2. МАЗМҰНЫ
СОТ АКТІЛЕРІ
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі
қадағалау сот алқасының қаулылары.........................4
СОТ АКТІЛЕРІ
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
қылмыстық істер жөніндегі қадағалау
сот алқасының қаулылары............................................9
ОҚЫРМАНДАР
САУАЛЫ
Сұрақтар мен жауаптар...............................................17
СОТ ПРАКТИКАСЫНА
СІЛТЕМЕ
2
..............................................................................................19
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011

3. СОДЕРЖАНИЕ
СУДЕБНЫЕ АКТЫ
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии
по гражданским и административным делам
Верховного Суда Республики Казахстан.................20
СУДЕБНЫЕ АКТЫ
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии
по уголовным делам Верховного Суда
Республики Казахстан.................................................52
АНАЛИЗ.ТОЛКОВАНИЕ.ВЫВОДЫ
ОБЗОР
Обзор судебной практики разрешения
споров о взыскании задолженности
и об обращении взыскания на залоговое
недвижимое имущества..............................................66
КОММЕНТАРИЙ
Комментарий к нормативному постановлению
Верховного Суда Республики Казахстан №3
от 29 июня 2011 года «О практике
применения уголовного законодательства
по делам о преступлениях, связанных
с нарушением правил дорожного движения и
эксплуатации транспортных средств»..................82
ИСПОЛНИТЕЛЬНОЕ
ПРОИЗВОДСТВО
Вопросы и ответы.........................................................87
УКАЗАТЕЛЬ
СУДЕБНОЙ ПРАКТИКИ
1/2011
...............................................................................................93
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
3

4. ҮЗIНДIЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ
ҚАДАҒАЛАУ СОТ АЛҚАСЫНЫҢ ҚАУЛЫЛАРЫ
Су қоймасының жағалауындағы жер телімін жалға немесе жеке
меншікке беру су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау
жөніндегі уәкілетті органның келісімімен жүзеге асырылуға тиіс
(үзінді)
қаулы № 3гп-542-11
Талапкер – Оңтүстік Қазақстанның Су шаруашылығы жөніндегі мемлекеттік кәсіпорны (бұдан әрі- Мемлекеттік кәсіпорын) Шардара аудандық әкімдігінің,
аудандық жер қатынастары бөлімінің, аудандық әділет басқармасының (бұдан
әрі –Жауапкерлер) жеке кәсіпкер Б.-ға жер телімін беру туралы қаулысын, жер
теліміне жеке меншік құқығын беретін актісін және оларды мемлекеттік тіркеуін
жарамсыз деп тану, Б.-ның жер учаскесіне меншік құқығын заңсыз деп тану туралы талап арызбен сотқа жүгінген. Жеке кәсіпкер Б. Мемлекеттік кәсіпорын мен
оның Шардара аудандық филиалына қарсы сотқа талап арыз берген.
Оңтүстік Қазақстан облысының мамандандырылған ауданаралық
экономикалық сотының 2010 жылғы 5 қарашадағы шешімімен Мемлекеттік
кәсіпорынның талап арызы қанағаттандырусыз қалдырылып, Б.-ның талап арызы
ішінара қанағаттандырылған. Сот Жауапкерлердің қаулысы, актісі негізінде Б.-ға
берілген жер телімін Мемлекеттік кәсіпорын мен оның аудандық филиалының
пайдалануын заңсыз деп танып, оларды жер телімін Б.-ға қайтарып беруге міндеттеген. Б.-ның жер телімінде орналасқан төрт ғимаратты бұзып әкету туралы
талабы қанағаттандырусыз қалдырылған.
Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының апелляциялық және кассациялық
алқалары сот шешімін өзгеріссіз қалдырған.
Мемлекеттік кәсіпорын жоғарыдағы сот актілерімен келіспей, Жоғарғы
Соттың қадағалау сот алқасына өтініш берген.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы азаматтық істің материалдарын зерделеп және АІЖК-нің 398-бабын басшылыққа алып, іс бойынша қабылданған сот
актілерін өзгеріссіз, өтінішті қанағаттандырусыз қалдырды.
Іс құжаттарына қарағанда Шардара ауданы әкімінің қаулысымен Б.-ға Шардара су қоймасы аумағынан демалыс орнын салу үшін 10 гектар (100 000, 0 шаршы
метр) жер телімі 49 жылға жалға берілген.
4
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

5. ҮЗIНДIЛЕР
Әкімнің 2009 жылғы 1 сәуірдегі қаулысымен бұрынғы қаулыға өзгеріс енгізіліп, Б.-ға алғашқыда 49 жылға жалға берілген 10 гектар жер телімінің 1,0 гектар
бөлігі жеке меншік құқығымен сатылып берілген. Осы қаулы негізінде 2009 жылғы
19 тамызда жер телімі мемлекеттік тіркеуден өткізілгені туралы акт берілген.
Қазақстан Республикасы Су кодексінің 116-бабының 1, 2-тармақтары бойынша су объектілерін және су шаруашылығы құрылыстарын санитарлық- гигиеналық,
экологиялық талаптарға сәйкес күйде ұстау, жер үсті суларының ластануын,
қоқыстануы мен сарқылуын болғызбау, сондай-ақ жануарлар мен өсімдіктер
дүниесін сақтау үшін ерекше пайдалану шарттары бар су қорғау аймақтары мен
белдеулері белгіленеді.
Су қорғау аймақтарын, белдеулерін және оларды шаруашылықта пайдалану
тәртібін облыстардың (Астананың, республикалық маңызы бар қаланың) жергілікті атқарушы органдары уәкілетті мемлекеттік органмен келісіп бекітілген жобалау құжаттарының негізінде белгілейді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Су қорғау аймақтары мен белдеулерін белгілеу туралы» Ережесін бекіту туралы 2004 жылғы 16 қаңтардағы №42
қаулысының 5-тармағында осы тәртіп бекітілген.
Шардара ауданының әкімі Б.-ға 2004 және 2009 жылдары жер телімін ұзақ
мерзімге жалға және жеке меншікке берген кезде Шардара су қоймасының
жағалауындағы жер телімдерінде су қорғау аймағы және белдеуі белгіленбегені сотта анықталған. Алайда әкім Б.-ға жер учаскесін пайдалануға берген
кезде қоршаған ортаны қорғау саласындағы аудандық мемлекеттік органның,
санитарлық- эпидемиологиялық қадағалау басқармасының, су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі бассейндік инспекцияның келісімдері
алынған.
Осыған орай, сот Б.-ға жер телімін уақытша өтеулі жалға және жеке меншікке бергенде заң нормалары бұзылмаған деп дұрыс тұжырым жасап, Мемлекеттік
кәсіпорынның талабын қанағаттандырудан бас тартқан. Сондай-ақ Мемлекеттік
кәсіпорынның іс-әрекеттері салдарынан Б.-ның жеке меншігіндегі жер телімін
пайдалану құқығы бұзылғанына байланысты Мемлекеттік кәсіпорынды аталған
жер телімін пайдалануды тоқтатып, оны Б.-ға қайтарып беруге міндеттеген, яғни Б.ның жер телімін қайтарып беру туралы қарсы талабын негізді қанағаттандырған.
Істің мұндай тұрғысында, іс бойынша қабылданған сот актілері өзгеріссіз,
Мемлекеттік органның өтініші қанағаттандырусыз қалдырылуға жатады.
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
5

6. ҮЗIНДIЛЕР
Бюджеттен қайтарылуға жататын қосылған құн салығының асып
кеткен сомасы салық төлеушіге Салық кодексінің 603-бабында
белгіленген тәртіппен қайтарылады
(үзінді)
қаулы № 3гп-530-11
«Сазқұрақ» ЖШС (бұдан әрі - Серіктестік) Атырау қалалық Салық
басқармасын нөлдік ставка бойынша салық салынған айналымға қосылған құн
салығының ( бұдан әрі-ҚҚС) асып кеткен сомасын қайтаруға міндеттеуді сұрап
сотқа талап арыз берген.
Атырау облысы мамандандырылған ауданарылық экономикалық сотының
2010 жылғы 11 тамыздағы шешімімен талап арыз қанағаттандырылып, Салық
басқармасының ҚҚС қайтарудан бас тартуы заңсыз деп танылған. Салық органы
нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымға қосылған құн салығы 85 561
334 теңгені қайтаруға міндеттелген. Іс кассациялық тәртіппен қаралмаған.
Салық басқармасы сот шешімімен келіспей, Жоғарғы Соттың қадағалау сот
алқасына өтініш беріп, іс қарау кезінде материалдық және іс жүргізу құқығы
нормаларының бұзылуына байланысты іске қатысты сот актілерінің күшін жойып,
жаңа шешім қабылдауды сұраған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы іс материалдарын зерттеп,
тараптардың уәждерімен танысып, сот актілерінің күшін жою және істі бірінші
сатыдағы соттың жаңадан қарауына жіберу туралы қаулы қабылдады.
АІЖК-нің 387-бабына сәйкес, материалдық нормалардың немесе іс жүргізу
құқығының елеулі түрде бұзылуы соттың заңды күшіне енген шешімдерін,
үйғарымдарын, қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіз болады.
Аталған істі қараған кезде сот осындай заң бұзушылықтарға жол берген.
2009 жылғы 29 сәуірде Серіктестік 1.04. -31.12. 2008 жыл аралығындағы
нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымға қосылған құн салығының
асып кеткен сомасы - 83 561 334 теңгені қайтару туралы арыз берген.
Салық органы қайтаруға ұсынылған қосылған құн салығы сомасының
дұрыстығын анықтау үшін Серіктестіктің салық құжаттарына тексеру жүргізген.
Тексеру нәтижесі бойынша жасалған актіде қайтарылуға тиіс ҚҚС сомасы
81 822 995 теңгені, қайтарылуға жатпайтын сома 1 738 339 теңгені құраған.
Сот: салық органы АІЖК-нің 65-бабын бұзған, яғни салық төлеушінің талаптарына қарсы дәлел ұсына алмаған. Арыз берушінің ҚҚС қайтару жөніндегі
талабы, орындалуы және оның «Салық және бюджетке төленетін басқа да мін6
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

7. ҮЗIНДIЛЕР
детті төлемдер туралы» (Салық кодексі) Қазақстан Республикасы Заңының 25бабында белгіленген ережелерге сәйкестігі салық органының салықтық тексеру
актісінде расталған. Сол себепті салық органының талапкер көрсеткен ҚҚС сомасын толық қайтармауы заңсыз. Салық органының әрекеттері Салық кодексінің
25-бабының 10-тармағына қайшы келеді деп тұжырым жасаған.
Алайда соттың бұл тұжырымдары Серіктестіктің уәждеріне ғана негізделген,
ал салық органының қарсылығы нақты зерттелмеген. Бұл ретте АІЖК-нің 66бабының 2-бөлігіне сәйкес, сот осы тектес іске қатысты маңызды мән-жайларды
тараптардың талаптары мен қарсылықтары негізінде, тиісті материалдық және іс
жүргізу құқықтарының нормаларын қолдана отырып анықтауға тиіс.
Бюджеттен қайтарылуға жататын қосылған құн салығының асып кеткен
сомасы салық төлеушіге Салық Кодексінің 603-бабында белгіленген тәртіппен
қайтарылады.
Салық кодексінің 25-бабының 10-тармағына орай, салықтық тексеру аяқталған мерзімде ҚҚС-ның белгілі бір сомасына қатысты салық төлеушінің жабдықтаушылармен өзара есептесуінің дұрыстығын растау үшін
жабдықтаушыларды салықтық тексеру туралы салық органының сауалына жауап
берілмесе, бұрынғы сауал бойынша жүргізілген тексеру кезінде анықталған заң
бұзушылықтарды жабдықтаушы жоймаса, ҚҚС-ның осы сомасы қайтарылмайды.
Салық органы жабдықтаушыларды салықтық тексеру нәтижесі бойынша
қайтаруға ұсынылған қосылған құн салығының 1 738 339 теңгесі расталмағанын
көрсетеді. Атап айтқанда, «Иказ» ЖШС, «Казлиния» ЖШС-лары бұрынғы
орналасқан мекен-жайларынан табылмауына орай № 637/1 және 637/10 сауалдары тоқтатылған (ҚҚС сомасы- 453 880 және 447 043 теңге); «Трейд( ЖШС-на
қатысты №637/8 сауалы оның басшысының Қазақстан аумағынан кетіп қалуына
байланысты тоқтатылған (ҚҚС сомасы – 335 141 теңге); «Айт-отель» ЖШСна қатысты сауал (ҚҚС сомасы- 502 275 теңге) есеп беруге тиісті лауазымды
тұлғаның жауап беруге мүмкіндігі болмауына байланысты тоқтатылған.
Сонымен қоса, салық органы салық төлеушінің ҚҚС бойынша қатерлерді
реттеу жүйесін қолдану жөніндегі қызметіне талдау жасаған. Талдау нәтижесінде
3 деңгейде (жабдықтаушының - жабдықтаушысы-салық төлеушінің тікелей
жабдықтаушысы) жалған кәсіпкер деп танылған тұлғалар анықталған.
Осы мән-жайларды ескере отырып, салық органы өзінің салықтық тексеру
актісінде аталған сәйкессіздіктер жойылғанда және сауалдарына толық жауап
алған кезде талап етілген сома қайтарылатынын көрсеткен.
АІЖК-нің 77-бабына сәйкес, кез келген дәлелдеме қатыстылығы, жол беруге болатындығы және нанымдылығы тұрғысынан бағалануға тиіс.
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
7

8. ҮЗIНДIЛЕР
Бұл ретте сот салық органының сауалдарды тоқтату себептерін, осындай сауалдар жіберілгенін дәлелдейтін құжаттарды сұратып алдырмаған. Осылайша, сот
істі дұрыс шешуге маңызы бар мән-жайларды жеткілікті анықтамаған. Іс жүргізу
талаптарын бұлай бұзушылық істі дұрыс шешпеуге әкеліп соқтыруы мүмкін.
Істің мұндай тұрғысында, сот актілерінің күші бұзылып, азаматтық іс бірінші
сатыдағы сотқа жаңадан қарауға жіберілуге жатады.
Істі жаңадан қараған кезде сот аталған кемшіліктерді жойып, тараптар ұсынған
дәлелдерді жан-жақты және объективті түрде зерттеуі керек. Салық органының
шешімдері мен әрекеттерінің қаншалықты заңдылығын мұқият анықтап, істі қарау
нәтижесі бойынша заңды және негізді шешім шығаруы қажет.
8
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

9. ҮЗIНДIЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ
СОТ АЛҚАСЫНЫҢ ҚАУЛЫЛАРЫ
Жеке адамға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтірілмесе және
зиян келтіру қаупін туғызбаса, іс-әрекет немесе әрекетсіздік
қылмыс болып табылмайтынын сот назарға алмаған
(үзінді)
қаулы № 2уп-197-11
Оңтүстік Қазақстан облысы Сарыағаш аудандық №2 сотының 2011 жылғы
01 наурыздағы үкімімен:
О., бұрын сотталмаған,
- ҚК-нің 307-бабының 2-бөлігімен 3 жыл мерзімге құрылыс саласында мемлекеттік лауазымды қызмет атқару құқығынан айыруға, ҚК-нің 314 -бабының 2-бөлігімен 6 айлық кезеңдегі жалақысы мөлшерінде, яғни 417 181 теңге айыппұл салуға,
ҚК-нің 58-бабының 2-бөлігінің негізінде түпкілікті 3 жыл мерзімге құрылыс саласында мемлекеттік лауазымды қызмет атқару құқығынан айыруға сотталған.
Д., бұрын сотталмаған,
- ҚК-нің 314- бабының 1-бөлігімен 6 айлық кезеңдегі жалақысы мөлшерінде,
яғни 218573 теңге айыппұл салуға сотталған;
Ә., бұрын сотталмаған,
- ҚК-нің 176-бабының 3-бөлігінің «б» тармағымен 1 жыл мерзімге құрылыс
саласында қызметпен айналысу құқығынан айыруға, мүлкін тәркілемей 5 жылға
бас бостандығынан айыруға, ҚК-нің 325-бабының 1 -бөлігімен 1 жыл мерзімге
бас бостандығын шектеуге, ҚК-нің 325-бабының 3 -бөлігімен 100 айлық есептік
көрсеткіш мөлшерінде, яғни 151 200 теңге айыппұл салуға, ҚК-нің 58-бабының
3-бөлігіне сәйкес, 1 жыл мерзімге құрылыс саласында қызметпен айналысу
құқығынан айыруға, мүлкін тәркілемей, 5 жылға бас бостандығынан айыруға сотталып, ҚК-нің 63-бабының негізінде тағайындалған жазаны шартты деп есептеп,
1 жыл сынақ мерзімі белгіленген.
Сот үкімімен О. аудандық құрылыс бөлімі мемлекеттік мекемесінің бастығы
қызметін атқарып жүріп, лауазымды адам бола тұра, 320 орындық орта мектебінің
құрылыс жұмыстарын жүргізу барысында мектеп ауласында абаттандыру
жұмыстары мен спорт алаңдарын салу жұмыстарының орындалмауына, сондай-ақ химия, физика пәндері кабинеттерінің құрал-жабдықтарының толығымен
2-1355
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
9

10. ҮЗIНДIЛЕР
орнатылмағанына қарамастан, 27.05.2009 жылы келісім-шарт негізінде мердігер «Үй» ЖШС-нің банкілік төлем құжаты мен орындалған жұмыстардың құны
жөніндегі актілеріне қолын қойып, мемлекеттік мекеменің мөрін басып, мемлекеттік бюджеттен бөлінген 7 286 357 теңгені мердігер «Үй» ЖШС-нің есеп шотына аударып, қызметтік өкілеттігін теріс пайдаланғаны және қызметтік жалғандық
жасағаны үшін кінәлі деп танылған.
Д. аудандық құрылыс бөлімі мемлекеттік мекемесінің жетекші маманы
қызметін атқарып жүріп, қызметтік жалғандық жасаған, яғни ол мемлекеттік
қызметтер атқаруға уәкілетті адам бола тұра, ресми құжаттарға көрінеу жалған
мәліметтерді енгізіп, өзі және басқа ұйымдар үшін пайда мен артықшылық алу
мақсатында 320 орындық орта мектебінің құрылыс жұмыстарын жүргізу барысында мектеп ауласын көріктендіруге қатысты жұмыстардың аяқталмауына, бірнеше пән кабинеттерінің құрал-жабдықтарының толығымен орнатылмағанына
қарамастан, мердігер «Үй» ЖШС-і тарапынан ұсынылған 2009 жылғы қараша
мен желтоқсан айларында орындалған жұмыстарды қабылдау жөніндегі актілерге
қолын қойып, көрінеу жалған мәлімет енгізгені үшін кінәлі деп танылған.
Ә. «Үй» ЖШС-нің директоры қызметін атқарып жүріп, 27.05.2009 жылы
жұмыстарды мемлекеттік сатып алу туралы келісім шарт бойынша орындалуға
тиісті жұмыстар жөніндегі жалған актілерді жасап, қолын қойып, көрінеу жалған
құжаттарды пайдалану арқылы 320 орындық орта мектебінің құрылыс жұмыстарын жүргізу барысында, мектеп ауласын абаттандыру мен спорт алаңдарын салу
жұмыстарын орындамай, сондай-ақ химия, физика пәндері кабинеттерінің құралжабдықтарын толығымен орнатпай, мемлекеттік бюджеттен бөлінген 7 286 357
теңге көлеміндегі қаржыны заңсыз иеленгені, яғни өзіне сеніп тапсырылған бөтен
мүлікті ірі мөлшерде ұрлап, «Сарыағаш ауданының құрылыс бөлімі» мемлекеттік
мекемесіне 7 286 357 теңге көлемінде материалдық залал келтіргені үшін кінәлі
деп танылған.
Оңтүстік Қазақстан облыстық соты апелляциялық сатысының 2011 жылғы
12 сәуір қаулысымен үкім өзгеріссіз қалдырылған.
Сотталған О. сот актілерімен келіспей, Жоғарғы Соттың қадағалау сот
алқасына өтініш беріп, алдын ала және сот тергеуі тек айыптау бағытында
жүргізілгенін, комиссия мүшелерінің құрылысты қабылдап алу туралы
актісінің, кепілхаттың негізінде мектеп құрылысына бөлінген қаржыны «Үй»
ЖШС-нің есеп шотына толық аударып бергенін, мемлекетке ешқандай нұқсан
келтірілмегенін, абаттандыру жұмыстары қыс мерзіміне қалуына байланысты
және мер-дігердің қалған жұмысты толық орындайтыны туралы кепіл хатын
ескере отырып, құжаттарға қол қойғанын, пайда табу мақсаты болмағанын,
атқарылмаған жұмыстар кейін жасалғанын көрсетіп, өзінің іс-әрекетінде
10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

11. ҮЗIНДIЛЕР
қылмыс белгісі болмауына байланысты ақтау үкімін шығаруды, қылмыстық
істі қысқартуды сұраған.
ҚІЖК-нің 467-бабының 12-бөлігіне сәйкес, қадағалау сот сатысында іс
қарау тәртібі бойынша О.-ның өтінішімен бірге басқа сотталғандар Д. мен Ә.-ге
қатысты сот шешімдері де қайта қаралуға жатады.
Қадағалау сот алқасы қылмыстық іс материалдарын қарап, ҚІЖК-нің 467 бабы 6-бөлігінің 3-тармағын басшылыққа алып, сот қаулыларының күшін жойды.
ҚК-нің 9-бабының 2-бөлігінде қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінде
көзделген қайсыбір әрекеттің белгілері формальды түрде бар, бірақ елеулі маңызы
болмаса, жеке адамға, қоғамға немесе мемлекетке зиян келтірмесе және зиян келтіру қаупін туғызбаса, бұл іс-әрекет немесе әрекетсіздік қылмыс болып табылмайды деп көрсетілген.
Алайда, төменгі сатыдағы соттар қылмыстық заңның көрсетілген талаптарын өрескел бұзып, заңсыз және негізсіз сот қаулыларының қабылдануына жол
берген.
Сотталғандар 320 орындық орта мектебінің құрылыс жұмыстарын жүргізу
барысында мердігер «Үй» ЖШС-нің мектеп ауласында абаттандыру және басқа
да жұмыстар табиғат жағдайына байланысты толық орындамағанын, мердігер аталған жұмыстарды толық орындайтыны жөнінде кепілхат бергенін, бірақ жасалған
жұмыстарға қаржы аударылмаса, мектеп үйінің пайдалануға берілмей қалатынын ескеріп, мемлекет қаржысын мердігерге аударғандарын, кейіннен бөлінген
қаражат толық игеріліп, тиісті жұмыстар толық атқарылғанын көрсеткен.
Құрылыс жұмысын қабылдап алған комиссия мүшелері де өз жауаптарында
мектеп ғимаратының құрылысы уақытында аяқталып, мемлекеттік қабылдау барысында кемшіліктер анықталғанын, оның ішінде мектеп ауласын абаттандыру
мен спорт алаңдарын салу жұмыстары орындалмағанын, сондай-ақ химия, физика пәндері кабинеттерінің құрал-жабдықтарының толығымен орнатылмағанын,
бірақ мердігер «Үй» ЖШС-нің орындалмаған жұмыстарды толық аяқтау туралы
кепілхат бергенін, сондықтан мектеп мемлекеттік қабылдаудан өткізілгенін, кейін
қалған жұмыстардың белгіленген уақытта толық орындалғанын, жалпы құрылысқа
бөлінген 7 286 357 теңгенің өз мақсатында игерілгенін көрсеткен.
Қылмыстық іске тіркелген құжаттарға қарағанда, 3.09.2010 жылғы №3436
сот құрылыс - экономикалық сараптаманың қорытындысымен 320 орындық орта
мектептің құрылысы мен құрал жабдықтары бойынша орындалмаған жұмыстардың сомасы 7 286 357 теңгені құраған. Ал 25.10.2010 жылғы №4064 сот құрылысэкономикалық сараптаманың қорытындысында құрылыс жұмыстары жобалық
сметаға сай, 7 286 357 теңге көлемінде толығымен орындалғаны көрсетілген.
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
11

12. ҮЗIНДIЛЕР
Сонымен қатар, сараптамаға сәйкес, мердігер «Үй» ЖШС сметадан тыс
мектеп ауласына дейін асфальт жолды салу үшін 804 471 теңге қаржы жұмсағаны
анықталған.
ҚК-нің 307-бабына сәйкес, мемлекеттік қызмет атқаруға уәкілетті адамның
қызметтік өкілеттігін өзі немесе басқа адамдар немесе ұйымдар үшін пайда мен
артықшышылық алу не басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында кереғар пайдалануы, егер бұл азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын
мүдделерін елеулі түрде бұзуға әкеліп соқса ғана қылмыс болып табылады.
Демек, бұл қылмыстың объективтік жағының міндетті белгісі - ол азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің не қоғамның және
мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерінің елеулі түрде бұзылуы.
Қылмыстық іс бойынша жинақталған дәлелдемелерді саралау сотталған
О. өзінің қызметтік өкілеттігін кереғар пайдаланып, азаматтардың немесе
ұйымдардың заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзды деуге ешқандай
да негіз жоқтығын көрсетеді.
Сонымен бірге Д. қызметтік жалғандық жасады деген сот тұжырымы да
қылмыстық іске тіркелген материалдарға және нақты жағдайға сай емес.
Қылмыстық іске тіркелген дәлелдер мектеп құрылысын «Үй» ЖШС 2009
жылғы желтоқсан айында аяқтап, пайдалануға бергенін, мектепті қабылдап
алушы комиссия мүшелері 17 тармақтан тұратын кемшіліктерді көрсетіп, акт
толтырғандарын және ЖШС осы кемшіліктерді 2010 жылғы көктем айларында
толық түзеуге кепілдік бергенін, осыған орай жұмысты қабылдап алу актілеріне қол қойылып, ЖШС есебіне 7 286 357 теңге аударылғанын және 2010 жылғы
қыркүйек айына дейін актіде көрсетілген кемшіліктердің бәрін ЖШС жойып,
бұған қоса өз есебінен мектеп жанындағы жарты шақырым жолға асфальт төсеп
бергенін толық бекітеді.
Істің мұндай тұрғысында, О. пайдакүнемдік немесе өзге де жеке мүдде үшін
қызмет бабын теріс пайдаланып, қызметтік жалғандық жасаған, ал Д. сотталған
О.-ның нұсқауымен жалған актіге қол қойып қызметтік жалғандық жасаған және
Ә. көрінеу жалған құжатты пайдаланып, өзіне сеніп тапсырылған бөтен мүлікті ірі
мөлшерде заңсыз иеленген деген сот тұжырымы негізсіз. Сондықтан қадағалау
сот алқасы сотталған О., Д. және Ә.-нің әрекеттерінде қылмыс құрамы жоқ деп танып, олар жөніндегі сот қаулылары бұзылып, қылмыстық іс қысқартылуға жатады
деген қорытындыға келді.
12
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

13. ҮЗIНДIЛЕР
Сот кері күші бар қылмыстық заңның шығуына байланысты
сотталғанның жазасын төмендете отырып, жазаны өтеу
колониясының түрін өзгерту жөніндегі мәселені талқыламай
қателік жіберген
(үзінді)
қаулы № 2уп-200-11
Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық сотының 2009 жылғы 24 шілдедегі үкімімен А. ҚК-нің 177-бабы 3-бөлігінің «в» тармағы бойынша 8 жылға
бас бостандығынан айыруға, ҚК-нің 24-бабының 3 –бөлігі, 177-бабы 3-бөлігінің
«в» тармағы бойынша 7 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған. ҚК-нің
58-бабының 3-бөлігіне сәйкес, қылмыстардың жиынтығы бойынша қатаң жазаны одан да қатаң жазаға сіңіру жолымен 8 жылға бас бостандығынан айыруға
сотталған. ҚК-нің 60-бабының 1-бөлігіне сәйкес, бұрынғы үкім бойынша жазасын ішінара қосып, түпкілікті 9 жыл 6 айға бас бостандығынан айыруға сотталған,
жазасын ерекше тәртіптегі түзеу колониясында өтеу тағайындалған. Мүлкі
тәркіленген. ҚК-нің 13-бабы 2-бөлігінің «б» тармағының негізінде сотталғанның
әрекеттерінде қылмыстың қауіпті қайталануы танылған
А. бұрын да сотты болған.
1) 2002 жылғы 20 маусымда ҚК-нің 179-бабы 2-бөлігінің «а, в, г» тармақтары,
55-бабы бойынша 2 жылға бас бостандығынан айыруға сотталып, 2003 жылғы 04
желтоқсанда 5 ай 4 күн мерзімінен бұрын шартты түрде босатылған;
2) 2007 жылғы 27 ақпанда ҚК-нің 178-бабы 2-бөлігінің «б» тармағы бойынша 4 жыл 7 айға бас бостандығынан айыруға сотталып, мүлкі тәркіленген. ҚКнің 13-бабы 2-бөлігінің «б» тармағының негізінде сотталғанның әрекеттерінде
қылмыстың қауіпті қайталануы танылған.
А. бұрын бөтен мүлікті ұрлағаны үшін екі рет сотты бола тұрып, басқа адамдармен топтасып, алдын ала келісіп алаяқтық жасағаны, яғни алдаумен сенімге кіріп, сенімге қиянат жасау арқылы бөтен мүлікті бірнеше рет ұрлағаны үшін
кінәлі деп танылған, сондай-ақ ол басқа адамдармен топтасып, алдын ала келісіп
алаяқтық жасауға оқталғаны үшін айыпталған.
Шығыс Қазақстан облыстық сотының 2009 жылғы 4 қыркүйектегі қаулысымен сот үкімі өзгеріссіз қалдырылған.
Қарағанды облысы Абай аудандық сотының 2010 жылғы 2 қарашадағы
қаулысымен А.-ға қатысты сот үкімі ҚК-нің 5-бабына орай, қолданыстағы
қылмыстық заңға сәйкестендірілген.
Қаулыға апелляциялық тәртіппен шағым берілмеген.
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
13

14. ҮЗIНДIЛЕР
А.-ның қорғаушысы М. Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасына өтініш беріп, Абай аудандық сотының қылмыстық істі қараған
кезде жіберген қатесін түзеуді сұраған, ол ҚК-нің 5-бабында жаңа қылмыстық
заң адам сол үшiн жазасын өтеп жүрген әрекеттiң жазалануын жеңiлдетсе,
тағайындалған жаза жаңадан шығарылған қылмыстық заң санкциясының шегiнде қысқартылуға тиiс делінген, сондықтан бұл қылмыстың қайталануы мен түзеу
мекемесінің түрін өзгертуге және жаза мөлшерін азайтуға негіз болады деп санайды.
Қадағалау сот алқасы қылмыстық істі қарап, ҚІЖК-нің 467-бабы 6-бөлігінің 2-тармағын, 468-бабын басшылыққа ала отырып, А.-ға қатысты сот үкімі мен
сот қаулыларын өзгертті. А.-ның әрекеттерінде қылмыстардың қауіпті қайталануы
бар деп танып, жазасын қатаң тәртіптегі түзеу колониясында өтеуді тағайындады.
Сот актілерін қалған бөліктерінде өзгеріссіз қалдырды.
Сотталған А.-ның қылмыстық әрекеттерді жасағаны бұлжымас дәлелдермен
бекітілген және қорғаушы да өтініште оны дауламайды.
Абай аудандық соты сотталған А.-ға қатысты үкімді «Қазақстан
Республикасының Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу және Азаматтық іс
жүргізу кодекстеріне сот жүйесін жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы
10 желтоқсандағы № 227-IV Заңына сәйкестендіріп, оны:
- 2007 жылғы 27 ақпандағы үкім бойынша ҚК-нің 178-бабының 1-бөлігімен
4 жылға бас бостандығынан айыруға соттап, ҚК-нің 13-бабы 2-бөлігінің «б»
тармағының негізінде сотталғанның әрекеттерінде қылмыстың қауіпті қайталануы бар деп таныған;
- 2009 жылғы 24 маусымдағы үкім бойынша ҚК-нің 177-бабы 2-бөлігінің «а, б»
тармақтарымен 5 жылға бас бостандығынан айыруға, ҚК-нің 24-бабымен, 177-бабы
2-бөлігінің «а, б» тармақтарымен 3 жыл 9 айға бас бостандығынан айыруға, ҚКнің 58-бабының 3-бөлігіне сәйкес, қатаң жазаны одан да қатаң жазаға сіңіру жолымен 5 жылға бас бостандығынан айыруға соттаған. ҚК-нің 60-бабының негізінде бұрынғы үкім бойынша өтелмеген 1 жыл 6 ай жазасын соңғы жазаға ішінара
қосып, түпкілікті 6 жыл 6 айға бас бостандығынан айыруға соттаған, жазасын
ерекше тәртіптегі түзеу колониясында өтеуді тағайындаған. Мүлкін тәркілеген.
Сот А.-ның әрекеттерін ауырлығы орташа қылмыс деп дұрыс дәрежелеген.
Сонымен қатар, сот қылмыстардың қайталануы және жазасын өтейтін түзеу
колониясының түрін өзгерту жөніндегі мәселені талқыламай қателік жіберген.
Соңғы үкім бойынша А. жойылмаған екі соттылығы бола тұра, қасақана
ауырлығы орташа қылмыстар, қасақана ауыр және ауырлығы орташа қылмыс
жасағаны үшін сотталған. Сондай-ақ ҚК-нің 13-бабы 2-бөлігінің «б» тармағының
негізінде сотталғанның әрекеттерінде қылмыстың қауіпті қайталануы танылған.
Сондықтан сотталғанға жазасын қатаң тәртіптегі түзеу колониясында өтеуді
тағайындау керек.
14
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

15. ҮЗIНДIЛЕР
Сот ҚК-нің 52-бабының талаптарына сәйкес,
қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесін,
қылмыстық жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын
мән-жайларды ескеріп дұрыс жаза тағайындаған
(үзінді)
қаулы №2у-1209-2011
Қарағанды облысының қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған
ауданаралық сотының 2010 жылғы 29 қыркүйектегі үкімімен:
А., бұрын сотталмаған,
- ҚК-нің 126-бабының 2-бөлігінің «а» тармағымен, 120-бабының 3-бөлігінің
«б» тармағымен, ҚК-нің 58-бабының 3-бөлігінің негізінде түпкілікті 8 жылға бас
бостандығынан айыруға, жазаны түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге
сотталған.
Сот үкімімен А. адамдар тобымен алдын ала сөз байласып, нәпсіқұмарлығын
қанағаттандыру мақсатында жәбірленуші Ж.-ны бас бостандығынан заңсыз айырып, күш қолданып, соңғының еркінен тыс жыныстық қатынас жасап зорлағаны
үшін кінәлі деп танылған.
Қарағанды облыстық сотының апелляциялық сот алқасының қаулысымен
сотталған А.-ға қатысты үкім өзгертілген. А. ҚК-нің 126-бабы 2-бөлігінің «а»
тармағы бойынша әрекетінде қылмыс құрамының болмауына байланысты
ақталған. ҚК-нің 120-бабы 3-бөлігінің «б» тармағы бойынша оның әрекеті
ҚК-нің 120-бабы 2-бөлігінің «а» тармағына қайта сараланып, 5 жыл 2 айға бас
бостандығынан айыру жазасы тағайындалған. Үкімнің қалған бөлігі өзгеріссіз
қалдырылған.
Қарағанды облыстық сотының апелляциялық сот алқасының қосымша
қаулысымен А.-ға жазаны түзеу колониясының жалпы режимінде өтеу белгіленген.
Сотталған А. сот актілерімен келіспей, Жоғарғы Соттың қадағалау сот
алқасына өтініш беріп, алдын ала тергеу кезінде полиция қызметкерлерінің қысым
көрсетуінің нәтижесінде жасамаған қылмысты мойнына алуға мәжбүр болғанын,
полиция қызметкерлері тарапынан арандату әрекеттері болғанын, сот істі біржақты, айыптау бағытында қарап, алдын ала тергеуде жіберілген заң бұзушылықтарды
егжей-тегжейлі тексермегенін көрсетіп, үкімді бұзып, өзін ақтауды сұраған.
Өтініште көрсетілген уәждерді талқылап, қылмыстық істің құжаттарын
зерттеп, қадағалау сот алқасы қадағалау өндірісін қозғауға ҚІЖК-нің 459-бабында көрсетілген негіздер жоқ деген тұжырымға келді.
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
15

16. ҮЗIНДIЛЕР
Сотталған А.-ның үкімде көрсетілген қылмыстық әрекетті жасағаны
жәбірленушінің, куәлардың жауаптарымен, беттестіру хаттамаларымен, сотдәрігерлік сараптамасының қорытындысымен, сондай-ақ іске тіркелген басқа да
құжаттармен дәлелденіп, бекітілген.
Іс бойынша сот тергеуі жан-жақты, қылмыстық іс жүргізу заңының талаптарына сай жүргізіліп, қылмыстық заң дұрыс қолданылған.
Жәбірленуші Ж. сотта берген жауабында А.-ның осы іс бойынша сотталғандар Ш., С.-мен бірігіп, өзіне күш қолданып, еркінен тыс зорлағандарын көрсеткен.
Сонымен қатар, Шет аудандық сотының үкімімен осы қылмыс үшін сотталған
С. жәбірленушіні А.-мен бірге зорлағандарын көрсетіп бекіткен.
Сонымен қатар, А. алдын ала тергеу кезінде полиция қызметкерлерінің
қысым көрсеткендері туралы ешбір органға шағым келтірмеген және жауапкершіліктен қашу мақсатында тергеу органдарынан бой тасалап жүрген, сонымен
қатар алдын ала тергеуде қорғаушының қатысуымен қандай бір тергеу амалдарын жүргізуден бас тартқан.
Бірінші және апелляциялық сатыдағы соттар істің мән-жайын нақты анықтап,
сотталған А.-ның әрекеттеріне тиісті құқықтық баға берген.
Сот ҚК-нің 52-бабының талаптарына сай, жаза тағайындаудың жалпы негіздерін басшылыққа алып, қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік дәрежесін,
қылмыстық жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды ескеріп, қылмыстық бапта көрсетілген ең төменгі жазаны тағайындаған.
16
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

17. О Қ Ы Р М А Н Д А Р С А УА Л Ы
СҰРАҚТАР мен ЖАУАПТАР
Қазір соттарда алқабилердің қатысуымен іс қарайды деп естиміз.
Алқабилер шешім шығаруға қатыса ма? Әлде тек кеңесші міндетін атқара ма?
Қазақстанда алқабилер институтын енгізу 2006 жылғы 16 қаңтарда
«Алқабилер туралы» Қазақстан Республикасының Заңын қабылдаудан басталды.
Бұл заң 2007 жылғы 1 қаңтардан бастап заңды күшіне енді.
Алқабилер соты – сот жүйесіндегі демократиялық институттардың бірі,
өйткені халық сот төрелігін жүзеге асыруға тікелей қатысады. Алқаби - соттың
қылмыстық iстi заңда белгiленген тәртiппен қарауына қатысуға шақырылған
және ант қабылдаған Қазақстан Республикасының азаматы. Жасы 25-ке толған,
алқабиге кандидаттар тізіміне енгізілген Қазақстан азаматы алқаби бола алады.
Алқабилер соты қылмыстық жауаптылыққа тартылған тұлғалардың кінәлілігін, жаза тағайындау мөлшерін қарап шешеді. Алқабилердің қатысуымен іс
қарайтын сот құрамы екі кәсіби судья және тоғыз алқабиден тұрады. Үкімді
алқабилер және судьялар бірлесіп шығарады. Алқабилер құрамын сот кездейсоқ
таңдау әдісімен электронды технологияны пайдалану арқылы анықтайды.
Алқабиге кандидаттардың тізімдерін жергілікті атқарушы органдар жыл сайын жаңартып отырады.
Менің туысқанымның қылмыстық ісіне қатысты сот сараптама тағайындап, істі қарауды кейінге қалдырды. Бірінші жолы сарапшы
қорытынды беру мүмкін емес деп хабарлама беріпті. Енді судья қайталама
сараптама тағайындаймыз дейді. Қорытынды беру мүмкін емес дегенді қалай
түсінуге болады? Ал қайталама сараптаманы не үшін жасайды?
1. «Қазақстан Республикасындағы сот-сараптама қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 20 қаңтардағы Заңының 32-бабына
сәйкес, қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарлама келесі жағдайларда
беріледі:
- Егер сот сарапшысы (сарапшылар) зерттеу жүргiзiлгенге дейiн оның алдына қойылған мәселелер өзiнiң арнаулы ғылыми бiлiмiнiң шегiнен тыс екенiне не
оған ұсынылған материалдар қорытынды беру үшiн жарамсыз немесе жеткiлiксiз екенiне және орнын толықтыру мүмкiн еместiгiне не ғылымның және сараптама практикасының жағдайы қойылған мәселелерге жауап қайтаруға мүмкiндiк
бермейтiнiне көз жеткiзетiн болса, ол қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы дәлелдi хабарлама жасайды және оны өз қол қоюымен және жеке мөрiмен
куәландырады. Сот сараптамасы органы сот сараптамасын жүргiзген жағдайда
сот сарапшысының (сарапшылардың) қолы көрсетiлген органның мөрiмен
куәландырылады.
-Қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарламада: оның ресiмделген күнi, сот сараптамасын жүргiзудiң мерзiмдерi және орны; сот сараптамасын жүргiзудiң негiздерi; сот сараптамасын тағайындаған орган (адам) туралы
мәлiметтер; сот сараптамасын жүргiзу тапсырылған сот сараптамасының органы
туралы және (немесе) сот сарапшысы (сарапшылар) туралы мәлiметтер (тегi, аты,
әкесiнiң аты, бiлiмi, сарапшылық мамандығы, мамандығы бойынша жұмыс ста3-1355
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
17

18. О Қ Ы Р М А Н Д А Р С А УА Л Ы
жы, ғылыми дәрежесi және ғылыми атағы, атқаратын қызметi); көрiнеу жалған
қорытынды бергенi үшiн қылмыстық жауаптылық туралы өзiнiң ескертiлгенi
жөнiнде сот сарапшысының (сарапшылардың) қол қоюымен куәландырылған белгi; сот сарапшысының (сарапшылардың) шешуiне қойылған мәселелер; зерттеу
объектiлерi; сот сарапшысының (сарапшылардың) алдына қойылған мәселелерге
жауап қайтарудың мүмкiн еместiгiнiң негiздемесi көрсетiлуге тиiс.
- Қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарламаның құрылымын
және мазмұнын Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгi және Қазақстан
Республикасының денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органы айқындайы.
- Егер сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыда, ұйғарымда көрсетiлген
бiр мәселелер бойынша сот сарапшысы қорытынды берсе, ал басқалары бойынша қорытынды берудiң мүмкiн еместiгi туралы хабарлама жасау үшiн негiздер бар
болса, ол бiрыңғай құжатты – сот сарапшысының қорытындысын жасайды.
2. «Қазақстан Республикасындағы сот-сараптама қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 20 қаңтардағы Заңының 30-бабының
2-тармағына сәйкес, сот сарапшысының алдыңғы қорытындысы жеткiлiктi түрде
негiзделмеген немесе оның қорытындылары күмән туғызған не сот сараптамасын
тағайын-дау және жүргiзу туралы iс жүргiзу нормалары елеулi түрде бұзылған
жағдайларда, сол объектiлердi зерттеу және сол мәселелердi шешу үшiн қайталама
сот сараптамасы тағайындалады.
- Қайталама сот сараптамасын тағайындау туралы қаулыда, ұйғарымда
алдыңғы сот сараптамасының нәтижелерiмен келiспеудiң дәлелдерi келтiрiлуге
тиiс.
- Қайталама сот сараптамасын жүргiзу сот сарапшыларының комиссиясына
тапсырылады. Алдыңғы сот сараптамасын жүргiзген сот сарапшылары қайталама
сот сараптамасын жүргiзу кезiнде қатысуы және комиссияға түсiндiрмелер беруi мүмкiн, алайда, олар сараптамалық зерттеуге және қорытынды жасауға
қатыспайды.
- Қайталама сот сараптамасын жүргiзудi тапсыру кезiнде сот сарапшысына
алдыңғы сот сараптамаларының қорытындылары ұсынылуға тиiс.
- Егер екiншi немесе кезектегi келесi сот сараптамасы бiрнеше негiздер бойынша тағайындалып, олардың бiрi – қосымша сот сараптамасына, ал басқалары
қайталама сот сараптамасына жататын болса, мұндай сот сараптамасы қайталама
сараптаманың ережелерi бойынша жүргiзiледi.
Мені жұмыс беруші жұмыстан босатты. Жұмыстан заңсыз босатылғаным жөнінде неше күн ішінде сотқа жүгіне аламын?
Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 172- бабына сәйкес, жеке еңбек
дауларын қарау жөнінде тиісті органға жүгіну үшін мынадай мерзімдер белгіленеді:
- жұмысқа қайта алу туралы даулар бойынша - жұмыс берушінің еңбек шартын бұзу туралы актісінің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш ай;
- басқа еңбек даулары бойынша - қызметкер немесе жұмыс беруші өз
құқығының бұзылғаны туралы білген немесе білуге тиісті күннен бастап бір жыл.
18
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

19. С I ЛТ Е М Е
СОТ ПРАКТИКАСЫНА СІЛТЕМЕ
(қыркүйек, 2011 жыл)
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
4- бет
Су қоймасының жағалауындағы жер телімін
жалға немесе жеке меншікке беру су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі
уәкілетті органның келісімімен жүзеге асырылуға
тиіс
(үзінді)
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
6- бет
Бюджеттен қайтарылуға жататын қосылған құн
салығының асып кеткен сомасы салық төлеушіге
Салық кодексінің 603-бабында белгіленген
тәртіппен қайтарылады
(үзінді)
Жеке адамға, қоғамға немесе мемлекетке зиян
170.000.000
келтірілмесе және зиян келтіру қаупін туғызбаса,
180.000.000
іс-әрекет немесе әрекетсіздік қылмыс болып та190.000.000
Қазақстан Республикасы Жоғарғы былмайтынын сот назарға алмаған
Сотының қылмыстық істер жөніндегі (үзінді)
қадағалау сот алқасы
9- бет
Сот кері күші бар қылмыстық заңның шығуына
170.000.000
байланысты сотталғанның жазасын төмендете
180.000.000
отырып, жазаны өтеу колониясының түрін
190.000.000
Қазақстан Республикасы Жоғарғы өзгерту жөніндегі мәселені талқыламай қателік
Сотының қылмыстық істер жөніндегі жіберген
(үзінді)
қадағалау сот алқасы
13- бет
Сот ҚК-нің 52-бабының талаптарына сәйкес,
170.000.000
қылмыстың сипаты мен қоғамға қауіптілік
180.000.000
дәрежесін,
қылмыстық
жауаптылықты
190.000.000
Қазақстан Республикасы Жоғарғы жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды
Сотының қылмыстық істер жөніндегі ескеріп дұрыс жаза тағайындаған
(үзінді)
қадағалау сот алқасы
15- бет
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
19

20. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
ПОСТАНОВЛЕНИЯ НАДЗОРНОЙ СУДЕБНОЙ КОЛЛЕГИИ
ПО ГРАЖДАНСКИМ И АДМИНИСТРАТИВНЫМ ДЕЛАМ
ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Предусмотренные дополнениями к договору на недропользование
льготы в области налогообложения имеют юридическую силу только в
том случае, если эти дополнения подписаны надлежащими сторонами и
зарегистрированы в установленном законом порядке
(извлечение)
постановление № 3гп-423-11
ТОО СП «Куатамлонмунай» (далее - Товарищество) обжаловало уведомление Департамента таможенного контроля по Кызылординской области (далее
– Департамент) от 26 мая 2010 года о начислении импортной таможенной пошлины в сумме 361 034 517 тенге и пени в сумме 293 787 176 тенге, НДС в сумме
466 576 722 тенге и пени в сумме 416 950 422 тенге на импорт товара на территорию Республики Казахстан, НДС в сумме 65 776 370 тенге и пени в сумме 63 862
818 тенге на импорт товара на территорию Республики Казахстан из Российской
Федерации, направленного Департаментом на основании акта камеральной таможенной проверки от 24 мая 2010 года.
В обоснование заявления указано, что Товарищество создано на основании
договора от 19 июня 1994 года, заключенного между Холдинг-компанией «Куат»
и компанией «Амлон Трейдинг Лимитед». Договор постановлением Кабинета
Министров Республики Казахстан от 6 сентября 1994 года № 998 «О совместном предприятии «Куатамлонмунай» одобрен, прошел 4 ноября 1994 года регистрацию в Министерстве геологии и охраны недр Республики Казахстан.
Дополнением № 1 от 28 августа 1994 года к пункту 14.2 статьи 14 Договора
предусмотрено, что Товарищество освобождается от обложения пошлинами, налогами и сборами в Республике Казахстан на ввозимые в Республику Казахстан
любых судов, в том числе воздушных, транспортных средств, машин, оборудования, установок, запасных частей, изделий, услуг и иных материалов и вывозимых
из нее предприятием или любым иным лицом с целью использования в деятельности, либо персоналом предприятия или подрядчиков, а также гарантирует отсутствие каких-либо количественных ограничений на их ввоз и вывоз».
Товарищество не платило за оспариваемый период ввозные таможенные
пошлины и НДС на импортируемый товар.
20
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

21. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Решением специализированного межрайонного экономического суда города Кызылорды от 29 сентября 2010 года уведомление Департамента от 26 мая
2010 года признано незаконным и отменено. С Департамента в пользу Товарищества взыскано в возврат государственной пошлины 7 065 тенге.
Постановлением апелляционной судебной коллегии от 15 декабря 2010 года
и постановлением кассационной судебной коллегии Кызылординского областного суда от 27 января 2011 года решение суда от 29 сентября 2010 года оставлено
без изменения.
Надзорная судебная коллегия по гражданским и административным делам
Верховного Суда Республики Казахстан указанные судебные акты местных и других судов отменила, вынесла новое процессуальное решение об оставлении заявления Товарищества без удовлетворения, указав следующее.
В соответствии со статьями 221 и 365 ГПК суд при рассмотрении дела обязан установить и правильно применить к возникшему спорному правоотношению нормы материального закона. Неправильное применение или толкование
подлежащих применению норм материального закона в соответствии с подпунктом 5) части 4 статьи 398 ГПК является основанием к отмене вынесенных по делу
судебных актов и вынесении нового решения.
При рассмотрении дела местные суды исходили из того, что Договор и Дополнение № 1 к нему имеют юридическую силу, поскольку приложены к постановлению Кабинета Министров Республики Казахстан от 6 сентября 1994 года
№ 998 и что законодательством предусмотрена возможность включения в контракты на недропользование положений о налоговых льготах и таможенных платежах.
Между тем, постановлением Кабинета Министров Республики Казахстан
был одобрен текст основного договора, без учета внесенных в него Дополнением
№ 1 изменений.
Вопреки положениям пункта 1 статьи 155 и пункта 1 статьи 402 ГК Дополнение № 1 не утверждено и не зарегистрировано в том же порядке, что и Договор.
Местные суды не учли, что согласно статье 14 Кодекса «О недрах и переработке минерального сырья» (далее - Кодекс) право предоставления недр для
добычи и переработки минерального сырья принадлежит Правительству Республики Казахстан. Подпись заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан
подтвердило участие государства как одной из сторон Договора. Однако Дополнение № 1 представителем Правительства Республики Казахстан не подписано.
Кроме того, по пункту 26.1 Договора, поправки к нему имеют силу только
при оформлении в письменном виде с подписанием всеми участниками, следовательно, все последующие изменения и дополнения должны были быть подписаны
Правительством Республики Казахстан
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
21

22. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
В силу статьи 392 ГК при рассмотрении дела суд обязан толковать условия
договора в соответствии с буквальным содержанием в нем слов и выражений.
Согласно пункту 14.2 статьи 14 Договора один из учредителей ТОО – Холдинг-компания «Куат» обеспечивает освобождение от обложения пошлинами,
налогами и сборами. Согласно Дополнению № 1 предусмотрено, что ТОО освобождается от обложения пошлинами, налогами и сборами.
Условия Договора и Дополнения № 1 к нему по буквальному содержанию
слов и выражений различаются.
Дополнение № 1 к Договору заключено учредителями ТОО, без участия Кабинета Министров Республики Казахстан.
Стороны Договора и стороны Дополнения № 1 к Договору не совпадают.
При рассмотрении дела местные суды пришли к выводу о том, что уплата
НДС с оборота по импорту введена Указом Президента Республики Казахстан
«О налогах и других обязательных платежах в бюджет» от 24 апреля 1995 года
№2225. До этого времени согласно статьям 3 и 4 Закона «О налоге на добавленную стоимость» от 24 декабря 1991 года объектом обложения НДС был только оборот по реализации на территории Республики Казахстан товаров, работ и
услуг.
Однако суд не учел, что Договором не регулировался вопрос об уплате или
освобождении от уплаты НДС на импорт. При таком положении ТОО обязано
были исполнять налоговое обязательство по соответствующим видам налогов согласно действующему законодательству.
При рассмотрении дела местные суды исходили из того, что пунктом 3 Указа
Президента Республики Казахстан «О нефтяных операциях» и пунктом 3 статьи
14 Кодекса предусмотрена возможность включения в контракты с пользователями недр положений о налоговых льготах.
Однако действовавшее на день заключения Договора законодательство не
предусматривало стабильность налогового режима по контрактам на недропользование.
Действовавший на момент заключения договора Закон «О налоговой системе» (далее - Закон) гарантировал стабильность налоговых отношений, при этом
Законы, порождающие, изменяющие и прекращающие налоговые отношения,
аналогичные решения местных Советов народных депутатов должны быть приняты и опубликованы не позднее, чем за три месяца до вступления в силу. Законом действительно предусматривалось предоставление каких-либо льгот, но только в рамках законодательства Республики Казахстан. Предоставление налоговых
льгот на основании договора не предусматривалось.
Пункт 2 статьи 8 Закона, в силу которого освобождение от какого-либо налога, уменьшение налоговой ставки или предоставление налоговой льготы может
22
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

23. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
производиться только в порядке уточнения законодательных актов или решений
местных Советов народных депутатов по местным налогам и сборам. При этом
Закон прямо запрещает предоставление налоговых льгот, носящих индивидуальный характер.
Кроме того, Законом «О таможенном тарифе и пошлине» также определено,
что освобождение и снижение уровня таможенного обложения устанавливается
законодательными актами.
Таким образом, исходя из положений вышеуказанных норм Законов, которые являлись специальными нормами по отношению к нормам Указа Президента Республики Казахстан «О нефтяных операциях» и Кодекса, можно сделать
вывод, что условия Договора могут содержать льготы, но только такие, которые
предусмотрены законодательными актами, действовавшие на момент его заключения. При этом Договор должен соответствовать обязательным для сторон правилам, установленным законодательством (императивным нормам), действующим на момент его заключения. Это означает, что если договором установлены
правила иные, чем императивными нормами законодательства, такие правила не
могут применяться.
При указанных обстоятельствах пункт 14.2. Договора о создании ТОО не
подлежит применению, поскольку его содержание не соответствует обязательным для сторон правилам, установленным законодательством.
При рассмотрении дела местные суды не приняли во внимание и следующие
положения законодательства.
Согласно пункту 3 Указа Президента Республики Казахстан «О нефтяных
операциях», контрактер в соответствии с условиями контракта уплачивает другие налоги и платежи, предусмотренные законодательством Республики Казахстан, перечень которых определяется по соглашению сторон в контракте. А перечень налогов, которые находят применение для ТОО, изложен в приложении №3.
Эти положения означают, что ТОО обязано уплатить НДС на импорт товара в
Республику Казахстан.
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
23

24. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Неисследованность судом обстоятельств, имеющих
правовое значение, и неправильное применение норм
материального закона, является основанием к отмене
судебных актов
(извлечение)
постановление № 3гп-444-11
АО «Казкоммерцбанк» предъявило иск к Н. о досрочном взыскании предмета займа в сумме 32 706 230,43 тенге и обращении взыскания на предмет залога
(квартира в жилом доме и земельный участок), предоставленного И.
Иск обоснован тем, что Н. согласно договора банковского займа от 06 марта 2007 года предоставлен заем с условием его возврата путем ежемесячных
периодических платежей согласно графику. Исполнение обязательства по возврату предмета займа обеспечено залогом. Поскольку обязательство по возврату
предмета займа надлежащим образом не исполняется, то следует обратить взыскание на предмет залога.
Н. и И. предъявили встречный иск, в котором заявили требование о пролонгазии просроченной задолженности до конца срока исполнения денежного
обязательства. Также просили освободить от уплаты пени и штрафа, предусмотренной договором банковского займа.
Решением суда Алматинского района города Астаны от 14 октября 2010
года с Н. в пользу АО «Казкоммерцбанк» взыскана задолженность в сумме 32
363 831 тенге. Обращено взыскание на предмет залога, его начальная продажная
цена определена в сумме 29 992 099 тенге.
В удовлетворении встречного иска Н. и И. отказано.
Постановлением апелляционной судебной коллегии суда города Астаны от
12 января 2011 года решение суда первой инстанции оставлено без изменения
Постановлением надзорной судебной коллегией по гражданским и административным делам Верховного Суда Республики Казахстан указанные выше
судебные акты местных судов отменены, а дело направлено на новое рассмотрение по следующим основаниям.
Как видно из материалов дела, спор между сторонами возник из ненадлежащего исполнения заемщиком Н. обязательства по возврату предмета займа в
соответствии с графиком периодических платежей.
Суды при рассмотрении дела руководствовались положениями статей 277,
317, 722 ГК, которыми предусмотрен порядок исполнения денежного обязательства,
24
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

25. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
правовые последствия ненадлежащего исполнения такого обязательства, а также
общие основания обращения взыскания на заложенное имущество.
Однако местные суда при рассмотрении дела не исследовали обстоятельства,
имеющие правовое значение, и не установили нормы материального закона, подлежащие применению.
Пунктом 3 статьи 722 ГК предусмотрена возможность досрочного взыскания всей оставшейся суммы предмета займа и предусмотренного договором
вознаграждения за пользование предметом займа, если заемщик нарушает сроки возврата очередной части предмета займа. При этом данной нормой закона
не предусмотрена возможность обращения взыскания на предмет залога, а также
взыскание иных видов платежей, кроме основного долга и вознаграждения.
Основания досрочного исполнения обязательства, обеспеченного залогом,
и обращения взыскания на заложенное имущество предусмотрены статьей 321
ГПК.
Однако судом не исследованы обстоятельства, позволяющие одновременно
взыскивать всю сумму займа с обращением взыскания на предмет залога.
Неисследованность судами обстоятельств, имеющих правовое значение,
привело к неправильному разрешению спора, ибо по смыслу статьи 321 ГК при
отсутствии перечисленных данной статьей случаев банк может обратиться в суд
с требованием о взыскании с заемщика имеющейся на момент обращения фактической задолженности.
Суды по настоящему делу исходили лишь из того, что заемщиком Н. нарушен график ежемесячных платежей по договору банковского займа. При этом без
внимания оставлены ее доводы, что первые три года она надлежащим образом исполняла свое обязательство, а впоследствии по семейным обстоятельствам ежемесячные платежи стала производить в меньшем размере, а не прекратила полностью.
4-1355
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
25

26. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Имущество, которое выбыло из владения собственника
иным путем помимо его воли, подлежит истребованию и
у добросовестного приобретателя
(извлечение)
постановление № 3гп-462-11
Х. предъявила иск о признании недействительным договор купли-продажи
квартиры в городе Алматы (далее – спорная квартира) от 11 сентября 2009 года,
заключенного между О. и Ц., и о выселении Ц. из спорной квартиры.
Иск мотивирован тем, что спорная квартира являлась предметом судебного
разбирательства по предъявленному к ней (Х.) иску О. о признании действительным договора купли-продажи от 25 декабря 2005 года, о ее выселении и вселении О.
Решением суда Медеуского района города Алматы от 28 марта 2008 года,
оставленным без изменения постановлением коллегии по гражданским делам Алматинского городского суда от 05 июня 2008 года, иск О. оставлен без удовлетворения.
Постановлением надзорной судебной коллегии Алматинского городского
суда от 22 июля 2008 года названные судебные акты отменены с принятием нового решения об удовлетворении иска О. Постановлением надзорной судебной
коллегии Верховного Суда Республики Казахстан от 16 сентября 2009 года
последний судебный акт отменен с оставлением в силе решения суда первой инстанции.
В исковом заявлении Х-а указала, что спорная квартира выбыла из ее владения помимо ее воли вследствие незаконного судебного акта. Оспариваемая сделка
от 11 сентября 2009 года в отношении спорной квартиры, на которую постановлением надзорной коллегии Верховного Суда от 16 сентября 2009 года восстановлено право собственности, подлежит признанию недействительной.
В свою очередь Ц. предъявил встречный иск о признании его добросовестным приобретателем.
Решением суда Медеуского района города Алматы от 28 января 2010 года
договор купли-продажи от 11 сентября 2009 года, заключенный между О. и Ц.,
признан недействительным с выселением Ц. из спорной квартиры.
Постановлением апелляционной судебной коллегии Алматинского городского суда от 17 марта 2010 года решение суда первой инстанции оставлено без
изменения.
Постановлением кассационной судебной коллегии Алматинского городского суда от 13 мая 2010 года постановление суда апелляционной инстанции оставлено без изменения.
26
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
9/2011

27. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
В ходатайстве о возбуждении надзорного производства представитель
ответчика Ц. просила отменить состоявшиеся судебные акты с принятием нового решения об отказе в иске Х. и удовлетворении встречного иска о признании Ц.
добросовестным приобретателем. Ходатайство мотивировано тем, что местные
суды неправильно применили нормы материального закона.
Надзорная судебная коллегия по гражданским и административным делам
Верховного Суда Республики Казахстан при рассмотрении дела пришла к выводу о том, что правовых оснований для пересмотра в порядке судебного надзора
обжалованных судебных актов местных судов не имеется по следующим основаниям.
Из материалов дела видно, что право собственности Х. на спорное жилое
помещение восстановлено постановлением надзорной судебной коллегии Верховного Суда Республики Казахстан от 16 сентября 2009 года, которым отменено постановление надзорной коллегии Алматинского городского суда от 22 июля
2008 года.
Данный судебный акт в силу статьи 71 ГПК является преюдициальным фактом в части права собственности Х. на спорное жилое помещение и его выбытие
из владения помимо воли собственника.
Из материалов дела также видно, что О. произведено отчуждение спорного
имущества Ц. по возмездной сделке от 11 сентября 2009 года, в период рассмотрения дела судом.
В соответствии с пунктом 1 статьи 261 ГК имущество, приобретенное по
возмездной сделке у лица, которое не имело право его отчуждать, о чем приобретатель не знал и не должен был знать, то собственник вправе истребовать это имущество от приобретателя лишь в случае, когда имущество, в частности, выбыло из
владения собственника помимо его воли.
Местными судами сделан правомерный вывод о том, что имело место выбытие спорной квартиры из законного владения истицы Х. иным путем помимо его
воли, в частности, в результате незаконного присуждения надзорной коллегией
Алматинского городского суда от 22 июля 2008 года спорной квартиры ответчику О.
9/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
27