Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to ٠میرنشینی سۆران.pdf
Similar to ٠میرنشینی سۆران.pdf (20)
٠میرنشینی سۆران.pdf
- 2. 1 ناو ەڕۆ ك • دامەزراندن مێژووی ........................................................................... ٢ • جووگرافیای سۆران میرنشینی ........................ ................................................. ٣ • ز سەردەمە ێڕی سۆران میرنشینی نەکانی ............................ ................................... .. ٤ • ..................سۆران خانزادی ... .......................................................... ٥ • .. گەورە پاشای ............................................ ................................. ٦ • کا رەکانی ........... گەورە پاشای ........................................................... ٦ • سۆران میرنشینی رووخانی ............... . ................................................... ٧
- 3. 2 میرنشین دامەزراندنی مێژووی سۆران ی میرنشین دامەزراندنی مێژووی سۆران ی سەدەی لەسەرەتاكانی چواردەمی زایینیی بووە ی الیەن كەلە, ( بەگە كەلۆس میر ) دامەزراوە وە . سەدەی لەسەرەتاكانی كە, چواردەهەم سۆران میرنشینی توانی گەشەی دواتر وە,سۆران دەڤەری ناوچەكانی لە یەكێكە لە ڕەواندوز لەناوچەی دابمەزرێنێ مردنیشی لەدوای وە,بگرێتەوە سۆران ناوچەكانی تەواوی كەتوانی دا میرنشینەكەی بەسنووری ( میرعیسا ) كە گرتەدەست میرنشینەكەیان فەرمانڕەوایی میریتر وچەندەها كوڕی ی ژمارەیان نزیکەی ( ٢٣ ) بوو ژن یەکێکیان وە دەبوو میر میریان هەندێك میركەلۆس شێوەی بەهەمان توانیان بەگەوە هەرێمەكانی توانیان وەهەرووەها,میرنشینەكە كردنی بەرفراوان بەكاری داوە درێژیان بۆ گوزەرانی وخۆش وهێمنی وئارامی ئاسایش وەتوانیان,بكەنەوە ئاوەدان میرنشینەكە دانیشتوانی بكەن دابین میرنشینەكە مستەفا کوڕی (محەممەد میر میرنشینە ئەم بەناوبانگەکانی هەرە میرە لە محەممەد میر ،هەبووە کاریگەری و گرنگ دەورێکی کورددا نەتەوایەتی بزووتنەوەی لە کە بەگ)بوو یاخۆ ،گەورە پاشای بە یاخود ڕەواندز گەورەی میری بە پاشا د ،ناسراوە کۆرە ساڵی لە کە ( ١٨٢٦ میر سەردەمی تا کە بووە ڕەواندز پایتەختەکەی و سۆران میرنشینی میری بە بووە دا )ز.ی نەدیوە بەخۆیەوە بەهێزی وا پاشای محەممەد , ب ەاڵم ب ە داخ ە و ە هةند ێ ك ميريان ب ۆ م درێژەدان انەوەو دەسا بە خۆیان اڵتی ل ە ناوخ ۆ ياندا خ ە ريك ی ج ن ەنگی اوەخۆ بوو .ن جووگرافیای سۆران میرنشینی گشتی بە ڕەواندوز ناوچەی و دەوروبەری سنووری یەكەم سۆران میڕنشینی دواتر وەبەاڵم,بووە لە کۆمالێک سەردەمی لە كەتوانی میرنشینەكە میرانی ویانە میرنشینەكەیان دەسەاڵتداری سنووری بەرفراوان جۆریک بە بکەن ئێستای سنووری كەتەواوی, بەاڵ,ئەگرتەوە هەولێری پارێزگای بە م میرەکان هەندێک سەردەمی لە بووە پێچەوانەوە دەسەاڵتی سنووری نەیانتوانی هەرنەك, بۆ میرنشینەكە ناوچەی لەدەستدانی هۆی بوونە بەڵكو,نەكردووە بەرفراوان میرنشینەكەیان میرنشینە دیکە کانی . میرمەحمەدبەگ گەیشتنی بەدەسەاڵت لەدوای بەاڵم ( پا )شاكۆرە بۆدەسەاڵتی ناوچەكانی توانی كە,بكات بەرفراوان زۆر میرنشینەكە سنووری توانی سۆران میرنشینی میرایەتی هەولێرو مەخمورو كۆیەو رانیە خۆی دەستی ژێر بخاتەوە و, ە وماردین نەسبین ناوچەكانی میرنشین ناوچەكانی وتەواوی وزاخۆ ودهۆك وسێمل ئاكرێ وناوچەكانی,لەمیرنشینی ی
- 4. 3 داگیركرد یەزیدی كوردانی داسنێی لەمیرنشینی وشەنگاڵ شێخان وناوچەی,بادینان وخستیە دەسەاڵتداری سەردەمی لەمیانەی سۆران میرنشینی سنووری ئەتوانین كە,سەرمیرنشینەكەی میرپاشاكۆرە بەم شێوەیە كەلەباكوورەوە,بوو نەسبین وماردین لەباكوور ی ولەخۆرهەاڵتەوە,كوردستان ناوچەكانی لەخۆرهەاڵتی برادۆست میرنشینی ناوچەكانی وەلەباشوورەوە,كوردستان ودهۆك وشێخان ئاكرێ ناوچەكانی ولەخۆرئاواوە,وكۆیە .دەگرتەوە ز سەردەمە ێڕی سۆران میرنشینی نەکانی سۆران خانزادی لە یەک هەر سەردەمی لە سۆران میرنشینی گشتی شێوەکی بە و گەورە پاشی .بینی خۆیەوە بە درەوشانەوەی ١ . خانزا د سۆرا ی ن ناو ی واو ته ی ئ ە خاتو م و ،نه (خانزاد ی شاقول ی گ به ی م ی ر سول ە ی مان به گ ی م ی ر س ە ی د ی گ به ی م ی ر ی س ۆ پ به )رانه یی کت ی ب ی ،)فنامه ره (شه خانزاد خاتون ب ده ێ (کچ ته ی م ی ر سول ە ی مان ی م ی ر ی ،)سوران هه ند ی ک ی ش د ەڵێن خوشک ی بو و .ه دوا ی ئ ە و ە ی (م ی ر سوله ی مان سا له که )گ به ڵی ( ١٥٩٠ ) پ به ی الن ی ک له ست ده ر سه ی وال ی ژ غداد به ەهر ،کرا خوارد ج ڵە وی گرته ده وا رمانره فه و ست یی س دەست گرتە ۆرانی . سۆران خانزادی ل ە سااڵنی ناوە ڕاست ی س ەدەیی ١٦ زاینیدا ی لە، دایکبووە لە کۆتایی ه ەم ا ن ول سەدە ە ساڵ ی ١٥٩٧ کردوو دوایی کۆچی ە . نێوان لە ئەو ه ناکۆکی ەموو ملمالن ی ێیەی کێشە و میرنشینەکان نێوان شای ئاڵۆزی و و ئێران عوسمان ی ه توان کان ی و ی ه ت ی زور س ە رک ە وتو و انه ف ە رما ن ڕ ەوای ەتی م ی رنش ی ن ی ەکەی سنور و بكات ی قەڵەم ڕەوی دروستکردن له جگه ،بكات فراوان ی چ ە ند ی ن پرد و پروژه و مزگ ە .وت به پ یی ميژو نوسراوه یی ە ئ کان ە کات و ەی (خانزاد که ی م ی ر ی س ؤرا )ان ف ەرمان سۆرانی ڕەوایەتی کرد وە دان ی شتوان ی ناو زۆر هەریر بەتایبەت و سۆران چەی بو خۆشگوزەران ون . له ماو ەی ح ە کارو خۆیی دا ڕەوایەتی فەرمان ساڵی وت م باری یرنش لە ینەکەی
- 5. 4 ئە گرت ستۆ کارو هەموو ووە ڕاپەراندووە بارەکانی . ل ەو ماوەیشدا چە مز ندین گەوت ق و ەاڵو خو ێندگا د ئەو فەرمانی سەر لە کراون روست ، شو ێنە هەندێ واری کیان تاوەکو ئێستا ش ماوە ل (گه : ی ،خانزاد ک ۆنە د ی ،وار وين ەکەی چ ی ا ی رير هه ) . . ( گەورە پاشای محەممەد ) بە مستەفا میر کوڕی ،محەممەد میر لە بووە هارسەی شازەمان بووک و گ 1784 رواندزی لە ،لەدایکبووە سۆران میرنشینی پایتەختی کەسایەتیکی بە و بەرز پێگەیەکی خاوەن و تێگەیشتوو بووە عاقڵمەند کارگێڕیشدا بواری لە و بووە ڕاوتەگبیر . بەر خرایە منداڵییەوە لە هەر محەممەد ،باوکی بەگی میرمستەفا ،خوێندن زانا لە بوو یەکێک کە دێڵزەیی ئیبنولئادەمی محەممەد مامۆستا تایبەتی قوتابخانەیەکی و مزگەوت و پایتەخت بۆ دەکات بانگهێشت ،کوردستان ئەوکاتی گەورەکانی دەکات دروست بۆ دادەنێت لەال کوڕی محەممەدی و بۆئەوەی فێری خوێندەواری بێت . محەممەد میر ئای ،زانستخواز کەسایەتییەکی زۆر هەروەها و بووە سەربەخۆییخواز و ئاوەدانیخواز ،یندار بووە دادپەروەر . نیشان دەست سۆران میرنشینی سەرپەشتیاری وەكو گەورە پاشای (كرالەساڵی 1808 لەپێناو,كرد بەجێ جێ كاری چەندین كارگێرییەوە كاری ز)لەڕووی سۆران میرنشینی بەهێزوپتەوكردنی . سۆرا پاشای محمد میر
- 6. 5 کارەکانی گرینگترین ١ . :میرنشین سوپای بەهێزكردنی وڕێكخستنەوەی وچاكسازی بنیاتنان بەدووبارە هەڵسا وسوپاییەوە سەربازیی گەورەلەبواری میری كەپێكهاتبوو نوێ شێوازی بەهێزوتۆكمەلەسەر سوپاێكی سوارە پیادەوسەربازی لەسەربازی بۆدورست كارگەرێك هەڵسابەدامەزراندنی سوپابەهێزەكەی پرچەككردنی وەبۆ,تۆپخانە ویەكەی ڕووی گەورە پاشای وەهەرووەها,وخەنجەروشمشێروبارووت ودەمانچەوتفەنگ تۆپ كردنی پاشامەح كوڕی پاشای بەئیبراهیم بكات پەێوەندی توانی سەربازییەوە پەێوەندی پاشای مەدعەلی وكۆششەكانیان هەولچ یەكخستنی لەپێناو,میسر سوپای سوپاساالری پاشا كەئیبراهیم,میسر میرنشینی سەپای سەربازەكانی وەژمارەی,عوسمانی والوازەكەی دەوڵەتەنەخۆش كردنی بۆدژایەتی ب ئامادە پەنجاهەزارسەربازی گەیشتەنزیكی گەورەدا میری دەسەاڵتداری لەسەردەمی سۆران ۆ وتێكدانی بۆداگیركردن كەهەڕەشەبێت ومەترسیێك وپێشهاتێك هەرئەگەرێك رووبەڕووبوونەوەی كرد لێ وای سوپابەهێزوئامادەكەی سەربازانی زۆریەی ئەم كە,میرنشینەكە وئارامی هێمنی لەساڵی جواڵنەوەرزگاریخوازەچەكداریەكەی پێكردنی بەدەست كەهەڵسێ 1826 .دا ٢ . :كارەكارگێرییەكان ❖ میرنشینی كاروبارەكانی بۆسەرپەرشتی لێژنەیەك چەند كردنی ودورست لەدامەزراندن كارەكانیان شێوەیە بەم,لێژانانە كەئەم,میرنشینەكەی بەهێزوپتەوكردنی كەلەپێناو,بوو سۆران :ئەدا ئەنجام - ❖ ئەم كەكاری,ئەكرا سەرپەرشتی گەورە پاشای خودی لەالیەن لێژنەیە ئەم:سەروەری لێژنەی لێژن سۆ میرنشینی كاروبارەكانی بۆسەرجەم بوو ڕاوێژكاری كارەكەی ەیە ران . ❖ ئەم كەكاری,ئەكرا سەرپەرشتی برایەوە ئەحمەدبەگی لەالیەن لێژنەیە ئەم:سەربازی لێژنەی سنوورێك كەتوانی,بۆمیرنشینەكە وهێمنی وئاسایش ئارامی كردنی لەدابین بوو بریتی لێژنەیە وتااڵن وڕاوڕووت دزی بۆكاری تاوان وئەنجامدەرانی بۆتاوانباران وسزای دابنێت كردن .بكات دیاری ❖ - ئەكرد یاساژیارییەكان(مدنی)وئایینەكانی دانانی سەرپەرشتی لێژنەیە ئەم:زانایان لێژنەی شەریعەت حوكمەكانی كردنی بۆسەرپەرشتی .
- 7. 6 ❖ بنیاتنان لێژنەی و ك دورست كاری,كردنی سەرپەرشتی,لێژنەیە ئەم كاری:دورستكردن ردنی ئەكرد میرنشینەكەی سنووری وباڵەخانەكانی,وشوورە,وقەاڵ,وسەنگەر,پرد . ❖ كردنی لەسەرپەرشتی بوو بریتی لێژنەیە ئەم كاری:وبازرگانی ئابووری لێژنەی لەكاری بازاڕوپاراستنی كردنی وسەقامگیری وئابووری بازرگانی كاروباری بەرێوەچوونی قۆخكاری . ٣ . پا سكەی لێدانی : رە ئەم بەناوی,ئاسن پاڕەی سكەی لێدانی بوولەكاری بریتی دا ئەنجامی گەورە كەپاشای كارەیەی وەلەدیوەكەی,لێدراوە گەورە پاشای مۆری پاڕەكە لەڕووی كەلەیەكێك,سۆرانەوە میرنشینی سۆران میرنشینی كرد كەوای گەروە پاشای كارەیەی لێدراوە)كەئەم نووسراو(لەڕواندوز تریشییەوە لەدەو زیاتر ڕاستیەیئەسەل وەئەو,ئەچوو سەربەخۆ ڵەتێكی ما ند كەمیرمەحمەدبەگ, چەندبەتەنگ میرنشینەكەی وسەربەستی سەربەخۆیی بووە وەهەرووەهابەڵگەیەكی, وئاشكرابوو ڕوون زۆر .كردووە ڕەفتاریان سەربەخۆیانە گەورەدا پاشای لەسەردەمی سۆران كەمیرنشینی ل ە ناوچوون ی م ی رنش ی ن ی س ۆ ران ل ە دوا س ە رك ە وتن ە كان ی سوپا ی م ی ر ی گ ە ور ە ل ەڕ وو ی س ە رباز ییە و ە ك, ە وا ی د كرد ە و ڵە ت ی عوسمان ی ل ە دوا ی د ۆ راند ە كان ی ل ە ش ەڕە كان ی ب ە رامب ە ر د ە و ڵە ت ە كان ی ئ ە وروپا ب, ەاڵ م توان ی دووبار ە پ سوپا ە رش وب ڵ و ود ۆ راو ە ك ەی ك ۆ بكات ە و ە , ڕێ ك ی ان بخات ە و ە ك, ە توان ی ه ە ند ێ ی اخ ی بوون ی ناوخ ۆیی س ە ركوت ب كات وال ییە ی اخ ی بوو ە كان ی ئ ە ناد ۆڵ ك,وكوردستان ە ئ ە م كاران ە ش ك ە سوپا ی عوسمان ی د ە ست ی وا اڵ ب ێ ت و, ە ك ە وت ە ئاماد ە كار ی ب ۆ ه ێ رش كردن ە س ە رم ی رنش ی ن ی س ۆ ران سوپا, ی س ە ر ە ك ی عوسمان ی ب ە ف ە رماند ەیی ڕە ش ی دم ە حم ە دپاشاچ ە رك ە س ی ل, ە باشوور ی د كوردستان ە رك ە وت و, ەڕ وو ە باشوور ب ە در ێ ژا یی ڕێ گا ی ش ە نگا ڵ - ت ە ل ە عف ە ر پ ێ ش ڕە و یی و,كرد ە ل ە ه ە ردووناوچ ە ك ە دا ك ە وت ە داپل ۆ س ی ن ی ه ێ ز ە كان ی سوپا ی م ی رنش ی ن ی س ۆ ران وشكاندن ی دوا, ی ئ ە و ە ل ە ئ ە سك ی موس ڵە و ە ل ە رووبار ی د ە چ ڵە (د ی جل ە )پ ە ر ییە و ە ب ۆ ناوچ ە كان ی م ی رنش ی ن ی س ۆ ران ب ێ ب ە رگر ییە ك ی ئ ە وت ۆ تا شار ە د ێی ه ە ر ی ر پ ێ ش ڕە و یی و, ە سوپا ی دوو ە م ی عوسمان ی ب ە ف ە رماند ەیی ئ ی نج ە ب ەی ر ە قدارم ە حم ە دپاشا وال ی موس ڵ وسوپا ی س ێیە م ی عوسمان ی ب ە ف ە رماند ەیی ع ە ل ی ڕە زاپاشا وال ی ب ە غداد ب ۆ پش ی توان ی سوپا ی س ە ر ە ك ی ب ە ر ە و م ی رنش ی ن ی س ۆ ران پ ێ ش ڕە و یی ان ب,كرد ەاڵ م پاشا ی گ ە ور ە س ە رج ە م ه ێ ز ە س ە رباز ییە كان ی ب ۆ
- 8. 7 ناوچ ە كان ی س ۆ ران ب ە گشت ی وشار ی ڕە واندوز ب ە تا ی ب ە ت ی كشاندوو ە ك, ە ئامانج ی ب ە رگر ی بوو ل ە پا ی ت ە خت ك, ە توان ی شو ێ ن ە س ە خت ە كان بگر ێ ت ب ە تا ی ب ە ت ی ئ ە وشو ێ ن ە س ە ختان ەی ك ە ب ە س ە ر گ ە روو ی ڕ واندوزدا ك ە ئ ەی ان ڕە وان ی ب ە س ە ر ئ ە و ڕێ گا ی ب ە ر ە و شار ی ڕە واندوز ئ ە هات ب, ۆیە ڕە ش ی د م ە حم ە د ف پاشا ە رماند ەیی گشت ی ه ێ ز ە كان ی عوسمان ی ب, ی ر ی ل ەڕێ گ ە چا ڕەی د ی پم ۆ ماس ی كردوو ە چونك, ە گ ە ر ه ێ رش ی بكردا یە ز وا ە ر ە دوز ی ان ی سوپا ی داگ ی رك ە ر ی عوسمان ی ل ە د ە ستك ە وت ە كان ی ز ی اتر ئ ە بوو ئ, ە و ە بوو نام ەیە ك ی ب ۆ پاشا ی گ ە ور ە نووس ی وداوا ی ل ێ ك كرد ە خ ۆی ل ە خو ێ ن ر ێ ژ یی بپار ێ ز ێ و ە ل ە گ ە م َ ی ر ێ ك بك ە و ێ ت و ە ه ە روو ە ها د ڵی نا یی ك كرد ە واز ل ە ب ە گر ی به ێ نت وخو ی ب ە د ە ست ە و ە واب,بدات ە ش ێ و یە ك ی ب ە ر ێ ز مام ەڵەی دا ئ ە كر ێ ت و ە دووبار ە د ە س ەاڵ ت ی م ی رنش ی ن ە ك ەی خ ۆی پ ێ د ە در ێ ت ە و ە و, ە پاشا ی گ ە ور ە ب ە و ە ڕ از ی و,بوو ە ب ۆ گفتوگ ۆ ب چوو ۆ ال ی ڕە ش ی دم ە حم ە دپاشا ی ف ە رماند یی سوپا ی عوسمان ی و, ە ئ ە و ەی ش د ە ست ب ە س ە ر ی ل, كرد ە ن ی و پاس ە وان ێ ك ی ز ۆ ر ت ۆ كم ە دا ڕە وان ەی ئ ە ستان یۆ ل ی پا ی ت ە خت ی د ە و ڵە ت ی عوسمان ی ب,كرا ەاڵ م ڕ ا یە ك ی ل تر ە وبار یە و ە ه ەیە ك, ەڕە ش ی د م ە حم ە دپاشا پ ەی و ە ند ی ب ە زانائا یی ن ە كان ی م ی رنش ی ن ی س ۆ ران ە و ە كرد یە ك ێ ك ك ە ل ە وان ە موفت ی م ی رنش ی ن ی س ۆ ران م ە ال ی خ ە ت ێ ك,بوو ە وا ی ل ە م ە ال ی خ ە ت ێ فوات كرد ەیە ك د ە ربكات ب, ە و ەی ك ە ه ە ر ك ە س ێ ك چ ە ك ل ە دژ ی سوپ ا ی خ ە ل ی ف ە ؟ ه ەڵ بگر ێ ت ئ ە وا كافر ە وت ەاڵ ق ی ئ ە ك ە و ێ ت وژن ە ك ەی ل ێی ح ە رام ە و, ە ب ڵ بوون ە و ەی ئ ە م ف ە توا چ ە واش ە كار ییە ل ە ناور ی ز ە كان ی سوپا ی م ی رنش ی ن ی س ۆ ران كار ی گ ە ر ی خ ۆی ه ە بوو ك, ە وا ی س كرد ە رباز ە كان ی سوپا ی م ی رنش ی ن ی س ۆ ران چ ە ك ی ان وب دانا ە م ە ش سوپا ی پاشا ی گ ە ور ە تووش ی ل ەیە كه ەڵ و ە ش ان وب هات ێ ب ە رگر ی پاشا ی گ ە ور ە خ ۆی داب ە د ە ست ە و ە ب دا ە ف ە رماند یی سوپا ی عوسمان یڕە ش ی دم ە حم ە دپاشاو ە و ە ئ ە و ەی ش ل ە ب ە رئ ە و ەی ك ۆ ن ە هاو ڕێی بوو ز ۆ ر ر ێ ز ی ل ێ ل,گرت ە ن ی و پاس ە وان ێ ك ی ز ۆ ر ت ۆ كم ە دا ڕە وان ەی ئ ە ستان یۆ ل ی پا ی ت ە خت ی د ە و ڵە ت ی عوسمان ی ك,كرا ە ب ە م ش ێ و ەیە ك ۆ تا یی ب هات ە بزووتن ە و ە چ ە كدار یە ك ەی پاشا ی گ ە ور ە ل ە سا ڵی 1837 ب, ەاڵ م م ی رنش ی ن ە ك ە ب ە رد ە وام ب بوو ۆ ماو ەی د ە سا ڵ ك, ە ل ە وماو ە دا نز ی ك ی س ێ م ی ر ی الواز ف ە رمان ڕە وا یی ان كردوو ە ك, ە ل ە سا ڵی 1847 ب ەیە كجار یی ك ۆ تا یی ب هات ە م ی رنش ی ن ی س ۆ ران .
- 9. 8 سەر چ ا وەکا : ن １ . میرنشینی ، باقی حەمە محمد ، سۆران ، (بابان ئەردەاڵن قا بەڵگەنامەی لە ) جا ریدا ، ٢٠٠٢ . ２ . ئە ئ ئەمین حمەد ڕەواندز ،ۆمەر لێکۆلینەوەیەکی لە ،میژوویدا ٢٠٠٦ . ３ . سەردار هەروتی ، س خانزادی ئەدەب و ۆران زارەکی ی ، ٢٠٠٨ . ４ . ن کۆمەلێک ووێبس ، ووسەر ای تی ک مێژووی ور ،د ٢٠١٦ . ５ . کەر حەمە حەسەن یم م فەتواکەی ، خ ەالی ە تێ ئە مێژووی و ،فسانەیەک ٢٠٠٦ .