1. Буурал ижий минь
Монголын ардын аман болоод сонгодог бичгийн зохиолд уран сайхны дүр,өгүүлэмжийг
захидлын хэлбэрээр гаргаж байсан уламжлалыг бид “Цэцэн бэрийн үлгэр” , “Аргусан хорчийн
домог” , “Алтан ордны үйсэн дээрх бичиг” зэрэг бүтээлээс мэднэ.
Шинэ нөхцөлд тухайн цагийн утга санаагаар баяжуулсан бичиг нь илт байна.Энэ шүлгийг
бүхэлд нь авч үзвэл уртхан шиг захидал болох нь нүднээ илт.Зохиомжийн хувьд нь авч үзвэл алив
захидал амар мэнд эрж эхэлдэг эхэлдэг бол энд түүний оронд бичих шалтгаанаа:
Халх Монголын малчин
Хатгин овгийн нүүдэлчин
Харц язгуурт Дамдинсүрэн
Харь газар суухдаа
Эх нутгаа эрмэлзэж
Элгэн саднаа дурсаж
Эцэг эхээ санагалзаж
Эгшиглэж шүлэглэсэн нь энэ байна хэмээн тоочиж шүлэглэсэн байна.Ийнхүү тоочин
шүлэглэх нь хуучин цагт захидал бичихэд хэрэглэгдэж байсан нэг хэлбэр бас мөн.Үүнээс хойш
захидал бичигч буюу “Би” баатар,захидлыг хүлээн авагч буюу “Ээж” гэсэн хоёр дүр гарч ирж
байна.Хоёр дүрийн төрх шинж,холбогдох үйл явдал хийгээд тухайн цаг үеийн нийгмийн байдал
зэргийг “Би” баатрын өгүүлэмжээр гаргасан нь энэ зохиолын зохиомжийн онцлог болно. “Би”
баатрын дүр
Өвгөн настай эцгийнхээ
Ө түшигт өссөн би
мөг
Өнөр буурал ижийнхээ
Өршөөл хайранд хүмүүжсэн би гэх зэрэг тодорхойлон тоочсон шүлэглэлүүдээр тодорч “энд
тэнд явж юм үзмээр санагдлаа” гэх мэтээр алсад явах тухай санаагаа илэрхийлж байгаа бол
“Хуучин балраа орхиё гэж
Хувьсгалт ажилд оролцоё” гэж тухайн үеийн шинэ хүний бодол санааг гарган үүний тулд
ном эрдэм сурахаар очсон газрынхаа тухай болон хийж буй ажлаа
Хөрт дэлхийн хөвөөнд
Хөх тэнгэрийн хормойд

2. Гадаад далайн эрэгт
Гайхамшигт Лэниний хотод
Шинэ цагийн сониныг хүртэж
Ертөнцийн чанарыг ойлгож явах
Ердийн боловсролыг оролдоно гэж тайлагнах маягаар шүлэглэсэн нь ч бас захидлын
хэлбэр мөн агаад дүрээ тодруулах арга болж байна.Үүнтэй зэрэгцүүлээд алс нутагтаа хүүгээ
хүлээж
“Өглөө үдэш саравчлан харж
Өдөр шөнө санаачлан шаналж” буй эхийн дүрийг гаргаж ирсэн бөгөөд тэр эх
Зажилсан хоол шимтэй болбол
Тавагтаа үлдээж
Балгасан цай амттай болбол
Данхандаа хоцроож”байгаа нь монгол ахуй амьдрал,жирийн Монгол эхийн гадаад төрх
төдийгүй дотоод мөн чанар,үрээ хайрлах сэтгэл нь харагдаж байна.Тэр эх “Муу бүгдийг сайн
болгож,мухай бүгдийг сайхан болгож”
Тагжгар туранхай биеий минь
Тантайчихсан тарган гэх
Дахлай хөх нүүрий минь мантайхсан цагаан гэх байдлаас үзвэл нэгд монгол эх,энэхүү
монгол эхийн сэтгэл,үйл хөдлөлөөр дамжуулан ерөөс ертөнцийн эх хүний түгээмэл нийтлэг дүрийг
гаргаж чадсан нь энэ зохиолын нэг гол онцлог мөн.Гэтэл зарим хүмүүс эхийгээ дэргэд нь ачилж
элбэрэхгүй байж энэ мэт дэмий үгийг ярихийн хэрэггүй гэсэн санааг хэлдэг тухай цухуйлгасан нь
хуучин уламжлал,шинэ цагийн байдалтай зөрчилдөж буйг завсарт нь эвтэйхэн хавчуулаад
Энэ ертөнцөд хүн гэж төрөөд
Эрдэм сурахгүй тэнэгээр өтлөх үү
Энэ цагт эр гэж өсөөд
Гэрийг сахиж насыг барах уу? Гэсэн асуулт тавьж түүндээ
...Өнөр сайхан монгол үндсээ хөгжүүлж
Өргөн сайхан эрх чөлөөгөө бадруулж...
...Айл зэргэлдээ олон улсаас хоцрохгүй

3. Ах дүү түмэн үндэстнээс гээдэхгүй
Бохир бүдүүлэг ёсоо халахын төлөө
Боловсон чийрэг байдалд дэвшихийн төлөө
Өөрийн биеийг гололгүй
Өчүүхэн чадлыг чамлалгүй...
Тэмцнж явна гэсэн байдлаар өөрийгөө өмөөрөх хамгаалах аясаар шүлэглэсэн нь уг
зүйлийн зөв болохыг батлахын сацуу дүрээ илүү тодотгож байна.Цухам хүүгийнхээ энэ
чанар,зорилгыг эх нь ойлгон
“Хайрлах гэж тэвэрч суулгүй
Халдаж чангалж суулгүй
Хал үзүүлж хашир болгох
Харьд явуулж догь болгох нэг чухал” хэмээн хатуу ойлгож буйг зохиолчийн үгээр
илэрхийлсэн ч эхийн дүрийн дотоод сэтгэл буюу хүүгийнхээ хүсэл зорилгыг ойлгон дэмжиж буй
сэтгэлийг илтгэж чадсан байна.
Хэдийгээр энэ санааг хүү нь хэлж буй ч ээж хүү хоёрын хүсэл зорилго нэг тул өөртэйгээ
ижил бодолтой байгаа гэдгийг “эхээ дурссан санаа нь” нь
“Цал буурал ижий минь
Цаглашгүй мэнэрсэн сэтгэлийг
Цайг сүүгээр сүлэх мэт
Цаг зуурам ч баярлуулах болоосой” гэсэн уянгйн халилтаар гаргаж ирж байна.
Зохиолын төгсгөлд...
Санасан хэрэг сэтгэгчлэн бүтээд
Хэлсэн үг ёсчлон болоод
Уулзсан цагт өлзийтэй болтугай
Учирсан хойно жаргалтай болтугай гэсэн шинэ цагийн шинэ хүмүүсийн дүрийг уламжлалт
ахуй,шинэ орчин хоёрын орон зайнаас захидал бичгийн уламжлалт дүрслэлийн аргыг ашиглан
бүтээсэн зохиол болохыг харуулж байх нь харагдаж байнав