1. СанхүүЭдийнЗасгийнДээдСургууль, ЭЭТ
Банкнысекторынүрашигтменежментийншинжилгээ
Ч.Баттөр, С.Дашдорж/БЭЗ, 3 курс/
Талархал
Туссудалгаагхийхэдудирданчиглү ү лж,
ажилласанТрансБанкныЭрсдлийгУдирдахГазар-нзахиралЧ.Анхбаяр,
мө нэконометриксийнарга,
аргачлалыгө дийгхү ртэлзаажсургасанэрхэмбагш,
СЭЗДС-нЭЭТ-нэрхлэгчЦ.Батсү х(Ph.d) нартгү нээталархалилэрхийлье.
i.
Хураангуй
Туссудалгаандолонулсынтө вбанкуудынхэрэглэдэгCAMELS
аргачлалдтулгуурласанМонголбанкныарилжааныбанкуудадтавьжбуйзохистойша
лгуурү зү ү лэлтү ү д,
мө нолонулсынбанк,
санхү ү гийнбайгууллагуудынү рашигтажиллагаагтооцоолдогҮ рашгийнхарьцаага
ардамжуулжмонголынбанкнысектортү йлажиллагааявуулжбуйарилжааныбанкуу
дынү рашигтбайдлыгсистемээрньү нэлж,
Ингэхдээнийт12
банкны
2006
оны
тодорхойлсонажилболно.
3-рулирлаас
улиралхү ртэлхсанхү ү гийнтайландү ндэслэнPanel
Data
2009
оны
3
Regression
аргачлалашиглаж,нийтбанкнысекторынү рашгийгшинжилсэнболно.
Түлхүүрүг:Ү рашгийнхарьцаа, CAMELS, panel data regression,
санхү ү гийнхямрал
ii.
Оршил
Дэлхийнийтийгхамарсансанхү ү ,
эдийнзасгийнхямралньманайорныэдийнзасагтшуудбусзамаарбуюуголэкспортын
бараа,
бү тээгдэхү ү нийү нэбуурснаарнө лөө лсө н.
Харинсанхү ү гийнзахзээлдсү ү лийнжилү ү дэдү ү сээдбайгаахү ндрэлтэйнө хцө лба
[1]

2. йдалньхэдийгээргадаадхудалдаанынө хцө лмуудсанаарэхэлсэнч,
тө рөөсбаримталжирсэнбодлогуудболон,
Тө вбанк,
арилжааныбанкуудынзаримнэгэнхариуцлагагү йү йлдлээсшалтгаалжэнэхү ү хямр
алыннө лө ө ллийгуламхурцатгаж,
улмаарнийтэдийнзасагтсө ргөө рнө лөө лөө дбайгааюм.
Хямралхэдийгээрө нгө рсө нондманайулсынэдийнзасгийнбууралтыгбийболгосонч
,шийдвэргаргагчдыналдаатайбодлого,
менежментийндоголдол,
хариуцлагагү йбайдлыгилрү ү лжгаргажирснээрээсайнталтайюм.
Нийтбанкнысистемдэргэлдэжбуйхө рө нгийндү н
оныэцсийнбайдлаардө рвө нихнаядтө грө гбайна.
оныэцэстэйхарьцуулахад
22
хувиарө счээ.
2009
Энэнь
2008
Энэньсанхү ү гийнзуучлал,
тү ү нийхамраххү рээнь
2008
онтойхарьцуулахадө ргө жижбайгаагийншинжтэмдэгхэдийчнийтактивынбү тций
нзадаргаагү зэхшаардлагатай.
Өө рөө рхэлбэлМонголбанкаастогтоосонзохистойхарьцаанышалгуурү зү ү лэлтү ү
дийгбанкуудхэрханганажиллажбайгааньсонирхолтатсанасуудалюм.
Тө лбө рийнчадварынхү рэлцээгү йбайдлаасшалтгаалсанАнодбанкныдампуурал,
ө ө рийнхө рө нгийнхү рэлцээгү йбайдлаасшалтгаалсанЗоосбанкныхү ндрэлзэрэгнь
цаанаахяналтындулимагтогтолцоо,
менежментийндоголдол,
удирдлагынбуруутайалхамбайгаагбэлнээхаруулжбайгааюм.
2
шатлалтбанкнысистемү ү ссэнээсхойшгарсан
2
удаагийнбанкуудынхямрал,дампууралдтө рхариуцлагыгү ү рдэгбуруутогтолцоом
анайдү ү сээдбайна.
Эцсийндү ндээМонголбанкарилжааныбанкуудыгхариуцажбайгаагаараахадгаламж
ийндаатгалыгтө лө хбиш,
ардиргэдийнтатварынорлогоостө лжбайгааньгажуудалтайтогтолцоогэдгийгхару
улжбайгааюм.
Өнгө рсө нондтө рөөс
4
жилийнхугацаатай“Банкиндахьмө нгө нхадгаламжийнбаталгаагаргахтухай”
хуулийгсанаачилсаналхамньардиргэдийнбанкиндитгэхитгэлийгбогинохугацаанд
лбарьжчаднахэмээнтомоохонэкспертү ү дү зэжбайна.Энэньү нэндээтаарууудирдл
агатайбанкуудадхариуцлагатооцохынорондхаринчөө гшү ү лсэнявдалболсонюм.
[2]

3. МонголбанкАнодбанкийгорхиж,Зоосбанкийгөө рчлө н“Тө рийнбанк”
болгосонньзарчмынхувьдялгаагү йойлголтюм.
Дампууралдхү рэхү ү ?
альэсвэлтө рийнмэдэлдорохуу?
гэдэгньарилжааныбанкуудынанхаарахзү йлбиш.
Харинөө рийнбанкныү йлажиллагаагдоголдолгү йболгохньбанкуудынсанаазовохз
ү йлюм.
Гэхдээнэгасуудалбайгааньардиргэдальбанкү рашигтайажиллажбайгаагтө дийлө н
сайнмэддэггү й,
банкиндитгэхэсэхдээтээнэгэлзэжбайгаатайадилаарзаримнэгэнарилжааныбанкуу
дө ө рийнхаанаявааг, хаашаачиглэхээсайнмэдэхгү йбайгаамэтхарагдана.
Банкнысистемэрү ү лжиж,
тогтвортойөсө лтийгхангахынтулдзаримнэгэнэдийнзасагтү рашигтайалхмыгхий
хньчухалюм.
Жишээньтө лбөртооцоонынэгдсэнсистемтэйболох,
заримнэгэнасуудалдээрхэдийгээрө рсө лдө гчбайгууллагахэдийчхамтранажиллахг
эхмэт.
Иймэрхү ү системийнасуудалдмө нлзаримбанкныү рашиггү йбайдалсаадхийжбайг
ааюм.
Барууныорнуудынхувьдчгэсэннэгбанкныхямралньнийтсистемдочижнө лөө лөө д
байгааү рдү нсү ү лийнжилү ү дэдихээхэнажиглагдахболсон.
Энэньмө нлү рашигмуутайбанкөө рийнудирдлагаданхаарахгү йбайснаасү ү дэлтэй
.
Дээрхасуудлуудыгуламилү ү тодруулахынтулдМонголдахьарилжааныбанкуудын
ү рашигхэрзэрэгбайгааг,
мө нсистемийнхувьдямарямарбанкуудү рашиггү йажиллажбайгаагилрү ү лэхийгзо
рилоо.
Мө нМонголбанкнаастогтоосонзохистойхарьцаанышалгуурү зү ү лэлтү ү дийгханг
ахньарилжааныбанкныү рашигтнө лө ө лжбайгааэсэхийгмэдэхньчухалюм.
iii.
i.
Үндсэнхэсэг
Судлагдсанбайдал
Арилжааныбанкныү рашигтбайдлыгавчү зсэнсудалгааныажлуудньихэнхдээбанкн
ыгү йцэтгэлийгхэмжихоновчтойхарьцаа,
[3]

4. ү йлажиллагаагааявуулахстратегизэргийгхамааруулсанбайдаг.
Иймэрхү ү тө рлийнсудалгаануудньдэлхийданхбуюуАмерикт
1970
онысү ү лээрбанкуудхувьчлагдсанү еэсхийгдэжэхэлсэнюм.
ТэрдундааАмерикийнсудлаачидугтө рлийнсудалгаагхийжэхэлжээ.
Ү рашгийнтооцооллыгхийсэнолонтө рлийнсудалгаабайдагч,
шугаманпрограммынтехникаргачлалыгашигласанData
Envelopment
Analysis арганьхамгийнанхнынарийвчилсантооцоололбайсанюм. Угаргыганх
Charnes,
Cooper,
Rhode
(1978)
нарсанаачланашгийнбусбайгууллагуудынхувьдү нэлгээхийсэнбайдаг.
ХаринSherman болонGold (1985) нартусаргыгбанкиндээрашиглажээ.
DEA
ньтухайнтү ү вэрдэхолонтө рлийншийдвэргаргагчнэгжү ү дийн(Банкнысал
бар,
нэгжү ү д)харьцангуйү рашгийгтооцоолдогаргачлалюм.
Wall
(1985) жижигболондундийнбанкуудынү рө гөө жийг 1970 оныэхэнү еэс 1980
оныэхэнү едхувьчлалтохиолдоххү ртэлсудалсанбайдаг.
Тэрээрашигө ндө ртэйбанкуудньашигмуутайбанкаабодволбагахү ү гийнболонхү ү
гийнбусзардалтайбайгааганхтогтоосонбайна.
Gup
болонWalter
(1989)
ньтогтмолашигтайажиллажбайгаажижигбанкуудньө ртө гбагатайэхү ү свэрболон
ө ндө рчанартайхө рө нгө оруулалтыгчухалчланү здэгболохыгсудалгааныү рдү нгээ
рээгаргасанбайдаг.
Zimmerman
(1996)
Америктзахзээлньхумигдаадбайсанбанкныбайгууллагуудынудаанө сөлтийнталаа
р1990-доныэхэнү еэрхCaliforniaнарилжааныбанкуудынгү йцэтгэлийгсудалсанбайна.
Ү лхө длө ххө рө нгийнзээлддэндү ү ихнайдсанаасактивынчанармуудаж,
ингэснээрээнийташигтажиллагаагбууруулсангэсэндү гнэлтэдхү рчээ.
Дээрхсудалгаануудньерө нхийдө өү рашигтажиллагаагянзбү рийнхарьцаагааравч
ү зсэнсудалгаануудюм. Харинэнэтө рлийнцогцсудалгаагHays, De Lurgio,
Gilbert
нар
2009
ондхийсэнбайна.
Туссудалгааньерө нхийдө ө Холбоонынө ө цийнсан(Fed)
болонДэлхийнбанкнаасгаргасанТө вбанкуудынарилжааныбанкныгү йцэтгэ
лийгхянахчухалхэрэгсэлболохCAMELS
аргачлалдээртулгуурласанажилюм.
[4]

5. Туссудалгааныголзорилгоньтомоохонбанкуудболонжижигбанкуудхямрал
ынү еэрбуюу
2006-2008
оныхоорондямарү рашигтайажилласныгхаруулахбайсанюм.
Монголынхувьдарилжааныбанкуудынү рашгийголонталаасньсудалсанажи
лтө дийлө нбайдаггү йч,
ашигтажиллагаа,
эрсдэлталаасньсудалсансудалгааныажил,
дипломынажилолонбайдаг.
Арилжааныбанкныү рашгийгашигтажиллагааталаасньсудалсан,
тү ү нднө лө ө лөгчхү чинзү йлсийгсудалсанажлуудаасдурдвалМонголбанкн
ысудлаачГ.Ариунхишиг-н
“Банкныашигтажиллагааныү зү ү лэлтийндинамик”,
мө н“Банкбабанкбуссанхү ү гийнбайгууллагынү ндсэнү зү ү лэлтү ү дийнталаархи
йсэнсудалгаа”
зэрэгюм.
Эдгээрсудалгаандсистемийннийтбанкуудыгактивынө гөө ж(ROA),
ө ө рийнхө рө нгийнө гөө ж(ROE)
зэргээрньэрэмбэлж,
ү рашгийгньтооцоолсонбайна.
Өө рбусадсудалгааныажлуудынхувьдбанкнысистемийнхувьдцогцү нэлгээхийсэнт
охиолдолхараахангараагү йбайна.
ii.
Онолынхэсэг
CAMELS approachбаҮрашгийнхарьцаа
зэрэглэлийнаргачлалньХолбоонынөө цийнсан(Fed),
CAMELS
Дэлхийнбанкныхянаншалгагчнарынхө гжү ү лэнбийболгосонарилжааныбанкныг
ү йцэтгэлийнцогцхэмжү ү рюм. Үү нийгхү снэгтээрхаруулбал:
Хүснэгт1.
Үзүүлэл
түүд
Харьцаа
Утга
[5]
Тэм
дэг

6. Capita
l
Adequa
cy
Asset
Qualit
y
Manage
ment
Earnin
gs
Liquid
ity
Sensit
ivity
to
Market
change
s
Effiec
ency
Өө рийнхө рө нгийнхү рэлцээгэдэгбанкныхувьд
хамгийнчухалү зү ү лэлт
CR
Хө рө нгийнчанарньзээлийнэрсдлийгмэдрэхү зү
ү лэлтюм.
AQ
Багазардлаартэлэлтявуулахньчадварлагудирдл
агатайбайгаагийнү рнөлө ө .
Ашигтажиллагааболбанкнычухалчлахү зү ү лэл
т
Хө рвө хчадварболбанкхарилцагчынтатанавалт
ыгдаахтө лбө рийнчадварюм.
Хү ү гийнэрсдэл,
захзээлийнэрсдлийгGAP
харьцаагаархэмждэг.
Man
1
тө грө голохынтулдхэдийхэмжээнийхү ү гийнбу
сзардлыггаргажбайнавэ?
ER
ROA
LR
GAP
Дээрхү зү ү лэлтү ү дийгМонголбанк 2001 оны 9 сарын 27-ныөдрийн 444
тооттушаалбуюу
“Банкныү йлажиллагаа,
санхү ү гийнбайдалдгазардээрньижбү рэншалгалтхийжү нэлгээ,
дү гнэлтө гө жжурам”
–рарижлааныбанкууддээртооцохболсонбилээ.
Ү зү ү лэлтийгтооцоходсонгожавсанхарьцааныбайдалньбиднийавчү зэххарьцаанаа
сбагазэрэгөө рюм.
Биднийавчү зсэнхарьцаануудньхураангуйтайлангаасцуглуулсанмэдээлэлдү ндэсл
эсэнч,
санхү ү гийнчигхандлагыгижилхэнгаргажирэхчадвартайюм.
Мө нМонголбанкнытооцохзарчмаасзаримнэгньилү ү бодитойбайжчадахюм.
ЖишээньМонголбанкУдирдлагынчадварбуюуМanagement
–нбайдлыгбусад
5
ү зү ү лэлтийндунджааравчбайгааньтиймчбодитойбусү нэлгээюм.
Хэдийгээрхарьцаануудыгхангажажиллахчадварыгудирдлагынчадвараардү йцү ү л
жболохч,
жинхэнэменежментньбагазардлаартэлэхбодлогобайдаг.
Менежментийгхэмжихньхамгийнсубьективойлголтбайдаг.
Тиймээсолонулсаддээрхү зү ү лэлтээрменежментийгхэмжихийгзө вө лсөнбайна.
Монголбанкдээрхжурмаасгадна“Банкныү йлажиллагаанызохистойхарьцаанышал
гуурү зү ү лэлтү ү дийгтогтоох,
хяналттавихжурам”
Ү ү ндө өрийнхө рө нгийнхарьцаа,
–гашигладаг.
зээлийнэрслийнхарьцаа,
нэгзээлдэгчидолгохдээдхязгаарынхарьцаануудзаагдсанбайдаг.
[6]

7. Харинхө рвө хчадварбуюутө лбө ртү ргэнгү йцэтгэхчадварынхарьцаагөмнө нь
хувиархангуулжбайсанч,
тусшинэжурамгарснаасбуюу
18
2007
оноосхойшхө рвө хчадварынзохистойхарьцаагтогтоохообольсонюм.
Эдгээрү зү ү лэлтү ү дийгбү гдийгньCAMEL
аргачлалньөө рийнонцлогоорооагуулжбайгааюм.
(1)
(1)
ТэгшитгэлийнхувьдТө вбанкууддээрхү зү ү лэлтү ү дийнгарсанутгыгхоорондньнэм
ж 1-5 хү ртэлхоноогөгдө г. 1 онооруутэмү ү лжбайвалтухайнбанксайнбайна,
харин
4,
5
Харинбиднийхувьд
байгаабол
“асуудалтайбанк”
байгаагхаруулна.
“Коффициентийнанализынаргачлал”
(Ч.Анхбаяр,
Г.Ганчимэгнарынү ндэслэсэн)ашигланнийтбанкуудынZ oноогэрэмблэхюм.
ХаринҮ рашгийнхарьцааныхувьдтусбанк
1
тө грө голохынтулдкапиталынө ртгөө сгаднабуюухү ү гийнбусхичнээнхэмжээнийз
ардалгаргажбайгаагилэрхийлдэгү зү ү лэлтюм.
Банкуудынү рашгийгашигтажиллагаагаартооцоолохньтө дийлө ноновчгү йбайдаг
.
Харинтусаргынголсанааньхэдийжижигбанкчбай,
нийтактивынхэмжээнээсхамааралгү йгээрболовсонхү чнээзө вшийдсэн,
мө нхү ү гийнбусорлогосайтайбайхзэргээрү рашгаанэмэгдү ү лжболохюм.
Ү рашгийнхарьцааальболохбагабайхтусмаасайнбайна.
Учирньхү ү гийнбусзардлыгхү ү гийнорлого,
хү ү гийнбусорлогыннийлбэртхарьцуулдагюм.
Ү рашгийнхарьцаабогинохугацаандө сө ххандлагаихажиглагддаг.
Энэньбанкшинэсалбарнээхэйхолбоотойгоорү ү сдэг.
Учирньшинэсалбарньү рө гөөжөөө гө хболоогү й,
зээлгаргаагү йбайгаахэрнээцалингийнзардал,
хө лсхү чнийзардалгэхмэтзардлыгболгодогюм.
Томоохонбанкуудынхувьдхэтихтэлэлтявуулж,
дотоодхө рө нгө оруулалтхийснээрээү рашгаабуулгаххандлагажижигбанкуудыгбо
дволилү ү тэйбайдаг.
БиднийголхандуулахасуудалболдээрхМонголбанкнызохистойхарьцаануудыгханг
ажажилласнаараабанкныү рашигтнө лөө лжчадажбайгааэсэхийгтодруулахюм.
Өө рөө рхэлбэлбанкуудынхувьдтусзохистойхарьцаануудньхязгаарлалтбиш,
[7]

8. харинчү рашигтхү рэхдөтзамболжчадахэсэхийгшинжлэхюм.
Тусшинжилгээгбидарилжааныбанкуудыгсистемээрньавчү зэжбайгаагийнхувьдхө
лгө нү нэлгээний(cross-section) аргачлалболохPanel data regression
хийжшалгахюм. Ү нэлгээнийзагварынхувьд:
(2)
Коэффициентийнанализынаргачлал
Коэффициентийнанализынаргачлалньматрицынмө рбаганындагуухө өрхоорондо
оялгаатай,
элементү ү дэдкоэффициентоноохзамаар,
коэфициентуудыгинтервалдбайршуулахаргыгхэлнэ.
ТусаргыганхЧ.Анхбаяр,
Г.Ганчимэгнарсанаагньгаргаж
“Компаниудынзээлжихчадварыгү нэлэхтү ү нийгашигланбанкнынайдвартайхари
лцагчнарыгтодорхойлохнь”
ажилдээрашигласанбайдаг.
Энгийнү гээрболцувааныхамгийнмууутгад
онооө гө н,
медианд
0,5
онооө гч,
0
онооө гч,
хамгийнсайнутгад
1
угзү йтогтлоорцуваагэрэмблэхюм.
ИнгэжгаргасанZоноогоордамжууланKernel
Density-нEpanechnikov-
нарачлалыгашигланбанкуудынү рашигтү йлажиллагаанытогтворжилтыгхэмжихи
йгзорилоо.
Panel Data Regression
Өнө ө дө рпанелөгө гдө лийнзагварыгсанхү ү ,
эконометриксийнсудалгаашинжилгээндхэрэглэхявдалихсэхболсонньХугац
ааныцуваанышинжилгээ/Time
Series
Analysis/болонХө лгө нө гөгдлийншинжилгээ/Cross-Secsional
Analysis/нү ү дньтустусдаабуйсудлагдахуунуудынхоорондоххамаарлынхарьцангуйт
огтвортойдинамикө ө рчлө лтийгтооцоолох,
тү ү ндтайлбарөгө хө днэлээдө рө ө сгө лбайдагтайхолбоотойюм.
Энэхү ү Panelү нэлгээавчү зэжбуйө гө гдлү ү дийгнэгтгэнбү хэлсистемээрнь
ү нэлж,системийншинжилгээгхийдэгбө гөө дтэдгээрийнхоорондгарахалда
агхамгийнбагабайлгадагзэрэгньугаргачлалыгсонгохү ндэслэлболсонбилээ
.
[8]

9. Энэхү ү PDRM
(Panel
Data
Regression
Model)
-
загварыгдоторньсулгишү ү нээсньхамаарууланТогтвортойнө лө өллийнзаг
вар
/Fixed
Effect
Model/,
Санамсаргү йнө лөө ллийнзагвар
/Random
Effect
Model/гэжхуваахбаэдгээрийнтэгшитгэлийгтусбү ртньбичвэл:
PDRM-ийнзагварынерө нхийтэгшитгэлийгбичвэл:
Юунытү рү ү ндбидтайлбарлагчхувьсагчуудыгстохастикбиш
/Nonstochastic/,
ү лдэгдэлхэмжигдэхү ү нийгсонгодогтаамаглалболохнормальтархалттайба
йнагэжтаамаглалтавьдаг.
1. Тогтвортойнө лө ө ллийнзагвар/The Fixed Effect Model/
ДээрхPDRMзагварынтэгшигтэлийгү нэлэхдээFEMсулгишү ү нболонналалты
нкоэффицент,
ү лдэгдэлсанамсаргү йхэмжигдэхү ү нү ү дийнталаардараахболомжиттаамаг
лалыгдэвшү ү лнэ:
a) Сулгишү ү нболонналалтынкоэффицентньхугацаанаасболонхө лгө н
ө гө гдлү ү дээсхамааралгү йбайх.
(БосооболонХэвтээхамааралбайхгү й.)
(3)
b) Налалтынкоэффицентү ү дньтогтмол,
сулгишү ү дньхө лгө нө гө гдлөө с(хэвтээ)хамааралтайбайх.
[9]

10. c) Налалтынкоэффицентү ү дтогтмол,
сулгишү ү нньхугацаанаасхамаарчхувьсдагбайх(Босоохамааралтай)
d) Бү хкоэффицентү ү д(сулгишү ү н,
ө нцгийнналалт.....)хө лгө нхамааралтайбайх
ДээрхFEMзагварынхувилбаруудыгбү гдийгшалгаж,
Durbin-Watson
Stat,
гарсанү рдү нгээс
F-stat,
,
Prob
зэрэгү зү ү лэлтү ү дийгхаргалзанү зсэнийү ндсэндээрхувилбарынсонголтыг
хийдэг.
2. Санамсаргү йнө лөө ллийнзагвар/The Random Effect Model/
Алдааныбү рэлдэхү ү нхэсгийнзагвар(Error
component
ECM)буюусанамсаргү йнө лө ө ллийнзагвар(Random
effects
modelmodel-
REM) –ийнерө нхийтэгшитгэлньPDRM-ийнү ндсэнтэгшитгэлээсгарна:
Эндбайгаа
-ийгтү ү врийнбуссанамсаргү йхэмжигдэхү ү нбө гө ө д -
ийндундажхэмжигдэхү ү нгэсэнтаамаглалыгтавьдаг:
(
)
;
Эндээсерө нхийтэгшитгэлнь:
энд
болно.
[10]

11. ECMзагварынерө нхийтаамаглалуудыгбичвэл:
;
;
Энэньхө лгө нө гө гдлийналдаануудхоорондоокорреляцигү й,
хө лгө нболонхугацааныцуваануудальальньхоорондооавтокорреляцибайхы
гилэрхийлжбайна.Мө нү ү нээсдараахойлголтуудыгтомъёолжболдог:
Дээрхонолынойлголтуудыгашигланманайорныарилжааныбанкнысекторы
нсистемийнү нэлгээгхийхболно.
iii.
Угсудалгаань
2006-оны
Аргазүй
3-рулирлаас
2009
оны
3-
рулирлынхоорондохулирлынарилжааныбанкуудынсанхү ү гийнхураангуйтайлан
балансынү зү ү лэлтү ү дийгашигласанболно.
,
Банкнытухайхуулийндагууарилжааныбанкуудынтайлан,
мэдээолоннийтэдхэвлэгдэнхү рдэгболовч,
олдцынасуудал,
бэрхшээлтэйбайсанболно.
Аргатехникийнхувьдолонулсынтө вбанкуудадхэрэглэгддэгCAMELSаргачлалыгил
ү ү ө ргө нхү рээндавчсудаллаа.
Ү рашгийндинамикийгавчү зэхдээө нгө рсө нхугацаандтусбү рээрньавчү зэхээсгадн
аХадгаламж,
Монголшууданбанкууыгнэгсдэнбайсанхэмээнсэтгэнү рашгийгшинжилсэнболно.
iv.
Судалгааныхэсэг
Монголбанкнызохистойхарьцаанышалгуурү зү ү лэлтийгхангаснаарааү раш
игтайбайдалднө лө ө лжбуйэсэхийгшинжлэхньэконометрикшинжилгээний
мааньү ндсэнхэсэгболжбайгаабилээ.
Энэхү ү шинжилгээндэконометриксийнEviews
программыгашигланү нэлнэ.
6,
MS-EX
2010
Eviews-6
[11]

12. программньө мнө ханхныпанелшинжилгээхийдэгбайсанEviews
5,1-
гбодволилү ү тестү ү дболонгарахалдаагбагасгах,
ү нэлгээгилү ү энгийнболгожө гснө ө рө өдавууталтайюм.
Дээрхбанкнызохистойхарьцаанышалгуурү зү ү лэлтү ү дийнү рашигтнө лө ө
лө хнө лө ө ллийгшинжлэхэконометрикийнзагварыгшугаманхэлбэрээравчү
зэжбайгаабө гө ө дү нэлгээнийтэгшитгэлийгбичвэл:
Дээрхзагварыгдоорхнө лө ө ллү ү дийндагууү нэлжхамгийналдаабагатай,
ө ндө ртайлбарлажбайгаанө лө ө ллийнаргачлалыгсонгонавсанболно.
(Хавсралт1-сү нэлгээнийү рдү нгхарнауу.)
1. Cross fixed effect – Period Random effect
2. Cross fixed effect -Period Fixed effect
3. Cross Random effect – Period Random effect
4. Cross Random effect – Period Fixed effect
Дээрхнө лө ө ллү ү дээсачхолбогдлынтү вшинө ндө ртэй,
F-stat,
DW,
Probзэрэгстатистикийначхолбогдолшалгахү зү ү лэлтү ү дийгхаргалзанү зс
энбө гө ө дугCross
fixed
effect
-
Period
Fixed
effect
илэрсэнболно. Тэгшитгэлийнү рдү нгбичвэл:
гэсэнү нэлгээгарсанбө гө ө ддээрхү нэлгээнднө лө ө лжбуйCross fixed
effect - Period Fixed
effectньугү нэлгээнийү рдү ндпараметрийнтогтмолнө лө ө лө лбуюужишэ
эньтайлбарлагчхү чинзү йлийнтухайнү нэлгээнднө лө ө лжбуйнө лө ө лө лнь
тогтмол,мө нтухайнү нэлгээнийдү нньцагхугацаанаасхамаарсантогтмолнө
лө ө лө лтэйбайхыгхаруулжбайна.
Энэньбанкысекторынү рашигтайбайдалдцагхугацаанаасхамаарсанболонту
хайнсистемдоторхбанкуудаасхамаарсаннө лө ө лө лньерө нхийдө өтогтворт
ойбайдагбө гө өдгэнэтийнсанамсаргү йшокийннө лө ө лө лбагатайболохыгх
[12]

13. аруулжбайна. Мө нтү ү нчлэнбиднийсудалгааныү рдү нгээр 2006-2007
оныө гө гдө лдээррегрессийнтайлбарлахчадамжө ндө рбайсанбол,
хямралынжилү ү дийгхамтатганавахадтайлбарлахчадамжбагазэрэгбуурсан
байдалажиглагдсан.
Хү снэгт2.
Хувьсагч
Тайлбар
Коэф.
Prob
t- стат
утга
CR
Өө рийнхө рө нгийнхү рэлцээ
0.274758
0.835594
0.4048
AQ
Активынчанар
0.011913
0.192217
0.8479
MAN
Удирдлагынаргабарил, чадавх
6.097246
3.729969
0.0003
ROA
Активын
-5.386674
-6.196568
0.0000
Хө рвө хчадварынхарьцаа
0.218494
2.299937
0.0230
Захзээлийнхү ү гийнэрсдлийнмэдрэмж
0.277838
1.093234
0.2762
Бусадхү чинзү йл
0.154052
2.396292
0.0179
LR
GAP
C
R
2
F-stat
0.769754
15.37865
Дээрхү нэлгээнийү рдү нгээсхарахадхамгийнө ндө рачхолбогдолтойбайгааү
зү ү лэлтү ү дньактивынө гө ө ж,
мө нудирдлагынчадвар
2
байна.
Хамаарлыгхарахадтомоохонбанкуудньө ө рийнхө рө нгийнхэмжээнэмэгдэхт
усам,
тэлэлтийнбодлогобаримталж,
зардлаанэмэгдү ү лснээрнийтбанкныү рө гөө жийгбууруулжбайгааюм.
Активынчанарсайжирснаараабанкуудуламилү ү зээлолгож,
энэньэрсдлийгнэмэгдү ү лэханхныалхамболдогньү рашигтбайдалдсө ргө өр
нө лө ө лдө гбайна.
Удирдлагынчадварынхарьцааньбуурахтусамү рашгийнхарьцаандсайнаарн
ө лө ө лжбайгаабол,
харинзардалөсө хтусаммуугаарнө лө ө лжбайна.
Хө рвө хчадварынхарьцааө ндө рбайхньбэлэнмө нгийгү рашиггү йбайлгадаг
талбийучирмө нү рашигтсө ргө өрнө лө өлдө гбайна.
Гэсэнхэдийчү ү нийгхангажажиллахньдампуурлынэрсдлээсхамгаалаххү чи
нзү йлюм.
[13]

14. Сулкоэффициентньмө нстатистикийначхолбогдолтойгарсанбайгааньө ө рб
усадбанкнысекторынхү чинзү йлс,
макроорчнынө лө ө лөлбанкнысекторынү рашигтнө лө ө тэйболохыгхаруул
жбайна.
Ү рашгийнхарьцааныдинамик
Хавсралтадү рашигтхарьцааныдинамикзургийгбанктусбү рээрү зү ү ллээ.
ЭндээсхарахадТранс,
Кредитзэрэгзаримнэгэнбанкуудү рашигтаарууажиллажбайгаадү рзурагажи
глагдажбайна.
Мө нтомбанкууд,
жижигбанкуудыгбодволү рашигтайажилладаггэсэнбиднийбодолзаримтал
аарааоновчгү йбайна.
УчирньГоломтбанкныхувьдү рашигмуутайажиллажбайгаабанкуудын
2догчгрупп-дхамрагдажбайна.
ШинээрбайгуулагдсанҮ ндэснийХө рө нгө Оруулалтбанкныхувьдэхэндээү ра
шиггү йажиллаххандлагабайсанч,захзээлдбайрсууриабагабагаарнэмэгдү ү
лснээругбайдлыгсайжруулжчадсанбайна.
Энэньтусбанкчанаргү йзээлбагатай,
салбарынтооцө ө нзэргээсшалтгаалжбайгааюм.
Хадгаламж,
Монголшууданбанкнынэгтгэсэндинамикньү рашигсайтайболгожбайгааньт
усбанкуудыннэгдэлачхолбогдолтойбайгаагилэрхийлжбайна.
Мө нХавсралтандKААргачлалашиглантооцсонZоноогKernell Density гээршинжлэн, тогтворжилтыгхарууллаа. ИнгэхдээнийтбанкныхувьдZээртэмдэглэнхаруулсан.
Тусзургаасерө нхийдөө монголынбанкнысекторттогтворжиххандлагаажиг
лагдажбайна.
Мө нбанкуудынтусбү рийнзургаасхарахадГоломт,
Хаанбанкуудынтогтворжилтсайнбайгаабол,
ХХБньсү ү лийнжилү ү дэдактивынбууралттайбайгаагаасшалтгаалж,
тогтворжилтньтааруугарчээ.
Хас,
Капитрон,
Улаанбаатар,
Зоосзэрэгбанкуудынү нэлгээстандартхазайлтихтэйбайгааньихээхэнтогтво
ргү йбайгаагилтгэнэ.
[14]

15. Дүгнэлт
v.
Нийтбанкнысекторынү рашигтбайдал,
мө нМонголбанкныарилжааныбанкуудадтавьжбуйзохистойхарьцаанышалгуурү з
ү ү лэлтү ү дийначхолбогдолзэргийгхамруулсантуссудалгаамааньачхолбогдолтойг
арлаагэжү зэжбайна.
Судалгааныү рдү н,
болонсудалгаагхийхявцадолжмэдсэнзү йлү ү дээсээдарааххэдхэдэндү гнэлтү ү дий
ггаргажбайна.
 Банкнысалбартдэлхийнэдийнзасгийнхямралтөдийлө нхү чтэйнө лө ө лөө г
ү йболовч,
тө рийноновчгү йбодлого,
банкуудынү рашиггү йменежментийнбодлогоосшалтгаалж,
ү ртө дийлө нсайнбишбайна.
 Монголбанкнытооцдогшалгуурү зү ү лэлтү ү дийгАрилжааныбанкуудтө ди
йлө нсайнхангажажиллахгү йбайгааньхяналтынтогтолцоомуубайгаагилэр
хийлжбайна.
 СудалгааныэхэндбиднийтавьсанзорилгоболохМонголбанкнышалгуурү зү
ү лэлтү ү дийгхангажажиллахньбанкныү рашигтнө лөө лжбайгааэсэхийгсу
далсанзагвармааньачхолбогдолтойгарсанньCAMELS
аргачлалбанкныгү йцэтгэлийгхэмжихчухалшалгуурү зү ү лэлтболохыгхар
уулжбайна.
 САMELS
аргачлалыгашигланбанкнысекторыгсистемээрньPanel
Data
Regression
ашиглажшинжлэхньбү тцийнхувьдасуудлыгярьжболохсайнталтайюм.
Жишээньтомоохонбанкуудынү рашигтэлэлтээсшалтгаалжмуудажбайгааг
ажигласанболно.
vi.
Саналзөвлөмж
Банкуудынхувьдзахзээлийнхаанабайршижбайгаагаабодитоймэдсэнээр,
ө ө рийнавчхэрэгжү ү лэхстратегиэоновчтой
[15]

16. Хавсралт1
Хүснэгт1. Cross fixed effect -Period Fixed effect
Dependent Variable: ER
Method: Panel Least Squares
Sample: 2006Q3 2009Q3
Periods included: 13
Cross-sections included: 13
Total panel (balanced) observations: 169
Coefficien
Variable
t Std. Error t-Statistic
Prob.
CR
0.274758
0.328817
0.835594
0.4048
AQ
0.011913
0.061978
0.192217
0.8479
MAN
6.097246
1.634664
3.729969
0.0003
ROA
-5.386674
0.869300
-6.196568
0.0000
LR
0.218494
0.095000
2.299937
0.0230
GAP
0.277838
0.254143
1.093234
0.2762
C
0.154052
0.064288
2.396292
0.0179
Effects Specification
Cross-section fixed (dummy variables)
Period fixed (dummy variables)
R-squared
0.769754
Mean dependent var
0.382983
Adjusted R-squared
0.719701
S.D. dependent var
0.344306
Akaike info
S.E. of regression
0.182287 criterion
-0.402252
Sum squared resid
4.585530
Schwarz criterion
Log likelihood
64.99029
Hannan-Quinn criter. -0.169262
F-statistic
15.37865
Durbin-Watson stat
Prob(F-statistic)
0.000000
0.171871
1.078964
Хүснэгт2. Cross fixed effect – Period Random effect
Dependent Variable: ER
Method: Panel EGLS (Period random effects)
Sample: 2006Q3 2009Q3
Periods included: 13
Cross-sections included: 13
[16]

17. Total panel (balanced) observations: 169
Swamy and Arora estimator of component variances
Coefficien
Variable
t Std. Error t-Statistic
Prob.
CR
0.172677
0.304003
0.568010
0.5709
AQ
0.037632
0.050409
0.746537
0.4565
MAN
4.906745
1.475393
3.325720
0.0011
ROA
-5.553107
0.786512
-7.060420
0.0000
LR
0.230108
0.088056
2.613203
0.0099
GAP
0.261959
0.232812
1.125195
0.2623
C
0.180091
0.055636
3.236968
0.0015
Effects Specification
S.D.
Rho
Cross-section fixed (dummy variables)
Period random
0.000000
0.0000
Idiosyncratic random
0.182287
1.0000
Weighted Statistics
R-squared
0.746752
Mean dependent var
0.382983
Adjusted R-squared
0.716363
S.D. dependent var
0.344306
S.E. of regression
0.183369
Sum squared resid
5.043631
F-statistic
24.57253
Durbin-Watson stat
1.198851
Prob(F-statistic)
0.000000
Unweighted Statistics
R-squared
0.746752
Mean dependent var
0.382983
Sum squared resid
5.043631
Durbin-Watson stat
1.198851
Хүснэгт3. Cross Random effect – Period Fixed effect
Dependent Variable: ER
Method: Panel EGLS (Cross-section random effects)
Sample: 2006Q3 2009Q3
Periods included: 13
Cross-sections included: 13
Total panel (balanced) observations: 169
Swamy and Arora estimator of component variances
Variable
Coefficien Std. Error t-Statistic
[17]
Prob.

18. t
CR
-0.122140
0.243871
-0.500839
0.6172
AQ
0.025936
0.058648
0.442238
0.6590
MAN
4.781836
1.353061
3.534086
0.0005
ROA
-5.916177
0.739304
-8.002358
0.0000
LR
0.195042
0.070942
2.749320
0.0067
GAP
0.517387
0.209006
2.475470
0.0144
C
0.234203
0.043518
5.381760
0.0000
Effects Specification
S.D.
Cross-section random
Rho
0.031765
0.0295
0.182287
0.9705
Period fixed (dummy variables)
Idiosyncratic random
Weighted Statistics
R-squared
0.700589
Mean dependent var
0.382983
Adjusted R-squared
0.664660
S.D. dependent var
0.322257
S.E. of regression
0.186614
Sum squared resid
5.223742
F-statistic
19.49912
Durbin-Watson stat
0.954094
Prob(F-statistic)
0.000000
Unweighted Statistics
R-squared
0.726727
Mean dependent var
0.382983
Sum squared resid
5.442453
Durbin-Watson stat
0.915753
Хүснэгт4. Cross Random effect – Period Random effect
Dependent Variable: ER
Method: Panel EGLS (Two-way random effects)
Sample: 2006Q3 2009Q3
Periods included: 13
Cross-sections included: 13
Total panel (balanced) observations: 169
Swamy and Arora estimator of component variances
Variable
Coefficien Std. Error t-Statistic
[18]
Prob.

19. t
CR
-0.106762
0.238694
-0.447274
0.6553
AQ
0.048724
0.049868
0.977072
0.3300
MAN
4.065109
1.296997
3.134248
0.0020
ROA
-5.891625
0.702988
-8.380837
0.0000
LR
0.221605
0.069426
3.191949
0.0017
GAP
0.445829
0.200018
2.228949
0.0272
C
0.230144
0.041523
5.542609
0.0000
Effects Specification
S.D.
Rho
Cross-section random
0.031765
0.0295
Period random
0.000000
0.0000
Idiosyncratic random
0.182287
0.9705
Weighted Statistics
R-squared
0.677127
Mean dependent var
0.324287
Adjusted R-squared
0.665169
S.D. dependent var
0.322257
S.E. of regression
0.186473
Sum squared resid
5.633081
F-statistic
56.62425
Durbin-Watson stat
1.070346
Prob(F-statistic)
0.000000
Unweighted Statistics
R-squared
0.706488
Mean dependent var
0.382983
Sum squared resid
5.845527
Durbin-Watson stat
1.031446
[19]

20. Зураг1.
3
Банкуудын үр ашигт харьцаа
TDB
Khan
2.5
Golomt
UB
2
Post
Zoos
1.5
Xac
1
savings
CAPR
0.5
CRED
TRA
0
NIB
3.06 4.06 1.07 2.07 3.07 4.07 1.08 2.08 3.08 4.08 1.09 2.09 3.09
SAVZOOS
-0.5
Зураг2
Z
1.0
0.8
Density
0.6
0.4
0.2
0.0
0.8
1.2
1.6
2.0
2.4
2.8
[20]
3.2
3.6
4.0
4.4
4.8
5.2

21. АрилжааныбанкуудтусбүрийнZ score Kernel Density тархалт
TDB
KHAN
7
GLMT
.9
1.0
.8
6
.7
0.8
5
3
0.6
.5
Density
4
Density
Density
.6
.4
0.4
.3
2
.2
1
0.2
.1
0
.0
2.2
2.4
2.6
2.8
3.0
3.2
3.4
3.6
0.0
1.6
2.0
2.4
2.8
3.2
3.6
4.0
1.6
2.0
2.4
2.8
3.2
3.6
4.0
ZOOS
UB
POST
5
2.4
.9
.8
4
2.0
.7
1.6
.6
2
Density
.5
Density
Density
3
.4
1.2
0.8
.3
.2
1
0.4
.1
0
.0
2.0
2.2
2.4
2.6
2.8
3.0
3.2
3.4
3.6
0.0
1.8
2.0
2.2
2.4
XAC
2.6
2.8
3.0
3.2
3.4
3.6
3.8
1.2
1.6
2.0
2.8
3.2
3.6
CAPR
SAVINGS
5
2.4
16
1.2
14
1.0
4
12
0.8
10
2
Density
Density
Density
3
0.6
8
6
0.4
4
1
0.2
0
2
0
0.0
2.2
2.4
2.6
2.8
3.0
3.2
3.4
1.8
2.0
2.2
2.4
2.6
2.8
3.0
3.2
3.4
2.2
3.6
2.3
2.4
CRED
CAPL
3.5
.6
2.5
2.7
2.8
2.9
3.0
5.0
5.5
.5
2.0
2.6
TRANS
.7
3.0
2.5
.6
.4
.5
1.5
Density
Density
Density
.4
.3
.3
.2
1.0
.2
0.5
.1
.1
.0
0.0
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
.0
2.5
2.8
3.0
3.5
4.0
4.5
5.0
5.5
SAVZOOS
NIB
.9
.7
.8
.6
.7
.6
.4
Density
Density
.5
.3
.5
.4
.3
.2
.2
.1
.1
.0
.0
2.0
2.4
2.8
3.2
3.6
4.0
4.4
4.8
5.2
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
[21]
3.5
4.0
4.5
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
4.5
3.1
3.2