4. “ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ЖОҒАРЫ СОТ КЕҢЕСI ТУРАЛЫ” ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢЫНА ӨЗГЕРIСТЕР МЕН
ТОЛЫҚТЫРУЛАР ЕНГIЗУ ТУРАЛЫ
Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 29 желтоқсандағы
№ 376-IV Заңы
“Егемен Қазақстан” 2011 жылғы 14 қаңтардағы № 9-10 (26412);
“Казахстанская правда” от 13.01.2011 г., № 9-10 (26430-26431)
1-бап. «Қазақстан Республикасының Жоғары Сот Кеңесi туралы» 2008 жылғы 17
қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңына (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң
Жаршысы, 2008 ж., № 20, 80-құжат) мынадай өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлсiн:
1) 2-баптың 1-тармағы мынадай мазмұндағы 6-1) тармақшамен толықтырылсын:
«6-1) Жоғарғы Сот Төрағасының ұсынуы бойынша Жоғарғы Соттың, жергiлiктi
және басқа да соттардың қызметiн ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық
қамтамасыз ету жөнiндегi уәкiлеттi органның басшысы қызметiне кандидатты тағайындауға
және оны қызметтен босатуға келiсiм беру туралы мәселенi заңнамада белгiленген тәртiппен
қарайды;
2) 10-баптың 5-тармағы мынадай редакцияда жазылсын:
«5. Комиссияның қызметiн қамтамасыз етудi Кеңес аппараты мен Жоғарғы Соттың,
жергiлiктi және басқа да соттардың қызметiн ұйымдастырушылық және материалдықтехникалық қамтамасыз ету жөнiндегi уәкiлеттi орган жүзеге асырады.»;
3) 14-бап мынадай редакцияда жазылсын:
«14-бап. Судья қызметiне конкурс
1. Кеңестiң жергiлiктi және басқа да соттың судьясы қызметiне тағайындау туралы
ұсынымы конкурстық қараудың нәтижелерi бойынша берiледi.
2. Жоғарғы Соттың, жергiлiктi және басқа да соттардың қызметiн ұйымдастырушылық
және материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөнiндегi уәкiлеттi органның судья
қызметiне бос орынның ашылғаны туралы ұсынысы Кеңестiң конкурсты өткiзуi үшiн негiз
болып табылады.
3. Судьяның бос орнына орналасуға кандидатураларды iрiктеу жөнiндегi конкурстың
өткiзiлетiн мерзiмi мен орны туралы хабарламаны Жоғарғы Соттың, жергiлiктi және басқа
да соттардың қызметiн ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз
ету жөнiндегi уәкiлеттi орган республикалық бұқаралық ақпарат құралдарының ресми басылымдарында конкурсқа дейiн кемiнде бiр ай бұрын қазақ және орыс тiлдерiнде жариялайды.»;
4
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
5. 4) 15-баптың 3-тармағындағы «және заң мамандығы бойынша кемiнде он бес
жыл жұмыс өтiлi бар немесе кемiнде бес жыл судья болып iстеген жұмыс өтiлi бар» деген сөздер «, заң мамандығы бойынша кемiнде он бес жыл жұмыс өтiлi немесе кемiнде
бес жыл судьялық жұмыс өтiлi бар және тиiстi облыстық соттың жалпы отырысының оң
қорытындысын алған» деген сөздермен ауыстырылсын;
5) 16-бап мынадай мазмұндағы 3-1-тармақпен толықтырылсын:
«3-1. Кеңес облыстық сот судьяларының бос орындарына кандидатураларды тиiстi
облыстық соттың жалпы отырысының оң қорытындысы болған кезде қарайды.»;
6) 18-бапта:
1-тармақтағы «және заң мамандығы бойынша кемiнде он бес жыл жұмыс өтiлi бар немесе кемiнде бес жыл судья болып iстеген жұмыс өтiлi бар» деген сөздер «, заң мамандығы
бойынша кемiнде он бес жыл жұмыс өтiлi немесе кемiнде бес жыл судьялық жұмыс өтiлi
бар және тиiстi облыстық соттың жалпы отырысының оң қорытындысын алған» деген
сөздермен ауыстырылсын;
2-тармақтағы «және заң мамандығы бойынша кемiнде жиырма жыл жұмыс өтiлi
бар немесе кемiнде он жыл судья болып iстеген жұмыс өтiлi бар» деген сөздер «, заң
мамандығы бойынша кемiнде жиырма жыл жұмыс өтiлi немесе кемiнде он жыл судьялық
жұмыс өтiлi бар және Жоғарғы Соттың жалпы отырысының оң қорытындысын алған» деген сөздермен ауыстырылсын.
2-бап. Осы Заң алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң
қолданысқа енгiзiледi.
Қазақстан Республикасынының Президентi
1/2011
Н. Назарбаев
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
5
6. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ
ЗАҢЫ
«Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының
мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасының
Конституциялық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
1-бап. «Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы» 2000 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Конституциялық
Заңына (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 2000 ж., № 23, 410-құжат;
2006 ж., № 23, 136-құжат; 2008 ж., № 20, 77-құжат) мынадай өзгерістер мен толықтырулар
енгізілсін:
1) 6-бапта:
1-тармақтың бірінші бөлігіндегі «уәкiлеттi органның Жоғарғы Сот Төрағасымен
келiсiлген» деген сөздер «Жоғарғы Сот Төрағасының» деген сөздермен ауыстырылсын;
2-тармақтағы «уәкілетті органның» деген сөздер «Жоғарғы Сот Төрағасының» деген сөздермен ауыстырылсын;
3-тармақта:
«уәкiлеттi орган» деген сөздер «Жоғарғы Соттың, жергілікті және басқа да соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету
жөніндегі уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган)» деген сөздермен ауыстырылсын;
«сот төрағасының» деген сөздерден кейін «Жоғарғы Сот Төрағасымен келісілген»
деген сөздермен толықтырылсын;
2) 9-баптың 1-тармағының 2) тармақшасы «соттың» деген сөздің алдынан
«аудандық» деген сөзбен толықтырылсын;
3) 10-бапта:
1-тармақтағы «уәкiлеттi органның Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
Төрағасымен келiсiлген» деген сөздер «Жоғарғы Сот Төрағасының» деген сөздермен
ауыстырылсын;
2-тармақта:
бірінші бөліктегі «уәкiлеттi органның» деген сөздер «Жоғарғы Сот Төрағасының»
деген сөздермен ауыстырылсын;
екінші бөліктегі «осы сот төрағасының» деген сөздерден кейін «Жоғарғы Сот Төрағасымен келісілген» деген сөздермен толықтырылсын;
4) 12-баптың 4) тармақшасындағы «облыс соттарының әкімшісі» деген сөздер
«облыстық сот, Астана және Алматы қалалары соттары кеңсесінің» деген сөздермен ауыстырылсын;
5) 14-баптың 1-тармағының 9) тармақшасындағы «сот» деген сөз «облыстық соттың, Астана және Алматы қалалары соттарының» деген сөздермен ауыстырылсын;
6) 16-баптың 1-тармағында:
5), 8) тармақшалардағы «облыс соттарының әкімшісі», «облыс соттары әкімшісін»
деген сөздер тиісінше «облыстық сот, Астана және Алматы қалалары соттары кеңсесінің
басшысы», «облыстық сот, Астана және Алматы қалалары соттары кеңсесінің басшысын»
деген сөздермен ауыстырылсын;
6
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
7. 6) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:
«6) облыстық сот, Астана және Алматы қалалары соттары кеңсесі басшысының қызметі туралы есепті тыңдайды;»;
7) тармақша «аудандық» деген сөздің алдынан «облыстық соттың судьясы, » деген
сөздермен толықтырылсын;
9-1) тармақшадағы «көрсеткіштері», «заңдылықты бұзғаны үшін екi және одан да
көп тәртiптiк жазасы бар» деген сөздер тиісінше «көрсеткіштері бар», «заңдылықты
ұдайы бұзуға жол берген» деген сөздермен ауыстырылсын;
7) 20-бапта:
1-тармақта:
мынадай мазмұндағы 6-1) тармақшамен толықтырылсын:
«6-1) сыбайлас жемқорлыққа қарсы iс-қимыл жасау және судья әдебi нормаларын
сақтау жөнiндегi жұмысты ұйымдастырады;»;
9) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:
«9) Уәкілетті орган туралы ережені Қазақстан Республикасы Президентінің бекітуіне енгізеді;»;
мынадай мазмұндағы 9-1), 9-2) тармақшалармен толықтырылсын:
«9-1) Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен штат саны лимитінің шегінде заңнамада белгіленген тәртіппен уәкілетті органның құрылымын және штат кестесін
бекітеді;
9-2) заңнамада белгіленген тәртіппен уәкілетті органның басшысын және оның
орынбасарларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;»;
2-тармақта:
1) тармақша алып тасталсын;
6) тармақша «судьяларды» деген сөзден кейін «және уәкілетті органның қызметкерлерін» деген сөздермен толықтырылсын;
8) 22-баптың 1-тармағының 7-1) тармақшасындағы «көрсеткіштері», «заңдылықты бұзғаны үшiн екi және одан да көп тәртiптiк жазалары бар» деген сөздер тиісінше
«көрсеткіштері бар», «заңдылықты ұдайы бұзуға жол берген» деген сөздермен ауыстырылсын;
9) 29-бапта:
2-тармақ «судьялық жұмыс стажы бар» деген сөздерден кейін «және тиісті облыстық
соттың жалпы отырысының оң қорытындысын алған» деген сөздермен толықтырылсын;
3-тармақ «он жыл судьялық жұмыс стажы бар» деген сөздерден кейін «және Жоғарғы
Соттың жалпы отырысының оң қорытындысын алған» деген сөздермен ауыстырылсын;
10) 29-1-баптың 2-тармағындағы «жергiлiктi және басқа соттарды ұйымдық және
материалдық-техникалық қамтамасыз етудi жүзеге асыратын уәкiлеттi мемлекеттiк
органның» деген сөздер «Жоғарғы Соттың, жергілікті және басқа да соттардың қызметін
ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті
органның» деген сөздермен ауыстырылсын;
11) 35-бапта:
1-тармақтың бірінші бөлігі «беделі» деген сөзден кейін «, кемінде он бес жыл
судьялық жұмыс стажы» деген сөздермен толықтырылсын;
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
7
8. 3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:
«3. Судьяның орнынан түсуі:
ол қылмыс жасаған немесе сот билiгiнiң беделiне нұқсан келтiретiн терiс қылық
жасаған;
өз тiлегi бойынша;
Қазақстан Республикасының азаматтығы тоқтатылған;
ол қайтыс болған немесе оны қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешiмi заңды
күшiне енген жағдайларда тоқтатылады.
Судья кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асырған, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқау кеңесiнiң құрамына кiрген, оқытушылық, ғылыми немесе өзге де
шығармашылық қызметтен басқа ақы төленетiн қызметке тұрған жағдайларда оның орнынан түсуі тоқтатыла тұрады.
Судьяның орнынан түсуін тоқтата тұруды Жоғарғы Сот Төрағасы жүзеге асырады.
Егер судьяның орнынан түсуін тоқтата тұру туралы шешім қабылдауға негіз болған
мән-жайлар жойылса, судьяның орнынан түсуі қалпына келтіріледі.»;
4-тармақ мынадай мазмұндағы екінші бөлікпен толықтырылсын:
«Судьяның орнынан түсуі тоқтатыла тұрған жағдайда жеке басына тиіспеушілік кепілдігі мен осы Конституциялық заңның 51, 53 және 55-баптарында көзделген кепілдіктердің
қолданылуы да тоқтатыла тұрады.»;
12) 38-баптың бірінші бөлігіндегі «Судьяларға біліктілік сыныптарын беру, судьяның»
деген сөздер «Судьяның» деген сөздермен ауыстырылсын;
13) 40-баптың 1-тармағының 3) тармақшасы алып тасталсын;
14) 48-бап алып тасталсын;
15) 56-бап мынадай редакцияда жазылсын:
«56-бап. Соттардың қызметін ұйымдастырушылық және материалдық-техникалық
қамтамасыз ету
1. Жоғарғы Соттың, жергілікті және басқа да соттардың қызметін ұйымдастырушылық
және материалдық-техникалық қамтамасыз етуді, сондай-ақ сот статистикасын жүргізуді
Қазақстан Республикасының Президенті құратын уәкілетті орган жүзеге асырады.
2. Уәкілетті органның бірыңғай жүйесін тиісті мемлекеттік орган мен облыстардағы,
Астана және Алматы қалаларындағы соттардың кеңселері құрайды.
3. Уәкілетті органның құзыреті Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін
ережеде айқындалады.
4. Уәкілетті органның құрылымын және штат кестесін Жоғарғы Сот Төрағасы Қазақстан Республикасының Президенті бекіткен штат саны лимитінің шегінде заңнамада
белгіленген тәртіппен бекітеді.
5. Уәкілетті орган қызметкерлерінің құқықтық жағдайы мен олардың еңбегіне ақы
төлеу Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасымен реттеледі.».
2-бап. Осы Конституциялық заң алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік
он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасының Президенті
8
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
Н. НАЗАРБАЕВ
1/2011
9. ҮЗIНДIЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
АЗАМАТТЫҚ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ
СОТ АЛҚАСЫНЫҢ ҚАУЛЫЛАРЫ
Мердігерлік шартта тек тұрақты сома көрсетіліп, жұмыстың сметасын
жасау қарастырылмағандықтан, мердігер шарттан тыс қосымша
қаражат талап етуге құқылы емес
(үзінді)
қаулы №Згп-668-10
Талапкер-Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданының тұрғын үй-коммуналдық
шаруашылық, жолаушылар көлігі жэне автомобиль жолдары бөлімінің (бұдан әрі-талапкер)
жауапкер Б.-ға Ақсуат ауылындағы нөмірсіз, апаттық жағдайдағы ғимаратты бұздыртуды
мІндеттеу туралы талап арызбен сотқа жүгінген.
Тарбағатай аудандық сотының 2010 жылғы 20 қаңтардағы шешімімен талапкердің
талап арызы қанағаттандырылып, Б. Ақсуат ауылындағы нөмірсіз, апаттык жағдайдағы
ғимаратты бұзуға міндеттелген.
Шығыс Қазақстан облыстық соты апелляциялық алқасының 2010 жылғы 11
наурыздағы қаулысымен Тарбағатай аудандык сотының шешімі өзгеріссіз қалдырылған.
Шығыс Қазақстан облыстық соты кассациялық алқасының 2010 жылғы 26 мамырдағы
қаулысымен аудандық соттың шешімі мен облыстық соттың апелляциялық алқасының
қаулысының күші жойылып, талап арызды қанағаттандырусыз қалдыру туралы жаңа
шешім қабылданған.
Талапкер кассациялық сатының шешімімен келіспей, сот актісінің күшін жойып,
Тарбағатай аудандық сотының шешімі мен Шығыс Қазақстан облыстық соты апелляциялық
алқасының қаулысын күшінде қалдыруды сұрап сотқа өтініш берген.
Талапкердің өкілі С.-ның ың өтінішті қолдаған түсінігін, Б.-ның өтінішке қарсы
пікірін, прокурордың кассациялық сатының қаулысын өзгертіп, істі қайта қарауға жіберу
туралы қорытындысын тыңдап, азаматтық іс құжаттарын және өтініштің дәлелдемелерін
тексеріп, Жоғарғы Соттың азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
өтініш төмендегі негіздерге байланысты қанағаттандырылуға жатады деген тұжырымға
келді.
АІЖК-нің 387-бабының 3-бөлігіне сәйкес, материалдық кұқық нормаларының
немесе іс жүргізу қүқығының едәуір бұзылуы соттың заңды күшіне енген шешімдерін,
ұйғарымдарын, қаулыларын қадағалау тәртібімен кайта қарауға негіз болады, іс бойынша
мұндай кемшіліктерге жол берілген.
Азаматтық іс құжаттарына қарағанда, ауылдың сәулеттік келбетіне нүқсан келтіріп
тұрған және апаттық жағдайдағы Б.-ға тиесілі ғимаратты бұзу туралы 2009 жылғы 28
сәуірде тараптар арасында шарт жасалған.
Шарт бойынша бұзу жұмыстары 500 000 теңгеге бағаланған.
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
9
10. ҮЗIНДIЛЕР
Шарт негізінде Б. 2009 жылғы 30 маусымға дейін апаттық жағдайдағы ғимаратты
бұзуға тиіс болған.
Бірінші сатыдағы сот істі қарағанда, талапкер шарт талабын орындап, жауапкер Б.ныңың есеп шотына 2009 жылғы 30 сәуірде 150 000 теңге, 2009 жылғы 15 шілдеде 300
000 теңге қаржы аударған, алайда, Б. бұзу жұмыстарын тоқтатқандықтан қалған 50 000
теңгені бермеген.
Сот талапкердің талап арызын қанағаттандырғанда, Б.-ны шартқа өз еркімен
қол қойған, бұған оны ешкім мәжбүрлемеген және шарт талаптарын орындамаған деп
тұжырымдаған.
Кассациялық саты іс бойынша қабылданған сот актілерінің күшін жойып, жаңа шешім
қабылдауын, соттың материалдық заң нормасын дұрыс қолданбағанымен негіздеген.
Атап айтқанда, кассациялық алқа, АК-нің 655-бабын негізге алып, Б. ғимаратты бұзу
үшін қосымша қаражат қажеттігі туралы бірнеше рет талапкерге хат жазған. Алайда, оның
талаптары орындалмаған деп көрсеткен.
Бірақ кассациялық сот алқасының бұл тұжырымдары заң нормаларының баптарына
негізделмеген, сондықтан шығарылған қаулы бұзылуға жатады. АК-нің 380-бабына сәйкес,
азаматтар және заңды тұлғалар шарт өзара жасасуға ерікті.
Аталған істе тараптар өзара мердігерлік шарт жасаған. АК-нің 616-бабында мердігерлік шарты бойынша бір тарап (мердігер) екінші тараптың (тапсырысшының) тапсырмасы бойынша белгілі бір жұмысты атқаруға және белгіленген мерзімде оның нәтижесін
тапсырысшыға өткізуге міндеттенеді, ал тапсырысшы жұмыс нәтижесін қабылдап алуға
және оган ақы төлеуге (жұмыстың бағасын төлеуге) міндеттенеді деп көрсетілген.
Сонымен қатар, АК-нің 621-бабының 1, 2 - тармақтарына сәйкес, мердігерлік шартта
орындалуға жататын жұмыстың бағасы немесе оны анықтау әдістері көрсетіледі. Шартта мұндай нұсқаулар болмаған және тараптар келісімге келмеген жағдайда, тараптардың
шығындары ескеріле отырып, осыған ұқсас жұмыстарға қолданылатын бағаларды негізге алу арқылы бағаны сот белгілейді. Жұмыстың бағасы смета жасау жолымен белгіленуі
мүмкін.
Тараптар шартта мердігерлік жұмыстың тұрақты сомасын көрсеткен, ал жұмыстың
сметасын жасау шартта қарастырылмаған. Б. шарттың көрсетілген талаптарымен келіскен.
Сондықтан Б.-ның бөлінген қаражат ғимаратты бұзу үшін жеткіліксіз деген уәждері
негізсіз, себебі, шартта тұрақты сома көрсетілген.
Сондай-ақ, Б. мердігерлік шартты бұзу жөнінде талап қоймаған, яғни соттың оны
шарттық міндеттемелерді орындауды міндеттегені негізді.
Істің мұндай тұрғысында, кассациялық сот алқасының қаулысының күші жойылуга, ал
аудандық соттың шешімі мен апелляциялық сот алқасының қаулысы күшінде қалдырылуға
жатады.
Жоғарыда көрсетілгендердің негізінде, АІЖК-нің 398-бабын басшылыққа алып,
қадағалау сот алқасы Шығыс Қазақстан облыстық соты кассациялық сот алқасының
қаулысының күшін жойып, Тарбағатай аудандық сотының шешімі мен облыстық соттың
апелляциялық сот алқасының қаулысын күшінде қалдырды.
10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
11. ҮЗIНДIЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ СОТ
АЛҚАСЫНЫҢ ҚАУЛЫЛАРЫ
Айыпталушының әрекетінде ҚК-нің 129- бабының 2- бөлігінде
көрсетілген қылмыс құрамының болмауына байланысты
қылмыстық іс қысқартылды
(үзінді)
қаулы №2уп-332-10
Сарыағаш аудандық сотының 2010 жылғы 31 наурыздағы үкімімен,
И., бұрын сотталмаған, ҚК-нің 129-бабының 2-бөлігімен кінәлі деп танылып, 1 жыл
түзеу жұмыстарын атқаруға, айлық табысының 15 пайызын мемлекет пайдасына ай сайын
ұстауға сотталған.
Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының апелляциялық алқасының қаулысымен сот
үкімі өзгеріссіз қалдырылған.
Сот үкімімен И. жәбірленуші О.-ға көпшілікке таратылатын баспасөз бетінде жала
жапқаны үшін кінәлі деп танылған.
Сотталған И. сот үкімімен келіспей, үкімді бұзып, істі қайта қарау үшін басқа аудандық
сотқа жолдауды сұрап өтініш берген.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы сотталғанның уәждерін, прокурордың өтінішті
қолдаған пікірін тыңдап, іс материалдарын зерттеп, төмендегі мән-жайлар негізінде И.-ға
қатысты сот актілері бүзылып, қылмыстық іс өндірістен қысқартылуға жатады деп тапты.
Сотталған И., кент әкімі О. туралы «Сарыағаш» қоғамдық-саяси газетінде санында «Әкімнің жасырын өткізген есеп беру жиналысы» атты мақала жариялаған. Мақала
мазмұны мынандай: аудан әкімі бекіткен және хабарландырылған кестеге сәйкес кент
әкімі О.-ның есебі 2009 жылғы 17 қаңтарда сағат 15.00-де балалар шипажайының мәжіліс
залында өтетін жиналыста есеп беруге тиіс болатын. Бірақ есеп беру жиналысына бір
күн қалғанда кент әкімі кенеттен жиналыс кестесін 16 қаңтарға, таңертеңгі уақытқа ауыстырады. Әкімнің жұмысына наразы кент халқы көкейтесті мәселелерін 17 қаңтар күні
жиналыста айтсақ деп күтіп жүрген болатын. Әкімнің жоғарыдағы әрекеті жиналысқа
тек өзінің сөзін сөйлейтіндерді шақырып, қалған кент тұрғындарын қатыстырмау
мақсатында жасаған қулығы екен. Ол қызмет бабын жеке басы үшін пайдаланып аудан
әкімінің кестесін жиналысқа бір күн қалғанда өзгерткен, яғни көпшіліктен жиналысты жасырып заңсыздыққа жол берген. Әкім О. әкім ретінде халыққа пайдалы жұмыс
жүргізбейді, ұйымдастыру қабілеті жоқ, кент тұрғындарының жағдайын жақсарту, бірлігін
көтеру орнына, арандатушылықпен айналысады. Қызмет әдебін сақтамайды, адамдармен
дөрекі сөйлеседі. О. Сарыағаш қаласының тұрғыны болғандықтан әртүрлі сылтаулармен
жұмысынан ерте кетіп қалады немесе мүлдем келмей қояды. Егер қызмет тәртібін, заңды
әкімдердің өздері бұзса, басқалардан не күтуге болады?
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
11
12. ҮЗIНДIЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының «Қорқытып алушылық туралы істер бойынша сот практикасы туралы» 2006 жылғы 23 маусымдағы № 6 нормативтік
қаулысында егер жәбiрленушi туралы жала жабу не қорлау сипатындағы мәлiметтер жарияланса және оның шындыққа жанаспайтыны анықталса, жасалған әрекеттердi ҚК-нiң
129 немесе 130-баптарымен қарастырылған қылмыстар жиынтығы бойынша дәрежелеген
жөн деп көрсетілген.
Сонымен қатар, зиянның мөлшерін анықтау кезiнде жәбiрленушiге келтiрiлген жан
азабының субъективтiк бағасы мен объективтiк мәлiметтері ескерiледi.
Адамның жеке басын масқаралайтын болып табылмайтын өзге де мәлiметтердi жариялау жәбiрленушiге елеулi зиян келтiруi мүмкiн, мысалы, бизнесті шығынға ұшырататын
коммерциялық құпияны жариялау, бала асырап алу құпиясын не отбасы және адамның
жеке өмiріне қатысты мәлiметтердi жариялау.
Аудан әкімінің Б.-ның И.-ға берген жауап хатында кент әкімі О.-ның келісімімен,
кент тұрғындары алдында есеп беру жиналысы 2009 жылғы 17 қаңтарға белгіленгені,
бірақ аудандағы қала, кент және ауылдық әкімдердің есеп беру кестесі бекітілген кезде
аталған кент әкімі О.-ның есеп беруі демалыс күніне сәйкес келгеніне оның мән бермегені
көрсетілген.
Аталған жағдай бойынша Сарыағаш әкімінің өкімімен кент әкімі О.-ға өзіне жүктелген
міндеттерді тиісінше орындамай кемшіліктерге жол бергені үшін, яғни әкімдердің есеп беру
кестесін бекіту барысында халық алдында есеп беру жиналысы демалыс күніне түскеніне
уақытында мән бермегені үшін Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңының 28 -бабы 1- тармағының 2- тармақшасына сәйкес, тәртіптік жаза ретінде
сөгіс жарияланған.
Сонымен қатар, іс материалдарында кент тұрғындарының, барлығы 35 адам, Қазақстан
Республикасы Президентінің, облыс әкімінің, аудан әкімінің атына жолдаған хаты бар.
Олар кент әкімінің біліксіз басшы екенін, тұрғындардың басым көпшілігі оның жұмысын
қанағаттанарлық емес санайтынын көрсетіп, халықпен санаспайтын әкімді жұмыстан босатып, оның негізсіз, заңсыз іс-әрекеттерін қолдап отырған аудан аппаратының жетекшісі
Б.-ға, кент әкімінің хатшысы У.-ға қатаң шара қолдануды сұраған.
Сотта И. тағылған айыптарды толық мойындамай, кент әкімінің жасырын өткізген
есеп беру жиналысы туралы мақала жариялағанда Сарыағаш аудандық маслихатының
депутаты ретінде кент тұрғындарының өз атына жазған арыздарындағы деректерге
сүйенгенін, мақалада көрсетілген мән-жайларды растайтынын көрсеткен.
И.-дың берген жауабы он бестен аса куалардың жауаптарымен қуатталады.
Сондай-ақ, И. кент әкімі О.-ның заңсыз, әдепсіз қылықтарына қатысты сайлаушылардан түскен арызға орай, облыстық тәртіптілік кеңесіне О.-ның іс-әрекетін тексеру жөнінде
комиссия жіберуді, шара қолдануды сұрап хат жазған.
Істің мұндай тұрғысында, алқа сотталған И.-дың әрекетінде ҚК-нің 129- бабының 2бөлігінде көрсетілген қылмыс құрамының болмауына байланысты , осы іске қатысты сот
қаулылары бұзылып, іс өндірістен қысқарылуға жатады деп санайды.
Алқа ҚІЖК-нің 467-бабының 4-бөлігін басшылыққа алып, сотталған И.-дің өтінішін
қанағаттандыруға, оған қатысты Сарыағаш аудандық сотының үкімі мен облыстық соттың
апелляциялық қаулысының күшін жоюға, қылмыс құрамы болмауына байланысты істі
қысқартуға қаулы етті.
12
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
13. ҮЗIНДIЛЕР
Адамды қасақана өлтіру мен абайсызда өлтіруді ажырата білу қажет,
абайсызда адам өлтіру ҚК-нің 101-бабы бойынша сараланады
(үзінді)
қаулы №2уп – 280-10
Оңтүстік Қазақстан облысы қылмыстық істер жөніндегі мамандандырылған
ауданаралық сотының 2010 жылғы 15 сәуірдегі үкімімен:
Д., бұрын сотталмаған, ҚК-нің 96-бабының 2-бөлігінің «и» тармағымен 10 жылға бас
бостандығынан айыруға, 251-бабының 1-бөлігімен 2 жылға бас бостандығынан айыруға,
ҚК-нің 58-бабының 4-бөлігіне сәйкес, түпкілікті 10 жыл 6 ай бас бостандығынан айыруға,
жазаны тәрбиелеу колониясының жалпы режимінде өтеуге сотталған.
Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының апелляциялық сот алқасының 2010 жылғы 15
маусымдағы қаулысымен Д.-ға қатысты үкім өзгеріссіз қалдырылған.
Сот үкімімен Д. жәбірленуші Н.-ны бұзақылық ниетпен қасақана өлтіргені үшін және
атыс қаруын заңсыз сақтап, өзімен бірге алып жүргені үшін кінәлі деп танылған.
Қорғаушы С. өтінішінде сот үкімімен келіспей, алдын ала және сот тергеуі барысында қылмыстық іс жүргізу заңының бұзылуына жол берілгенін, істің айыптау бағытында
жүргізілгенін, сотталғанның жәбірленушіні қасақана өлтіру ниеті болмағанын, тауып
алған тапаншасына салғырттықпен қарап, жәбірленушіні абайсызда өлтіргенін көрсетіп,
үкімді өзгертіп, оның әрекеттерін ҚК-нің 101-бабына қайта саралауды сұраған.
Прокурордың сотталған Д.-ның қылмыстық әрекетін ҚК-нің 101-бабына қайта саралап, ҚК-нің 58-бабының 2-бөлігінің негізінде түпкілікті 2 жылға бас бостандығынан айыруды сұраған пікірін, қорғаушы С. өтініште көрсетілген уәждерін қолдаған сөзін тыңдап,
қылмыстық істегі дәлелдемелерді жан-жақты тексеріп, қадағалау сот алқасы Д.-ға қатысты
сот қаулылары төмендегі мән-жайлардың негізінде өзгертілуге жатады деп есептейді.
Д. ҚК-нің 251-бабының 1-бөлігі бойынша кінәсінің дәлелденуі мен саралануы жөнінде
өтініште күмән келтірілмеген.
Алайда, бірінші және апелляциялық сатыдағы соттардың Д. жәбірленуші Н.-ны
бұзақылық ниетпен қасақана өлтірді деген тұжырымы істің нақты мән-жайына сай келмейді.
Д. сотта берген жауабында түнгі мерзімде жасы өзімен қатарлас балалар Н,. М., Н.,
Р. –ның сөйлесіп отырған жеріне барғанда, тауып алған тапанша «пугачты» қызықтыру
үшін оларға әдейі көрсеткенін, балалар жан-жақтан қаумалап «көрсетші» деп қызығып
тұрғанда, абайсызда «пугачтың» тартпасына қолы тиіп ол атылып кеткенін, сол кезде
алдында тұрған досы Н.-ның мойнын ұстап еңкейіп қалғанын, оның мұрны қанаған екен
деп ойлап, бетіне үңіліп қарағанда мойнынан қан ағып жатқанын көріп ауылдың дәрігерін
шақырып келгенін, сонан кейін көлік іздеп кеткенін көрсеткен.
Сотта Д.-ның атасы Е. немересінің қасында болған балаларға зияны тиіп кетпесін деген оймен немересіне тергеушінің айтқанындай етіп жауап беруді тапсырғанын
көрсеткен.
Куә М.түнде сыныптастарымен далада әңгімелесіп тұрғанда қастарына Д. мен Н. екеуі
келгенін, Д.-ның тауып алған тапаншаны көрсеткенін, балалардың барлығы Д.-ны қоршап
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
13
14. ҮЗIНДIЛЕР
тұрғанда кенеттен тарс етіп атылған дауыс шыққанын, өзінің қорқып қашып кеткенін, ал
Н. мойнын ұстап отырып қалғанын көрсеткен. Сотта сұралған куәлардың барлығы жаппай
осы тектес жауап берген.
Жоғарыда келтірілген дәлелдемелерге қарағанда, Д.-ның жәбірленушіні қасақана
өлтіру ниетінің болғаны байқалмайды, себебі, Д.-мен жәбірленушінің бас араздығы
болмаған, балалар жай әңгімелесіп тұрған, куәлардың ешқайсысы сотталғанның
жәбірленушіні қасақана өлтіру пиғылының болғаны, қолдан жасалған «пугачтың» тартпасын әдейі тартқаны туралы туралы көрсетпеген.
Сотта қолдан жасалған тапанша - «пугачтың» оқсыз атылып, одан ұшқан металл
қаңылтыр қиындылары адамды жарақаттауы және кісі өліміне әкеліп соқтыру мүмкіндігі
тексерілмеген. Сонымен бірге, құрылыс-монтаж жұмыстарына арналған тапанша оқсыз
атылып, адамның денесіне ауыр жарақат келтіретінін, кісі өліміне соқтыратынын жасы
кәмелетке толмаған Д.-ның ұғынғаны және қоғамға қауіпті зардаптың болатынын алдын
ала білгендігі немесе білу мүмкіндігі сотта анықталмаған.
Алдын ала тергеуде, сондай-ақ бірінші және апелляциялық сатыдағы соттар Д.ның қарудың тартпасы абайсызда тартылып, соның салдарынан атылғанын көрсеткен
уәждерін теріске шығаратын дәлелдемелерді келтірмей, істі біржақты айыптау бағытында
қараған. Сот куәлардың жауаптарын, сотталғанның қасақана адамды өлтіру ниетінің
болмағанын, сотталғанның қылмысқа дейінгі және қылмыстан кейінгі әрекетін, сотталған
мен жәбірленушінің бір ауылда туып-өсіп, достық қарым- қатынаста болғанын, ешқандай
бас араздықтары болмағанын, яғни қасақана өлтіруге негіздің жоқтығын ескермеген.
Сондай-ақ, жәбірленушінің заңды өкілі Қ.-ның Д.-ның сөзін растаған жауабын, Д.ның қылмысты абайсызда жасағанын, сол үшін қатты өкінп-қайғыратынын және кешіруді
сұраған сөздерін сот назарға алмаған және тиісті құқықтық баға бермеген.
Жоғарыда көрсетілгендердің негізінде, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
«Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір қылмыстарды саралау туралы» 2007
жылғы 11 мамырдағы №1 нормативтік қаулысының 27-тармағына сәйкес, адамды қасақана
өлтіру мен абайсызда өлтіруді ажырата білу қажет, абайсызда адам өлтіру ҚК-нің 101-бабы
бойынша саралануы тиіс. Себебі, адамды абайсызда өлтіру ұқыпсыздықтың, ұшқалақтықтың
немесе немқұрайлылықтың нәтижесінде (кінәлі адам өз әрекетінің ауыр салдары болатынын алдын ала болжауға тиісті болса, бірақ адам өліміне соқтыруы мүмкіндігін білмесе)
жасалатыны көрсетілген. Д.-ның тауып алған тапаншаға салғырттықпен қарап, абайсызда кісі өліміне себепкер болғаны сот талқылауында зерттелген дәлелдемелермен және
куәлардың жауаптарымен нақты анықталған.
Сондықтан сотталған Д.-ның қылмыстық әрекеті ҚК-нің 96-бабы 2-бөлігінің «и»
тармағынан ҚК-нің 101-бабының 1-тармағына қайта саралануға жатады, яғни Д.-ның
кәмелет жасқа толғанын ескеріп, ҚК-нің 58-бабының 2-бөлігі негізінде жазаларды сіңіру
жолымен жаза тағайындап, оны түзеу колониясының жалпы режимінде өтеуді белгілеу
қажет.
Қадағалау сот алқасы ҚР ҚІЖК 467-бабы 6-бөлігінің 2-тармағын басшылыққа алып,
бірінші сатыдағы соттың үкімін және апелляциялық сатының қаулысын өзгертті. Сотталған
Д.-ның қылмыстық әрекетін ҚК-нің 96-бабы 2-бөлігінің «и» тармағынан ҚК-нің 101бабының 1-бөлігіне қайта саралап, осы бап бойынша оны 3 (үш) жылға бас бостандығынан
14
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
15. ҮЗIНДIЛЕР
айыруға, ҚК-нің 58-бабының 2-бөлігінің негізінде жазаларды сіңіру жолымен түпкілікті 3
(үш) жылға бас бостандығынан айыруға соттады, жазаны түзеу колониясының жалпы режимінде өтеуді белгіледі. Үкімнің мен қаулының басқа бөлігін өзгеріссіз қалдырды.
Пайда мен артықшылық алу мақсатында ресми құжаттарға
көрінеу жалған мәліметтер енгізілгені туралы
сот тұжырымы дәлелін таппады
(үзінді)
қаулы №2уп-344-10
Жамбыл облысы Шу аудандық сотының 2009 жылғы 17 тамыздағы үкімімен С., бұрын
сотталмаған, ҚК-нің 314 -бабының 1-бөлігімен кінәлі деп танылып, ҚК-нің 67- бабының
негізінде қылмыстық жауаптылықтан босатылған. ҚК-нің 176- бабының 3 бөлігінің «г»
тармағымен ақталған. Іс апелляциялық тәртіппен қаралмаған.
С. мемлекеттік қызмет атқаруға уәкілетті адам бола тұра, пайда мен артықшылық
алу мақсатында ресми құжаттарға көрінеу жалған мәліметтер енгізгені үшін кінәлі деп
танылған.
Осы үкіммен құқықтар беретін ресми құжатты қолдан жасап, көрінеу жалған құжатты
пайдаланғаны үшін А. кінәлі деп танылып, ҚҚ 67 - бабының негізінде қылмыстық жауапкершіліктен босатылған.
Сотталған А.-ға байланысты қылмыстық іс ҚІЖК-нің 467-бабының 12 -бөлігіне
сәйкес қаралады.
Сотталған С. өтінішінде сот үкімімен келіспей, алдын ала тергеуден сот отырысына дейін қылмыстық іс біржақты айыптау бағытында жүргізіліп, оның конституциялық
құқықтарының бұзылғанын көрсеткен. Атап айтқанда, «Ақерке» балабақшасы ашылғанға
дейін мемлекет тарапынан жөндеу, құрылыс жұмыстарына қаражат бөлінбегенін, аудандық
білім беру бөлімі қаражатты кейін бөлуге уәде етіп, өз күшімен жөндеу жұмыстарын жасауға
кеңес бергенін, балабақшаны іске қосу үшін жөндеу, құрылыс жұмыстарына, жылу жүйесін
жөндеуге қажетті қаражатты қарызға алып, балабақшаны іске қосқанын, 2008 жылдың
басында мемлекеттен 500 мың теңге бөлінгенін, ал орындалған құрылыс жұмыстарының
жалпы құны 1 миллион 534 890 теңге құрағанын, осы мән-жайлар анықталғанына
қарамастан сот негізсіз айыптау үкімін шығарғанын көрсете келіп, өзінің іс әрекетінде
қылмыс құрамының болмауына байланысты сот үкімінің күшін жойып, қылмыстық істі
қысқартуды сұраған.
Сотталғанның уәждерін, прокурордың С.-ға байланысты үкімнің күшін жойып,
қылмыстық істі қысқарту туралы пікірін тыңдап, өтініштің уәждерін талқылап, қылмыстық
істің құжаттарын зерттеп, қадағалау сот алқасы төмендегі негіздерге орай, сотталған С.
мен А.-ға қатысты сот үкімінің күші жойылып, қылмыстық іс қысқартылуға жатады деп
есептейді.
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
15
16. ҮЗIНДIЛЕР
Балабақша меңгерушісі болып тағайындалған С. оның ғимаратын жөндеуге мемлекет
тарапынан қаржы бөлінбесе де, бір миллион бес жүз мың теңге көлемінде өз қаражатын
жұмсап, жөндеу жұмыстарының 90 пайызын бітірген. Осыдан кейін мемлекет тарапынан
бөлінген 500 000 теңгені А.-мен келісім-шарт және сметалық құжаттар жасау арқылы
алып, оның 300 000 теңгесін құрылыс материалдарын алған қарызына, қалған 200 000
теңгесін балабақша ғимаратының қалған жөндеу жұмыстарына жұмсаған. Қазіргі уақытта
балабақша толығымен іске қосылып, онда 40 бала тәрбиеленіп, ауылдың 18 тұрғыны
жұмыспен қаматамасыз етілген.
Алайда, бірінші сатыдағы сот С. мен А.-ның әрекеттеріне қылмыстық заң тұрғысынан
дұрыс баға бермеген.
Қылмыстық кодекстің 314-бабына сәйкес, лауазымды адамның ресми құжаттарға
көрінеу жалған мәліметтерді енгізу, сол сияқты аталған құжаттарға олардың шынайы
мазмұнын бұрмалайтын түзетулер енгізу не көрінеу жалған немесе қолдан жасалған
құжаттар беру әрекеттері өзі немесе басқа адамдар, ұйымдар үшін пайда мен артықшылық
алу не басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында жасалған болса,
қызметтік жалғандық деп танылады.
Ал, қылмыстық кодекстің 325-бабына сәйкес, құқықтар беретін немесе міндеттерден
босататын ресми құжаттарды қолдан жасаса және осы көрінеу жалған құжаттарды пайдаланса ғана қылмыс болып танылады.
Демек, қылмыстық заңның осы талаптары бойынша мәліметтердің көрінеу жалған
екенін біле тұра, ресми құжаттарды қолдан жасау және оны пайдалану тек тура ниетпен
жасалатын қылмыс болып табылады.
Оған қоса, қылмыстың негізіне тек мемлекеттік органдар берген ресми құжаттар ғана
алынады. Атап айтқанда, еңбек кітапшасы, оқу орнының дипломы, паспорт, әскери билет,
зейнетақы куәлігі, қызметтік куәлік, көліктің техникалық құжаты, орындау қағаздары, сот
қаулыларының көшірмесі, сақтандыру полисі, азаматтық хал актілерін тіркеу кітабы ресми құжаттар жатады.
С. алдын ала тергеуден басты сот талқылауына дейін жөндеу, құрылыс жұмыстары
үшін сметалық құжаттар және №2 нысандағы акті жасағанын, алған ақшаны балабақшаның
пайдасына жаратқанын, одан пайда көремін деп ойламағанын көрсетіп біркелкі жауап
берген.
Сотталған А. жауабында С. балабақшаны өз қаражатын жұмсап ашқанын, жасалған
жұмыстарды көріп, сметалық құжат пен №2 нысанды актіні толтырып қол қойып, білім
бөлімінің есеп шотынан оған 500 000 теңге алып бергенін, оны пайда көру үшін емес,
балабақшаға көмектесу мақсатында жасағанын, жөндеу жұмыстарына бөлінген ақшадан
екі есе көп қаражат кеткенін көрсеткен.
Жәбірленушінің өкілі Б. өз жауабында аудан әкімдігінің білім бөлімінде бас маман
болып қызмет атқаратынын, С. ауыл адамдарын ұйымдастырып, «Ақерке» балабақшасын
өз күштерімен жөндегендерін, бюджеттен балабақшаны жөндеуге қаражат бөлінбегенін,
жөндеу жұмысының құны 1 миллион 500 мың теңгеден асқанын, С.-ның жөндеу жұмысына
өз қаржысын жұмсағанын, С. мен А.-ға қоятын талаптары жоқ екенін көрсеткен.
16
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
17. ҮЗIНДIЛЕР
Сотта куә ретінде сұралған білім беру басқармасының бастығы Т., қаржы бөлімі
бастығының орынбасары К., бөлімнің қызметкері Н., село әкімі Ш. осы тектес жауап беріп,
С.-ға қояр ешқандай талап-тілектері жоқ екенін айтқан.
Куә ретінде сұралған жеке кәсіпкер Д. балабақша меңгерушісі С. 2007-2008 жылдар
аралығында оның дүкенінен үнемі құрылыс материалдарын қарызға алғанын, кейіннен
уақыттан кейін қарыз ақшаны қайтарып бергенін көрсеткен.
Төле би ауылындағы көп салалы мамандандырылған кәсіпорны маманының құрылыс
жұмыстарын тексеру актісі бойынша 2007 жылдың тамыз айынан 2008 жылдың наурыз
айына дейін балабақшада жүргізілген жөндеу, құрылыс жұмыстарының жалпы құны 1
534 890 теңгені құрайтыны көрсетілген.
Демек, балабақшаны жөндеу жұмыстарына С. мемлекет тарапынан бөлінген
қаражаттан үш есе көп қаражат жұмсаған. Мұндай жағдайда С. өз пайдасы үшін қандай да
болмасын қылмыстық құқыққа қарсы әрекеттер жасады деп айтуға ешқандай негіз жоқ.
Қылмыстық іске тіркелген құжаттар С. мен А. бірлесіп жасаған келісім шарттар мен
сметалық құжаттар тек орындалған жөндеу жұмыстарына жасалғанын, оларға ешқандай
жалған мәліметтер енгізілмегенін толығымен бекітеді, сондай-ақ келісім шарт пен
сметалық құжаттар ресми құжаттарға жатпайды.
Осы келтірілген мән-жайлар С.-ның әрекетінде қызметтік жалғандықтың, сотталған
А.-ның әрекетінде ресми құжатты қолдан жасау және жалған құжатты пайдалану белгілері
жоқ екенін көрсетеді.
Сондықтан бірінші сатыдағы соттың С.-ға және А.-ға қатысты шығарылған үкімінің
күші жойылып, олардың әрекеттерінде қылмыс құрамының болмауына байланысты
қылмыстық іс қысқартылуға жатады.
Қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасы ҚІЖК-нің 467-бабы 6-бөлігінің 3тармағын басшылыққа алып, сотталғандар С. мен А. жөніндегі Шу аудандық сотының
үкімінің күшін жою, олардың әрекеттерінде қылмыс құрамы болмауына байланысты
қылмыстық істі қысқарту, С.-ның өтінішін қанағаттандыру туралы қаулы етті.
Мерзімнің ескіруіне байланысты қылмыстық іс тоқтатылуға тиіс
(ҚІЖК 37-бабы 1-бөлігінің 4-тармағы)
(үзінді)
қаулы №2уп-322 -10
Маңғыстау облысы Қарақия аудандық сотының 2010 жылғы 17 наурыздағы
үкімімен:
Ж., бұрын сотталмаған, ҚК-нің 316-бабының 1-бөлігімен кінәлі деп танылып, 100
айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде 141 300 тенге айыппұл салынған. Одан мемлекет
пайдасына 2.488.411 теңге және 24.844 теңге баж салығы өндірілген.
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
17
18. ҮЗIНДIЛЕР
Қ., бұрын сотталмаған, ҚК-нің 316-бабының 1-бөлігімен кінәлі деп танылып, 100
айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде, 141 300 тенге айыппұл салынған. Одан мемлекет
пайдасына 2.607.136 тенге және 26.071 тенге 36 тиын баж салығы өндірілген.
Маңғыстау облыстық сотының апелляциялық алқасының қаулысымен үкім өзгеріссіз
қалдырылған
Қ. ЖШС «КК-Сервис» эпизоды бойынша әрекетінде қылмыс құрамы болмауына
байланысты ҚР ҚК-нің 307- бабының 2- бөлігімен ақталған.
Сот үкімімен Ж. мен Қ. мемлекеттік қызметтегі лауазымды адамдар бола тұра,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 2 қыркүйектегі №890– «Жер қатынасын
реттейтін» қаулысына, 2007 жылғы 22 мамырдағы №408 қаулысымен толықтырулар
мен өзгерістер енгізілгеніне, соның ішінде «төлем ақының базалық мөлшерлерінің»
өзгергеніне қарамастан, азаматтарға жер учаскелерін беру жөнінде шешімдер қабылдаған
кезде бұрынғы базалық мөлшерлермен қате есептеп, яғни өз қызметтеріне ұқыпсыз қарап,
тиісінше орындамауларының салдарынан мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзғандары үшін кінәлі деп танылған.
Қорғаушы Б. сотқа берген өтінішінде Ж.-ның мемлекеттік қызметтегі лауазымды адам бола тұра, жер қатынастары бөлімінен немесе басқа мекемелерден келіп түскен
құжаттарды тексермей, бірнеше шешім шығарып, салғырттық жасағаны үшін кінәлі деп танылуы заңсыз екенін, себебі, Ж.-ның шешімдері мен сол шешімдер негізінде шығарылған
мемлекеттік актілер сот тәртібімен қаралып бұзылмағанын, оның іс-әрекетінде қылмыс
құрамы жоқ екенін, сондай-ақ, сот Ж.-ның әрекетін ҚК-нің 316-бабының 1-бөлігімен
қайта саралап айыптау үкімін шығарған кезінде, қылмыс онша ауыр емес қылмыс санатына
жататындықтан ҚК-тің 69-бабы 1-бөлігінің «а» тармағына сәйкес, 2 жыл мерзімі өтуіне
байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатуға тиіс екендігін көрсетіп, оның әрекетінде
қылмыс құрамы болмауына байланысты қылмыстық істі қысқартуды сұраған.
Прокурордың Ж.-ға қатысты сот қаулыларын бұзып, ескіру мерзімінің өтуіне байланысты оны қылмыстық жауаптылықтан босату туралы пікірін тыңдап, іс материалдарын,
өтініштің уәждерін зерттеп, ҚІЖК-нің 467- бабының 12-тармағына сәйкес, осы іс бойынша сотталған Қ.-ға да қатысты сот актілерін толық көлемде тексеріп, қадағалау сот алқасы
төмендегі мән-жайлардың негізінде сот актілері бұзылып, қылмыстық іс қысқартылуға жатады деп есептейді.
ҚІЖК-нің 37-бабы 1-бөлігінің 4-тармағының негізінде, мерзімнің ескіруіне байланысты қылмыстық іс тоқтатылуға тиіс.
Себебі, ҚК-нің 10-бабының 2-бөлігінің талабына сәйкес, Ж. мен Қ.-ның әрекеттері
ауыр емес қылмыс қатарына жатады.
ҚК-нің 69-бабы 1-бөлігінің «а» тармағында, адам кішігірім қылмыс жасағаннан кейін
2 жыл уақыт өтсе, қылмыстық жауаптылықтан босатылатыны көрсетілген.
Алдын ала тергеу органдары Ж.-ға ҚК-нің 307- бабының 3- бөлігімен, ал Қ.-ға осы
баптың 2- бөлігімен айып таққан.
Бірінші сатыдағы сот Ж. мен Қ.-ның әрекеттерін ҚК-нің 316-бабының 1-бөлігімен
қайта саралап, айыптау үкімін шығарған.
18
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
19. ҮЗIНДIЛЕР
Алайда, қылмыс онша ауыр емес қылмыс санатына жататындықтан, ҚК-тің 69бабы 1-бөлігінің «а» тармағына сәйкес, 2 жыл мерзімі өтуіне байланысты сот оларды
қылмыстық жауаптылықтан босатуға тиіс еді. Бірақ сот заңның бұл талабын орындамаған,
ал апелляциялық саты оны түземеген.
ҚК-нің 69-бабының 2-бөлігіне сәйкес, ескеру мерзімі қылмыс жасалған күннен бастап және сот үкімі заңды күшіне енген кезге дейін есептеледі.
Ж. мен Қ.-ның қылмыстық әрекеттері 2007 жылғы маусым мен қараша айларының
арасында орын алған, ал қылмыстық іс 2009 жылғы қыркүйек айында қозғалған. Сот үкімі
2010 жылғы 13 мамырда күшіне енген, яғни ескіру мерзімі өткен.
Сондықтан Ж. мен Қ.-ға а қатысты сот қаулылары бұзылып, қылмыстық іс өндірістен
қысқартылуға жатады.
Аталған жағдайлардың негізінде және ҚІЖК-нің 467-бабы 6- бөлігінің 3-тармағын
басшылыққа алып, қадағалау сот алқасы Ж. мен Қ.-ға
қатысты сот үкімінің, апелляциялық алқаның қаулысының күшін жойып, қылмыстық
істі ескіру мерзімі өтуіне байланысты қысқартуға, қорғаушы Б.-ның өтінішін ішінара
қанағаттандыруға қаулы етті.
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
19
20. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
Ақмола облысының соттарында
2010 жылы қаралған қылмыстық істер бойынша
баламалы жаза тағайындау тәжірибесін
ТАЛДАУ
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі (бұдан әрі-ҚК) бойынша баламалы
жаза тағайындау 250-ден астам бап бойынша көзделген. Бірақ іс жүзінде ҚК-де баламалы
жаза көзделген көп баптар бойынша қылмыстық істер сотқа түспейді.
Талдау барысында облыстық, аудандық (қалалық) соттарда баламалы түрде жаза
тағайындау бойынша ҚК-нің төмендегі баптарымен адамдар сотталатыны анықталды:
ҚК-нің 259-бабы 1- бөлігі бойынша – 40 адам;
ҚК-нің 175-бабы 1-бөлігі бойынша - 36 адам;
ҚК-нің 177-бабы 1-бөлігі бойынша – 18 адам;
ҚК-нің 325-бабы 3- бөлігі бойынша – 13 адам;
ҚК-нің 251-бабы 1,2-бөлігі боынша – 9 адам;
ҚК-нің 105-бабы бойынша – 9 адам;
ҚК-нің 129-бабы бойынша – 9 адам;
ҚК-нің 257-бабы 1,2- бөлігі бойынша – 8 адам;
ҚК-нің 190-бабы 1-бөлігі бойынша – 7 адам;
ҚК-нің 178 – бабы 1-бөлігі бойынша – 6 адам;
ҚК-нің 363- бабы бойынша- 5 адам;
ҚК-нің 185-бабы 1,2-бөлігі бойынша – 5 адам;
ҚК-нің 184-бабы 2-бөлігі бойынша– 5 адам;
ҚК-нің 321-бабы бойынша – 4 адам;
ҚК-нің 130-бабы бойынша- 3 адам;
ҚК-нің 136-бабы бойынша – 3 адам;
ҚК-нің 330-1-бабы бойынша – 3 адам;
ҚК-нің 265-бабы 1-бөлігі бойынша – 2 адам;
ҚК-нің 218-бабы бойынша – 2 адам;
ҚК-нің 307-бабы 1,2-бөлігі бойынша– 2 адам;
ҚК-нің 295-бабы 4-бөлігі бойынша - 2 адам;
ҚК-нің 352 –бабы 1-бөлігі бойынша - 2 адам.
Қылмыстық кодексінің басқа да баптары бойынша – 70 адам.
2010 жылы облыс бойынша барлығы 2377 дам сотталған болса, оның 768 адам бас
бостандығынан айырылып сотталған, бұл 32% құрайды. Ал баламалы жаза көзделген
қылмыстық істер бойынша жалпы бас бостандығынан айыруға сотталған адамдардың үлес
мөлшері 23 адам немесе 2,9 % құрайды.
20
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
21. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
Талдау көрсеткендей, 2010 жылы баламалы жаза белгіленген қылмыстық істер бойынша 1(бір) адам ақталды. Бурабай аудандық сотының 2010 жылғы 14 шілдедегі үкімімен ҚКнің 105-бабымен айыпталған С. деген азамат кінәсі дәлелденбеуіне байланысты ақталды.
Іс апелляциялық сатыда қаралған жоқ.
2010 жылы баламалы жаза көзделген баптар бойынша сотталғандар
Баламалы
жаза қолд.
жалпы саны
263
Бас
бостандығынан
айыру
23
Айыппұл
салу
71
Қоғамдық
жұмысқа
тарту
Түзеу
жұмысы
Шартты
жаза
Қамауға
алу
149
11
32
4
ҚК-нің 175-бабының 1-бөлігі бойынша 36 адамның 1-і бас бостандыгынан айыруға,
ҚК-нің 63-бабы бойынша 5 адам бас бостандығынан айыруға сотталған, өзгелеріне
қылмыстық кодексте көзделген жазаның басқа тұрлері тағайындалған.
Сондай-ақ, ҚК-нің 259-бабымен сотталған 40 адамның 3-і бас бостандығынан
айыруға сотталса, 20-на жаза шартты тұрде белгіленген, өзгелеріне қылмыстық кодексінде
көзделген жазаның басқа тұрлері тағайындалған. ҚК-нің 257-бабының 1,2-бөліктерімен
3 адамға шартты түрде бас бостандығын айыру жазасы белгіленген, өзгелеріне жазаның
басқа түрлері тағайындалған. ҚК-нің 251-бабының 1-бөлігімен сотталған 6 адамның 4не жаза бас бостандығынан айыруға шартты тұрде белгіленген, қалғандарына айыппұл
тағайындалған.
Талдау көрсеткендей, облыс соттарының бас бостандығынан айыру жазасы тағайындаудың ең басты себебі, ол сотталған тұлғалардың әрекетінде қылмыстың
қайталануы немесе бұрынғы соттылығы анықталғаны болады.
Атап айтқанда, Көкшетау қалалық соты азамат Д.-ның әрекетін орташа ауыр қылмыс
санатына жатқызып, оның бес рет соттылығы болғанын ескеріп, ҚК-нің 259-бабының 1бөлігімен бас бостандығынан айыру жазасын тағайындаған Сондай-ақ, Көкшетау қалалық
сотының ҚК-нің 178-бабының 1-бөлігімен сотталған М.-ға бұрын бес рет сотталғанына
орай 2 жылға бас бостандығынан айыру жазасын тағайындады.
Целиноград аудандық сотының үкімімен Т. ҚК-нің 185- бабының 1- бөлігімен 6 ай бас
бостандығынан айыруға сотталған. Оның 2000 және 2002 жылдары ҚК-нің 178-бабының
2-бөлігімен 2 мәрте бас бостандығынан айыруға сотталғаны осындай жаза тағайындауға
себеп болды.
Целиноград аудандық сотының үкімімен Л. ҚК-нің 358-бабының 1- бөлігімен 1 жылға
бас бостандығынан айыруға сотталған. Оның 3 мәрте соттылығы болғаны ескерілді.
Жоғарыда көрсетілгендей, сотталғандардың қылмыстық жауапкершілігі мен жазасын ауырлататын мән-жайлардың болу себептері: соттылығы болуы, қылмысты мас күйде
жасауы және қылмыстық жауаптылық пен жазаны ауырлататын тағы басқа мән-жайлар
ескерілген.
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
21
22. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
Ақмола облысының соттарында баламалы жаза тағайындау «Қылмыстық жаза
тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтау туралы» Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының 1999 жылғы 30 сәуірдегі №1 нормативтік қаулысының (Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 25 желтоқсандағы №12, 2007 жылғы 25
желтоқсандағы №9 және 2008 жылғы 22 желтоқсандағы №9 нормативтік қаулыларымен
енгізілген өзгерістерімен бірге) нормаларына сәйкес қолданылатыны байқалады. Соттар
аталған қаулының 3- тармағының талаптарына сәйкес, жазаның түрі мен мөлшерін белгілеу
үшін сотталушының жеке басының елеулі мәні бар мәліметтерін жан-жақты, толық және объективті түрде тексереді. Атап айтқанда, сотталушының денсаулығын,еңбекке қабіліттілігі
мен қатыстығын, білімін, жеке басының мінездемесін, соттылығының бар-жоғын, отбасы
туралы мәліметтерді анықтап, ҚК-нің 52-бабына сәйкес жазаны тағайындайды.
Мысалы, Бұланды аудандық соты 2010 жылдың 1- жартыжылдығында Қылмыстық
кодекстің санкциясында баламалы жаза көзделген, онша ауыр емес не ауырлығы орташа
санатына жататын 18 қылмыстық іс қараған. Осы істердің 5-і бойынша сотталғандарға бас
бостандығынан айыру жазасының орнына басқа баламалы жаза түрлерін тағайындаған.
Мысалы, ҚК-нің 177-бабының 1-бөлігімен Қ.мен Е.-ге, 136-бабының 1-бөлігі бойынша А. мен және К.-ге 120 сағаттан 240 сағатқа дейін қоғамдық жұмысқа тарту жазасы
тағайындалса, ҚК-нің 330-1-бабымен сотталған В.-ға баламалы түрде қарастырылған жазалар арасынан мерзімі бір айға қамау жазасы тағайындалған.
Қалған 13 қылмыстық істер бойынша сот, әрбір сотталушының жеке басы мен мінездемесіне қарай, іс бойынша олардың кінәсін жеңілдететін мән-жайларды ескеріп,
жасаған қылмыстың санаты мен жәбірленушілердің пікірлерін ескеріп, сотталушыларды бас бостандығынан айырмастан ҚК-нің 63-бабын қолданып, оларға шартты жазаны
тағайындаған.
2010 жылдың 2- жартыжылдығында сотталған 38 адамның 7-не ғана қатысты жасаған
қылмыстары үшін заң бойынша баламалы жазалар көзделген болатын. Бұлардың барлығына
да бас бостандығынан айыру жазасының орнына басқа баламалық жазалар қолданылған.
Атап айтқанда, ҚК-інің 259-бабының 1-бөлігімен Б., В., К., 352-бабының 1-бөлігімен
Е., 105-бабымен С. 120 сағаттан 240 сағатқа дейін қоғамдық жұмысқа тарту жазасына
тартылған. Ал 316-бабының 1-бөлігімен сотталған Д. мен 105-бабымен сотталған Я.-ға
айыппұл түріндегі жаза тағайындалған.
Осындай тәжірибе Енбекшілдер, Целиноград, Бурабай тағы аудандық соттарында да
қалыптасқан.
Сонымен, Ақмола облысының аудандық, қалалық соттарында әр қылмыстық іс
бойынша санкциясына орай балама жаза түрлері қарастырылған кезде сотталушыларға бас
бостандығынан айыру жазасынан көрі қоғамдық жұмыстарға тарту, айыппұл салу, қамауға
алу, түзеу жұмыстары не бас бостандығын шектеу сияқты жаза қолданылу басым екені
байқалды.
Алайда, Ақмола облысының соттарында балама жаза тағайындау тәжірибесінде кездесетін кемшіліктер де аз емес.
«Қылмыстық жаза тағайындаған кезде соттардың заңдылықты сақтауы туралы»
22
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/2011
23. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 1999 жылғы 30 сәуірдегі №1 нормативтік
қаулысының (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 25 желтоқсандағы
№12, 2007 жылғы 25 желтоқсандағы №9 және 2008 жылғы 22 желтоқсандағы №9 нормативтік қаулыларымен енгізілген өзгерістерімен бірге) 6 –тармағында: «егер адамды кінәлі деп
таныған заңның санкциясында жазаның әр түрі (баламалары) көрсетілген болса, онда соттар ҚК-нің 52-бабының екінші бөлігіне сәйкес жасалған қылмыс үшін көрсетілген жазаның
неғұрлым ауыр түрі тек, егер оның женіл түрі жазалау мақсатын қамтамасыз ете алмаса
немесе жазаның ең ауыр түрін тағайындау заңда арнайы көзделсе ғана тағайындалатынын
ескере отырып, соттар олардың арасындағы неғұрлым жеңілірек жазаны тағайындау туралы мәселені талқылауы және үкімде қабылданған шешімді дәлелдеу тиіс» деп көрсетілген.
Бірақ кейбір соттар осы заң талабын орындамай, жаза тағайындаған кезде не себептен баламалы жаза түрінің ішінен жазаның осы түрін тағайындауға себеп болған мән-жайларды үкімде толық көрсетпейді, нақты дәлелдерді келтірмейді.
Атап айтқанда, Аққөл аудандық соты ҚК-нің 325-бабының 3-бөлігімен сотталған Т.ға жаза тағайындағанда аталған баптың санкциясында жазаның әр түрі – жүз айлық есептік көрсеткіштен бес жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған
адамның бір айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе өзге табысының
мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз сексен сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге
қоғамдық жұмыстарға тартуға, не бір жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не алты
ай мерзімге дейін қамауға алу белгіленген болса да, қандай себептерді басшылыққа алып бір
айлық жалақы айыппүл тағайындағанын сот үкімінде нақты көрсетпеген. Демек, жоғарыда
келтірілген заңның талабы орындалмаған.
Сондай-ақ, Атбасар аудандық соты ҚК-нің 259-бабының 1-бөлігімен сотталған Б.-ға
жаза тағайындағанда аталған баптың санкциясында әртүрлі баламалы жаза түрлері болса да,
неліктен тек бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау туралы қорытындыға келгенін,
басқа баламалы жазаларды неге тағайындауға болмайтынын дәлелдеп көрсетпеген. Осындай кемшіліктер Көкшетау қалалық соты ҚК-нің 259-бабының 1-бөлігімен соттаған Ч.-ға,
Есіл аудандық соты ҚК-нің 228-бабы,325-бабының 3-бөлігімен,194-бабы 1-бөлігімен,190бабы 2-бөлігі «б» тармағымен соттаған С.-ға қатысты істерде де жіберілген.
Жақсы аудандық сотының 2010 жылғы 29 сәуірдегі үкімімен Г.. ҚК-нің 175-бабы 1бөлігі бойынша 2 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған, ҚК-нің 63-бабына сәйкес
жазаны шартты түрде өтеуге екі жыл сынақ мерзімі белгіленген. Алайда, аталған үкімнің
заңдылығы төмендегі себептерге байланысты күмән туғызады. Атап айтқанда, Г. бұрын
сотталмаған, ұрлаған заты спутник антенасының 2000 теңге тұратын модулін жәбірленуші
И.-ге қайтарып беріп, келтірілген залалдың орнын толтырған. Солай бола тұра, судья
тараптарға ҚК-нің 67-бабының талаптарын тұсіндірмеген, тараптардың татуласуына байланысты істі қысқартуға болатынын айтпаған. Сондай-ақ, жаза тағайындау барысында сот
кылмыстық бапта жазаның әр түрі бола тұра оның қай түрін тағайындау керектігі туралы
жан-жақты талқыламаған. Г.-ның бұрын сотталмағанына, жастығына, мінездемесі жаман
емес екеніне, кінәсін мойындағанына, ұрланған заттың құнына, іс бойынша материалдық
залал жоқтығына мән бермей, осы мән-жайларды талқыға салмай, ҚК-нің 52-бабының
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
23
24. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
талабын орындамай, жазаның ең ауыр түрін тағайындаған. Сөйтіп сот заң талаптарын
өрескел бұзған.
Сондай-ақ, Жарқайын аудандық сотының 2010 жылғы 13 қыркүйектегі үкімімен
П. ҚК-нің 175-бабы 1-бөлігімен 2 жылға бас бостандығынан айыруға сотталып, ҚК-нің
63-бабы қолданылып жазаны шартты түрде 1 жыл сынақ мерзімде өтеуге белгіленген. Іс
бойынша ол жәбірленуші Ж.-ның 2,4 тонна салмағы бар, құны 60 000 теңге тұратын шөбін
ұрлаған. П. бұрын сотталмаған, келтірілген залалдың орнын толық толтырмағандықтан
жәбірленуші татуласудан бас тартқан. Солай болғанмен, бұл іс бойынша да сот жасалған
қылмыстың сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесін, айыптының жеке басын,соның
ішінде жауаптылық пен жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды ескермей, осы бапта белгіленген 6 жаза тұрінің ең қатал түрін - бас бостандығынан айыруды
тағайындаған. Іс апелляциялық сот алқасында қаралмаған.
Баламалы жаза тағайындау бойынша сот тәжірибесін талдау жоғарыда аталған кемшіліктер облыс соттарының жұмысында орын алғанын көрсетті.
Апелляциялық сот алқасына 2010 жыл ішінде 588 адамға қатысты 485 кылмыстық
іс тараптардың шағымдарымен және прокурордың наразылығымен түскен. Оның ішінде,
заңның санкциясында жазаның әр түрі (баламалы) көрсетілген 56 қылмыстық іс 78 адамға
қатысты қаралған.
Апелляциялық сот алқасы осы қылмыстық істерді қарау барысында облыстық сот,
аудандық, қалалық соттар судьяларының сот төрілігін жұзеге асыру барысында ҚІЖКнің, ҚК-нің, жаза тағайындау мәселелер туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының нормативтік қаулыларының, тағы басқа заң нормаларының толық, нақты
орындалуын қамтамасыз ете отырып, сот қателіктерін болдырмау туралы іс-шаралар
қабылдап, шығарылған сот актілерін қайта қарап заңдастыруда, тараптардың құқығын
конституциялық принциптерге сәйкес сақтауда, үкімдер мен қаулылардың бұзылуына жол
бермеу жөнінде айтарлықтай жұмыс атқарды.
2010 жылы апелляциялық сот сатысына түскен қылмыстық істердін санкциясында әр
түрлі жаза көзделген істердін саны мен сапасы төменде келтірілген кестемен белгіленеді.
р/р
Істердің саны
Адамдардың саны
30/485
1
20101-жарты жылда
түскен қ.іс/бап
2
104 –бап 1,2-бөлік
2
3
105-бап
4
114 -бап
1
1
5
123-бап
1
1
6
129-бап
5
7
7
130-бап
1
1
8
136-бап
1
2/2
5
4
1
9
175 –бап 1-бөлік
2
2
10
176 –бап 1,2
1
177-бап 1,2-бөлік
4
4
1/2
2/2
1/1
1
11
24
Үкім,қаулы
к.жойылған іс/
адам
588
2
Үкім өзгерген іс/
адам
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНI
1/1
1/1
1/1
1/2011
25. ТА Л Д А У . Т Ү С I Н Д I Р У . Т Ұ Ж Ы Р Ы М
12
190-бап
1
1
13
194-бап
1
1
6
14
14
257-бап 1,2-бөлік
15
259-бап 1-бөлік
8
8
2/2
16
295 –бап1,4-бөлік
2
3
1/2
17
296-бап 1-бөлік
4
4
18
307-бап 1-3-бөлік
2
6
19
311-бап 1-бөлік
1
1
20
312-бап 1,2-бөлік
1
1
21
313-бап
1
2
22
314-бап
1
1
23
321-бап 1-бөлік
2
5
24
325-бап
1
2
25
327-бап 1,2-бөлік
1
1/1
1
26
352-бап
1
2
27
363-бап
1
1
Барлығы:
56
78
7/8
6/7
Сонымен статистикалық деректерге қылмыстық істер бойышна 7 істе 8 адамға
қатысты үкімдер өзгертілгенін көрсетті. Оның негіздері:
-сотталғанның қылмыс әрекеттері дұрыс дәрежелембеген -5;
-2006 жылғы 9 қаңтарда шыққан «рақымшылық туралы» Қазақстан Республикасының
Заңы қолданылмаған -1 іс.
-үкімнің азаматтық талап қою бөлігінің күші жойылып, істің осы бөлігі жаңадан
қарауға жіберілген -1 іс.
Атап айтқанда, Сандықтау, Астрахан, Ерейментау аудандық соттары бойынша – 1 іс
1 адамға, Көкшетау қалалық сотында – 3 іс 3 адамға, Ерейментау аудандық сотында – 1 іс
2 адамға қатысты үкімдер өзгертілген.
Талдау көрсеткендей, Астрахан аудандық сотының 2010 жылғы 22 ақпандағы
үкімімен Ж. ҚК-нің 104-бабы 2-бөлігінің «д» тармағымен 2 жылға бас бостандығынан
айыруға сотталған. ҚК-нің 64-бабының 5-бөлігі бойынша алдыңғы үкіммен шартты түрде
тағайындалған жаза жойылып, ҚК-нің 60-бабының 1-бөлігі басшылыққа алына отырып
ішінара қосу арқылы 4 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған.
Оның әрекетінде ҚК-нің 13-бабына сәйкес қылмыстық қайталану танылған.
Үкіммен сотталған Ж. жәбірленуші Х.-ны бұзақылық ниетпен денсаулығына орта
дәрежедегі зиян келтірген деп танылған.
Алайда, істегі материалдарынан көрінгендей, Ж. мен Х.-ның арасында өзара келіспеушілік туған, олар жанжалдасып, бір-бірін балағаттап ұрсысқан, соның нәтижесінде Ж.
жұдырықпен Х.-ның бетінен ұрып жағын сындырған.
Демек, жоғарыда көрсетілген жағдай Ж.-ның әрекетінде бұзақылық ниет жоқ екенін,
төбелеске екі жақ та себепкер болғанын дәлелдейді.
Осыған қоса, тергеу органының қаулысы бойынша Ж.-ның әрекетінде ҚК-нің 257бабында қарастырылған бұзақылық ниет жоғына байланысты аталған баппен қылмыстық
іс қозғаудан бас тартылған. Осыған қарамастан бірінші сатыдағы сот дәлелдемелерге
1/2011
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
25
