3. {INHALT / TREŚĆ / ЗМІСТ}
Остап Сливинський Ostap Slyvynsky Ostap Sływynski
3 ПОНАДНАЦІОНАЛЬНИЙ ЗАСІБ ДЛЯ ІНДИВІДУАЛЬНОГО КОРИСТУВАННЯ SUPRANATIONALES MITTEL
FÜR DEN INDIVIDUELLEN GEBRAUCH PONADNARODOWY ŚRODEK DO INDYWIDUALNEGO UŻYTKU
ESSAY /ESEJ /ЕСЕ
{Остап Сливинський Ostap Slyvynsky Ostap Sływynski } übers. von Stefaniya Ptashnyk, tłum. Iwona Boruszkowska /Urszula Pieczek
10 LITERACKI RUCH OPORU EINE LITERARISCHE WIDERSTANDSBEWEGUNG ЛІТЕРАТУРНИЙ РУХ ОПОРУ
{Igor Stokfiszewski Igor Stokfiszewski Іґор Стокфішевський } übers. von Dietmar Gass, переклад: Андрій Бондар
ПОНАДНАЦІОНАЛЬНИЙ
TADEUSZ DĄBROWSKI TADEUSZ DĄBROWSKI ТАДЕУШ ДОМБРОВСЬКИЙ
ЗАСІБ ДЛЯ ІНДИВІДУАЛЬНОГО
18
übers. von Andre Rudolph, переклад: Остап Сливинський
КОРИСТУВАННЯ
LYRIK /POEZJA /ПОЕЗІЯ
26 ADRIAN KASNITZ ADRIAN KASNITZ АДРІАН КАСНІЦ
SUPRANATIONALES MITTEL FÜR
łum. Elżbieta Jeleń, переклад: Юрко Прохасько
31
ПАВЛО КОРОБЧУК PAWLO KOROBTSCHUK PAWLO KOROBCZUK
DEN INDIVIDUELLEN GEBRAUCH
übers. von Stefania Ptashnyk, tłum. Aneta Kamińska
37 БОГДАНА МАТІЯШ BOHDANA MATIJASCH BOHDANA MATIJASZ
PONADNARODOWY ŚRODEK
übers. von Claudia Dathe, tłum. Aneta Kamińska
43 KERSTIN PREIWUSS KERSTIN PREIWUSS КЕРСТІН ПРАЙВУСС
DO INDYWIDUALNEGO
tłum. Ryszard Wojnakowski, переклад: Христина Назаркевич
48 EUGENIUSZ TKACZYSZYN-DYCKI EUGENIUSZ TKACZYSZYN-DYCKI ЕВҐЕНІУШ ТКАЧИШИН-ДИЦЬКИЙ
UŻYTKU
übers. von Doreen Daume, переклад: Маріанна Кіяновська
55 PUTINS EISZAPFEN SOPLE PUTINA ПУТІНСЬКА БУРУЛЬКА
{Timo Berger Timo Berger Тімо Берґер } tłum. Elżbieta Michałowska, переклад: Ольга Сидор
PROSA /PROZA /ПРОЗА
60 DIE UKRAINE BEBT UND FOSTER WALLACE HATАSICH UMGEBRACHTСКОЇВ САМОГУБСТВОA FOSTER WALLACE
POPEŁNIŁ SAMOBÓJSTWO УКРАЇНА БУНТУЄ, ФОСТЕР ВОЛЛЕС
NA UKRAINIE WRZE,
{Jan Böttcher Jan Böttcher Ян Бьоттхер } tłum. Elżbieta Michałowska, переклад: Наталка Сняданко
Літературні фестивалі у нашій частині Європи (Цен- пролетарське письменство, пригладив вуса і прорік:
тральній, Східній, Центрально-Східній чи „Середній” соціалістичний реалізм.
67 СМЕРТЬ УХінкулова KaterynaIN NEW YORK ŚMIERĆ W NOWYM JORKU
{Катерина
НЬЮ-ЙОРКУ TOD
Chinkulowa Kateryna Chinkułowa } übers. von Alexander Kratochvil,
– хтозна, як її тепер називати) найбільше схожі на
якийсь геополітичний експеримент – як ті скляні *
essay /esej /есе
tłum. Iwona Boruszkowska/Urszula Pieczek
лабіринти, куди запускають піддослідних тваринок До чого ці два вступи-відступи?
(даруйте за цинічне порівняння), чи як ковчег, де А ось до чого.
всякої тварі щонайменше по парі, і всі приречені Література, якщо добре поміркувати, сама собою
76
TRZYSTA TYSIĘCY DREIHUNDERTTAUSEND ПОЛЬСЬКІ ДЕРЖАВНІ ЗАЛІЗНИЦІ
{Marta Dzido Marta Dzido Марта Дзідо } übers. von Sabine Leitner, переклад: Наталка Сняданко принаймні час від часу перетинатися: на якихось ніяк не впливає на форми реальності. Вона – як
офіційних бенкетах-фуршетах, прес-конференціях пастка для вітрів, метеорологічний сак, куди залі-
чи дискусіях на тему, скажімо, „Європи спільних тають протяги ззовні і там же застрягають, надаючи
86 PKP PKP ПОЛЬСЬКІ ДЕРЖАВНІ ЗАЛІЗНИЦІ Павлюськєвіч }
{Joanna Pawluśkiewicz Joanna Pawluśkiewicz Йоанна übers. von Bettina-Dorothee Mecke,
ідей” чи „літератури понад кордонами”. сакові формий повноти. Якщо трапляється інакше,
і література впливає-таки на щось у цьому світі, то 3
переклад: Лариса Андрієвська Але тільки-но закінчаться дискусії, письменники переважно мим-оволі, не в той час і не в той спосіб,
з Сербії й Хорватії старатимуться не зустрічатися у який биїй хотілося, вдовольняючись скромною
radar
в дверях, троє авторів із Боснії ходитимуть різними роллю інструмента в руках справжніх конструкторів
98 DIE HAND ERZÄHLTThomas Podhostnik Томас Подгостнік }KCIUKU ДОЛОНЯ ОПОВІДАЄ ПРО ВЕЛИКИЙ ПАЛЕЦЬ
{Thomas Podhostnik
VOM DAUMEN DŁOŃ OPOWIADA O
tłum. Tomasz Ososiński, переклад: Христина Назаркевич
шляхами, а російськомовні поети з України радше
будуть спілкуватися зі своїми російськими колегами,
дійсності. Це трапляється нечасто, бо інструмент із
неї незру-чний і крихкий; але варто не забувати, що
ніж із україномовними співвітчизниками. Міжнаро- є у світі й такі цвяшки, які найзручніше забивати
дні фестивалі, як ніщо інше, демонструють, що літе- лупою. Переймаючи хвороби реальності, література
105 ZABURZENIAРОЗЛАДИ ПЕВНОЮ МІРОЮ НОСТАЛЬГІЙНІ
STÖRUNGEN
NIECO NOSTALGICZNE LEICHT NOSTALGISCHE ратура в нашу постмодерну епоху, так само, як і в
будь-яку іншу, натягнута на коліно політики, і коли
могла би хіба що виконувати роль щеплення, коли
би хтось ризикнув прищепити тяжко хворого,
{Juliusz Strachota Juliusz Strachota Юлюш Страхота } übers. von Ulrich Heisse, переклад: Стефанія Топчій в одному місці вона щось із чимось пов’яже, то котрого час від часу відсилають на смертне ложе.
в іншому нем-инуче порветься. Іншої реальності, котру ще можна було б спробувати
порятувати, у нас нема.
123 112
ЧАС, КОЛИ СОНЦЕ ЗУПИНЯЄТЬСЯ WENN DIE SONNE STILLSTEHT CZAS, KIEDY ZATRZYMUJE SIĘ SŁOŃCE *
{ Сергій Жадан Serhij Zhadan Serhij Żadan } übers. Von Claudia Dathe, tłum. Michał Petryk Пригадую, колись уже була спроба створити Заражена острахами
понаднаціональну літературу. Сталін, прийшовши й підозрами, мудра, захоплена у полон дрібних
з візитом до Горького і вислухавши скарги письме- стереотипів, мужня й толерантна, бунтівна і наха-
DIESES BRENNEN, INNEN DRIN. JÖRG JACOB: FLUTEN. ERZÄHLUNG. HALLE 2009
REZENSIONEN
нників, що вони, мовляв, зовсім заплуталися, як бна, закомплексована, демонстративно-зухвала, як
TEN PIEKĄCY BÓL, GDZIEŚ W ŚRODKU. JÖRG JACOB: FLUTEN. ERZÄHLUNG. HALLE 2009
їм правильно називати нове інтернаціональне собака, що гавкає зі страху, мазохістична й довірлива
RECENZJE
ЦЕ ГОРІННЯ, ВСЕРЕДИНІ. ЙОРҐ ЯКОБ: ПОТОПИ. ПОВІСТЬ. ГАЛЛЄ 2009. – ЛОТАР КВІНКЕНШТАЙН
РЕЦЕНЗІЇ
{ Lothar Quinkenstein Lothar Quinkenstein Лотар Квінкенштайн } tłum. Katarzyna Szewczyk-Haake, переклад: Ольга Сидор
4. – саме така література буде цікавою, отже, житиме. Як свого часу натякав Морис Бланшо, найкраща bei der sich die Literatur mit der bescheidenen Rolle sein sollte, wenigstens für einen Moment die Welt mit
Саме така література є і залишатиметься цілковито критика мала б переймати у літератури всі її eines Instrumentes in den Händen wahrer Konstrukteure den Augen dieser Literatur zu sehen – mit den Augen
нефункціональною. слабкості й сподівання, пам’ятаючи, що від der Wirklichkeit zufrieden gibt. Solche Effekte gibt es nur einer schwachen, auf Mythen und historische Vorbilder
тлумачення – один крок до припису. selten, denn die Literatur ist ein unbequemes und fragiles angewiesenen, manchmal zänkischen, manchmal leicht-
Література має право на слабкість. Тут парадоксальним чином „переймати” – це менше, Instrument; man sollte aber nicht vergessen, dass es in gläubigen und für ideologische Spekulationen durchaus
Має право не опиратися. ніж „приймати” чи „визнавати”. Переймання тут der Welt auch Nägel gibt, die man am besten mit einer anfälligen Literatur.
І водночас об таку літературу розбиваються будь-які означає здатність критики бодай на мить побачити Lupe hineinhämmert. Sich auf die Leiden der Realität
амбіції тотальності. Якщо література ще виконує світ очима цієї літератури – слабкої, залежної від einlassend, könnte die Literatur höchstens als Impfstoff Die Kritik, die einfühlsam und von Mitleid erfüllt, jedoch
у світі яку-небудь останню функцію, то це функція міфів та історичних образ, подеколи сварливої, gelten, mit dem jemand riskiert, einen Schwerkranken nicht unbedingt widerspruchslos und kategorisch die
камінця, який неминуче торохкає на дні казана, де легковірної й піддатливої на ідеологічні спекуляції. zu impfen, den man von Zeit zu Zeit auf die Totenbahre Schwächen und Hoffnungen der Literatur übernimmt,
вариться чергова тоталістська ідея. І якщо у мене ще legt. Eine andere Realität, die man sonst hätte versuchen versteht die prinzipielle Unmöglichkeit der Verallge-
залишилася яка-небудь віра в літературу, то полягає Критика, яка у такий спосіб – співчутливо і чуйно, können zu retten, haben wir nicht. meinerungen. Sie spürt den Widerstand dieses doch sehr
вона в тому, що література ніколи не може бути радше ніж безапеляційно і категорично, – переймає unnachgiebigen Materials. Sie begreift, dass die Literatur
до кінця лояльною. Хай навіть її підривна природа „слабкості й сподівання” літератури, розуміє цю Voller Ängste und Verdächtigungen, kleinlichen Stereoty- keinen Raum für einen globalen Dialog bieten kann, wie
парадоксальним чином випливає з її слабкостей. принципову неможливість узагальнень, відчуває цю pen ausgesetzt, zugleich weise, mutig und tolerant, rebel- sich dies manche Theoretiker der frühen Postmoderne
Що, зрештою, швидше за все, і є правдою. опірність надто піддатливого матеріалу. Усвідомлює, lisch, vorlaut, mal verklemmt, mal demonstrativ-frech, vorstellten, indem sie sich Schriftsteller als Ruderer in
що література не може стати простором глобального wie ein Hund, der vor Angst bellt, masochistisch und ver- einem großen Boot ausmalten und darüber fantasierten,
* діалогу, як це на світанку постмодерну уявляли собі traulich – eine solche Literatur wäre interessant, also wie die Literatur das Europa und die islamische Welt
Всередині літератури, як усередині іграшкового деякі теоретики, малюючи письменників веслярами lebensfähig. Und gerade eine solche Literatur ist und einander näherbringen könnte (D. Fokkema). Diese Kritik
івана-покивана, є тягарець чи маятник, зроблений на одному великому човні і фантазуючи, як літера- bleibt vollkommen unfunktional. merkt, dass der Dialog sich dann produktiver gestaltet,
з важчого і щільнішого матеріалу, ніж будь-які тура „зближує Європу зі світом ісламу” (Д. Фоккема). wenn er lokal stattfindet, und dass die moderne suprana-
ідеологічні утопії. Тому за літературу можна не Бачить, що діалог продуктивніший тоді, коли лока- Die Literatur hat ein Anrecht auf ihre Schwächen. tionale Literatur nichts anderes ist, als ein Mittel für den
хвилюватися – як обережний п’яниця, вона завжди льніший, і сучасна понаднаціональна література Sie hat ein Anrecht darauf, keinen Widerstand leisten individuellen Gebrauch; sie ist eine bestimmte Frequenz
встане назад на обидві ноги і повернеться додому, – це не більше, ніж засіб для індивідуального zu müssen. Gleichzeitig zerschellen an einer solchen innerhalb der Kakophonie, welche den Äther nach dem
навіть після найкарколомнішого ідеологічного користування, спільна частота, яку вдалося знайти Literatur jegliche Ambitionen der Totalität. Wenn die endgültigen Debakel der Idee eines „global village“ erfüllt
експерименту. З критикою і критиками гірше не так уже й багатьом поодиноким човнам серед Literatur noch irgendeine, nicht die allerletzte Funktion und welche nur vereinzelte Boote zu finden vermögen.
– позбавлені спасенного для літератури екзисте- какофонії, котра заповнює всесвітній ефір після erfüllt, so ist es die Funktion eines kleinen Steinchens, Diese Kritik merkt, dass in der modernen Konzeption
нційного якірця, вони можуть відлетіти у відкритий остаточного краху ідеї „global village”. Що у сучасній das unvermeidlich auf dem Boden eines Kochtopfs rap- der „supranationalen Literatur” kaum Platz für Optimis-
космос слідом за власною (а частіше – чужою, концепції „понаднаціональної літератури” майже не pelt, in dem die nächste totalisierende Idee brodelt. mus, für die Hoffnungen auf einen globalen Dialog als
накинутою їм) утопією і не повернутися, навіки лишилося місця для оптимізму, пов’язаного з надіями Wenn ich noch ein Fünkchen Glauben an die Literatur Weg zur Welterlösung übriggeblieben ist.
розминувшись із літературою, яку критикують. на глобальний діалог як засіб для порятунку світу. bewahrt habe, so besteht er darin, dass die Literatur
niemals grenzenlos loyal sein kann, auch wenn ihre Schließlich ist die Resonanz, wie allgemein bekannt,
Тому з ідеями, котрі таять у собі небезпеку тоталізації Зрештою, резонанс, як відомо – річ руйнівна. explosive Natur auf paradoxe Weise aus ihren Schwä- eine zerstörerische Sache.
– як-от з ідеєю понаднаціональної літератури – треба chen hervorgeht – letzteres ist wohl wahr.
поводитися дуже обережно.
* [Übersetzung: Stefaniya Ptashnyk]
Im Inneren der Literatur steckt – wie im Inneren eines
Stehaufmännchens - eine Beschwerung oder ein Pendel,
essay /esej /есе
essay /esej /есе
aus einem schwereren und dichteren Stoff hergestellt, als
alle ideologischen Utopien. Deshalb braucht man sich um
Literaturfestivals in unserem Teil Europas, d.h. in Mittel-, zusammengebunden wird, so gibt es zwangsläufig die Literatur keine Sorgen zu machen – wie ein vorsichti-
Ost-, Ostmitteleuropa oder wie man es auch immer nen- an anderer Stelle einen Riss. ger Alkoholiker richtet sie sich immer wieder auf, sie
nen mag, vermitteln den Eindruck eines geopolitischen stellt sich auf beide Beine und kehrt selbst nach einem
Experimentes: Man stellt sich dabei eine Art Glaslabrinth * halsbrecherischen ideologischen Experiment wieder nach
vor, in das – verzeihen Sie mir diese zynische Parallele Es hat übrigens auch schon früher Versuche gegeben, Hause. Viel schlechter ist es um die Literaturkritik und
4 – Versuchskaninchen hineinschlüpfen, oder eine gewis- eine supranationale Literatur zu schaffen: Eines Tages die Kritiker bestellt: Ohne einen existenziellen, für die 5
se Arche, in der von jedem Geschöpf, von jeder Gattung stattete Stalin Gorki einen Besuch ab. Dabei hörte er sich Literatur rettenden Anker würden diese in den offenen
mindestens ein Paar sitzt, und sie alle sind dazu verur- die Klagen der Schriftsteller an, sie seien durchaus ver- Weltraum „losfliegen“, eigener oder oftmals fremder,
teilt, wenigstens gelegentlich einander über den Weg zu wirrt und wüssten nicht mehr, wie sie nun die neue inter- aufgedrängter Utopie folgen, und dann kann es passie-
radar
radar
laufen, etwa bei offiziellen Empfängen, auf Pressekonfe- nationale, proletarische Dichtung zu nennen hätten. ren, dass sie niemals zurückkehren und für immer und
renzen oder bei Podiumsgesprächen über „Das Europa Er strich sich nachdenklich über den Schnurrbart und ewig an der Literatur vorbeifliegen, die sie eigentlich
der gemeinsamen Ideen“ oder „Grenzüberschreitende sagte dann: sozialistischer Realismus. kritisieren.
Literaturen“.
* Mit Ideen, die in sich eine gewisse Gefahr der Totalisie-
Kaum sind die Diskussionen vorüber, versuchen die Wozu diese zwei einführenden Exkurse? rung bergen, wie etwa mit der einer supranationalen
Schriftsteller aus Serbien und Kroatien einander auszu- Die Sache ist wie folgt. Literatur, sollte man daher sehr vorsichtig umgehen.
weichen, sich nicht mehr in der Tür zu begegnen, und die Wenn man genau überlegt, so übt die Literatur keinerlei
russischsprachigen Dichter aus der Ukraine werden viel Einfluss auf die Formen der Realität aus. Sie ist wie eine Seinerzeit deutete Maurice Blanchot an, die beste
lieber mit den Kollegen aus Russland als mit ihren ukra- Schlinge für den Wind, wie ein Windsack, in den die Luft Kritik solle von der Literatur all ihre Schwächen und
inischsprachigen Landsleuten kommunizieren. Interna- hineinströmt und ihm Fülle und Form verleiht. Hoffnungen übernehmen, und dabei bedenken, dass zwi-
tionale Festivals zeigen deutlicher als andere Veranstal- Sollte es anders kommen, dass die Literatur doch noch schen dem Interpretieren und dem Vorschreiben nur ein
tungen, dass in unserer postmodernen Zeit – wie auch irgendetwas in dieser Welt beeinflusst, so geschieht es einziger Schritt liege. Paradoxerweise ist hier das „Über-
in jeder anderen Epoche – die Literatur über das Knie in der Regel nebenbei, und nicht zum erwünschten Zeit- nehmen“ deutlich milder als „Annehmen“ oder „Anerken-
der Politik gebrochen wird: Wenn an einer Stelle etwas punkt und auch nicht auf die intendierte Art und Weise, nen“. Übernehmen heißt, dass die Kritik fähig
5. Festiwale literackie w naszej części Europy (Środkowej, to funkcja kamienia, obijającego się na dnie kotła, Остап Сливинський (1978, Україна) – поет, пере- Ostap Sływynski (1978, Ukraina) – poeta, tłumacz, kry-
Wschodniej, Środkowo-Wschodniej czy „Średniej” – kto w którym gotuje się kolejna totalna idea. A jeśli ucho- кладач, критик, за освітою славіст, нині викладає tyk, z wykształcenia slawista, obecnie wykłada język
wie, jak ją teraz nazywać?) przypominają jakiś geopoli- wała się we mnie jakakolwiek wiara w literaturę, to польську мову та літературу у Львівському універ- literaturę polską na Uniwersytecie Lwowskim. Obronił
tyczny eksperyment – jak owe szklane labirynty, w których polega ona na tym, że literatura nigdy nie może być ситеті. Закінчив аспірантуру з сучасної болгарської doktorat ze współczesnej literatury bułgarskiej. Autor
zamyka się zwierzątka laboratoryjne (proszę wybaczyć do końca lojalna. Niechby i jej wywrotowa natura para- літератури. Автор чотирьох поетичних збірок, czterech tomików poetyckich, licznych publikacji w perio-
to ironiczne porównanie), albo arkę po sufit zapakowaną doksalnie wywodziła się z własnej słabości. Co zresztą численних публікацій у періодичних виданнях dykach i antologiach. Współredaktor antologii współcze-
wszystkimi gatunkami, a wszyscy przynajmniej od czasu najpewniej jest prawdą. та антологіях. Співредактор антології сучасної snej ukraińskiej i białoruskiej poezji „Зв’язокрозрив”.
do czasu skazani są na spotykanie się podczas jakichś української та білоруської поезії „Зв’язокрозрив”. Tłumaczy z polskiego, bułgarskiego, macedońskiego,
oficjalnych bankietów–bufetów, konferencji prasowych * Перекладає з польської, болгарської, македонської, angielskiego, białoruskiego. W latach 2006-2007 orga-
czy dyskusji na temat, powiedzmy „Europy wspólnych Wewnątrz literatury, jak wewnątrz dziecięcej wańki- англійської та білоруської мов. Протягом 2006-2007 nizował Międzynarodowy Festiwal Literacki w ramach
idei” lub „literatury ponad granicami”. wstańki, umieszczony jest ciężarek czy kuleczka, wykonana років організовував Міжнародний літературний Forum Wydawców we Lwowie. Zdobywca wielu stypen-
z cięższego i gęstszego materiału niż jakakolwiek ideolo- фестиваль у рамках Форуму видавців у Львові. diów. W 1997 roku Ostap został laureatem Nagrody lite-
Ledwie jednak skończą się dyskusje, a pisarze z Serbii giczna utopia. Dlatego nie trzeba martwić się o literatu- Учасник багатьох стипендій. 1997-го року став rackiej im. Bogdana-Igora Antonycza. W 2007 wyróżnio-
i Chorwacji będą unikać mijania się w drzwiach, trzej rę – jak ostrożny pijaczyna, zawsze wstanie na obie nogi лауреатом Літературної премії імені Богдана-Ігоря no go nagrodą Ambasady RP za przekład Andrzeja Sta-
autorzy z Bośni pójdą własnymi ścieżkami, a rosyjskoję- i wróci do domu nawet po najbardziej karkołomnym Антонича, 2009 отримав нагороду Губерта Бурди для siuka „Jadąc do Babadag” (Krytyka, Kijów 2007). Ostat-
zyczni poeci z Ukrainy raczej porozmawiają z rosyjskimi ideologicznym eksperymencie. Z krytyką i krytykami молодих поетів із Центральної та Східної Європи. nio pracuje na pograniczu poezji i sztuki wizualnej.
kolegami, niż z ukraińskojęzycznymi rodakami. Między- jest znacznie gorzej – bez zbawiennej dla literatury 2007-го був нагороджений премією Посольства Stypendysta programu Homines Urbani w 2008 roku.
narodowe festiwale jak nic innego pokazują, że literatura kotwicy egzystencjalnej, mogą odlecieć w przestrzeń РП за переклад Анджея Стасюка „Дорогою на
w naszej postmodernistycznej epoce, jak w każdej innej kosmiczną w ślad za własną (a częściej cudzą, narzuco- Бабадаґ”(Критика, Київ 2007). Останнім часом Bibliografia
zresztą, zależy od polityki, i gdy w jednym miejscu coś ną) utopią i nie wrócić, na zawsze rozminąwszy się працює на межі поезії та візуального мистецтва. Ofiarowanie wielkiej ryby (Kameniar, Lwów 1998)
się z czymś zwiąże, to w innym coś pęknie. z krytykowaną literaturą. Стипендіат програми „Гомінес Урбані” у 2008 році. Linia południowa (Chmielnicki-Kijów, 2004)
Piłka w ciemności (Krytyka, Kijów 2008)
* Dlatego z ideami, które kryją w sobie niebezpieczeństwo Бібліографія Ruchomy ogień (tłum. Bohdan Zadura,
Przypominam sobie, że kiedyś już próbowano stworzyć totalizacji – jak na przykład z ideą literatury ponadnaro- Жертвоприношення великої риби (Каменяр, Biuro Literackie, Wrocław 2009)
ponadnarodową literaturę. Stalin – będąc z wizytą dowej – trzeba obchodzić się bardzo ostrożnie. Львів 1998)
u Gorkiego, wysłuchawszy skarg pisarzy na to, że zupeł- Полуднева лінія (Видавництво Сергія Пантюка,
nie się pogubili i nie wiedzą, jak mają poprawnie nazy- Swego czasu Maurice Blanchot zasugerował, że najlep- Хмельницький-Київ 2004)
wać nową internacjonalną literaturę proletariacką sza krytyka powinna przejąć z literatury wszystkie jej sła- М’яч у пітьмі (Критика, Київ 2008)
– pogładził wąsy i rzekł: realizm socjalistyczny. bości i nadzieje, pamiętając, że od tłumaczenia jeden krok Ruchomy ogień (tłum. Bohdan Zadura, Biuro
do nakazu. Tu, paradoksalnie, „przejmować” to mniej niż Literackie, Вроцлав 2009)
* „przyjmować” czy „uznawać”. Przejmowanie oznacza tu
Czemu mają służyć te dwa wstępne akapity? zdolność krytyki do widzenia świata, choć przez moment,
A oto czemu. oczyma tej literatury – słabej, zależnej od mitów i histo- Ostap Slyvynsky (1978, Ukraine) – Schriftsteller,
Literatura, jeśli się dobrze zastanowić, sama w żaden rycznych urazów, niekiedy kłótliwej, łatwowiernej Übersetzer, Kritiker, Slawist. Lektor für polnische Spra-
sposób nie wpływa na formy rzeczywistości. Jest ona, i podatnej na ideologiczne spekulacje. che und Kultur an der Lemberger Universität. Autor von
jak pułapka na wiatr, meteorologiczny worek, do którego vier Gedichtbänden, zahlreichen Publikationen in Zeit-
wlatują przeciągi z zewnątrz i w którym zostają, nadając Krytyka, która w ten sposób – raczej współczująco schriften und Anthologien. Mitherausgeber der Antho-
mu kształt i pełnię. Jeżeli zdarzy się inaczej i literatura i czujnie niż bezapelacyjnie i kategorycznie – przejmuje logie zeitgenössischer ukrainischer und weißrussischer
essay /esej /есе
essay /esej /есе
ma jednak jakiś wpływ na coś na tym świecie, to przeważ- słabości i nadzieje literatury, rozumie tę zasadniczą nie- Literatur „Зв’язокрозрив“. Er übersetzt aus dem Polni-
nie mimowolnie, nie w tym czasie i nie w ten sposób, możność uogólnień, odczuwa opór zbyt podatnego mate- schen, Bulgarischen, Mazedonischen, Englischen und
jak by chciała, zadowalając się skromną rolą narzędzia riału. Uświadamia sobie, że literatura nie może stać się Weißrussischen. In den Jahren 2006-2007 organisierte
w rękach prawdziwych twórców rzeczywistości. Zdarza przestrzenią globalnego dialogu, jak to u zarania postmo- er das Internationale Literaturfestival im Rahmen des
się to nieczęsto, ponieważ narzędzie z niej nieporęczne dernizmu wyobrażali sobie teoretycy, obrazując pisarzy Forums für Herausgeber in Lemberg. 1997 hat er den
i kruche; ale nie można zapominać, że są na świecie u wioseł jednej wielkiej łodzi i fantazjując o tym, jak lite- Bohdan-Ihor Antonytsch Preis erhalten. Er erhielt zahlre-
i takie gwoździe, które najporęczniej wbijać lupą. ratura „przybliża Europę do świata islamu” (D. Fokkema). iche Stipendien, darunter auch das Stipendium des Pro-
6 Literatura, przejmując choroby rzeczywistości, mogłaby Widzi, że dialog jest bardziej produktywny wtedy, gdy gramms Homines Urbani in 2008. 7
co najwyżej pełnić rolę szczepionki, gdyby tylko ktoś jest lokalny, a współczesna literatura ponadnarodowa to
chciał ryzykować szczepienie ciężko chorego, i tak nic innego jak środek do indywidualnego użytku, wspólna Bibliographie
od czasu do czasu przeżywającego stany agonalne. częstotliwość, którą pośród kakofonii wypełniającej ogól- Opferung des großen Fisches (Kameniar, Lemberg 1998)
radar
radar
Innej rzeczywistości, którą można by jeszcze próbo- noświatowy eter po ostatecznym krachu idei global villa- Südlinie (Chmielnicki-Kiew 2004)
wać uratować, nie mamy. ge udało się znaleźć jedynie niewielu pojedynczym łód- Ball in der Dunkelheit (Krytyka, Kiew 2008)
kom. Krytyka dostrzega też, że we współczesnej koncep- Bewegliches Feuer (Übersetzung: Bohdan Zadura,
Zarażona strachem i podejrzeniami, mądra, oddana cji literatury ponadnarodowej prawie nie zostało miejsca Biuro Literackie, Breslau 2009)
w niewolę małostkowych stereotypów, dzielna i tole- na optymizm związany z nadziejami na globalny dialog jako
rancyjna, zbuntowana i bezczelna, zakompleksiona, środek ratowania świata.
demonstracyjnie zuchwała, jak pies ujadający ze strachu,
masochistyczna i łatwowierna – właśnie taka literatura Zresztą jak wiadomo rezonans to rzecz destrukcyjna.
będzie interesująca, a więc przetrwa. Właśnie taka
literatura jest i będzie zupełnie niefunkcjonalna.
[Przekład: Iwona Boruszkowska i Urszula Pieczek]
Literatura ma prawo do słabości. Ma prawo nie sta-
wiać oporu. A jednocześnie o taką literaturę rozbijają się
dowolne ambicje totalności. Jeśli literatura wykonuje
jeszcze w świecie jakąkolwiek ostatnią funkcję, to jest
7. IGOR STOKFISZEWSKI
Igor Stokfiszewski Igor Stokfiszewski Іґор Стокфішевський stolic, zauważył zapewne jakim znakomitym towarem
są literatury poszczególnych narodów, mimo że przytła-
czająca większość pisarzy i pisarek, niezależnie od naro-
nacjonalizacji naszego regionu do liczby „języków” kon-
sekwentnie dodawać będziemy następne, odliczając
do nieskończoności.
dowej przynależności, podejmuje te same tematy, ujęte
w te same ramy estetyczne. Zarazem, każdy czujny 4.
LITERACKI RUCH OPORU obserwator przemian kulturowych i społecznych
zauważy, że w siłę rosną tendencje opozycyjne wobec
generowanych przez globalizację wyobrażeń o kształcie
Dziś, ta sekwencja drobnych odkryć powinna zostać uzu-
pełniona o jeszcze jedno. Obieg pisarski twórców nasze-
go regionu, owa jedna literatura trzech języków nie tylko
EINE LITERARISCHE rzeczywistości, wartości, wokół których organizujemy
wspólne życia, kodów i symboli podpowiadających, jak
charakteryzuje się międzynarodowością żywych ludzkich
kontaktów, transetnicznością analizy rzeczywistości
WIDERSTANDSBEWEGUNG
poruszać się po świecie „standardu”: demokracji, rynku, materialnej i niematerialnej, ale również uczestniczy
własności, rozsądku, prawa, kultury masowej i „maso- w sporze, który rozpoznaję jako zamachowe koło postę-
wego indywidualizmu”. Podstawą dzisiejszej przestrzeni pu dzisiejszej kultury: najznakomitsi reprezentanci młod-
ЛІТЕРАТУРНИЙ РУХ ОПОРУ
sztuki jest antagonizm między centrystycznymi tenden- szego pokolenia twórców jednej literatury trzech języków
cjami do podtrzymania istniejącego kształtu świata konsekwentnie wpisują się w szereg reprezentantów lite-
i mniejszościową krucjatą na rzecz odmiennego od domi- rackiego ruchu oporu przeciw dominacji abstrakcyjnych
nującego kodeksu postępowania; między władzą symbo- uniwersalności pieniądza i władzy. Najznakomitsi pisarze
liczną wolnego rynku wspieranego przez władzę poli- i pisarki, reprezentujący najnowszą literaturę języka
tyczną i swoistym ruchem oporu, sprzeciwu wobec bez- niemieckiego, polskiego i ukraińskiego kreują w swoich
względności porządku abstrakcyjnego uniwersalizmu pismach żywotną opozycję wobec „standardu”demokra-
pieniądza i władzy. cji, rynku, własności, rozsądku, prawa, kultury masowej
i „masowego indywidualizmu”. Wierzę, że doświadczamy
Globalizacja oferuje nam abstrakcyjną uniwersalność. odniesienia, nią też trzeba się zajmować. Literatura obca 3. zjawiska wyjątkowego: jesteśmy nie tylko świadkami
Uniwersalność pieniądza, komunikacji i władzy. Oto dzi- czytana przez Polaków powinna zostać uznana za inte- Pozwolę sobie na wyznanie. Od lat przyglądam się bacz- unieważnienia narracji o literaturach narodowych za
gralną część kultury, tak też powinna być badana i anali- nie literaturze trzech obszarów językowych – niemieckie- sprawą empirii, która dowodzi, że symbole organizujące
siejszy uniwersalizm. Wobec abstrakcyjnej uniwersalności zowana. Stanowi ona istotną część naszego świata, a nie go, polskiego i ukraińskiego. Gdy stałem się uczestnikiem wyobraźnię twórców regionu, kody za pomocą których
pieniądza i władzy, jakie zadanie stoi przed sztuką, jaka jedynie jakiś dziwny, nic nie znaczący dodatek”. tego międzynarodowego obiegu pisarskiego, byłem pod komunikują się z innymi, tematy, które podejmują i roz-
jest funkcja twórczości artystycznej? Punktem wyjścia diagnozy Dunin było przedłożenie kul- ogromnym wrażeniem porozumienia, jakie istniało mię- strzygnięcia, które są dla nich kluczowe odnoszą się
Alain Badiou turowej empirii, faktów z życia czytającej wspólnoty, nad dzy pisarkami i pisarzami odmiennych narodowości. przede wszystkim do wspólnego doświadczenia rady-
eksploatowanie pewnej koncepcji literatury (tzw. litera- Dzięki ukształtowaniu się systemu artystycznej wymiany, kalnych przemian w łonie globalnej rzeczywistości.
tury narodowej), która w istocie nie organizowała już rozwojowi ruchu translatorskiego i programom stypen- Doświadczamy także ukształtowania się wspólnej płasz-
Wpatrzeni w ideał nieistniejącej literatury narodowej,
zbiorowej wyobraźni. „Książki, które są czytane – pisała dialnym od szeregu lat twórcy z trzech (bliskich mi) czyzny wartości w opozycji do globalizacji, powstania
w jakiś mityczny, wymyślony twór, gotowi jesteśmy krytyczka – (…) dostarczają odbiorcy symboli, znaków obszarów językowych kreują jeden spójny świat literatury niezależnej od języka czy pochodzenia narodowego
przegapić tworzącą się nową jakość – otwartą, kulturowych, za pomocą których porządkuje on swój regionu. Początkowo widziałem ów fenomen w perspek- wspólnoty autorów i autorek krytycznie odnoszących
uniwersalistyczną kulturę... świat”. Symbole te tymczasem – konstatowała Dunin tywie prywatnych kontaktów, emocji, które powstają się do kształtu, jaki przybrał świat.
Kinga Dunin – wykroczyły daleko poza imaginarium pojedynczej podczas spotkania, porozumienia; następnie: dostrzegłem
wspólnoty uspójnionej językiem, terytorium niezwykłość obiegu tych artystycznych wspólnot jako nie- Alain Badiou w wystąpieniu pt. Fifteen Theses on Contem-
i przebiegiem historycznego losu. bywałe wydarzenia z zakresu socjologii literackiego życia porary Art, w słowach następujących po zdaniach, które
essay /esej /есе
essay /esej /есе
– rzadko zdarza się, by autorzy z innych krajów tworzyli są pierwszym mottem niniejszego tekstu, zapytywał:
1. Półtorej dekady po tamtym wystąpieniu zagadnienie jedno literackie środowisko. „Czy funkcją twórczości artystycznej jest (...) bycie prze-
Współczesność (jeśli mogę pozwolić sobie na tak obszerny literatury narodowej, pisarstwa eksponującego tematykę Krótko potem odkryłem, że wobec unifikacji szeregu ciw abstrakcji pieniądza i władzy, lub (...) przeciw globaliza-
kwantyfikator) proponuje nam trwanie w napięciu mię- i symbolikę narodową ożyło w odpowiedzi na tendencje doświadczeń społecznych, związanej z tendencjami glo- cji? A może zadaniem sztuki jest zaproponowanie innego
dzy swoiście rozumianą uniwersalnością, a szeregiem ponowoczesne, które zdominowały ubiegłe dziesięciole- balizacyjnymi, twórcy, którym towarzyszę, znakomicie rodzaju uniwersalności?”
pojedynczych, wyjątkowych – po/szczególnych identyfi- cie. Eksplozja – u progu nowego wieku – prozy historycz- wyłapują fenomeny rzeczywistości, którą można by opi- Jestem przekonany, że dialektyka współczesnej literatury
kacji, ról, odgrywanych na arenie grupowych gier. Napię- nej oraz rozrachunkowej, poezji religijnej, odwołującej sać jako transnarodową. Hymn demokratycznej młodzieży opiera się na równoczesności dwóch, wspomnianych
10 cie to można ukazać jako sprzeczność, w której afirmacja się do uczuć patriotycznych i wydobycie z lamusa prze- Serhija Żadana, czy powieść Ahatanhel Natalki Śniadanko, przez francuskiego filozofa, środków. Jestem pewien, 11
fragmentu, strzępka, małej, kruchej narracji, zakłó- szłości szeregu twórców narodowych w imię odzyska- będące próbą uchwycenia ukraińskiej rzeczywistości na że z oporu wobec abstrakcyjnej uniwersalności pieniądza
cana jest przez dojmującą świadomość obecności stan- nia tożsamości i mocy samostanowienia jako podmiotu gorącym uczynku społecznych przemian z powodzeniem i władzy wyłania się zarazem „inny rodzaj uniwersalno-
dardu, który pretenduje do bycia całością, uniwersalną historii, a zarazem współczesności to charakterystyczne mogą stanowić opis przemian rzeczywistości polskiej czy ści”, opartej na innych przesłankach, odmiennym kodek-
radar
radar
matrycą. Standardu, gdzie określenia: demokracja, przykłady wsparcia przez kulturę zjawiska określanego niemieckiej. Wiersze z tomów Uljany Wolf są wyrazem sie wartości, innej wizji człowieka i wspólnoty. Jaki?
rynek, własność, rozsądek, prawo, kultura masowa w naukach społecznych jako backlash (konserwatywna niemieckiej świadomości tego dziwnego czasu, w jakim To najważniejsze pytanie dzisiejszego świata.
z łatwością odnajdują należne im pozycje, dopełniając „reakcja zwrotna” na falę liberalizacji). Specyfika backla- przyszło im być pisanymi, niemniej niż świadomości pol-
się wzajemnie poza zasadą różnicy, inności, pluralistycz- shu polega na tym, że zachowawcze wartości (narodowe, skiej, lub ukraińskiej. Zaś prowincja z próz Daniela Odiji
nego współistnienia, wielości, która ponoć nie ma obo- religijne itp.) nie występują w opozycji do wolnego rynku i Mariusza Sieniewicza zdaje się zmieniać lokację: podróżo-
wiązku układać się w spójną mapę wspólnego terytorium. (dóbr i idei) oraz kultury masowej jako kultury obywate- wać między naszymi krajami podobnie jak sami autorzy.
li-konsumentów, lecz funkcjonują w ich ramach, kreując Gdybym miał wskazać, którzy twórcy literatury najnow-
2. niespotykany dotąd konglomerat dyskursu narodowego, szej najtrafniej diagnozują choroby rzeczywistości kraju,
Szesnaście lat temu, na łamach magazynu „Ex Libris” kry- wolnorynkowego i masowego. w którym żyję, w szeregu odliczyliby się nie tylko wspo-
tyczka i socjolożka Kinga Dunin ogłosiła tekst Literatura Dziś tendencje globalizacyjne wspierają rozwój abstrak- mniani Sieniewicz, Odija czy Masłowska, Witkowski,
polska czy literatura w Polsce?, będący przyczynkiem do cyjnej uniwersalności wolnego rynku, kultury masowej, Dzido, Honet, Lipszyc, Cyranowicz, ale również Śniadan-
dyskusji nad miejscem i rolą tzw. literatury narodowej określonej koncepcji władzy politycznej i symbolicznej, ko, Kocarew czy Podhostnik, choćby słowo „Polska” nie
w kształtującej się globalnej rzeczywistości. Teza krytyczki wspierając równocześnie tożsamości narodowe jako padło w ich tekstach ani razu. Przemiany współczesno-
była mocna i inspirująca: „istnieje literatura w Polsce dostępne nam różnice. Jeśli ktokolwiek miał okazję ści sprawiły, że żyjemy w czasach jednej literatury trzech
tylko w pewnej części polska i ona stanowi nasz świat uczestniczyć w targach książki w jednej z europejskich języków. Jestem pewien, że w wyniku postępującej inter-
