаний дансны авлагын үлдэгдэл 3,000,000 төгрөг болж, улмаар I/15-нд төлөгдсөн байна. Үүнийг Т дансанд тусгаж харуулбал:
Авлагын бүртгэл – 3. Найдваргүй авлагыг тооцоолох шууд арга
Найдваргүй авлагын шууд ба хасагдуулгын аргын ялгаа нь шууд арга нь найдваргүйд тооцох авлагын дүнгээр дансны авлагыг шууд данснаас хасдаг бол хасагдуулгын арга нь шууд данснаас хасалгүй урьдчилан нөөц байгуулж бүртгэдэг. Иймд шууд аргын үед баланс дээр дансны авлага буурсан байдлаар харагдах ба хасагдуулгын аргын үед баланс дээр дансны авлагын доор найдваргүй авлагын хасагдуулга данс сөрөг утгатай тайлагнагдана.
I/3
Дт. Дансны авлага-Сутай
Кт. Борлуулалтын орлого
2,200,000
2,200,000
I/5
Дт. Мөнгө
Дт. Дансны авлага-Хангай
Кт. Борлуулалтын орлого
1,600,000
2,400,000
4,000,000
I/11
Дт. Мөнгө
Дт. Найдваргүй авлагын зардал
Кт. Дансны авлага-Сутай
1,100,000
1,100,000
2,200,000
I/18
Дт. Авлагын бичиг-Хангай
Кт. Дансны авлага-Хангай
2,400,000
2,400,000
I/22
Дт. Дансны авлага-Сутай
Кт. Найдваргүй авлагын зардал
600,000
600,000
I/22
Дт. Мөнгө
Кт. Дансны авлага-Сутай
600,000
600,000
Авлагын бүртгэл – 6. Найдваргүй авлагын хасагдуулгын арга
Хасагдуулгын 2 арга байдаг нь тайлант үеийн нийт зээлийн борлуулалтаас тодорхой хувиар эсвэл дансны авлагын эцсийн үлдэгдлээс тодорхой хувиар болон авлагын насжилтаар найдваргүй авлагын нөөцийн эцсийн үлдэгдлийг тодорхойлох арга юм /найдваргүй авлагын нөөц-хасагдуулга нь ижил утгайтай/.
Дансны авлага-Б компани
I/1
7,760,000
I/2
485,000
I/9
4,365,000
I/15
90,000
I/15
3,000,000
=
=

11. Найдваргүй авлагын нөөцийн эцсийн үлдэгдэл нь 6,750,000*6%=405,000
Журналын бичилт нь:
(1)
Дт. Дансны авлага
Кт. Борлуулалтын орлого
6,750,000
6,750,000
(2)
Дт. Мөнгө
Кт. Дансны авлага
2,800,000
2,800,000
(3)
Дт. Найдваргүй авлагын нөөц
Кт. Дансны авлага
170,000
170,000
(4)
Дт. Найдваргүй авлагын зардал
Кт. Найдваргүй авлагын нөөц
71,000
71,000
I/31-ны Баланс дээр:
Дансны авлага 7,230,000
Найдваргүй авлагын нөөц (405,000)
Авлагын цэвэр боломжит дүн 6,825,000
Дээрх бодлогын нөхцөлд тухайн компани дансны авлагынхаа эцсийн үлдэгдлээс 5 хувиар нөөц байгуулдаг гэсэн нөхцөлд бодож үзье.
Найдваргүй авлагын нөөцийн эцсийн үлдэгдэл нь 7,230,000*5%=361,500
Энэ үед найдваргүй авлагын зардал нь 27,500 төгрөг болох ба авлагын цэвэр боломжит дүн (7,230,000-361,500) 6,868,500 төгрөг болно.
Авлагын бүртгэл – 16. Авлагын бичгийн бүртгэл
Авлагын бичиг
Нэрлэсэн үнэ
Хүү
Хугацаа
Хүлээн авсан өдөр
АСТ компани 3,298,851
8%
180 хоног
II/1
Богд компани
1,600,000
10%
90 хоног
II/10
Дансны авлага
Найдваргүй авлагын нөөц
С1
3,450,000
С2
504,000
(1)
6,750,000
(2)
2,800,000
(3)
170,000 (4) 71,000
(3)
170,000
С2
7,230,000
С2
405,000
Дансны авлага
Найдваргүй авлагын нөөц
С1
3,450,000
С2
504,000
(1)
6,750,000
(2)
2,800,000
(3)
170,000 (4) 27,500
(3)
170,000
С2
7,230,000
С2
361,500

12. III/20-нд Капитал банкинд дээрх хоёр авлагын бичгийг хамтад нь 12%-ийн хүүгийн түвшинд /хөнгөлөлттэй/ 4,895,947 төгрөгөөр худалдсан.
Авлагын бичиг хөнгөлөлттэй худалдсан үед дараах тооцооллыг хийнэ:
1. Нийт төлөгдөх дүн = Нэрлэсэн үнэ + Нэрлэсэн үнэ*Нэрлэсэн хүү*Дуусвар болох хугацаа
2. Хөнгөлөлт = Нийт төлөгдөх дүн*Хөнгөлөлтийн хувь*Хөнгөлөлтийн хугацаа
3. Мөнгөн орлого = Нийт төлөгдөх дүн – Хөнгөлөлт
4. Дансны үнэ = Нэрлэсэн үнэ + Нэрлэсэн үнэ*Нэрлэсэн хүү*Гар дээр байсан хугацаа
5. Авлагын бичиг борлуулсны олз, гарз = Мөнгөн орлого – Дансны үнэ
Бидний нөхцөлд АСТ компаний авлагын бичгийн нэрлэсэн үнэ мэдэгдэхгүй тул олъё:
Эхлээд Богд компаний мөнгөн орлогыг олно:
Мөнгөн орлого (Богд) = Нийт төлөгдөх дүн – хөнгөлөлт = (1,600,000+1,600,000*10%*90/360) - (1,640,000*12%*50/360) = 1,640,000-27,333 =1,612,667 Дансны үнэ = 1,600,000+1,600,000*10%*40/360=1,617,778 Гарз = 1,612,667-1,617,778=-5,111
Эндээс АСТ компаний авлагын бичгийг борлуулсны мөнгөн орлогыг олвол: 4,895,947-1,612,667=3,283,280 (Хоёр авлагын бичгийг хамтад нь 4,895,947 төгрөгөөр борлуулсан ба үүний 1,612,667 төгрөг нь Богд компаний мөнгөн орлого байсан)
Одоо нийт төлөгдөх дүн болон нэрлэсэн үнийг олъё:
Мөнгөн орлого=Нийт төлөгдөх дүн – Хөнгөлөлт 3,283,280=НТД-НТД*12%*130/360 эндээс НТД=3,430,805, Хөнгөлөлт=148,668
Нийт төлөгдөх дүн = Нэрлэсэн үнэ+Нэрлэсэн үнэ*хүү*дуусвар болох хугацаа 3,430,805 = НҮ+НҮ*8%*180/360 эндээс НҮ=3,298,851 Дансны үнэ=НҮ+НҮ*8%*50/360=3,298,851+3,298,851*8%*50/360=3,335,505 Гарз = 3,283,280-3,335,505=-52,225
Хүүгийн авлага-Богд=1,600,000*10%*40/360=17,778
Хүүгийн авлага-АСТ=3,298,851*8%*50/360=36,654
Нийт гарз = 5,111+52,225=57,336

13. Авлагын бичиг
НТД
Хөнгөлөлт
Мөнгөн орлого
Дансны үнэ
Гарз
Богд 1,640,000 27,333 1,612,667 1,617,778 5,111
АСТ 3,430,805 148,668 3,283,280 3,335,505 52,225
Журналын бичилт нь:
II/1
Дт. Авлагын бичиг-АСТ
Кт. Дансны авлага-АСТ
3,298,851
3,298,851
II/10
Дт. Мөнгө
Дт. Авлагын бичиг-Богд
Кт. Борлуулалтын орлого
400,000
1,600,000
2,000,000
III/20
Дт. Хүүгийн авлага-Богд
Дт. Хүүгийн авлага-АСТ
Кт. Хүүгийн орлого
17,778
36,654
54,432
III/20
Дт. Мөнгө
Дт. Авлагын бичиг борлуулсны гарз
Кт. Авлагын бичиг-Богд
Кт. Авлагын бичиг-АСТ
Кт. Хүүгийн авлага-Богд
Кт. Хүүгийн авлага-АСТ
4,895,947
57,336
1,600,000
3,298,851
17,778
36,654
“Тунгалаг” компани яаралтай мөнгөний хэрэгцээ гарсны улмаас 57,336 төгрөгний гарзтай авлагын бичгүүдээ худалдсан байна.
Бараа материалын бүртгэл-1. Бараа материалын байнгын ба цаг үеийн систем
Байнгын системийн журналын бичилт:
1
Дт. Бараа материал
Кт. Дансны өглөг
4,000,000
4,000,000
2
Дт. Бараа материал
Кт. Мөнгө
300,000
300,000
3
Дт. Дансны өглөг (4,000,000/2000*200)
Кт. Бараа материал
400,000
400,000
4
Дт. Дансны өглөг
Кт. Мөнгө
3,600,000
3,600,000
5
Дт. Мөнгө (1,000*3,200)
Кт. Борлуулалтын орлого
Дт. ББӨа
Кт. Бараа материал
3,200,000
2,166,667
3,200,000
2,166,667
а (4,000,000+300,000-400,000)/(2,000-200)*1,000=2,166,667
Цаг үеийн системийн журналын бичилт:
1
Дт. Худалдан авалт
4,000,000

14. Кт. Дансны өглөг
4,000,000
2
Дт. Тээврийн зардал
Кт. Мөнгө
300,000
300,000
3
Дт. Дансны өглөг (4,000,000/2000*200)
Кт. Худалдан авалт
400,000
400,000
4
Дт. Дансны өглөг
Кт. Мөнгө
3,600,000
3,600,000
5
Дт. Мөнгө (1,000*3,200)
Кт. Борлуулалтын орлого
3,200,000
3,200,000
6
Дт. Бараа материал C2 (800*2,000)
Дт. Худалдан авалтын буцаалт
Дт. ББӨ
Кт. Худалдан авалт
Кт. Тээврийн зардал
1,600,000
400,000 2,300,000
4,000,000
300,000
ББӨ = Бараа материал C1 + Худалдан авалт + Тээврийн зардал – Худалдан авалтын буцаалт – Бараа материал С2
Бараа материалын бүртгэл-4. Бараа материалын өртөг тооцох
Байнгын систем: FIFO
Худалдан авалт
Зарцуулалт
Үлдэгдэл
огноо
нэгж
үнэ
нийт
нэгж
үнэ
нийт
нэгж
үнэ
нийт VII/01 4,000 1,500 6,000,000 VII/05 3,550 1,550 5,502,500 4,000 1,500 6,000,000 3,550 1,550 5,502,500 VII/11 2,600 1,500 3,900,000 1,400 1,500 2,100,000 3,550 1,550 5,502,500 VII/13 2,200 1,625 3,575,000 1,400 1,500 2,100,000 3,550 1,550 5,502,500 2,200 1,625 3,575,000 VII/18 1,400 1,500 2,100,000 2,550 1,550 3,952,500 1,000 1,550 1,550,000 2,200 1,625 3,575,000 VII/22 1,600 1,675 2,680,000 2,550 1,550 3,952,500 2,200 1,625 3,575,000 1,600 1,675 2,680,000

15. VII/27 2,100 1,550 3,255,000 450 1,550 697,500 2,200 1,625 3,575,000 1,600 1,675 2,680,000
11,757,500
10,805,000
6,952,500
Журналын бичилт:
VII/05
Дт. Бараа материал
Кт. Мөнгө
5,502,500
5,502,500
VII/11
Дт. Мөнгө (2,600*2,200)
Кт. Борлуулалтын орлого
Дт. ББӨ
Кт. Бараа материал
5,720,000
3,900,000
5,720,000
3,900,000
VII/13
Дт. Бараа материал
Кт. Мөнгө
3,575,000
3,575,000
VII/18
Дт. Мөнгө (2,400*2,250)
Кт. Борлуулалтын орлого
Дт. ББӨ (2,100,000+1,550,000)
Кт. Бараа материал
5,400,000
3,650,000
5,400,000
3,650,000
VII/22
Дт. Бараа материал
Кт. Мөнгө
2,680,000
2,680,000
VII/27
Дт. Мөнгө (2,100*2,300)
Кт. Борлуулалтын орлого
Дт. ББӨ
Кт. Бараа материал
4,830,000
3,255,000
4,830,000
3,255,000
Гэх мэт журналын бичилтийг хийнэ.
Дундаж өртгийн аргаар бодох үед борлуулалт хийх болгоны өмнө нэгжийн өртгийг бодож борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийг тооцно.
LIFO
Худалдан авалт
Зарцуулалт
Үлдэгдэл
огноо
нэгж
үнэ
нийт
нэгж
үнэ
нийт
нэгж
үнэ
нийт VII/01 4,000 1,500 6,000,000 VII/05 3,550 1,550 5,502,500 4,000 1,500 6,000,000 3,550 1,550 5,502,500 VII/11 2,600 1,550 4,030,000 4,000 1,500 6,000,000 950 1,550 1,472,500 VII/13 2,200 1,625 3,575,000 4,000 1,500 6,000,000

16. 950 1,550 1,472,500 2,200 1,625 3,575,000 VII/18 2,200 1,625 3,575,000 4,000 1,500 6,000,000 200 1,550 310,000 750 1,550 1,162,500 VII/22 1,600 1,675 2,680,000 4,000 1,500 6,000,000 750 1,550 1,162,500 1,600 1,675 2,680,000 VII/27 1,600 1,675 2,680,000 4,000 1,500 6,000,000 500 1,550 775,000 250 1,550 387,500
11,757,500
11,370,000
6,387,500
WAC
Худалдан авалт
Зарцуулалт
Үлдэгдэл
огноо
нэгж
үнэ
нийт
нэгж
үнэ
нийт
нэгж
үнэ
нийт VII/01 4,000 1,500 6,000,000 VII/05 3,550 1,550 5,502,500 4,000 1,500 6,000,000 3,550 1,550 5,502,500 Нэгжийн дундаж өртөг = 11.502.500/7.550 = 1.524 7,550 1,524 11,502,500 VII/11 2,600 1,524 3,961,126 4,950 1,524 7,541,374 VII/13 2,200 1,625 3,575,000 4,950 1,524 7,541,374 2,200 1,625 3,575,000 7,150 1,555 11,116,374 VII/18 2,400 1,555 3,731,370 4,750 1,555 7,385,004 VII/22 1,600 1,675 2,680,000 4,750 1,555 7,385,004 1,600 1,675 2,680,000 6,350 1,585 10,065,004 VII/27 2,100 1,585 3,328,584 4,250 1,585 6,736,420
11,757,500
11,021,080
6,736,420

17. Цаг үеийн систем:
Энэ системийн үед ЭАЭЗ аргын үед бараа материалын эцсийн үлдэгдэл нь сүүлд авсан бараанууд байх бол, САЭЗ аргын үед бараа материалын эцсийн үлдэгдэл нь эхэлж авсан бараанууд байна. Энэ үед ББӨ-ийг тооцохдоо:
ББӨ = БМС1 + Цэвэр худалдан авалт + Тээврийн зардал – БМС2
Харин дундаж өртгийн аргын үед бараа материалын дундаж өртгийг тооцож борлуулсан барааны тоо хэмжээгээр үржүүлж ББӨ-ийг тооцно.
Иймд юун түрүүнд БМС2-ийн өртгийг олно:
Бидний нөхцөлд БМС2 4,250 нэгж байна.
ЭАЭЗ арга:
Энэ аргын үед 4,250 нэгж үлдэгдэл нь сүүлд авсан бараанууд байна.
БМС2 өртөг = 1,600ш * 1,675₮ + 2,200ш * 1,625₮ + 450ш * 1,550 = 6,952,500₮
ББӨ = БМС1+ХА-БМС2 = 6,000,000+11,757,500-6,952,500=10,805,000₮
VII/05
Дт. Худалдан авалт
Кт. Мөнгө
5,502,500
5,502,500
VII/11
Дт. Мөнгө (2,600*2,200)
Кт. Борлуулалтын орлого
5,720,000
5,720,000
VII/13
Дт. Худалдан авалт
Кт. Мөнгө
3,575,000
3,575,000
VII/18
Дт. Мөнгө (2,400*2,250)
Кт. Борлуулалтын орлого
5,400,000
5,400,000
VII/22
Дт. Худалдан авалт
Кт. Мөнгө
2,680,000
2,680,000
VII/27
Дт. Мөнгө (2,100*2,300)
Кт. Борлуулалтын орлого
4,830,000
4,830,000
Хаалтын
бичилт
Дт. БМС2
Дт. ББӨ
Кт. БМС1
Кт. Худалдан авалт
6,952,500
10,805,000
6,000,000
11,757,500
Гэх мэт журналын бичилтийг хийнэ.
САЭЗ арга:
Энэ аргын үед 4,250 нэгж үлдэгдэл нь эхэлж авсан бараанууд байна.
БМС2 өртөг = 4,000ш * 1,500 + 250ш * 1,550 = 6,387,500₮
ББӨ = БМС1+ХА-БМС2 = 6,000,000+11,757,500 – 6,387,500 = 11,370,000₮
ДӨА арга:

18. Энэ аргын үед нэгжийн дундаж өртгийг олохдоо:
Нэгжийн дундаж өртөг = Борлуулахад бэлэн барааны өртөг/Нийт тоо хэмжээ
НДӨ = (БМС1 өртөг + Худалдан авалт) / (БМС1 нэгж + Худалдан авалтын нэгж) = (6,000,000+11,757,500)/(4,000+7,350) = 1,564.5375₮
БМС2 өртөг = 4250*1,564.5375=6,649,284.375₮
ББӨ = БМС1+ХА-БМС2 = 6,000,000+11,757,500 - 6,649,284.375=11,108,215.625₮
Бараа материалын бүртгэл-5. Үйл ажиллагааны ашиг алдагдал ба өртөг тооцох
Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг = Бараа материалын эхний үлдэгдэл + Худалдан авалт – Бараа материалын эцсийн үлдэгдэл
Нийт ашиг = Борлуулалтын орлого – Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг
Цэвэр ашиг/алдагдал = Нийт ашиг – Үйл ажиллагааны зардал
Бараа материалын бүртгэл-9. Өртөг зах зээлийн үнийн аль багаар үнэлэх
Ямар нэг шалтгаанаар бараа материалын өртөг анхны өртгөөсөө доогуур болох тохиолдолд бараа материалын үнэ цэнийг бууруулснаар энэхүү алдагдлыг бүртгэлд тусгах шаардлагатай болдог. Хөрөнгийн ирээдүйн ашигт байдал анхны өртгөөсөө бага болсон тохиолдолд анхны өртгийн зарчмыг мөрдөхөө зогсоох ёстой байдаг. Нэгэнт тухайн хөрөнгийн орлого олох чадвар буурсан тохиолдолд уг гарзыг тухайн цаг үеийн орлогоос хасаж өгөх хэрэгтэй. Иймээс бараа материалын анхны өртгийг уг анхны өртөг болон зах зээлийн үнийн аль багаар нь үнэлдэг. Өөрөөр хэлбэл энэ аргын дагуу хөрөнгийн зүйлийн үнэ цэнийн талаар тодорхой бус ойлголттой байгаа нөхцөлд илүү үнэлэхийн оронд дутуу үнэл гэсэн зарчим мөрдөгдөнө.
Зах зээлийг илэрхийлэхийн тулд орлуулалтын өртгийг ашиглаж байгаа явдал нь тухайн зүйлийн орлуулалтын өртгийн бууралт, түүний борлуулалтын үнийн бууралтыг тусгадаг гэсэн ойлголтоор тайлбарлагддаг. Орлуулалтын өртгийг ашиглах явдал нь борлуулалтын нийт ашгийн хувь хэмжээг тогтвортой байлгах боломж олгодог. Гэхдээ зарим үед тухайн зүйлийн орлуулалтын өртгийн бууралт нь түүний ашигт байдлын бууралтыг илэрхийлдэггүй. Иймээс бараа материалын эцсийн үлдэгдлийг үнэлэхдээ үнэлгээний нэмэлт 2 хязгаарлалтыг ашигладаг бөгөөд тэдгээр нь цэвэр боломжит үнэ цэнэ болон цэвэр боломжит үнэ цэнээс хэвийн ашгийг хассан дүн юм.
Цэвэр боломжит үнэ цэнэ гэдэг нь бизнесийн хэвийн нөхцөл дэх тооцоологдож буй борлуулалтын үнээс бараа материалыг иж бүрдэл болгох болон борлуулахтай холбогдсон урьдчилан таамаглагдах зардлуудыг хассантай дүйцэхүйц хэмжээ юм (тааз үнэ).

19. ЦБҮЦ – Хэвийн ашиг = Шал үнэ
ЦБҮЦ-ээс илүүгүй дээд хязгаар нь материалын хуучралт, эвдрэл, гэмтэл зэргийг хамардаг бөгөөд бараа материалыг дээгүүр үнэлэх болон алдагдлыг дутуу илэрхийлэхээс сэргийлдэг. Бараа материалын өртөгтэй харьцуулдаг дүнг зах зээлийн тогтсон үнэ цэнэ гэж ихэвчлэн нэрлэдэг бөгөөд энэхүү дүн нь орлуулалтын өртөг, ЦБҮЦ, шал үнэ гэсэн 3 үзүүлэлтийн дундаж байдаг.
Нэр төрөл
Борлуулах үнэ
Гүйцээх зардал
Хэвийн ашиг
Орлуулалтын өртөг
Дээд үнэ
Доод үнэ
Зах зээлийн үнэ
Өртөг
Цамц
2,400,000
600,000
400,000
1,250,000
1,800,000
1,400,000
1,400,000
1,680,000
Ороолт
1,600,000
250,000
200,000
1,400,000
1,350,000
1,150,000
1,350,000
1,120,000
Өмд
3,000,000
300,000
600,000
2,000,000
2,700,000
2,100,000
2,100,000
2,100,000
Малгай
1,200,000
200,000
200,000
1,100,000
1,000,000
800,000
1,000,000
840,000
Дээд үнэ = Борлуулах үнэ – Гүйцээх зардал
Доод үнэ = Дээд үнэ – Хэвийн ашиг
Зах зээлийн үнэ нь орлуулалтын өртөг байх ба орлуулалтын өртөг нь дээд үнээс давбал дээд үнийг, доод үнээс бага бол доод үнэ байна.
Нэр төрөл
Зах зээлийн үнэ
Өртөг
Зүйл тус бүрээр
Нийт дүнгээр
Цамц
1,400,000
1,680,000 1,400,000
Ороолт
1,350,000
1,120,000 1,120,000
Өмд
2,100,000
2,100,000 2,100,000
Малгай
1,000,000
840,000 840,000
Нийт дүн
5,850,000 5,740,000 5,460,000 5,740,000
Зүйл тус бүрээр болон төрөл тус бүрээр өртөг, зах зээлийн үнийн аль багаар үнэлэхэд 5,460,000 төгрөг болж өртөг 280,000 (5,740,000-5,460,000) төгрөгөөр буурч байна. Харин нийт дүнгээр үнэлвэл бараа материалын өртөг өөрчлөгдөхгүй 5,740,000 төгрөг хэвээр байна.
Нэр төрөл
Зах зээлийн үнэ
Өртөг
Төрөл тус бүрээр
Өмд, цамц
3,500,000
3,780,000
3,500,000
Малгай, ороолт
2,350,000
1,960,000
1,960,000
Нийт дүн
5,460,000

20. Бараа материалын эцсийн үлдэгдлийн өртгийг зүйл тус бүрээр өртөг зах зээлийн үнийн аль багаар үнэлсэн гэж үзээд бараа материалын өртгийн бууралтыг бүртгэе:
Шууд арга:
Дт. Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 280,000
Кт. Бараа материал 280,000
Шууд бус арга:
Дт. Бараа материалын үнийн бууралтын алдагдал 280,000
Кт. Бараа материалын үнийн бууралтын хасагдуулга 280,000
Шууд бус аргын үеийн “Бараа материалын үнийн бууралтын алдагдал” дансыг орлогын тайланд нийт ашгаас хасч харуулах ба “Бараа материалын үнийн бууралтын хасагдуулга” дансыг балансад бараа материалаас хасч харуулна.
Бараа материалын бүртгэл-11. Нийт ашгийн арга
Биет тооллого хийх боломжгүй нөхцөлд гар дээрх бараа материалын хэмжээг ойролцоо тогтоох аргуудыг хэрэглэдэг бөгөөд ийм аргуудын нэг нь бараа материалын үнэлгээний нийт ашгийн арга юм. Энэ аргыг бараа материалын алдагдал, хулгайд алдагдсан, гал түймэрт үрэгдсэн бараа материалын хэмжээг тодорхойлоход ашигладаг. Ихэвчлэн даатгалын компаниуд үйлчлүүлэгч байгууллагынхаа алдагдлын хэмжээг тооцоолоход энэ аргыг өргөн ашигладаг.
Борлуулахад бэлэн бараа материал = БМС1 + ЦХА + Тээврийн зардал = 1,200,000+3,600,000+400,000 = 5,200,000
Нийт ашиг = Борлуулалтын орлого * нийт ашгийн хувь = 3,800,000*25% = 950,000
Нийт ашиг = Борлуулалтын орлого – Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг.
Эндээс ББӨ = БО-Нийт ашиг = 3,800,000-950,000 = 2,850,000
ББӨ = Борлуулахад бэлэн барааны өртөг – БМС2.
Эндээс БМС2 = БББӨ-ББӨ = 5,200,000 – 2,850,000 = 2,350,000
Бараа материалын бүртгэл-17. Жижиглэнгийн үнийн арга.
Байгууллагын удирдлага нь сар бүр санхүүгийн тайлангаа гаргахыг шаарддаг бөгөөд энэ үед сар бүр бараа материалын тооллого явуулах нь зардал ихтэй байх үед бараа материалын үлдэгдлийн хэмжээг тодорхойлохдоо жижиглэнгийн үнийн аргыг ашигладаг. Энэ үед борлуулбал зохих бараа материалыг өртөг ба жижиглэнгийн үнээр

21. нь тооцдог. Энэ 2 үзүүлэлтийг ашиглан нэгж жижиглэнгийн үнэд ногдох өртгийн хувийн жинг олдог. Үүнийг өртөг ба жижиглэнгийн үнийн харьцаа гэж нэрлэдэг. Бараа материалын борлуулалтын үнэ тайлант хугацаанд өсөж буурах явдал элбэг тохиолддог. Үүнийг оруулж тооцох хэрэгтэй ба ӨЖХ-г тооцсоны дараа БМС2-ийн жижиглэнгийн үнийг олохдоо борлуулалтын буцаалтыг оруулах боловч, борлуулалтын үнийн бууралт, борлуулалтын хөнгөлөлтийг оруулахгүй тооцно. Өөрөөр хэлбэл дараах томъёоллоор тооцно:
БМС2 жиж/үнэ=БМС1 жиж/үнэ+ЦХА жиж/үнэ +ҮӨ-ҮӨБ-ҮБ+ҮБӨ-Бор+Бор/буцаалт
Бодлогыг 3 аргаар тооцож үзье:
1. Уламжлалт жижиглэн үнийн арга буюу өртөг ба ЦБҮЦ-ийн аль бага жижиглэнгийн үнийн арга
Өртөг
Жижиглэн
Бараа материалын эхний үлдэгдэл
2,000,000
3,200,000
Худалдан авалт
700,000
920,000
Худалдан авалтын хөнгөлөлт
60,000
Худалдан авалтын буцаалт
70,000
90,000
Тээврийн зардал
30,000
Үнийн өсөлт
40,000
Үнийн өсөлтийн хүчингүй болголт
10,000
ӨЖХ = (БМС1 өртөг+ЦХА өртөг+тээврийн зардал)/(БМС1 жиж/үнэ+ЦХА жиж/үнэ+ҮӨ-ҮӨБ)
ӨЖХ=(2000000+700000-60000-70000+30000)/(3200000+920000- 90000+40000-10000)=2600000/4060000=0.64
Үнийн бууралт
8,000
Борлуулалт
1,200,000
Борлуулалтын буцаалт
200,000
Бараа материалын эцсийн үлдэгдэл
1,954,482.76b
3,052,000a
a БМС2 жиж/үнэ = 4,060,000-8,000-1,200,000+200,000=3,052,000
b БМС2 өртөг = БМС2 жиж/үнэ * ӨЖХ = 3,052,000*0.64 = 1,954,482.76
2. Дундаж өртгийн жижиглэнгийн арга. Энэ аргын үед өртөг жижиглэнгийн үнийн харьцааг олохдоо: ӨЖХ = (БМС1 өртөг+ЦХА өртөг+тээврийн зардал)/(БМС1 жиж/үнэ+ЦХА жиж/үнэ+ҮӨ-ҮӨБ-ҮБ+ҮБӨ) томъёогоор тооцдогоороо ялгаатай. Бидний бодлогын нөхцөлд уламжлалт аргаар тооцсонтой ойролцоо гарахаар байна.

22. 3. САЭЗ жижиглэнгийн үнийн арга. (Энэ аргын үед өртөг ба жижиглэнгийн үнийн харьцааг бараа материалын эхний үлдэгдэл болон тайлант хугацааны худалдан авалт тус бүрээр тооцдогоороо ялгаатай). Томъёо нь: ӨЖХ = (ЦХА өртөг + тээврийн зардал)/(ЦХА жиж/үнэ+ҮӨ-ҮӨБ-ҮБ+ҮБӨ)
Улмаар бараа материалын эцсийн үлдэгдлийн өртөг нь:
 БМС2 жиж/үнэ > БМС1 жиж/үнэ бол БМС2 өртөг = (БМС2 жиж/үнэ – БМС1 жиж/үнэ)*ӨЖХ+БМС1 өртөг
 БМС2 жиж/үнэ < БМС1 жиж/үнэ бол БМС2 өртөг = БМС2 жиж/үнэ * БМС1-ийн ӨЖХ
а БМС1 өртөг/БМС1 жиж.үнэ*БМС2 жиж.үнэ = 2,000,000/3,200,000*3,044,000=1,902,500
БМС2 жиж/үнэ нь БМС1 жиж/үнээс бага байгаа тул САЭЗ аргын үед сүүлд авсанаа эхэлж зарлагаддаг тул бараа материалын эцсийн үлдэгдэл нь эхний үлдэгдэл байна. Иймд эхний үлдэгдлээр өртөг жижиглэнгийн харьцааг тооцно.
ӨЖХ = БМС1 өртөг/БМС1 жиж.үнэ = 2,000,000/3,200,000 = 0.625 болно.
Өртөг
Жижиглэн
Бараа материалын эхний үлдэгдэл 2,000,000 3,200,000
Худалдан авалт
700,000
920,000
Худалдан авалтын хөнгөлөлт
60,000
Худалдан авалтын буцаалт
70,000
90,000
Тээврийн зардал
30,000
Үнийн өсөлт
40,000
Үнийн өсөлтийн хүчингүй болголт
10,000
Үнийн бууралт
8,000
ӨЖХ = (ЦХА өртөг+тээврийн зардал)/(ЦХА жиж/үнэ+ҮӨ-ҮӨБ- ҮБ+ҮБӨ)
ӨЖХ=(700000-60000-70000+30000)/(920000-90000+40000-10000- 8000)=2600000/4060000=0.704
Борлуулалт
1,200,000
Борлуулалтын буцаалт
200,000
Бараа материалын эцсийн үлдэгдэл 1,902,500а
3,044,000

23. Бараа материалын бүртгэл-20. Бэлтгэл ажиллагааны зардал
Бараа материалыг олж бэлтгэхтэй холбоотой гарсан тээврийн, ачиж буулгах, даатгалын гэх мэт зардлуудыг бэлтгэл ажиллагааны зардал гэнэ. бараа материалын байнгын системийн үед бэлтгэл ажиллагааны зардлыг худалдан авсан тоо ширхэг болон үнийн дүнд үндэслэн бараа материалын өртөгт шингээж өгдөг.
Нэгж
Үнэ
Нийт дүн
Үнийн дүнд эзлэх хувь
А бараа
1,000
1,200
1,200,000
44%а
Б бараа
1,500
1,000
1,500,000
56%
Нийт
2,500
2,700,000
100%
а 1,200,000/2,700,000 = 0.44
Бэлтгэл ажиллагааны зардал = 180,000+20,000 = 200,000
Худалдан авсан тоо ширхэгт үндэслэн хуваарилах:
Нэгжид ногдох БАЗ = 200,000/2,500 = 80₮
Дт. А бараа (1,200,000+1,000*80) 1,280,000
Дт. Б бараа (1,500,000+1,500*80) 1,620,000
Кт. Мөнгө 2,900,000
Үнийн дүнд үндэслэн хуваарилах:
Дт. А бараа (1,200,000+200,000*0.44) 1,288,000
Дт. Б бараа (1,500,000+200,000*0.56) 1,612,000
Кт. Мөнгө 2,900,000
Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл-2. Үндсэн хөрөнгийн өртөг тодорхойлох
Үндсэн хөрөнгө
Зах зээлийн үнэ
ЗЗҮ-д эзлэх хувь
Анхны өртөг
БАЗ-ын хуваарилалт
Нийт анхны өртөг
Авто машин
14,650,000
a24%
b15,710,400
c164,400
d15,874,800
Тавилга эд хогшил
18,500,000
30%
19,638,000
205,500
19,843,500
Тоног төхөөрөмж
28,500,000
46%
30,111,600
315,100
30,426,700
Нийт дүн
61,650,000
100%
65,460,000
685,000
66,145,000
Бэлтгэл ажиллагааны зардал = 520,000+165,000 = 685,000
a 14,650,000/61,650,000*100% = 24%

24. b 65,460,000*24% = 15,710,400
c 685,000*24% = 164,400
d 15,710,400+164,400 = 15,874,800
Дт. Авто машин
Дт. Тавилга эд хогшил
Дт. Тоног төхөөрөмж
Кт. Мөнгө
15,874,800
19,843,500
30,426,700
66,145,000
Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл-3. Хүүгийн капиталжуулалтыг тооцох
Гарсан зарлага
Капиталжуулах хугацаа
Жинэлсэн дундаж зарлага
I/01
8,000,000
1
8,000,000
III/31
11,500,000
9/12
8,625,000
VIII/01
16,000,000
5/12
6,666,667
XI/01
13,500,000
2/12
2,250,000
Нийт
49,000,000
25,541,667
Зайлсхийх боломжтой хүү = (Тусгайлсан зээл*Тусгайлсан зээлийн хүү)+((Жинэлсэн дундаж зарлага – Тусгайлсан зээл)*Жинэлсэн дундаж хүү) = 20,000,000*18%+(25,541,667-20,000,000)*14% = 4,375,833₮
Бодит хүү = 20,000,000*18% + 10,000,000*14% = 5,000,000₮
I/01
Дт. Дуусаагүй барилга
Кт. Мөнгө
8,000,000
8,000,000
III/31
Дт. Дуусаагүй барилга
Кт. Мөнгө
11,500,000
11,500,000
VIII/01
Дт. Дуусаагүй барилга
Кт. Мөнгө
16,000,000
16,000,000
XI/01
Дт. Дуусаагүй барилга
Кт. Мөнгө
13,500,000
13,500,000
XII/31
Дт. Дуусаагүй барилга
Дт. Хүүгийн зардал
Кт. Хүүгийн өглөг
4,375,833
624,167
5,000,000
Барилга барих зориулалтаар 20,000,000 төгрөг зээлсэн боловч гарсан жинэлсэн дундаж зарлага нь 25,541,667 төгрөг болж байгаа тул 5,541,667 төгрөг нь өмнөх бондын өрөөс санхүүжиж байгаа тул капиталжуулах хүү нь тусгайлсан зээлийн хүүгээс өндөр байна.

25. Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл-6. Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл
Үндсэн хөрөнгө
Ашиглалтад орсон хугацаа
Анхны өртөг
Үлдэх өртөг
Ашиглагдах хугацаа
Элэгдэл байгуулах арга
Тавилга эд хогшил
2004.07.01
3,500,000
500,000
3
ШША
Тоног төхөөрөмж
2005.01.01
6,800,000
800,000
5
ЖНА
Автомашин
2002.04.01
13,000,000
1,000,000
10
ҮДБА
Тавилга эд хогшил
Элэгдлийн зардал
Хуримтлагдсан элэгдэл
Үлдэгдэл өртөг
2004.07.01
3,000,000
2004.12.31
500,000
500,000
2,500,000
2005.12.31
1,000,000
1,500,000
1,500,000
2006.12.31
1,000,000
2,500,000 500,000
2007.06.30
500,000
3,000,000
-
Тоног төхөөрөмж
Жилүүдийн нийлбэр
Элэгдлийн зардал
Хуримтлагдсан элэгдэл
Үлдэгдэл өртөг
2005.01.01
5/15
2,000,000
2,000,000
6,000,000
2005.12.31
4/15
1,600,000
3,600,000
4,000,000
2006.12.31
3/15
1,200,000
4,800,000 2,400,000
2007.12.31
2/15
800,000
5,600,000
1,200,000
2008.12.31
1/15
400,000
6,000,000
400,000
Нийт дүн
6,000,000
-
Автомашин
Нэг жилийн элэгдэл
Элэгдлийн зардал
Хуримтлагдсан элэгдэл
Дансны үнэ IV/01
Үлдэгдэл өртөг
2002.04.01
13,000,000
13,000,000
2002.12.31
2,600,000
1,950,000
1,950,000
10,400,000
11,050,000
2003.12.31
2,080,000
2,210,000
4,160,000
8,320,000
8,840,000
2004.12.31
1,664,000
1,768,000
5,928,000
6,656,000
7,072,000
2005.12.31
1,331,200
1,414,400
7,342,400
5,324,800
5,657,600
2006.12.31
1,064,960
1,131,520
8,473,920
4,259,840 4,526,080

26. Үндсэн хөрөнгийн бүртгэл-17. Үндсэн хөрөнгийн худалдаа ба солилцоо
Дт. Мөнгө
Дт. Барилгын хуримтлагдсан элэгдэл
Кт. Барилга
Кт. Үндсэн хөрөнгө борлуулсны олз
18,000,000
18,740,000
36,500,000
240,000
Дт. Мөнгө
Дт. Хуучин тоног төхөөрөмжийн хуримтлагдсан элэгдэл
Дт. Шинэ тоног төхөөрөмж
Кт. Хуучин тоног төхөөрөмж
Кт. Үндсэн хөрөнгийн солилцооны олз
1,000,000
8,500,000
11,000,000
18,500,000
2,000,000
Дт. Тавилга Дт. Багаж хэрэгслийн хуримтлагдсан элэгдэл Дт. Үндсэн хөрөнгө солилцооны гарз Кт. Багаж хэрэгсэл 5,150,000 3,180,000 350,000 8,680,000
Хөрөнгө оруулалтын бүртгэл-2. Бондын зах зээлийн үнийг тодорхойлох
А. ЗЗҮ=НҮ∗ 1(1+푖)푛+НҮ∗НХ∗ 1− 1(1+푖)푛 푖 =10,000,000∗ 11.166+10,000,000∗10%∗ 1− 11.1660.16=7,789,158
ЗЗҮ – Бондын зах зээлийн үнэ, НҮ – Бондын нэрлэсэн үнэ, НХ – Бондын нэрлэсэн хүү
i – Зах зээлийн буюу үр ашигт хүүгийн түвшин, n – Бондын хугацаа
Бондын зах зээлийн хүү нэрлэсэн хүүгээс их тул бондын зах зээлийн үнэ нэрлэсэн үнээс бага байна. Ийм бондыг хөнгөлөлттэй бонд гэнэ. Уг бондын худалдан авах үеийн журналын бичилт нь: Дт. Бондоорх хөрөнгө оруулалт Кт. Мөнгө Кт. Бондын хөнгөлөлт 10,000,000 7,789,158 2,210,842
Бондын хөнгөлөлтийг 6 жилийн хугацаанд хорогдуулж хүүгийн орлогыг нэмэгдүүлнэ.
Бондын хөнгөлөлтийг хорогдуулах 2 арга байдаг нь ШША, Үр ашигт хүүгийн арга юм.
Шулуун шугамын аргаар хорогдуулвал жил бүр бондын хөнгөлөлтийн хорогдуулалтын хэмжээ 2,210,842/6=368,474 Дт. Мөнгө Дт. Бондын хөнгөлөлт Кт. Хүүгийн орлого 1,000,000 368,474 1,368,474

27. Үр ашигт хүүгийн аргаар хорогдуулвал жил бүр хорогдуулах хэмжээ нь өөр өөр байна.
Жил
Мөнгө
Хүүгийн орлого
Хөнгөлөлтийн хорогдуулалт
Дансны үнэ
7,789,158
1
1,000,000
1,246,265
246,265
8,035,423
2
1,000,000
1,285,668
285,668
8,321,091
3
1,000,000
1,331,375
331,375
8,652,466
4
1,000,000
1,384,394
384,394
9,036,860
5
1,000,000
1,445,898
445,898
9,482,758
6
1,000,000
1,517,242
517,242
10,000,000
Σ
6,000,000
8,210,842
2,210,842
Эхний жил Дт. Мөнгө Дт. Бондын хөнгөлөлт Кт. Хүүгийн орлого 1,000,000 246,265 1,246,265 Хоёр дахь жил Дт. Мөнгө Дт. Бондын хөнгөлөлт Кт. Хүүгийн орлого 1,000,000 285,668 1,285,668
Хөнгөлөлттэй үнээр бондыг худалдан авсан тул бондын хөнгөлөлтийг хорогдуулж хүүгийн орлогыг нэмэгдүүлснээр жил бүр хүлээн зөвшөөрөх хүүгийн орлого нь мөнгөөр хүлээн авсан орлогоос их байна.
Б. ЗЗҮ=НҮ∗ 1(1+푖)푛+НҮ∗НХ∗ 1− 1(1+푖)푛 푖 =8,000,000∗ 11.088+720,000∗18%∗ 1− 11.0880.08=8,459,731
Бондын зах зээлийн хүү нэрлэсэн хүүгээс бага тул бондын зах зээлийн үнэ нэрлэсэн үнээс их байна. Ийм бондыг урамшуулалтай бонд гэнэ. Уг бондын худалдан авах үеийн журналын бичилт нь: Дт. Бондоорх хөрөнгө оруулалт Дт. Бондын урамшуулал Кт. Мөнгө 8,000,000 459,731 8,459,731
Бондын хөнгөлөлтийг 4 жилийн хугацаанд жилд 2 удаа хорогдуулж хүүгийн орлогыг бууруулна.
Бондын хөнгөлөлтийг хорогдуулах 2 арга байдаг нь ШША, Үр ашигт хүүгийн арга юм.
Шулуун шугамын аргаар хорогдуулвал хагас жил бүр бондын хөнгөлөлтийн хорогдуулалтын хэмжээ 459,731/8=57,466 Дт. Мөнгө Кт. Хүүгийн орлого Кт. Бондын урамшуулал 720,000 662,534 57,466

28. Үр ашигт хүүгийн аргаар хорогдуулвал хагас жил бүр хорогдуулах хэмжээ нь өөр өөр байна.
Жил
Мөнгө
Хүүгийн орлого
Урамшууллын хорогдуулалт
Дансны үнэ
8,459,731
1
720,000
676,778
43,222
8,416,509
2
720,000
673,321
46,679
8,369,830
3
720,000
669,586
50,414
8,319,417
4
720,000
665,553
54,447
8,264,970
5
720,000
661,198
58,802
8,206,168
6
720,000
656,493
63,507
8,142,661
7
720,000
651,413
68,587
8,074,074
8
720,000
645,926
74,074
8,000,000
Σ
5,760,000
5,300,269
459,731
Эхний хагас жил Дт. Мөнгө Кт. Бондын урамшуулал Кт. Хүүгийн орлого 720,000 43,222 676,778 Хоёр дахь хагас жил Дт. Мөнгө Кт. Бондын урамшуулал Кт. Хүүгийн орлого 720,000 46,679 673,321
Урамшуулалтай үнээр бондыг худалдан авсан тул бондын урамшууллыг хорогдуулж хүүгийн орлогыг бууруулснаар хагас жил бүр хүлээн зөвшөөрөх хүүгийн орлого нь мөнгөөр хүлээн авсан орлогоос бага байна.
Хөрөнгө оруулалтын бүртгэл-5. Журналын бичилт бэлтгэх 1 60,000/200,000=0.3 буюу Хүч компаний нийт хувьцааны 30 хувийг худалдан авсан тул уг компани нь Зэв компаний хараат компани болно. Ийм хөрөнгө оруулалтыг урт хугацаат хөрөнгө оруулалт гэж үзнэ. Журналын бичилт: Дт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт - ХҮЧ Кт. Мөнгө (60,000*180+800,000) 11,600,000 11,600,000 2 Дт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт-ХҮЧ (3,300,000*0.3) Кт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалтын орлого Дт. Ногдол ашгийн авлага (60,000*14) Кт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт - ХҮЧ 990,000 840,000 990,000 840,000 3 20,000/100,000 = 0.2 буюу 20 хувийг худалдан авсан тул нөлөөгүй буюу худалдах зорилготой хөрөнгө оруулалт гэж үзье. Дт. Худалдах боломжтой өмчийн үнэт цаас - АЛТ Кт. Мөнгө (20,000*240) 4,800,000 4,800,000 4 Дт. Мөнгө (60,000*200) Кт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт - ХҮЧ (11,600,000+900,000-840,000) Кт. ХХО борлуулсны олз 12,000,000 11,750,000 250,000

29. 5 Дт. Хэрэгжээгүй гарз (4,800,000-20,000*210) Кт. Үнэт цаасны бодит үнэ цэнийн тохируулга 600,000 600,000
Хөрөнгө оруулалтын бүртгэл-13. Хүү төлөх хугацааны хооронд бонд худалдан авах ЗЗҮ=НҮ∗ 1(1+푖)푛+НҮ∗НХ∗ 1− 1(1+푖)푛 푖 =4,000,000∗ 11.048+120,000∗6%∗ 1− 11.0480.04=3,370,690
Жил
Мөнгө
Хүүгийн орлого
Хөнгөлөлтийн хорогдуулалт
Дансны үнэ
3,730,690
1
120,000
149,228
29,228
3,759,918
2
120,000
150,397
30,397
3,790,314
3
120,000
151,613
31,613
3,821,927
4
120,000
152,877
32,877
3,854,804
5
120,000
154,192
34,192
3,888,996
6
120,000
155,560
35,560
3,924,556
7
120,000
156,982
36,982
3,961,538
8
120,000
158,462
38,462
4,000,000
Σ
960,000
1,229,310
269,310
2004.04.01 Дт. Бондоорх хөрөнгө оруулалт Дт. Хүүгийн орлого (120,000*2/6) Кт. Бондын хөнгөлөлт Кт. Мөнгө 4,000,000 40,000 269,310 3,770,690 2004.08.01 Дт. Мөнгө Дт. Бондын хөнгөлөлт Кт. Хүүгийн орлого 120,000 29,228 149,228 2004.12.31 Дт. Хүүгийн авлага (120,000*5/6) Дт. Бондын хөнгөлөлт (30,397*5/6) Кт. Хүүгийн орлого 100,000 25,331 125,331 2005.02.01 Дт. Мөнгө Дт. Бондын хөнгөлөлт (30,397*1/6) Кт. Хүүгийн авлага Кт. Хүүгийн орлого 120,000 5066 100,000 25,066
Хөрөнгө оруулалтын бүртгэл – 15. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт
Энгийн хувьцааны 36%-ийг худалдаж авсан тул хараат компани гэсэн үг. Дт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт Кт. Мөнгө 24,000,000 24,000,000 Дт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт Кт. ХХО-ын орлого (3,000,000*36%) 1,080,000 1,080,000

30. Дт. Мөнгө Кт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт 800,000 800,000 Дт. ХХО-ын алдагдал (200,000*36%) Кт. Хувьцаагаарх хөрөнгө оруулалт 72,000 72,000
Богино хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл – 6. Цалингийн өглөгийн бүртгэл
Албан тушаал
Үндсэн цалин
Ажил. цаг
Урьдчилгаа 40%
НДШ
ХХОАТ
Суутгалын дүн
Гарт олгох цалин
НДШ байгууллага
1
2
3
4=1*10%
5=(1-4)*10%- 7000
6=3+4+5
1-6
Захирал
580,000
168
232,000
58,000
45,200
335,200
244,800
63,800
Нягтлан
350,000
128
140,000
26,667
25,333
192,000
203,833
38,500
Нярав
280,000
172
112,000
29,000
18,100
159,100
120,900
30,800
Ажилчин
180,000
174
72,000
19,241
9,076
100,317
79,683
19,800
Манаач
120,000
168
48,000
12,000
3,800
63,800
56,200
13,200
1,510,000
810 604,000 144,908 101,509
850,417 705,416 166,100
Нягтлангийн ажилласан өдрийн цалингаас НДШ, ХХОАТ тооцсон ба гарт олгох цалин дээр өвчтэй байсан өдрийн цалингийн 55%-ийг нэмсэн.
Нярав ажлын өдөр 4 цаг илүү ажилласан тул 4 цагийн цалинг 1.5 дахин нэмэгдүүлэн тооцсон ба түүнээс ХХОАТ, НДШ тооцож суутгасан.
Ажилчин амралтын өдөр 6 цаг илүү ажилласан тул 6 цагийн цалинг 2 дахин нэмэгдүүлэн тооцсон ба ХХОАТ, НДШ тооцож суутгасан Урьдчилгаа олгох үед: Дт. Цалингийн зардал Кт. Мөнгө 604,000 604,000 Сарын сүүл цалинг тооцох үед: Дт. Цалингийн зардал (144,908+101,509+705,416) Кт. Цалингийн өглөг Дт. Цалингийн өглөг Кт. НДШ-ийн өглөг Кт. ХХОАТ-ын өглөг Дт. НДШ-ийн зардал Кт. НДШ-ийн өглөг 951,833 246,417 166,100 951,833 144,908 101,509 166,100 Цалин тавьж олгох үед: Дт. Цалингийн өглөг Кт. Мөнгө 705,416 705,416