Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας - Έκθεση 2ο Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σχολικό έτος: 2013 - 2014

1. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 1
Καινοτόμο Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας
«Μυθολογία, Ιστορικές Αντιλήψεις για την
Υγεία, Έθιμα, Δοξασίες & Λαογραφικά
Στοιχεία»
2ο
Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας
Σχολικό Έτος: 2013 – 2014
Υπεύθυνες Καθηγήτριες:
Κουκουβιτάκη Άννα, ΠΕ04.04
Αποστολίδου Ανθή, ΠΕ04.01

2. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 2
Εισαγωγή
Η εργασία που ακολουθεί έχει τίτλο: «Μυθολογία, ιστορικές
αντιλήψεις για την υγεία, έθιμα, δοξασίες και λαογραφικά
στοιχεία» και αποτελεί τμήμα της προτεινόμενης θεματολογίας
των Καινοτόμων Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του ΥΠΑΙΘ και
της ΔΔΕ Β΄ Αθήνας για το σχολικό έτος 2013 – 2014.
Η επιλογή του θέματος έγινε με καθαρά προσωπικά κριτήρια,
βάσει των επιστημονικών ενδιαφερόντων των υπευθύνων
καθηγητριών.
Στο Καινοτόμο Πρόγραμμα συμμετείχαν εθελοντικά και εκτός
διδακτικού ωραρίου 28 μαθητές της Β΄ και της Γ΄ τάξης, οι
οποίοι χωρίστηκαν σε 4 ομάδες, καθεμία από τις οποίες ανέλαβε
να συλλέξει στοιχεία για έναν από τους παρακάτω τομείς:
Μυθολογία και Ιατρική: Μυθικές θεότητες και αντιλήψεις
για την υγεία
Λαογραφία και Ιατρική: Έθιμα, δοξασίες και λαογραφικά
στοιχεία
Εξέλιξη της Ιατρικής: Ιστορία και Ιατρική
Η Ιατρική σε άλλους λαούς: Αίγυπτος, Βαβυλωνία,
Μινωική Κρήτη και Μυκήνες
Τα στοιχεία αξιολογήθηκαν, καταγράφηκαν και οργανώθηκαν
προκειμένου να προκύψει η συνθετική εργασία.
Το αποτέλεσμα; Το κρατάτε στα χέρια σας!

3. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 3
Συμμετέχοντες μαθητές
Από τη Β΄ τάξη
Ανούση Ελισάβετ
Ανούσης Εμμανουήλ
Βέργος Αλέξανδρος
Ζάχου θεοδώρα
Ζωιτάκης Γεώργιος
Καραγιώργης Ευστράτιος
Ντίνε Αλέξανδρος
Λαμπρόπουλος Νικόλαος
Λερούτσου Μαρία
Λιόντος Σωτήριος
Λιόντου Μαρία
Σουλταμπαλόγλου Σταυρούλα
Στεργίου Αγγελική
Τρουλάκης Γεώργιος
Τσικαλάκη Άρτεμις
Φλώρου Ειρήνη
Χασανμπέλιου Δήμητρα

4. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 4
Από τη Γ΄ τάξη
Αθανασίου Θεοχάρη
Γκογκάκης Παναγιώτης
Κοντογεώργης Πολύδωρος
Μαλακασιώτη Ευαγγελία
Ματεμτζή Έλενα – Ερμιόνη
Μερτζανάκης Ανδρέας
Νίκα Βιργινία
Παπαζάνης Δημήτριος
Ρουστάς Αθανάσιος
Σακκούλης Γεώργιος
Σπυροπούλου Χριστιάνα
Τσάμπρα Ελευθερία

5. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 5
Στην Ιατρική του αρχαίου κόσμου οι άνθρωποι συνήθιζαν να
επικαλούνται τη θεϊκή βοήθεια. Το θεωρούσαν όχι μόνο δικαίωμα αλλά και
καθήκον τους, σε περιπτώσεις που η ανθρώπινη δύναμη αποδεικνυόταν
ανήμπορη. Η θεϊκή και η ανθρώπινη
γνώση, αν και διαφορετικής φύσης,
δεν απέκλειαν η μία την άλλη και οι
αρχαίοι Έλληνες γιατροί δεν
εναντιώθηκαν ποτέ στη
θρησκευτική Ιατρική.
Ο μύθος αποτελεί για τον
άνθρωπο ένα μέσο καταγραφής και
σηματοδότησης κάθε αλήθειας που
αφορά στον ίδιο αλλά και στον
κόσμο που τον περιβάλλει. Η
Ελληνική Μυθολογία είναι μία
πλήρης κοσμοθεώρηση και μία
αστείρευτη δεξαμενή συλλογικής
γνώσης. Μία ασθένεια σχετίζεται με
τη βούληση των θεών που τη
στέλνουν είτε ως τιμωρία για
παραλείψεις ή ασέβειες των θνητών είτε ως μέσο για να επιτύχουν οι θεοί τα
δικά τους προσωπικά οφέλη. Τα βέλη, όμως, δεν προκαλούν μόνο την
ασθένεια αλλά μπορούν εξίσου καλά και να τη θεραπεύσουν.
«Ύμνος προς την Υγεία», Αρίφρων
Υγεία, πιο σεβάσμια μεταξύ των
μακάρων,
Μαζί σου ας κατοικήσω το υπόλοιπο
της ζωής μου,
Ας είσαι εσύ η πρόθυμη σύνοικός μου
παρά του πλούτου ή των γονέων η
χάρη. Είτε τη βασιλική εξουσία, που
είναι ίση με τους θεούς για τους
ανθρώπους,
Ή πόθους με τα κρυφά της
Αφροδίτης δίχτυα κυνηγούμε, είτε
άλλη χαρά ή από τον πόνο
ανακούφιση
Οι θεοί φανερώνουν στους
ανθρώπους,
Μαζί σου , μακάρια Υγεία, όλα
θάλλουν και των Χαρίτων λάμπει η
άνοιξη.
Χωρίς εσένα κανείς δεν υπήρξε
ευδαίμων.
Μυθολογία και Ιατρική:
Μυθικές Θεότητες και Αντιλήψεις για την Υγεία

6. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 6
Ο παλαιότερος θεός Παιάν που σταδιακά ενσωματώθηκε στη μορφή του
Απόλλωνα, ήταν ένας απ’ αυτούς που ασκούσαν τέτοιου είδους θεραπευτική
δράση. Ο Παιάνας, κατά την αρχαιότητα, αποδιδόταν με τη σημασία του
θεράποντος ιατρού. Ειδικότερα, επί Ομήρου, με το όνομα «υιοί του
Παιήωνος» αποκαλούνταν οι ιατροί της τότε εποχής. Μετά τον Όμηρο αυτή η
λέξη σήμαινε θεραπεία που αποδιδόταν ως έργο στον Απόλλωνα τον οποίο
επικαλούνταν οι έχοντες την ανάγκη της βοήθειάς του με την επίκληση
«Παιάν». Η επωνυμία όμως αυτή αποδιδόταν και σε άλλους Ολύμπιους θεούς
όπως το Δία της Ρόδου, το Διόνυσο, τον Πάνα., τον Ασκληπιό αλλά και την
Αθηνά την Παιανία. Ως προσηγορικό όνομα ο Παιάνας σήμαινε στην
κυριολεξία τον σωτήρα και το λυτρωτή.
Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, η Υγεία ήταν αρχαιοελληνική
Θεότητα, προσωποποίηση της Υγείας του σώματος και της ψυχής. Ως
αρχαιότερο κέντρο λατρείας της αναφέρεται η Τιτάνη στη Σικυώνα, όπου
βρισκόταν ιερό του Ασκληπιού και της Υγείας. Σύμφωνα με την αρχαία
Ελληνική παράδοση ο Αρίφρων ο Σικυώνιος έγραψε ύμνο για τη Θεά, της
οποίας η λατρεία διαδόθηκε και στην Αθήνα περίπου από το 420 π.χ.
Στην Ελληνική Μυθολογία κατέχει εξέχουσα θέση στη λατρεία του πατέρα
της Ασκληπιού. Ωστόσο, ενώ ο Ασκληπιός συνδέεται άμεσα με τη θεραπεία
των ασθενειών, η Υγεία συνδέθηκε με την πρόληψη των ασθενειών και τη
διατήρηση της καλής κατάστασης της υγείας.
Κατά τη Μυθολογία η Υγεία ήταν κόρη του Ασκληπιού και της Ηπιόνης,
αδελφής της Αθηνάς. Αδελφές της ήταν η Πανάκεια, η Ιασώ και η Ακεσώ
και η Αίγλη.
Την Υγεία άλλοι τη θέλουν σύζυγο και άλλοι κόρη του Ασκληπιού.
Πιθανότατα ήταν μια πολύ αρχαία θεότητα, που ταυτίζεται πότε με τον

7. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 7
“Hygeia, Goddess of Health”
Peter – Paul Rubens
Ασκληπιό, πότε με τον Αμφιάραο και
πότε με την Αθηνά. Ορειχάλκινο
άγαλμα της Αθηνάς Υγείας ήταν
στημένο στην Ακρόπολη κοντά σε
αρχαιότερο βωμό, αμέσως μετά την
είσοδο από τα Προπύλαια. Γλυπτές
μορφές του Ασκληπιού και της
Υγείας σώζονται πολλές.
Ο Ορφικός ύμνος της υγείας
δείχνει τη σημασία που απέδιδαν οι
αρχαίοι Έλληνες στην Υγεία:
«Ιμερόεσα, ερατή, πολυθάλμιε,
παμβασίλεια, κλύθι, μάκαιρ’ Υγίεια,
φερόλβιε, μήτηρ απάντων...».
Ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και άλλοι
φιλόσοφοι της αρχαιότητας, έδωσαν επίσης
μεγάλη σημασία στη διατήρηση της υγείας του
σώματος και γενικότερα, στη σωματική
αγωγή. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν
απαραίτητη την ανέγερση λουτρών,
υδραγωγείων και υπονόμων για τις
αποχετεύσεις των ακάθαρτων υδάτων και
ουσιών.
Εφάρμοζαν την απολύμανση με την καύση θείου (θειαφιού) ή άλλων
αρωματικών ουσιών και ανάβοντας φωτιές στους δημόσιους δρόμους, με την

8. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 8
ιδέα πως έτσι καθάριζε ο αέρας. Κατά τη διάρκεια του λιμού των Αθηνών,
μάλιστα, τα πτώματα αποτεφρώνονταν κατά σωρούς.
Την Υγεία, οι καλλιτέχνες την απεικόνιζαν από τον 5ο αι. π.χ. με τη μορφή
νέας γυναίκας, ενώ αργότερα υιοθετήθηκε ως σύμβολό της το φίδι.
Έκτοτε διάσημοι ζωγράφοι, όπως ο Λουδοβίκος Παστέρ, Γκούσταφ Κλιμτ
αλλά κυρίως γλύπτες απέδωσαν την αρχαιοελληνική Υγεία ο καθένας με δικό
του τρόπο. Αγάλματα της Υγείας σήμερα κοσμούν τα γνωστότερα Μουσεία
εκτός από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών και το Μουσείο του
Δίου ακόμα και προαύλια δημοσίων κτηρίων, όπως στο σιντριβάνι της πόλης
του Αμβούργου.
Ο πατέρας της Υγείας, ο Ασκληπιός, ήταν ο Θεός της Ιατρικής που
λατρευόταν σε όλο τον Ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα.
Η αρχαία σοφία μιλά για τον αληθινό γιατρό που αντλεί θεραπευτική
δύναμη και γνώση από τους πνευματικούς κόσμους για να τα προσφέρει
απλόχερα οπουδήποτε υπάρχει ανάγκη. Μία τέτοια φωτεινή μορφή είναι ο
Ασκληπιός: φέρνει θεραπεία και αναγέννηση στην ανθρωπότητα, οδηγώντας
τη σε αρμονία και ισορροπία!
Παρόλο που ο Ασκληπιός δεν θεωρείται σημαντικός Θεός της Ελληνικής
μυθολογίας, ωστόσο είναι κεντρική φυσιογνωμία του αρχετύπου των ηρώων-
θεραπευτών. Ο Ασκληπιός είναι η ιδεατή αντίληψη της ιαματικής δύναμης της
φύσης όπως και σήμερα γίνεται αντιληπτή από τους ανθρώπους. Υπήρξε το
πρότυπο του γιατρού που ακολουθεί τα υψηλά, πανανθρώπινα ιδανικά του,
προσφέροντας τον εαυτό του στην υπηρεσία του κόσμου. Ο θεός Ασκληπιός
υπήρξε ο ιδρυτής, ο εμπνευστής και ο φύλακας της ιατρικής τέχνης. Ήταν
προστάτης των γιατρών που ονομάζονταν «Ασκληπιάδες» και κανένας δεν
μπορούσε να πάρει τον τίτλο αυτό αν δεν ήταν καλός γιατρός.

9. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 9
Εφ’ όσον ως γιος του Απόλλωνα γεννήθηκε από μια θνητή γυναίκα, την
Κορωνίδα ή Αρσινόη, απέκτησε παιδιά και πέθανε, ανήκει στους ήρωες, ήρωα
ακριβώς τον ονομάζει και ο Πίνδαρος. Συμμετείχε στο ταξίδι των
Αργοναυτών και το κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου, γεγονός που τον
οριοθετεί στους βίους των σημαντικότερων ηρώων της Ελληνικής
μυθολογίας. Ο Ασκληπιός ήταν επίσης σημαντική μορφή στο δράμα που
εκτυλίχθηκε μεταξύ του Απόλλωνα, του Δία και των Κυκλώπων, γνωστό σε
μας μέσω της τραγωδίας
του Ευριπίδη, Άλκηστις.
Η ανατροφή του
Ασκληπιού ανατέθηκε από
τον ίδιο τον Απόλλωνα
στον Κένταυρο Χείρωνα ο
οποίος αποτελεί άλλη μία
ενδιαφέρουσα θεραπευτική
μορφή της ελληνικής
μυθολογίας. Αυτός δίδαξε
στον Ασκληπιό τη
θεραπευτική τέχνη και η
θεά Αθηνά του προσέφερε το πολύτιμο αίμα της Μέδουσας. Αυτό, ανάλογα με
τη φλέβα από την οποία αναπηδούσε, θα μπορούσε είτε να θεραπεύει την
ανθρωπότητα ακόμη και από το θάνατο είτε να θανατώνει.
Ο Ασκληπιός ανατράφηκε για να γίνει ικανός θεραπευτής, αλλά όταν
επανέφερε στη ζωή το Λυκούργο, τον Καπανέα και τον Ιππόλυτο, ο Δίας
ανησύχησε για την εξουσία του πάνω στη ζωή και το θάνατο και τον σκότωσε
με έναν κεραυνό.

10. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 10
Για τον Όμηρο και τους επικούς ποιητές της ομηρικής σχολής ο
Ασκληπιός δεν ήταν θεός αλλά θνητός ήρωας που πέθανε και λατρεύτηκε
μόνο νεκρός. Κατά τη διάρκεια της ζωής του ήταν μόνο ο «άριστος ιατρός».
Ο Ασκληπιός έκανε την ιεροπρεπή είσοδό του στην Αθήνα περί το 420
π.Χ.. Το άδυτό του χτίστηκε σε ένα σημείο προφυλαγμένο από τον αέρα, στη
νότια πλευρά της Ακρόπολης, κοντά στην πηγή που θεωρείτο πως είχε
θεραπευτικές ιδιότητες. Εδώ εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του, τις θεές
Υγεία και Ηπιόνη, τις άλλες κόρες και τους γιους του. Η συγγένειά του με το
Διόνυσο στην Αττική γη αντανακλάται ίσως στο γεγονός ότι το ιερό του
βρίσκεται πολύ κοντά στο θέατρο του Διονύσου, μοτίβο χωροταξικό που
βλέπουμε να επαναλαμβάνεται και στο Μαραθώνα, όπου ο τύμβος του ήρωα-
ιατρού βρίσκεται δίπλα στο ιερό του Διονύσου.
Όμως, ο Ασκληπιός είναι ουσιαστικά η φυσική συνέχεια ή γεννήτωρ άλλων
ηρώων-ιατρών της Αττικής. Στην Ελευσίνα συναντάμε τον Ορησίνιο και στη
Ραμνούντα τον Αμφιάραω ή τον Αμφίλοχο, γιο του Αμφιάραω. Φαίνεται,
λοιπόν, πως η είσοδος του Ασκληπιού στην Αττική γη –και όχι μόνον- δεν
είναι μία καινοτομία, αλλά η φυσική συνέχεια μια μακράς παράδοσης
θεραπευτών, οι οποίοι στην ηρωική εποχή των Ομηρικών επών ή και
προγενέστερα αναλαμβάνουν τον χαρακτηρισμό του ήρωα. Ο ήρωας στον
αρχαιοελληνικό κόσμο συνδέεται σχεδόν πάντα με τη διαδικασία της
θεραπείας, την κάθοδο στον Κάτω Κόσμο και την επιστροφή.
Ο Παυσανίας μιλά για ύμνους που ψάλλονταν στο ιερό του Ασκληπιού,
στην Πέργαμο και αυτοί οι ύμνοι αναφέρουν έναν ήρωα, ο οποίος περισσότερο
από οποιονδήποτε άλλον ήρωα του έπους ή της τραγωδίας σχετίζεται
παράδοξα με τα μυστικά της θεραπείας. Πρόκειται για τον Τήλεφο ο οποίος,
πληγωμένος από τον Αχιλλέα, πληροφορήθηκε από τον Απολλώνειο χρησμό

11. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 11
πως εκείνος που τον πλήγωσε θα τον θεράπευε. Οι εορταστικοί ύμνοι στο
ιερό της Περγάμου ξεκινούσαν με το όνομα του, όχι μόνο εξαιτίας του έπους
του, αλλά της ιδιαίτερης σημασίας που είχε για τους απογόνους του
Ασκληπιού. Ο Τήλεφος πληγώθηκε και θεραπεύτηκε από τον Αχιλλέα, όταν
οι Έλληνες αναζητούσαν την Τροία σε λάθος τόπο και συνδεόταν συμβολικά
με τον Απόλλωνα το αρσενικό ελάφι και τον Κυπάρισσο. Ο ένας από τους
γιούς του Τήλεφου, ο Ευρύπυλος που συνδέεται με τον Κάτω Κόσμο, σκότωσε
τον Μαχάονα, τον ένα από τους ήρωες – γιατρούς που αναφέρονται στην
Ιλιάδα. Ο Μαχάων ήταν ο πρώτος χειρουργός ενώ ο αδελφός του ο
Ποδαλείριος θεράπευε τις αόρατες πληγές, ακόμη και εκείνες της ψυχής.
Ο Μαχάων είναι ένας ήρωας-γιατρός, που το όνομά του προέρχεται από τη
λέξη «μάχη» και θα μπορούσε να σημαίνει και σφαγέας. Άλλοι θεραπευτές
θεοί ή ήρωες γιοι του Μαχάονα φέρουν επίσης
ονόματα που υπονοούν τον πόλεμο, όπως
Πολεμοκράτης, Νικόμαχος, Αριστόμαχος κλπ.
Εδώ ο ιατρός και πολεμιστής σε μια ενότητα
εκφράζουν τη δυϊστική άποψη των αρχαίων
Ελλήνων για τη θεραπεία. Η πληγή και η
θεραπεία είναι οι δύο όψεις του ενός
νομίσματος. Ο ιατρός με τη σειρά του είναι μια
ευάλωτη ύπαρξη που μπορεί να θεραπεύσει τις
πληγές του ανθρώπου όχι όμως και τον ίδιο
τον άνθρωπο. Ο Μαχάων θεραπεύει και
πληγώνει αλλά ο ίδιος δεν μπορεί να
θεραπευτεί. Ο Ευρύπυλος, ο κυβερνήτης του

12. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 12
Κάτω Κόσμου τον αγκαλιάζει για πάντα. Ο πολεμιστής - χειρουργός πεθαίνει
από τις πληγές του αλλά συνεχίζει να ζει μέσω της νεκρικής λατρείας που
τον θεώνει.
Το Θεό της ιατρικής και της υγείας στην αρχαία μας μυθολογία και τον
πρώτο θεραπευτή τον Ασκληπιό, οι πρόγονοί μας τον φαντάζονταν σαν ένα
γεροδεμένο άντρα με γένια, γεμάτο υγεία που καθόταν πάνω σε ένα θρόνο. Το
ιερό του ζώο ήταν το φίδι ενώ σαν σύμβολό του είχε το ραβδί. Το φίδι
συμβολίζει τη μακροβιότητα και την περιοδική ανανέωση, η δε ράβδος την
υποστήριξη και ανακούφιση των πασχόντων. Σε αυτόν είχαν αφιερώσει ένα
ιερό στην Επίδαυρο αλλά και σ’ όλη την Ελλάδα υπήρχαν ναοί και βωμοί που
ονομάζονταν Ασκληπιεία στα οποία προσέτρεχαν οι άνθρωποι για να
θεραπευτούν. Το σημαντικότερο απ’ όλα βρισκόταν στην Κω. Εκεί βρίσκονταν
οι ιερείς του Θεού, κάτι σαν τους τωρινούς πρακτικούς γιατρούς, που έδιναν
φάρμακα από βότανα, ενώ συνιστούσαν και κατάλληλη δίαιτα. Οι ασθενείς
εξαγνίζονταν, πρόσφεραν τα δώρα τους και κατόπιν μεταφέρονταν σε
ειδικούς χώρους, όπου σύμφωνα με την παράδοση, τη νύχτα ερχόταν ο Θεός
μεταμορφωμένος συνήθως σε φίδι ή και σε άλλο ζώο και τους θεράπευε. Τα
ερπετά και οι σκύλοι θεωρούνταν σε όλα τα Ασκληπιεία αντιπρόσωποι,
συνοδοί και βοηθοί του θεού στη θεραπεία. Ο Ασκληπιός συμβολίζει
ουσιαστικά το πέρασμα της φιλοσοφίας και της επιστήμης από την προϊστορία
στην ιστορία.

13. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 13
Στα Ασκληπιεία, εκτός από τον ίδιο τον Ασκληπιό, λατρεύονταν
παράλληλα και κατά περίπτωση, τόσο οι μυθολογικοί του πρόγονοι, ο
Απόλλωνας και η Άρτεμις, όσο και τα μυθολογικά παιδιά του, η Υγεία, η
Πανάκεια, ο Τελεσφόρος, η Ιασώ, η Αίγλη, η Ακεσώ, η Αύρα, η Νίκη, ο
Ευμαρίων, ο Αλεξήνωρ και άλλοι που αποτελούσαν τις προσωποποιημένες
ιδιότητες της θεραπευτικής του τέχνης. Λατρεύονταν συγχρόνως και τα
θεωρούμενα ως φυσικά παιδιά του, ο Μαχάων και ο Ποδαλείριος. Σύμφωνα
με κάποιους ερευνητές γιος του Ασκληπιού ήταν επίσης και ο Αετός.
Η Πανάκεια ήταν ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα θεότητα της ελληνικής
μυθολογίας, συνυφασμένη με την έννοια της θεραπείας ή της
βοτανοθεραπείας για
κάθε ασθένεια. Φέρεται
ως κόρη του Ασκληπιού
και της Ηπιόνης, αδελφή
της Υγείας, της Ιασούς,
του Μαχάονα και του
Ποδαλείριου. Επειδή
θεωρείτο ωε θεά ικανή να
θεραπεύει κάθε νόσο, το όνομά της γρήγορα έγινε γνωστό σε όλες τις
ελληνικές πόλεις.
Ακόμη και σήμερα, κάθε ιδεατό φάρμακο για το οποίο επικρατεί η αντίληψη
ότι θεραπεύει κάθε σωματική, οργανική ή ψυχική νόσο, ονομάζεται
«πανάκεια». Η πίστη στην ύπαρξη τέτοιου είδους φαρμάκων οφείλεται στην
πανάρχαια ανθρώπινη κλίση της αναζήτησης ενός και μόνο φαρμάκου για όλες
τις ασθένειες.

14. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 14
Η ίαση στα Ασκληπιεία
Ο εξαγνισμός του σώματος και της ψυχής αποτελούσε την κύρια θεραπεία σε
συνδυασμό με τα θεραπευτικά βοτάνια και την αυθυποβολή του θαύματος από το
θεό. Το κυρίως μέρος της θεραπείας ονομαζόταν «εγκοίμηση». Σε αυτό το
στάδιο ο ασθενής, σε ειδικούς θαλάμους, κοιμόταν για μία νύχτα και σε όνειρο
του παρουσιαζόταν ο θεός – θεραπευτής. Έπειτα ακολουθούσε η παρέμβαση των
ιατρών – θεραπευτών. Αναγνώριζαν τα συμπτώματα των ασθενειών, ερμήνευαν
τα σχετικά με τη νυχτερινή εμφάνιση του θεού και έκαναν τη διάγνωση για να
ακολουθήσει η θεραπεία. Ο ασθενής θεραπευόταν από την πίστη του στο θεό.
Έχουν σωθεί ως τις μέρες μας αναθηματικές πλάκες – αφιερώματα των ασθενών
προς το θεό ή πλάκες που περιλαμβάνουν ευχαριστήρια τους ιατρούς –
θεραπευτές. Υποθέτουμε ότι οι ασθενείς πλήρωναν για τη συμμετοχή τους στα
Ασκληπιεία ή, τουλάχιστον, έκαναν γενναιόδωρες προσφορές στα ιερά και στους
ιατρούς.

15. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 15
Η Αίγλη ήταν αρχαία ελληνική ιδεατή ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα
θεότητα συνυφασμένη με την έννοια της απαστράπτουσας υγείας και
ευρωστίας (ιδιαίτερα μετά από ασθένεια). Φέρεται ως κόρη του Ασκληπιού
και της Ηπιόνης, τρίτη αδελφή της θεάς Υγείας, μετά την Ιασώ και την
Πανάκεια, εκπροσωπούσε τη φωτοδότρα δύναμη του πατέρα της.
Η Ιασώ ήταν αρχαία ελληνική ιδεατή ανθρωπόμορφη δευτερεύουσα
θεότητα συνυφασμένη με την ιερή έννοια της ίασης (θεραπείας). Φέρεται ως
κόρη του Ασκληπιού και της Ηπιόνης,
αδελφή των θεοτήτων Υγείας, Ακεσούς,
Πανάκειας και Αίγλης ή ως κόρη του
Αμφιαράου.
Στην ελληνική μυθολογία η Ακεσώ
ήταν μία από τις κόρες του Ασκληπιού και
της Ηπιόνης, αδελφή της Υγιείας, της
Ιασούς, της Πανάκειας και της Αίγλης. Η
Ακεσώ λατρευόταν ως θεότητα. Το όνομά
της έχει τη ρίζα του στο αρχαίο ρήμα
«ακαίομαι», που σημαίνει θεραπεύω.
Θεωρήθηκε ως η θεά της διαδικασίας
επούλωσης.
Η Ηπιόνη στην αρχαία ελληνική μυθολογία ήταν σύντροφος και σύζυγος
του Ασκληπιού και ήταν δευτερεύουσα θεότητα, παρά τω Ασκληπιώ. Ήταν
θεά με θεραπευτικές ικανότητες ασχολούμενη κυρίως με τη Μαιευτική.
Ο Μαχάων ήταν ένας μυθικός ιατρός (δευτερεύων θεός - ημίθεος), γιος
του Ασκληπιού και της Ηπιόνης. Κατά την «Αιθιοπίδα» του Αρκτίνου ο
Μαχάων ήταν προστάτης της Χειρουργικής και μάλιστα της στρατιωτικής, σε

16. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 16
αντίθεση προς τον αδελφό του Ποδαλείριο που ήταν προστάτης της
«επιμελουμένης τα εσωτερικά νοσήματα» Ιατρικής.
Οι δυο αδελφοί συμμετείχαν στον Τρωικό Πόλεμο ερχόμενοι από τη
Τρίκκη «άγοντες τριάκοντα λαμπρά πλοία» και πρόσφεραν πολλές υπηρεσίες
στους Αχαιούς, ιδίως περιποιούμενοι τους ασθενείς και τραυματίες με
«επωδάς», εσωτερικά και εξωτερικά φάρμακα από βότανα, και με
χειρουργικές επεμβάσεις. Ο Μαχάων επιμελήθηκε τις πληγές του Φιλοκτήτη,
του τραύματος του Μενελάου, και όταν πληγώθηκε ο ίδιος, από τον Πάρη,
μεταφέρθηκε με το άρμα του Νέστορα από το πεδίο της μάχης στο
στρατόπεδο.
Σύζυγος του Μαχάονα φέρεται η Αντίκλεια και γιοι του ο Γόργασος και ο
Νικόμαχος. Εκτός αυτών ο Παυσανίας αναφέρει και τρίτο γιο με το όνομα
Σφύρος, που ήταν ο ιδρυτής της λατρείας του Ασκληπιού στο Άργος. Ο
Μαχάων φέρεται ότι πέθανε δολοφονημένος κατ΄ άλλους από τον Ευρύπυλο,
τον γιο του Τηλέφου, και κατ΄ άλλους από την Πενθεσίλεια.
Ο Γόργασος ήταν μυθικός Έλληνας ιατρός. Ήταν γιος του Μαχάωνα και
της Αντίκλειας, αδελφός του Νικόμαχου και εγγονός του Ασκληπιού και της
Ηπιόνης.
Στο Αρχαίο ιερό προς τιμή του Γόργασου στη Μεσσηνία, προσέτρεχαν
ασθενείς και θεραπεύονταν και κατά τους χρόνους του Παυσανία.
Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Νικόμαχος είναι γνωστός ένας
πανάρχαιος Μεσσήνιος θεραπευτής θεός, γιος του Μαχάονα και αδελφός του
Γοργάσου. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τον Νικόμαχο ως απώτατο
πρόγονο του φιλοσόφου Αριστοτέλη (του οποίου ο πατέρας και ο γιος
ονομάζονταν επίσης «Νικόμαχος»).

17. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 17
Ως Τελεσφόρος
ήταν γνωστός ένας από
τους δαίμονες του
κύκλου του Ασκληπιού.
Ο Τελεσφόρος είχε
δικό του βωμό στην
Πέργαμο ενώ άγαλμά
του βρισκόταν στον
ιερό περίβολο του
Ασκληπιού, μέσα στο ναό της Υγείας. Απεικονιζόταν με τη μορφή παιδιού ,
φορώντας χαρακτηριστική ενδυμασία που κάλυπτε όλο του το σώμα και το
όνομά του σημαίνει εκείνος που καθιστά μια θεραπεία αποτελεσματική. Η
Υγεία και ο Τελεσφόρος αποτελούν τη συνοδεία του Ασκληπιού. Ο
Τελεσφόρος ήταν γνωστός και με την επίκληση «σωτήρας» και προστάτευε
όσους ανθρώπους βρίσκονταν στην ανάρρωση από κάποια ασθένεια.
Επιπλέον, τον θεωρούσαν ως το «ιερό ενδιάμεσο» του Ασκληπιού.
Ο Ευαμερίων ήταν θεότητα των αρχαίων Ελλήνων, που λατρευόταν στην
Τιτάνη, στο ιερό του Ασκληπιού, μαζί με τον Αλεξήνορα, του οποίου το όνομα
σημαίνει: εκείνος που βοηθά τους ανθρώπους και αποτρέπει κάθε κακό. Ο
Παυσανίας ταυτίζει τον Ευαμερίωνα με τον Τελεσφόρο της Περγάμου και με
τον Άκεσι της Επιδαύρου. Επικρατέστερη είναι η άποψη του Nilsson ότι ο
Ευαμερίων ήταν μία αρχαϊκή θεότητα η οποία, αφού θεωρήθηκε συγγενική
προς τον Ασκληπιό, παραμερίσθηκε για χάρη του. Ο Ευαμερίων είναι εκείνος
που παρέχει την καλή υγεία και τη χαρά μέσω της ευεξίας.
Η Ημιθέα ήταν θεότητα που λατρευόταν στο Κάσταβο της χερσονήσου
της Καρίας. Εκεί υπήρχε ονομαστό ιερό της, στο οποίο πήγαιναν ασθενείς για
να θεραπευθούν. Προσέφεραν στη θεά το «μελίκρατον» (μέλι με γάλα), ενώ

18. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 18
οι ίδιοι απαγορευόταν να πίνουν κρασί. Επίσης, απαγορευόταν η είσοδος σε
όσους είχαν φάει χοιρινό κρέας. Η Ημιθέα ήταν παλαιότερα γνωστή με το
όνομα Μολπαδία.
Τέλος, ο Αμφιαράος ήταν ένας από τους επιφανέστερους Έλληνες ήρωες.
Κατά την αρχαιότερη παράδοση, ήταν γιος του Οικλή και εγγονός του
Μελάμποδα, από τον οποίο και κληρονόμησε την τέχνη της μαντικής, όπως
και άλλες γνώσεις, Ιατρικής και Φαρμακολογίας. Οι μεταγενέστεροι όμως
μύθοι αναφέρουν ότι ο Αμφιαράος ήταν γιος του θεού Απόλλωνα και της
Υπερμνήστρας ή της Κλυταιμνήστρας. Ο Αμφιαράος λατρεύτηκε ακόμη και ωα
ιατρός, και μάλιστα ως «δεύτερος Ασκληπιός». Όποιος έμπαινε στο
ιερό πλήρωνε δικαίωμα εισόδου και για απόδειξη έπαιρνε μολυβένιο εισιτήριο
με ανάγλυφες τις μορφές του Αμφιάραου και της Υγείας. Ο άρρωστος που
ήθελε χρησμό και κάθαρση έπρεπε να θυσιάσει στον Αμφιάραο ένα κριάρι
όπου πάνω στο νωπό δέρμα κοιμόταν. Μέσα στον ύπνο του δεχόταν σε
όνειρο τη συμβουλή του θεού για το πρόβλημα που τον απασχολούσε και
θεραπευόταν.
Αφού ο ασθενής γινόταν καλά αφιέρωνε διάφορα αντικείμενα στο θεό , που
αγόραζε από τα παρακείμενα μαγαζιά, πήλινα, αργυρά, χρυσά αγαλματίδια ,
μικρογραφίες ποδιών, χεριών κλπ. Όταν τα τιμαλφή μαζεύονταν, το
συμβούλιο του ιερατείου έπαιρνε απόφαση να τα λιώσουν και να
χρησιμοποιηθεί το αντίτιμο για τις ανάγκες του ιερού. Ο Αμφιαράος τιμήθηκε
μέχρι που επικράτησε ο Χριστιανισμός για τη μαντική ικανότητα, την ευσέβεια
και τη δικαιοσύνη και λατρεύτηκε σαν θεός.

19. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 19
Αρχαία Αίγυπτος: Ό,τι γνωρίζουμε είναι οι πληροφορίες που μας δίνουν
επιγραφές χαραγμένες σε πέτρες και οι τοιχογραφίες των μνημείων. Στις
παραστάσεις αυτές συχνά εικονίζεται ο ιατρός γονατισμένος μπροστά στο
θυσιασμένο ζώο να ερευνά τα σπλάγχνα του ή να εξετάζει την καθαρότητα
του αίματός του. Καθίσταται φανερό πως οι ανατομικές γνώσεις των
Αιγυπτίων ξεκινούσαν από τα ζώα, όπως ακριβώς και στην ελληνική Ιατρική,
και μεταφέρονται ανάλογα και στο ανθρώπινο σώμα. Όμως, πιθανώς οι
γνώσεις του Αιγυπτίου ιατρού δεν προέρχονταν μόνο από την ανατομία των
ζώων. Οι Αιγύπτιοι είχαν στη διάθεσή τους και ανθρώπινα σώματα για
ταρίχευση, στη διάρκεια της οποίας, αφαιρώντας σπλάγχνα και εκτελώντας
τομές, διδάσκονταν.
Πολύτιμες πηγές ιατρικών πληροφοριών αποτελούν οι μούμιες. Στον
τρόπο που τυλίγονται οι επιδεσμικές ταινίες γύρω από το νεκρό
ανακαλύπτονται όλοι οι κανόνες της επιδεσμολογίας, πολλοί από τους
οποίους εφαρμόζονται ακόμη και μέχρι το Μεσαίωνα!
Οι περισσότερες πληροφορίες προέρχονται από εκτεταμένα ιατρικά
κείμενα, το παλαιότερο από τα οποία χρονολογείται το 1900π.Χ. Στα ερείπια
της πόλης Καχούν βρέθηκαν δύο πάπυροι με
συνταγές για γυναικολογικές παθήσεις και
στοιχεία κτηνιατρικής.
Αυθεντικές πηγές πληροφόρησης αποτελούν
δύο ακόμη πάπυροι: ο πάπυρος του Έμπερς και ο
πάπυρος του Έντουιν Σμιθ. Ο πάπυρος του
Έμπερς αποτελείται από 110 στήλες με συνταγές
κάθε είδους και φάρμακα για διάφορες ασθένειες,
Η Ιατρική στον αρχαίο κόσμο
Η Ιατρική στον αρχαίο κόσμο
Η Ιατρική στον αρχαίο κόσμο

20. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 20
συμβουλές υγιεινής καθώς και
μία πραγματεία Φυσιολογίας. Ο
πάπυρος του Σμιθ περιέχει 13
ιατρο – μαγικές συνταγές και
λήμματα για τη θεραπεία
διαφόρων τραυμάτων και
καταγμάτων.
Στο περιεχόμενο των παπύρων
αυτών συμπυκνώνεται η παράδοση
αρχαιοτάτων δεισιδαιμονιών και τα
πορίσματα μακροχρονίων
παρατηρήσεων σ’ ένα μίγμα, απ’ το
οποίο δύσκολα διαχωρίζεται το
επιστημονικό από το μαγικό.
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ασθενούσαν
από φυματίωση, τερηδόνα,
αρτηριοσκλήρυνση, παθήσεις του
ουροποιητικού , όγκους κ.ά.
Ένας καλά καταρτισμένος ιατρός της
εποχής διέθετε ένα πολύ πλούσιο
λεξιλόγιο για την ανατομική της
επιφάνειας του σώματος, που τη
γνώριζε καλά. Για τα εσωτερικά όμως όργανα, το λεξιλόγιό του είναι πολύ
φτωχό. Όταν βλέπουμε στις ιερογλυφικές παραστάσεις σπλάγχνα, πρόκειται
για σπλάγχνα ζώου και ποτέ ανθρώπου. Ο αρχαίος Αιγύπτιος ιατρός γνώριζε
μόνο τα οστά κι ορισμένα εσωτερικά όργανα: την καρδιά, τον εγκέφαλο, τους
πνεύμονες, το στομάχι, το ήπαρ, τον σπλήνα, τους νεφρούς, τα έντερα και την
Τα πρώτα προσθετικά μέλη της
Ιστορίας, δύο τεχνητά μεγάλα
δάχτυλα ποδιού,
κατασκευάστηκαν στην αρχαία
Αίγυπτο, σύμφωνα με το
περιοδικό «The Lancet».
Αυτές οι δύο αιγυπτιακές
προθέσεις για το μεγάλο δάχτυλο
του ποδιού, που χρονολογούνται
πριν από το 600 π.Χ. φέρουν ίχνη
χρήσης, ενδείξεις ότι είχαν
φορεθεί και δεν
χρησιμοποιήθηκαν μόνο για να
αποκατασταθεί η σωματική
ακεραιότητα στις μούμιες,
σύμφωνα με μια μελέτη που
δημοσιεύεται σήμερα στο
βρετανικό ιατρικό περιοδικό.
www.newsbomb.gr, 15/2/2011

21. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 21
ουροδόχο κύστη. Δεν υπήρχε καμιά διάκριση μεταξύ μυών ή φλεβών και
αρτηριών. Γνωρίζει ότι το σύστημα των αγγείων ανήκει στην καρδιά, αλλά
τίποτα περισσότερο. Ο αρχαιότερος γιατρός στην ιστορία είναι ο Αιγύπτιος
Ιμχοτέπ , παθολόγος του Φαραώ που έζησε μεταξύ του 2700 και 2600 π.Χ.
Οι πρώτες ύλες της Αιγυπτιακής φαρμακολογίας προέρχονται απ’ όλα τα
βασίλεια της φύσης: το ορυκτό, το φυτικό, το ζωικό. Ο τρόπος της
επεξεργασίας τους είναι εξαιρετικά πολύπλοκος, ενώ το μεγαλύτερο μέρος
των συνταγών δυστυχώς παραμένει αμετάφραστο.

22. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 22
Η τεχνική της μουμιοποίησης
Η ανατομία σε άνθρωπο απαγορευόταν όμως η μουμιοποίηση γινόταν
ώστε το νεκρό σώμα του αρχαίου Αιγυπτίου, μετά το θάνατο, να
πραγματοποιήσει ένα μεγάλο ταξίδι
Αρχικά αποξέραιναν το δέρμα του νεκρού με αλάτι (ώστε να μην
αναπτύσσονται μικρόβια) κι έπειτα αφαιρούσαν τον εγκέφαλο με μεταλλικό
άγκιστρο μέσω της ρινικής κοιλότητας (μύτης)
Άνοιγαν το στέρνο, αφαιρούσαν όλα τα βασικά όργανα & τα σπλάγχνα,
αφήνοντας την καρδιά (θα ζυγιζόταν από τους θεούς κατά την μετάβαση
στην αιώνια ζωή) και τοποθετούνταν σε βάζα
Άλειφαν το σώμα του νεκρού με αντισηπτικές κρέμες και αρωματικά
έλαια και το γέμιζαν με βότανα , άμμο, εδώλια θεών κ.α
Στο τέλος το τύλιγαν σφιχτά με υφάσματα και επιδέσμους, που περιείχαν
ξόρκια σε ιερογλυφική γραφή (για να μην πετάξει η ψυχή!) και το έβαζαν στην
σαρκοφάγο ή τον τάφο.

23. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 23
Αρχαία Βαβυλωνία: Σύμφωνα με πληροφορίες που προκύπτουν από την
ανάγνωση του Κώδικα του Χαμουραμπί, στην αρχαία Ασσυρία – Βαβυλωνία
υπήρχαν τροφοί, χειρουργοί, αμβλωτές αλλά πουθενά δεν αναφέρονται ιατροί
με την έννοια του παθολόγου.
Από τις σωζόμενες βιβλιοθήκες των Βαβυλωνίων διασώθηκαν μερικοί
πίνακες σε σφηνοειδή γραφή από τους οποίους εξάγεται το συμπέρασμα ότι
στην αρχαία εκείνη κοινωνία υπήρχαν ιατροί και μάλιστα χρησιμοποιούσαν
αξιόλογο αριθμό συνταγών με φάρμακα από το φυτικό, ζωικό και ορυκτό
βασίλειο, όπως συνέβαινε και στην
αρχαία Αίγυπτο.
Οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι
δεν ξεχώριζαν τον ιατρό από τον
ιερέα. Επειδή την ιδιότητα του
ιατρού την ασκούσαν οι ιερείς, ο
ιατρός – ιερέας δεν δυνατόν να
συμπεριληφθεί σε μία συλλογή
νόμων όπως ο Κώδικας του
Χαμουραμπί που αφορούσε στους
κοινούς θνητούς. Ο ιατρός – ιερέας
δεν θεωρείτο κοινός πολίτης, γεγονός όμως που ίσχυε για το χειρουργό.
Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως, υπήρχε σαφής διάκριση μεταξύ
«επιστήμονα» και πρακτικού ιατρού, όπως ήταν οι χειρουργοί οι οποίοι
ταυτόχρονα εξασκούσαν και το επάγγελμα του κουρέα.
Στο θεραπευτικό έργο του ιατρού φαίνεται πως υπήρχαν δύο διαστάσεις:
η εμπειρία και η μαγική τέχνη.

24. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 24
Βασική ιατρική πεποίθηση της εποχής ήταν η απόδοση των περισσοτέρων
ασθενειών, ιδιαιτέρως των επιδημιών, στην οργή των θεών ή στα κακά
πνεύματα. Ο Σαμάς ή η Ιστάρ τιμωρούσαν τους ανθρώπους για κάποια τους
παράβαση ή οι κακοί δαίμονες ζητούσαν να τους εξοντώσουν. Το έργο του
ιατρού συνίστατο στην αναγνώριση της ασθένειας και στην αντιμετώπισή της
με προσευχές ή εξορκισμούς. Για το λόγο αυτό, η σπλαγχνοσκοπία, η μελέτη
δηλαδή των σπλάγχνων των θυσιαζόμενων ζώων, γνώρισε μεγάλη άνθηση
στην κοιλάδα της Μεσοποταμίας. Με προσευχές στον υπεύθυνο θεό ή με
κατάρες στο κακό πνεύμα τελείωνε η επέμβαση του ιατρού υπό την ιερατική
του ιδιότητα.
Στις πινακίδες που βρέθηκαν υπάρχουν περίπου 250 βότανα και 120
ορυκτές ουσίες που χορηγούνταν στον άρρωστο υπό μορφή εμβρεγμάτων,
αφεψημάτων, αλοιφών, εισπνοών ή πλύσεων. Μεταξύ των φυτικών ουσιών
που χρησιμοποιούνταν ήταν η αλόη, ο γλυκάνισος, η μπελαντόνα, το κάρδαμο,
η κασσία, το ρετσινόλαδο, ο δυόσμος, το ρόδι και η παπαρούνα.
Ο φόβος απέναντι στο κακό και το θάνατο και ο πόθος της θεραπείας και
της μακροζωίας, ευνοούσαν και στη Μεσοποταμία τη θέση εκείνων που χωρίς
να γνωρίζουν να θεραπεύουν, θέρμαιναν την ελπίδα των ασθενών και κάπου –
κάπου αξιοποιώντας την εμπειρία τους, κατόρθωναν και κάποια θεραπεία.
Μινωικός και Μυκηναϊκός κόσμος: Η αποκάλυψη του πολιτισμού της
μινωικής Κρήτης και των Μυκηνών αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες
αρχαιολογικές αποκαλύψεις του κόσμου!
Εκτός από την αρχιτεκτονική (γιγαντιαία ανάκτορα, «κυκλώπεια» τείχη,
περιστύλια, στοές, κτλ) που απεκαλύφθη, αποκαλύφθηκαν και σπουδαία
υδραυλικά έργα (συστήματα ύδρευσης, αποχέτευσης, ευρύχωρες αίθουσες
λουτρών, δεξαμενές για κολύμβηση, κλπ), έργα τέχνης αξιοθαύμαστα

25. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 25
(τοιχογραφίες, διακοσμήσεις, κλπ), ταφικά μνημεία αλλά και σωροί από
πινακίδες (πήλινες, χάλκινες, αργυρές ή και χρυσές) με εγχάρακτες
επιγραφές από τις οποίες αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες!. Αρχικώς
πιστεύτηκε πως ήταν σημεία της Ιερογλυφικής γραφής των Αιγυπτίων.
Επρόκειτο όμως για «κρητικά ιερογλυφικά». Σε αυτά λοιπόν τα
συλλαβογράμματα, σε πολλά σημεία, αναγνωρίζεται η λέξη «ι-jα-τε -> ιητήρ ->
ιατρός».
Το γεγονός και μόνον ότι συναντούμε τη λέξη «ιατρός» στις πινακίδες της
γραμμικής Β της Κνωσού, αλλά και σε αυτές των Μυκηνών και της Πύλου,
μαρτυρά ότι το θεραπευτικό έργο, ο ρόλος του ιατρού και ο θεσμός του στο
κρητο – μινωικο – μυκηναϊκό, τουλάχιστον, περιβάλλον της εποχής ήταν
οργανωμένο, αποδεκτό και εν λειτουργία.
Στη μινωική Κρήτη, λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής ρυθμίζονταν από
κανόνες υγιεινής. Οι αίθουσες των λουτρών, τα υδραγωγεία και τα συστήματα
υπονόμων, είναι υψηλά δείγματα κοινωνικής υγιεινής και φροντίδας και από
τα σημαντικότερα της αρχαιολογικής έρευνας. Γιατί οι ακάθαρτοι άνθρωποι,
αυτοί οι οποίοι δεν γνωρίζουν από συστήματα υγιεινής, δεν μπορούν και να
φιλοσοφήσουν!
Αξιοζήλευτες είναι οι γνώσεις των αρχαίων Κρητών σχετικά με την
ιαματική σημασία των μεταλλικών νερών! Τα νερά αυτά διοχετεύονταν σε
ειδικούς καταιονιστήρες. Και αυτούς τους συναντούμε όχι μόνο στα λουτρά
των ανακτόρων, αλλά και στα δημόσια λουτρά! Τα ακάθαρτα νερά
απομακρύνονταν διαμέσου ενός επιμελημένου αποχετευτικού συστήματος,
αποτελούμενου από αγωγούς σε υπονόμους, και όλη αυτή η εγκατάσταση
μαρτυρά όχι μόνο προχωρημένες γνώσεις υδραυλικής αλλά και υγιεινής!
Αρχαία κρητικά – μινωικά κείμενα, με φαρμακολογικό και θεραπευτικό

26. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 26
περιεχόμενο είχαν μεταλαμπαδευτεί στους Αιγυπτίους, με τους οποίους οι
Κρήτες διατηρούσαν άριστες εμπορικές, επικοινωνιακές και συγκοινωνιακές
σχέσεις. Οι δε Αιγύπτιοι, από το περιεχόμενο αυτών είχαν αποκομίσει
πολλές ιατρικές γνώσεις.
Και μόνο το γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός αρωματικών και ιαματικών
φυτών που χρησιμοποιούσαν τόσο οι αρχαίοι Αιγύπτιοι όσο και οι αρχαίοι
Κρήτες, ήταν γνωστά με το πρωτο-ελληνικό όνομά τους, επιτρέπει τη
διατύπωση της άποψης ότι από την Κρήτη διαδόθηκαν στους γείτονες και όχι
το αντίστροφο.
Τέτοια φυτά που γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν οι μινωίτες ιατροί είναι η
μέντα, το αψέντι, το σουσάμι, ο κρόκος, το ασπλήνιο, ο δαύκος, το δίκταμο,
κ.ά. επίσης, οι μινωίτες καλλιεργούσαν σε μεγάλη έκταση και έκαναν και
εξαγωγή, λειχηνοειδή φυτά αλλά και πεπόνια, κρίνα, λευκές νυμφαίες,
χρυσάνθεμα, κ.ά. Επίσης,
αναφέρεται και η χρήση
κάποιων φυτών που σήμερα
μας είναι άγνωστα ή δεν
έχουν ταυτοποιηθεί ακόμη,
όπως το «κίτρινο φίδι»,
από το οποίο
χρησιμοποιούσαν το φλοιό.
Η Κρήτη, όπως αναφέρει ο Πλίνιος, υπήρξε η πατρίδα δύο δένδρων με
σπουδαία ιατρική χρησιμότητα: του κρητικού πεύκου και του κυπαρισσιού.
Από αυτά εξήγαγαν αιθέρια έλαια που διέθεταν εξαίρετες θεραπευτικές
ιδιότητες.

27. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 27
Όλα τα παραπάνω, τα χρησιμοποιούσαν μόνα τους, φυσικά ή
επεξεργασμένα, ή τα συνδύαζαν και με ζωικά ή ορυκτά προϊόντα, όπως λ.χ.:
κερί, κόπρανα, λιθάργυρο, λίπη,
νίτρο, ούρα, στύψη, κλπ.
Ενώ, τέλος, πίστευα και
αυτοί ότι κάποιοι λίθοι είχαν
«μαγικές» ιδιότητες, όπως λ.χ.
ο αμέθυστος.
Στην αρχαία μινωική Κρήτη,
της Ιατρικής προΐστατο η «Θεά
των Όφεων» και πάρεδρός της
ήταν ο θεός των ιατρών, ο
Ασκληπιός. Θεά και θεός είχαν
ως σύμβολό τους το φίδι, που
έκτοτε πέρασε ως σύμβολο της
Ιατρικής σε όλον τον κόσμο.
Άμεση απόρροια της μινωικής
Ιατρικής ήταν η μυκηναϊκή.
Για την Ιατρική του
Μυκηναϊκού κόσμου υπάρχουν
γραπτές μαρτυρίες, πινακίδες
με τη γραμμική γραφή Β, απ’ όπου διαφαίνεται η επίδραση της κρητικής
Ιατρικής στην κοινωνία των Μυκηνών, που οι κάτοικοί τους, εξαίρετοι
αγρότες, μπορούσαν να καλλιεργούν και να χρησιμοποιούν τα ιαματικά φυτά.
Τα φάρμακα που υιοθέτησαν οι Μυκηναίοι από τους Κρήτες
παρασκευάζονταν από τα επιδέξια χέρια των ιερέων μεμία προχωρημένη
Ένα εύρημα από τις Αρχάνες Κρήτης
ανατρέπει τα όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα
για το επίπεδο της Ιατρικής στην αρχαία
Ελλάδα. Πρόκειται για ένα Μινωικό κρανίο
με επουλωμένα σημάδια εξόστωσης.
Το γεγονός ότι τα σημάδια έχουν
επουλωθεί αποδεικνύει ότι ο ασθενής
επέζησε της εγχειρήσεως. Αυτό το εύρημα
ήρθε να επιβεβαιώσει όσους πίστευαν ότι
στην αρχαία Ελλάδα η Ιατρική και η
χειρουργική επιστήμη ήταν ανεπτυγμένη
σε πολύ μεγάλο βαθμό...
Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο
Αστέριο Αηδόνη: «Οι πρώτες έρευνες του
κρανίου μάς κάνουν να πιστεύουμε πως ο
άνθρωπος αυτός έζησε πέντε ή έξι χρόνια
μετά την επέμβαση και πέθανε σε ηλικία
περίπου πενήντα ετών».
arxaia-ellinika.blogspot.gr

28. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 28
τεχνική. Συναντώνται αφεψήματα, ποτά και ιατρικά έλαια, τα οποία, αφού
πρώτα εξάγονταν από την πρώτη τους ύλη με ειδικά χειροκίνητα πιεστήρια,
στη συνέχεια, αναμιγνύονταν με χυμούς φρούτων, φοινικίτη οίνο, μέλι ή νερό.
Τα έλη και οι πληγές θεραπεύονταν με έμπλαστρα με βάση τους χουρμάδες,
το γάλα της συκομουριάς και διάφορα φυτικά εκχυλίσματα.
Η μυκηναϊκή Ιατρική, παρόλο που δεν διέφερε σημαντικά από την Ιατρική
των άλλων μεσογειακών λαών, εντούτοις προετοίμασε το δρόμο σε μία από
τις πιο θαυμάσιες σελίδες της Ιατρικής Επιστήμης: αυτής που γράφτηκε στην
αρχαία Ελλάδα!

29. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 29
Η Ιατρική πρακτική της πρώιμης αρχαιότητας αρχίζει σταδιακά να
συνδυάζει τα δεδομένα της καθημερινής κλινικής παρατήρησης και τη λαϊκή
παράδοση αιώνων με τα νεότερα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής.
Στην αρχαία ελληνική σκέψη, η Ιατρική ποτέ δεν διαχωρίστηκε από τις
άλλες φυσικές επιστήμες ή από τη φιλοσοφία, ενώ ταυτόχρονα διατήρησε και
το θρησκευτικό – μαγικό στοιχείο.
Καθώς η επιστημονική σκέψη ωριμάζει και ανεξαρτητοποιείται από τη
μυθολογία, οι ιατροί της εποχής αρχίζουν να εξελίσσουν καθαρά
επιστημονικές τεχνικές, όπως ο Αλκμάων από τον Κρότωνα, πρόδρομος του
Ιπποκράτη, που είναι γνωστό πως εκτελούσε χειρουργικές επεμβάσεις στον
οφθαλμό και ανακάλυψε τις οδούς σύνδεσης των αισθητηρίων οργάνων με τον
εγκέφαλο. Στη φιλοσοφική σκέψη αλλά και στην ιατρική πράξη, η συζήτηση και
ο στοχασμός θεωρούνταν ως τα κύρια μέσα για την κατάκτηση της αλήθειας.
Καθώς πλησιάζουμε προς την ακμή της κλασικής Ιατρικής, η ισορροπία
ανάμεσα στη φιλοσοφική θεώρηση και την επιστημονική πράξη τείνει να
αποκατασταθεί, με κύριο εκφραστή το σπουδαιότερο ιατρό της εποχής, τον
Ιπποκράτη.
Ο Ιπποκράτης γεννήθηκε στο νησί της Κω το 460 π.Χ. και έζησε ως το
377 π.Χ. , μία εποχή που χαρακτηρίζεται ως «Η χρυσή εποχή της Ιατρικής»
Ο πατέρας του, ο Ηρακλείδης, ήταν ιατρός της εποχής του, ιερέας στο
Ασκληπιείο της Κω. Διδάχθηκε αρχικά Ιατρική από τον πατέρα του και τους
Ασκληπιάδες της Ιατρικής Σχολής της Κω. Ο Ιπποκράτης θεωρείται ως «ο
πατέρας της Ιατρικής». Εισήγαγε για πρώτη φορά την ιατρική επιστημονική
σκέψη. Είναι ο σημαντικότερος ιατρός του αρχαίου κόσμου και ο θεμελιωτής
Ιστορία και Ιατρική

30. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 30
της επιστήμης της Ιατρικής. Ήταν πρωτοπόρος στη συστηματική ιατρική
έρευνα και στην έρευνα για επιστημονικές θεραπείες, δίνοντας μεγάλη
σημασία στην πρόληψη.
Ο Ιπποκράτης είναι ο ιδρυτής μιας Ιατρικής Σχολής που εφάρμοζε τις
αρχές της Ιωνικής επιστήμης και φιλοσοφίας, ακολουθώντας πιστά τον
διαφωτισμό. Η Ιπποκρατική Ιατρική δεν αποτελεί μόνο μια φωτισμένη
θεραπευτική τεχνική που κληροδότησε στην ανθρωπότητα πολύ σημαντικά
ιατρικά κείμενα, αλλά και ένα πλατύτερο πνευματικό κίνημα που γεννήθηκε
στο κέντρο της κλασικής Ελληνικής σκέψης και διαμορφώθηκε με την
επίδραση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
Για πρώτη φορά αντιμετώπισε το ανθρώπινο σώμα ως οργανισμό και αυτή
η αρχή θα καθορίσει τη μελλοντική πορεία της αρχαίας, αλλά και της
νεότερης Ιατρικής. Η ιπποκρατική Ιατρική είναι η πρώτη που για την
εξήγηση επιμέρους ασθενειών δέχθηκε μόνο φυσικά αίτια. Επίσης, είναι η
πρώτη που έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην παρατήρηση, δηλαδή στην
επισκόπηση, την ακρόαση και την ψηλάφηση που καθιέρωσε τους τρόπους
εξετάσεως που χρησιμοποιεί και η σημερινή σύγχρονη Ιατρική για τη
διάγνωση. Επιπλέον, πρώτη φορά ερμήνευσε σωστά τη σημασία της δίαιτας με
την έννοια της διατροφής.
Η χειρουργική του Ιπποκράτη είναι ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη, δίνει οδηγίες
για την ανάταξη
σχεδόν όλων των
οστών, όχι μόνο των
άκρων, αλλά και της
κλείδας, της σιαγόνας,
του κρανίου, κλπ.

31. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 31
Αναμένει τη συγκόλλησή τους περί την 30ή ημέρα, όπως αναμένεται και
σήμερα. Ανατάσσει εξαρθρώσεις χρησιμοποιώντας διορθωτικά μηχανήματα
δικής του επινόησης, εμβαπτίζει τα ράμματα που χρησιμοποιεί σε καυτό λάδι
αποστειρώνοντας τα πλήρως με αυτόν τον τρόπο. Καθαρίζει τα δόντια από
την τερηδόνα, εκτελεί κρανιοτομές, ανατρήσεις καταγμάτων κρανίου
χρησιμοποιώντας «τρύπανα και πρίονες», εργαλεία που μέχρι σήμερα
παραμένουν αναντικατάστατα. Σε βαριά κατάγματα περιμένει την πλήρη
νέκρωση, τοποθετώντας πολύ σφικτούς επιδέσμους και επιτυγχάνει την
επιβίωση πολλών ασθενών, αφού το νεκρωμένο άκρο, μετά πάροδο μεγάλου
χρόνου, θα «πέσει» από
μόνο του.
Ο Ιπποκράτης είχε
σχολή στην Κω και έγραψε
59 βιβλία. Πρώτος μίλησε
για τις ασθένειες οξείας
μορφής που, όπως έλεγε,
σκοτώνουν τους
περισσότερους ασθενείς.
Μίλησε και για τις χρόνιες ασθένειες. Επίσης, περιέγραψε πολλές ασθένειες
και συμπτώματα όπως την πλευρίτιδα, την πνευμονία, τον «φρενίτιν»
(πυρετός με παραλήρημα), το λήθαργο, τον «καύσωνα» (υψηλός πυρετός) κτλ.
Ο Ιπποκράτης έδωσε τεράστια σημασία στην πρόληψη των ασθενειών και
είναι γνωστή η φράση του: «Κάλλιον (καλύτερα) τό προλαμβάνειν, παρά τό
θεραπεύειν». Παράλληλα, λίγοι γνωρίζουν ότι ο Ιπποκράτης θεμελίωσε
ακόμα και την Ομοιοπαθητική, αιώνες πριν τον ιδρυτή της.
Γνωρίζει ορισμένες λοιμώξεις, περιγράφει το ερυσίπελας, τον τέτανο και
τη μηνιγγίτιδα, περιγράφει τη διάσειση και συγγράφει ολόκληρο βιβλίο «περί

32. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 32
των εν κεφαλή τραυμάτων». Κατασκευάζει και παραλαμβάνει από τους
παλαιότερους ιατρούς εργαλεία από διάφορα μέταλλα, όπως βελόνες, λίμες,
τσιμπίδες, άγκιστρα κ.ά.. Οι λεπίδες των εργαλείων κατασκευάζονται από
σίδηρο, όπως τα νυστέρια, τα μαχαίρια που τοποθετούνται πάνω σε λαβίδες
από ορείχαλκο. Αναφέρονται νήματα από χρυσό για τη σταθεροποίηση των
καταγμάτων της κάτω γνάθου. Η Ιπποκρατική Ιατρική κατηγορείται συχνά
για έλλειψη καλών γνώσεων ανατομίας, κυρίως γιατί τότε απαγορεύονταν οι
νεκροτομές.
Η προσφορά της Ιπποκρατικής Ιατρικής στην παγκόσμια Ιατρική
επιστήμη είναι ανεκτίμητη. Το περιεχόμενό της είναι ταυτόχρονα ιστορικό και
φιλοσοφικό, ανθρωπιστικό και μεθοδολογικό.
Η ιπποκρατική μέθοδος απάλλαξε την ιατρική από τις λαϊκές αντιλήψεις
και απέρριψε τη δοξασία πως η προέλευση των νόσων είναι θεϊκή και μαγική.
Στον καιρό του, οι άνθρωποι πίστευαν πως οι επιδημίες παρουσιάζονταν
επειδή το ήθελαν οι θεοί. Ο Ιπποκράτης κάνει νεκροτομίες σε ζώα και
θεωρεί ότι τα εσωτερικά όργανα του χοίρου είναι τα πιο συγγενή προς τα
ανθρώπινα όργανα. Ακόμη, γνωρίζει το διαχωρισμό μεταξύ φλεβών και
αρτηριών, γνωρίζει τα νεύρα, τους μύες, τους τένοντες, την καρδιά, τις
καρδιακές κοιλότητες και τις πνευμονικές αρτηρίες. Παράλληλα,
πειραματίζεται σε χοίρους στάζοντας έγχρωμο νερό στη μύτη του ζώου για να
διαπιστώσει για να διαπιστώσει τη διαδρομή προς το στομάχι ή και προς τον
πνεύμονα. Με αυτόν τον τρόπο, αποδεικνύει ότι η επιγλωττίδα φράσσει την
είσοδο προς την τραχεία. Ίσως η χειρουργική της εποχής του Ιπποκράτη να
μην είναι πολύ πιο εξελιγμένη από την αντίστοιχη της Αιγύπτου, προσέφερε
όμως τα βασική στοιχεία που επέτρεψαν στη χειρουργική να εξελιχθεί και να
φθάσει στο σημερινό της απόγειο.

33. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 33
Η φήμη του Ιπποκράτη ήταν τεράστια και επηρέασε όλους τους μετέπειτα
φιλοσόφους και ιατρούς (ιατροφιλόσοφους). Ο Ιπποκράτης έγραψε και τον
περίφημο όρκο στον οποίον ακόμα και σήμερα ορκίζονται οι απόφοιτοι όλων
των ιατρικών σχολών του πλανήτη. Μεταξύ των άλλων ο όρκος λεει: «…Θα
συνιστώ στους αρρώστους μου την δίαιτα που η επιστήμη και η κρίση μου
θεωρεί σωστότερη και θα διώξω από αυτούς κάθε βλάβη και επιζήμια τροφή.
Ποτέ δεν θα τους δώσω δηλητήριο (βλ. σήμερα ευθανασία), ούτε θα τους
δώσω λανθασμένες συμβουλές (βλ. σήμερα ιατρικά σφάλματα και ιατρική
αμέλεια). Επίσης, δεν θα εμποδίσω τις γυναίκες να συλλάβουν (στην αρχαία
Ελλάδα η οικογένεια και τα παιδιά ήταν κάτι ιερό) και δεν θα τις βοηθήσω να
κάνουν έκτρωση (βλ. σήμερα ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και αμβλώσεις).
Πάνω απ’ όλα θα διατηρήσω αγνή τη ζωή μου και αμόλυντη την τέχνη μου. Σε
όποιο σπίτι μπω θα προσφέρω μόνον βοήθεια στους αρρώστους και θα
απομακρυνθώ από κάθε άδικη πράξη και βέβηλη επαφή. Και ότι ακούσω από
εδώ και πέρα κατά την άσκηση των ιατρικών μου καθηκόντων, σχετικά με την
κοινή ζωή των ανθρώπων, αν δεν μου επιτρέπεται, θα σιωπώ και θα το
κρατήσω μυστικό, καλά φυλαγμένο». Με την τελευταία του φράση ο
Ιπποκράτης εισάγει και την έννοια του ιατρικού απορρήτου.
Γενικά, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν αναπτύξει την Ιατρική που γνώρισε
ιδιαίτερη ανάπτυξη από την εποχή του Ιπποκράτη. Καταρχάς, πρώτοι
ανακάλυψαν την ανοσία που αποκτά ο οργανισμός μετά από την προσβολή του
από ορισμένες λοιμώξεις. Αυτό το περιγράφει και ο Θουκυδίδης λέγοντας
πως στον λοιμό στην Αθήνα το 430 π.Χ., όποιος αρρώσταινε και επιζούσε,
δεν ξανακολλούσε την ασθένεια. Επίσης, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν
διάφορα θεραπευτικά μέσα, όπως την αφαίμαξη (θα βοηθούσε ίσως στο
πνευμονικό οίδημα και σε κάποιες άλλες ασθένειες όπως καρδιοπάθειες και
νεφροπάθειες), τη χορήγηση φάρμακων από βότανα, τη χορήγηση

34. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 34
αφεψημάτων, τον καυτηριασμό στις πληγές, την κατάλληλη δίαιτα (κάτι που
σήμερα συνήθως αμελείται) σε κάθε ασθένεια, τις χειρουργικές επεμβάσεις –
όπου αυτές κρίνονταν απαραίτητες, καθώς και τα λουτρά. Με αλλά λόγια
πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν την Ολιστική Ιατρική και
αντιμετώπιζαν τον κάθε ασθενή ως ξεχωριστό, ως μοναδική προσωπικότητα.
Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν πολλές ιατρικές σχολές όπως στην Κω (του
Ιπποκράτη) και στην Κνίδο (ελληνική αποικία στη Μ. Ασία). Στην Κνίδο
γνωστός ιατρός ήταν ο Εύδοξος που έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ. Επίσης,
υπήρχαν πολλά Ασκληπιεία που ήταν – όπως αναλύθηκε παραπάνω – ναοί
προς τιμήν του θεού Ασκληπιού. Ιατρικές σχολές στην αρχαία Ελλάδα
υπήρχαν στην Κω από τον Ιπποκράτη, στην Κυρήνη (ελληνική αποικία στη
Λιβύη) και στον Κρότωνα (ελληνική αποικία στην Κάτω Ιταλία). Πάντως,
σημειώνεται ότι όλοι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ιατρικές γνώσεις και μάλιστα
στην Αθήνα και σε πολλές άλλες πόλεις οι νέοι διδάσκονταν και το μάθημα
της Ιατρικής, στο πλαίσιο της σχολικής τους εκπαίδευσης!
Πέρα από τον Ιπποκράτη, στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα έζησε ο Φιλόλαος
στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Ο Φιλόλαος ήταν πυθαγόρειος φιλόσοφος
και ιατρός. Μετά την καταστροφή της σχολής των πυθαγορείων στον
Κρότωνα, ο Φιλόλαος κατέφυγε στην Θήβα όπου δίδαξε. Κατά το Φιλόλαο, τις
ασθένειες πρέπει να τις αναζητήσουμε στους χυμούς του ανθρώπου, δηλαδή
στο αίμα, στη χολή και στο φλέγμα. Αυτό το δέχεται και η σύγχρονη Ιατρική
με τις εξετάσεις αίματος, τις βιοχημικές εξετάσεις και την εξέταση πτυέλων
(για λοίμωξη ή μακροσκοπικά για καρκίνο ή φυματίωση). Ο Φιλόλαος έλεγε,
επίσης ότι, η υπερβολική ζέστη ή κρύο, καθώς και η υπερβολική τροφή
μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες. Είναι ήδη γνωστή η επιβλαβής επίδραση
της παχυσαρκίας. Είναι επίσης γνωστό πως το υπερβολικό κρύο προκαλεί

35. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 35
κρυοπαγήματα και ευπάθεια στις λοιμώξεις, ενώ η υπερβολική ζεστή
προκαλεί θερμοπληξία.
Ακόμα και ο Αριστοτέλης είχε ιατρικές γνώσεις. Οι γονείς του ήταν
Ασκληπιάδες και μάλιστα ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν ιατρός στην αυλή
του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα του Β΄. Από τον πατέρα του ο
Αριστοτέλης έμαθε την Ιατρική την οποία μετέδωσε και στο μαθητή του
Αλέξανδρο το Μέγα. Στον Αλέξανδρο φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμη η ιατρική
στην εκστρατεία του στην Ασία και μάλιστα συνιστούσε ειδικές δίαιτες σε
ασθενείς στρατιώτες του.
Άλλος μεγάλος ιατρός ήταν ο Ηρόφιλος από τη Χαλκηδόνα της Βιθυνίας
που έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ. Ο Ηρόφιλος άσκησε την Ιατρική στην
Αλεξάνδρεια και ήταν ο πρώτος ανατόμος. Έκανε τομές μάλλον σε ζώα και
όχι στον άνθρωπο. Ίσως, όμως, τελικά να έκανε στον άνθρωπο, μιας και
κατηγορήθηκε γι’ αυτό. Εξάλλου, λέγεται ότι οι Πτολεμαίοι στην Αίγυπτο
επέτρεπαν την ανατομία σε σώματα εγκληματιών. Γενικά, η ανατομία στο
ανθρώπινο σώμα απαγορευόταν μέχρι λίγο μετά τα χρόνια της Αναγέννησης.
Ο Ηρόφιλος διέκρινε τους τένοντες από τα αγγεία, περιέγραψε το νευρικό
σύστημα, ξεχώρισε τα κινητικά από τα αισθητικά νεύρα και είπε ότι η έδρα
της νόησης είναι ο εγκέφαλος. Επίσης, μελέτησε το ήπαρ, το δωδεκαδάκτυλο
(αυτός έδωσε την ονομασία του που σχετίζεται με το μήκος του), τον
προστάτη, τον πνεύμονα, τον εγκέφαλο (συσχέτισε τον εγκέφαλο με το
νευρικό σύστημα), τα λεμφαγγεία και το ήπαρ.

36. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 36
Ο Ηρόφιλος ξεχώρισε το οπτικό νεύρο και μελέτησε τον οφθαλμό,
ονοματίζοντας τον αμφιβληστροειδή και κερατοειδή χιτώνα. Μεγάλη σημασία
έδωσε στην σωστή διατροφή και στην άσκηση, κάτι που αποδέχεται και η
σύγχρονη καρδιολογία. Ο Ηρόφιλος επινόησε και ένα όργανο για τη μελέτη
των σφυγμών, γιατί συνειδητοποίησε την διαγνωστική και κλινική τους άξια!!!
Την ίδια εποχή με τον Ηρόφιλο, δηλαδή τον 3ο αιώνα π.Χ., έζησε και ο
Ερασίστρατος από την Κέα
(νησί των Κυκλάδων) που
έκανε στην Αλεξάνδρεια
ανατομία και έρευνες πάνω
στην καρδιά. Ο Ερασίστρατος
θεωρείται ένας από τους
θεμελιωτές της ανατομίας.
Σημειώνεται ότι και η
Βιθυνία (περιοχή στην βορειοδυτική Μ. Ασία) που γεννήθηκε ο Ηρόφιλος και
γενικά η νοτιοδυτική Ασία και η Αίγυπτος ήταν τότε ελληνιστικά βασίλεια που
ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος στα οποία κυβερνούσαν οι διάδοχοί του και
έζησαν πολλοί Έλληνες
εκεί.
Μετά τον Ιπποκράτη,
ο μεγαλύτερος ιατρός της
αρχαιότητας ήταν ο
Κλαύδιος Γαληνός που
ήταν ο ιδρυτής της
πειραματικής φυσιολογίας
και της περιγραφικής ανατομίας. Ο Γαληνός ήταν Έλληνας. Γεννήθηκε το 129
ή 131 μ.Χ. στην Πέργαμο της Μ. Ασίας. Ήταν υιός του αρχιτέκτονα Νικία.

37. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 37
Από παιδί ο Γαληνός σύχναζε στο Ασκληπιείο της πόλης του που οι Έλληνες
ίδρυσαν όπως και σε άλλες πόλεις στην επικράτεια της νοτιοδυτικής Ασίας.
Εκεί συνέρρεαν ασθενείς από όλον τον κόσμο. Ο Γαληνός παρακολουθούσε
στην Ιατρική Σχολή τους ιατρούς να εξασκούν το ιατρικό επάγγελμα. Σε
ηλικία 14 ετών άρχισε μαθήματα Φιλοσοφίας και Ιατρικής.
Αργότερα, σε ηλικία 16 ετών, ο Γαληνός άρχισε τις ιατρικές του σπουδές
στην Πέργαμο και τις συνέχισε στη Σμύρνη, στην Κόρινθο και στην
Αλεξάνδρεια. Στην Αλεξάνδρεια έκανε ανατομία σε ζώα. Το 161 μ.Χ. ο
Γαληνός πήγε στη Ρώμη όπου θεράπευσε τον αριστοτελικό φιλόσοφο Εύδημο,
τη στιγμή που κανένας ιατρός δεν μπορούσε να τον θεραπεύσει. Αυτό
ικανοποίησε τόσο τον Εύδημο που σύστησε το Γαληνό στους αριστοκρατικούς
κύκλους και τον έκανε πασίγνωστο. Η φήμη του Γαληνού έφτασε ως τον
Ρωμαίο αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο και το συμβασιλέα Λεύκιο Ονήρο που
έκαναν τον Γαληνό επίσημο ιατρό της αυλής τους! Ο Γαληνός έδωσε πολλές
διαλέξεις και έγραψε πολλά βιβλία. Πέθανε το 199 ή το 201 μ.Χ. Δυστυχώς,
τα βιβλία του – που φυλάσσονταν στον ναό της Ειρήνης – καταστράφηκαν από
πυρκαγιά. Έτσι, θα μείνουν κρυφά για πάντα πολλά από τα πρωτοποριακά
φάρμακα και χειρουργικές επεμβάσεις του Γαληνού.
Ο Γαληνός πίστευε ότι η καλή υγεία ήταν αποτέλεσμα της ισορροπίας των
4 χυμών του σώματος: του αίματος, της χολής, της μαύρης χολής και του
φλέγματος. Κάθε διαταραχή στην ισορροπία αυτή ή η κακή ανάμειξη των
χυμών οδηγεί στην ασθένεια.
Στην ανατομία πρώτος, αιώνες πριν τον Κάρολο Δαρβίνο, ανακάλυψε την
ομοιότητα μεταξύ ανθρώπου και πίθηκου!!! Έτσι, χρησιμοποίησε πιθήκους
από τη βόρειο Αφρική για ανατομικές μελέτες. Επίσης, έκανε ανατομία σε
χοίρους. Ο Γαληνός μελέτησε την ανατομία της μήτρας, τις οφθαλμοπάθειες

38. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 38
και την κίνηση του θώρακα και των πνευμόνων κατά την αναπνοή.
Περιέγραψε το ήπαρ και τις βαλβίδες της καρδιάς! Ξεχώρισε τις αρτηρίες
από τις φλέβες και είπε ότι στις πρώτες κυκλοφορεί το καθαρό αίμα. Ως τότε
πίστευαν ότι στις αρτηρίες κυκλοφορεί αέρας. Πάντως, αυτό δεν είναι
εντελώς λάθος μιας και τα αέρια του αίματος – οξυγόνο και διοξείδιο του
άνθρακα – μεταφέρονται στο αίμα διαλυμένα. Κυρίως, όμως, βρίσκονται στα
ερυθρά αιμοσφαίρια του αίματος από τα οποία δεσμεύονται και
αποδεσμεύονται στην αιματική κυκλοφορία.
Ο Γαληνός ανέφερε ότι το περισσότερο αίμα βρίσκεται στην αορτή. Είπε
ότι το αίμα διοχετεύεται στην αορτή από την αριστερή κοιλία, αφού πριν έχει
περάσει από τη δεξιά κοιλία. Ο Γαληνός μίλησε και για την κίνηση των μυών,
την αναπνοή, το σπέρμα, τον καρκίνο του πνεύμονα, τους όγκους, την
κίρρωση του ήπατος, τους σπασμούς και την επιληψία (την ιερή νόσο των
αρχαίων Ελλήνων), το ρίγος, το τρομώδες παραλήρημα, τη φυματίωση, τους
λίθους στη χολή και τις παθήσεις του σπλήνα. Επίσης, ασχολήθηκε και με την
δίαιτα, έκανε εγχειρήσεις και παρασκεύασε πολλά φάρμακα. Συγκεκριμένα
παρασκεύασε αφεψήματα, εκχυλίσματα και σκευάσματα, για παράδειγμα από
ναρκωτικά φυτά όπως το όπιο, το υοσκύαμο και τους βολβούς σκίλλας. Τους
τελευταίους τους χρησιμοποίησε ως καρδιοτονωτικό, διουρητικό και
αποχρεμπτικό φάρμακο! Θεραπευτικά χρησιμοποίησε και το δηλητήριο της
οχιάς! Σήμερα σε διάφορα δηλητήρια όπως της μέλισσας, των φιδιών, καθώς
και άλλες φυσικές ουσίες (κορμός ελάτου, ουσία καρχαριών και άλλα) οι
επιστήμονες ψάχνουν φάρμακα για τη θεραπεία του καρκίνου. Κάποια από
αυτά, σε εργαστηριακές μελέτες, σταθεροποιούν ή μειώνουν το μέγεθος του
όγκου ή εμποδίζουν την άρδευσή του με αίμα.

39. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 39
Τέλος, άξιο αναφοράς είναι και το όνομα του Διοσκουρίδη του Πεδάνιου, ο
οποίος ήταν Έλληνας ιατρός, βοτανολόγος και φαρμακοποιός του 1ου
μ.Χ.
αιώνα από τον Ανάζαργο της Κιλικίας. Έγραψε το βιβλίο «Περί ύλης
ιατρικής» το 77 μ.Χ.. Θεωρείται ο μεγαλύτερος φαρμακοποιός της
αρχαιότητας, η επιστημονική προσφορά του οποίου θεωρείται εφάμιλλη με
εκείνη του Θεοφράστου στη Βοτανική. Ο Διοσκουρίδης είχε ιδιαίτερη κλίση
στη μελέτη των φυτών και των βοτάνων από νεαρή ηλικία. Γνώριζε τις
ιδιότητες του μανδραγόρα, τη θεραπευτική αξία και τη χρησιμότητά του για
την προ-νάρκωση και τη νάρκωση. Είχε, επίσης παρατηρήσει και περιγράψει
το φαινόμενο της αλλεργικής καταπληξίας από τη λήψη φαρμακευτικών
ουσιών.
Ο Διοσκουρίδης κατέγραψε περισσότερες από 1000 φαρμακευτικές
ουσίες, η πλειονότητα των οποίων προερχόταν από φυτά. Περιέγραψε επίσης
ουσίες που σήμερα είναι γνωστές ως αντισηπτικά, αντιφλεγμονώδη ή
αντισυλληπτικά. Αντίγραφα του πολύτομου έργου του «Περί ύλης ιατρικής»
βρίσκονταν σε διαρκή κυκλοφορία και χρησιμοποιούνταν στην πράξη από την
περίοδο της ακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Εκτιμάται πως οι μέθοδοι παρατήρησης του Διοσκουρίδη πρόσφεραν
ισχυρές βάσεις για την εξέλιξη της φαρμακολογικής επιστήμης. Πέρα από την
αξία του ως ιατρικό εγχειρίδιο, μεγάλης αξίας θεωρείται και ο πλούτος των
πληροφοριών που παρέχει για τα φυτά και τα βότανα της νοτιοανατολικής
Ευρώπης.

40. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 40
Ο Όρκος του Ιπποκράτη

41. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 41
Πολλά από τα στοιχεία των ειδωλολατρικών θρησκειών του παρελθόντος
επιβίωσαν στο πέρασμα των χρόνων και των αιώνων, ξεπερνώντας ακόμη και
τα εμπόδια των μονοθεϊστικών θρησκειών όπως ο Χριστιανισμός που τα
καταδικάζουν. Τα χρησιμοποιούμενα μαγικά μέσα είναι αναμειγμένα με
στοιχεία της Χριστιανικής θρησκείας, όπως τούτο αποδεικνύεται από
ορισμένα ξόρκια (επωδές), ή μπορεί ακόμη να είναι καθαρά χριστιανικές
ευχές με επένδυση μυστηριακών ενεργειών και συμβόλων.
Τα άτομα τα οποία κάνουν τις μαγικές πράξεις και τους εξορκισμούς για
λογαριασμό άλλων, δεν αποβλέπουν πάντοτε στην πληρωμή. Ωστόσο, δεν
αποκαλύπτουν τον τρόπο ενεργείας τους ούτε τα λόγια ή τις ευχές πού λένε,
από φόβο μήπως χάσουν οι ίδιοι την «μαγική» τους ικανότητα. Τα ξόρκια και
οι μαγικές πράξεις γίνονται συνήθως για τον «εξορκισμό» των κακών
πνευμάτων, για την θεραπεία ανθρώπων και ζώων από ασθένειες, για την
αποτροπή μαγικών ενεργειών προερχομένων από εκείνους πού επιθυμούν το
κακό κάποιου, για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος κάποιου για ορισμένο
πρόσωπο.
Μία από τις γνωστότερες δοξασίες που έχει αντέξει στα χρόνια και την
επιστήμη είναι το ξεμάτιασμα. Υποτίθεται πως γίνεται επηρεασμός τόσο στη
διάθεση αλλά και στην υγεία του ματιασμένου από το θαυμασμό ή τη ζήλεια
κάποιου άλλου. Κάποια άτομα θεωρούνται επιρρεπή στο να ματιάζονται ενώ
κάποια άλλα θεωρούνται επικίνδυνα στο να ματιάζουν.
Ως αποτρεπτικά της βασκανίας θεωρούνται το σκόρδο, το φυλαχτό από
χώμα παρμένο από το άγιο βήμα της εκκλησίας, το κεφάλι οχιάς που
σκοτώθηκε την πρωτομαγιά, το χαϊμαλί από μπλε χάντρες κ. ά. Επειδή δε
Έθιμα, Δοξασίες και Λαογραφικά Στοιχεία

42. 2o Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σελίδα 42
ακόμη και τα καρποφόρα δέντρα και τα χωράφια προσβάλλονται από την
βασκανία, για να τα προφυλάξουν, κρεμούν μέσα σ’ αυτά τον σκελετό του
κεφαλιού κάποιου ζώου, συνήθως του γαϊδάρου. Το μάτιασμα προέρχεται από
διάφορα άτομα, κυρίως όμως από τούς «σμιχτοφρύδηδες» και
παρακολουθείται από γενική αδιαθεσία και πονοκεφάλους. Όταν κάποιος
παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα, καταφεύγει στην ή στον «ειδικό» του
χωριού για το ξεμάτιασμα.
Το ξεμάτιασμα γινόταν και γίνεται με πολλούς τρόπους, ένας από τους
οποίους είναι το λάδι που πέφτει σταγόνα – σταγόνα σε νερό λέγοντας
συγκεκριμένη προσευχή. Αν διαλυόταν το λάδι στο νερό – γεγονός αδύνατο! –
τότε το άτομο που μελετούσαν ήταν ματιασμένο και εκείνη τη στιγμή έφευγε
αυτό το βάρος αφού ολοκλήρωνε τη διαδικασία με το να πιεί νερό σταυρωτά
από το ποτήρι και να νιφτεί με αυτό στο μέτωπο με φορά από κάτω προς τα
επάνω για να φύγει το κακό μάτι. Άλλη μέθοδος ήταν το σταύρωμα: Η
ξεματιάστρα έκανε το σχήμα του σταυρού μπροστά από τον «ασθενή» και
έλεγε συγκεκριμένη προσευχή. Αν χασμουριόταν έντονα εκείνη την ώρα, τότε
ο ασθενής ήταν πολύ ματιασμένος!
Αρκετά γνωστή είναι επίσης η χρήση διαφόρων ορυκτών κρυστάλλων για
τη θεραπεία ή την ανακούφιση από ενοχλήσεις και ασθένειες. Γνωστά ορυκτά
αναλαμβάνουν «θεραπευτική» δράση:
Φεγγαρόπετρα (Moon Stone):
Στην υγεία, θεωρείται πως
ανακουφίζει από πόνους περιόδου
και βοηθά στη γονιμότητα, βοηθά
στην όραση και τις παθήσεις που
σχετίζονται με αυτήν, προσφέρει