2. МАЗМҰНЫ
СОТ АКТІЛЕРІ
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі
қадағалау сот алқасының қаулылары............4
СОТ АКТІЛЕРІ
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
қылмыстық істер жөніндегі қадағалау
сот алқасының қаулылары............................10
АЛҚА
Атырау облысының соттары 2010 жылғы
1 тоқсандағы сот төрелігін жүзеге асыру
нəтижесін қорытындылады...........................19
Озық технологияларды игеруде Атырау
облыстық соты соты алда келеді
СОТ ПРАКТИКАСЫНА СІЛТЕМЕ
.........................................................................21

3. СОДЕРЖАНИЕ
СУДЕБНЫЕ АКТЫ
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
СУДЕБНЫЕ АКТЫ
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии
по гражданским и административным делам
Верховного Суда Республики Казахстан......22
Постановления надзорной судебной коллегии
по уголовным делам Верховного Суда
Республики Казахстан....................................11
АНАЛИЗ.ТОЛКОВАНИЕ.ВЫВОДЫ.
Применение некоторых норм уголовнопроцессуального кодекса Республики
Казахстан об обеспечении прав и свобод
граждан в уголовном процессе......................50
В МЕСТНЫХ СУДАХ
Суды Атырауской области подвели итоги
отправления правосудия за 1 квартал
2010 года.........................................................90
Электронная система правосудия
УКАЗАТЕЛЬ СУДЕБНОЙ ПРАКТИКИ
.........................................................................93

4. ҮЗІНДІЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
АЗАМАТТЫҚ ЖƏНЕ ƏКІМШІЛІК ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ
СОТ АЛҚАСЫНАН
Тараптардың бірі сот мəжілісінің өтетін уақыты мен орны
туралы хабардар болмай, іс оның қатысуынсыз қаралған жағдайда
сот шешімі бұзылуға жатады
қаулы №4гп-86-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
(үзінді)
Жеке көлік тұрақтары иелерінің қоғамдық бірлестігі (бұдан əрі-Қоғамдық бірлестік)
Е.-ден 140 000 теңге алдын ала төлемнің (аванс), 88 917 теңге келтірілген шығынның,
22 800 теңге сот шығынының, 6 868 теңге мемлекеттік баж сомасын өндіру туралы
сотқа талап арыз берген.
Алдын ала жасалған сатып алу-сату шартына сəйкес, жауапкер Е. Қостанай
қаласының Герцен көшесінде орналасқан кеңсені жер учаскесімен қоса талапкердің
меншігіне беруге міндеттенген. Талапкер сатып алатын мүлік үшін 140 000 теңге алдын ала төлем жасап, мүлікті иемдену құқығына ие болған жəне 88 917 теңгеге
жөндеу жұмыстарын жүргізген. Алайда кейіннен жауапкер негізгі сатып алу-сату шартын жасаудан бас тартқанымен қоймай, осы мүлікті үшінші тұлғаның иелігіне берген. Сондықтан талапкер АК-нің 9 жəне 440-баптарының негізінде талаптарын толық
көлемде қанағаттандыруды сұрайды.
Қостанай қаласы № 2 сотының шешімімен Қоғамдық бірлестіктің талабы
қанағаттандырылған, Қостанай облыстық соты азаматтық істер жөніндегі алқасының
қаулысымен сот шешімі өзгеріссіз қалдырылған. Е.-ден Қоғамдық бірлестіктің пайдасына 140 000 теңге алдын ала төлем, 88 917 теңге шығын, 6 868 теңге мемлекеттік баж
сомасы өндірілген.
Е. дау қаралған кезде өз мүддесін қорғау үшін тең іс жүргізу қүұқығын пайдалану
мүмкіндігі болмағанын көрсетіп, аталған сот актілерін бұзу туралы сотқа өтініш берген.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы өтініштің уəждерін талқылап, іс материалдарын зерттеп, Е.-нің өтініші төмендегі негіздерге орай қанағаттандырылуға жатады
деген тұжырым жасады.
АІЖК-нің 387-бабына сəйкес, қадағалау тəртібімен заңды күшіне енген сот актілерін
қайта қарауға материалдық немесе іс жүргізу құқығының елеулі түрде бұзылуы негіз болып табылады.
АІЖК-нің 387-бабы 1-бөлігінің 2)тармақшасына сəйкес, сот мəжілісінің өтетін
уақыты мен орны туралы хабардар болмаған тараптардың бірінің қатысуынсыз іс
қаралған жағдайда, шағымның, қарсылықтың уəждеріне қарамастан сот шешімі
бұзылуға жатады.
АІЖК-нің 129, 130, 132-баптарына сəйкес, іске қатысушы тұлғаларға сот мəжілісінің
өтетін уақыты мен орны туралы хабарланады жəне сотқа шақырту қағазы жіберіледі.
4

5. ҮЗІНДІЛЕР
5
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
Шақырту қағазы шақырылушы азаматқа қолхат арқылы тапсырылып, шақыру қағазының
түбіртегі сотқа қайтарылады.
Сот жауапкерге тиісті түрде хабарланғаны туралы көрсетіп, істі оның қатысуынсыз
қараған. Іс материалдарына жауапкердің атына жазылған екі шақырту қағазы тіркелген, алайда аталған шақырту қағаздарын жауапкердің алғаны жөнінде қандайда бір
белгі жоқ. Керісінше, шақырту қағаздарының жиегінде Е.-нің Ресей Федерациясына,
Мəскеуге кеткені туралы оның туысы мен танысының сөздері жазылған.
Е. өтінішінде іс қаралған кезде Мəскеу қаласында көзіне операция жасатқанын,
сотқа шақыртылғаны туралы туысынан естігенін, туысының шақырту қағазын бұның
пəтерінің есігінің жапсарынан тауып алғанын, туысымен сөйлескеннен кейін дереу
судьяның хатшысына телефон шалып, жағдайын айтқанын, судьяның хатшысы бұл
келгенше іс қаралмайды деп сендіргенін көрсеткен. Алайда, емделуден кейін сотқа
барған кезде оған сот шешімінің көшірмесі тапсырылған. Яғни сот мəжілісі оның
қатысуынсыз өткен.
Бірінші сатыдағы сот шешіміне берген апелляциялық шағымында жауапкер өзінің
орынды себеппен тұрғылықты жерінде болмағанының дəлелі ретінде көз аурулары
ауруханасының анықтамасын, жол билеттерін тіркеген. Бұдан басқа, бұдан өндірілуі
талап етілген 140 000 теңге тұрғын емес үй-жайды жалға беру есебінен алынған
ақша екенін көрсетіп, жалға беру туралы шартты қоса тіркеген. Сондай-ақ, үй-жайды
жөндеуді өз есебінен жасатқанын көрсеткен.
Аталған мəн-жайларды апелляциялық алқа тексермеген жəне қаулыда оған тиісті
баға бермеген.
Осы айтылғандарға орай, жауапкерге істің болатын уақыты мен орны жөнінде
тиісінше хабарламау, оған талап арыздың көшірмесін тапсырмау жауапкердің сот
мəжілісіне қатыспауына жəне оның уəждеріне дұрыс баға бермеуге əкеліп соққан. Іс
жауапкердің уəждері ескерілмей, біржақты қаралған, яғни тараптардың іс қарауға тең
қатысу принципі бұзылған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы азаматтық сот ісін жүргізудің осы
принципінің сипатын жəне маңыздылығын ескеріп, АІЖК-нің 23-бабына сəйкес, іс
бойынша шығарылған сот актілері бұзылып, іс жаңадан сот қарауына жіберілуге жатады.
Істі жаңадан қараған кезде сот тиісінше сотқа дейінгі дайындық жүргізуі , яғни жауапкерге талап арыздың көшірмесін тапсырып, талап арыз туралы пікірін беру туралы
ұсыныс жасауы керек. Содан кейін талапкер мен жауапкердің уəждерін тексеріп, іс
жүргізу жəне материалдық құқық нормаларына сəйкес заңды шешім шығаруы тиіс.
Осы айтылғандардың негізінде жəне АІЖК-нің 368-бабы 4-бөлігінің 2) тармақшасын
басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы Қостанай қаласы №2
сотының шешімін бұзып, істі осы соттың қайтадан қарауына жолдауға, Е.-нің өтінішін
қанағаттандыруға қаулы етті.

6. ҮЗІНДІЛЕР
Таратылған заңды тұлғада мүліктің болмауы немесе жеткіліксіз
болуы салдарынан төлемдер капиталдандырылмаған жағдайда
өмір мен денсаулыққа келтірілген зиянды мемлекет өтейді
қаулы №4гп-190-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
(үзінді)
Талапкер А. 1985-1995 жылдар аралығында Қарқаралы ауданы «Казсельхозтехника» ондірістік қоғамында, кейіннен «Агропромтехника» АҚ-да жанар-жағармай аппаратында реттеуші жұмысын атқарып жүріп, өкпе-тыныс жолдарыньң ауруына шалдығып,
кəсіптік ауруға ұшырауына байланысты жауапкер Қазақстан Республикасыньң Еңбек
жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігінен денсаулығына келген зиянды өндіру
туралы сотқа талап арыз берген.
Іс соттың қарауында бірнеше рет болған.
Істің соңғы қарауында Қарқаралы аудандық сотының шешімімен А.-ның талап
арызы қанағаттандырусыз қалдырылған.
Қараганды облыстык сотыньң азаматтық істер жөніндегі
сот алқасының
қаулысымен сот шешімі өзгеріссіз қалдырылған.
Іc бойынша прокурор наразылық келтіріп, сот актілері заң талаптарына қайшы
қабылданғандықтан, оларды бұзып, icтi сотқа қайта қарауға жолдауды сұраған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы іс материалдарын зерттеп, сот актілері
төмендеп негіздерге байланысты бұзылуға жатады деген қорытынды жасады.
А. күнделікті жұмысын атқарып жүріп енбек жарақатын алған. Оньң денсаулығына
келген зақым туралы Н-1 нысандагы акт толтырылып, 1996 жылға дейін еңбек қабілеті
төмендегені үшін оған «Казсельхозтехника» ендірістік қоғамы, кейіннен «Агропромтехника» АҚ-нан өтемақы төлеп келген. Алайда, 1996 жылдан бастап өтемақы телену тоқтатылған. «Агропромтехника» АҚ банкроттыққа ұшырап, талапкер мемлекеттік органдарға өтемақы төлеу туралы бойынша бірнеше рет шағымданған, 6ipaқ
шағымынан еш нəтиже болмағандыктан, жауапкерден денсаулыгына келген зиянның
өтемақысын өндіруді сұрап сотқа жүгінген.
Алайда, сот сатылары А. конкурстық баскарушыға бірінші кезектегі кредиторлар
тізіміне кіргізуді талап етпеген, сол себепті конкурстық басқарушы оған тиісті төлемақыны
қорландыру (капиталдандыру) жасамаған деп, сонымен катар, талапкердің eкі ай мерзім ішінде кредиторлардың тізіміне кіруге мүмкіндігі болуына карамастан, өз тарапынан конкурстық баскарушыға шағымданбай, тізімге кіру құқығын пайдаланбаган деген
уəжбен сот оның талап арызын қанағаттандырусыз қалдырған.
АК-нің 945-бабыньң 2 жəне 3-тармақтарыньң талаптары бойынша, өмір мен
денсаулыққа келтірілген зиян үшін белгіленген тəртіппен жауапты болып танылған
заңды тұлға таратылған жағдайда тиісті төлемдер заң немесе өзге де нормативтік
құқықтық актілермен белгіленген ережелер бойынша оларды жəбірленушіге төлеу үшін
каптиалдандырылуы тиіс.
Таратылған заңды тұлғада мүліктің болмауы немесе жеткіліксіз болуы себепті
төлемдерді капиталдандыруды жүргізу мүмкін болмаған жағдайларда тағайындалған
сомаларды жəбірленушіге заң актілерінде белгіленген тəртіппен мемлекет төлейді.
Аталған жағдай, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотыньң 2005 жылғы 28
қазандағы «Банкроттық салдарынан занды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі
мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу заңнамасын қолдану тəжірибесі туралы» №
4 нормативтік каулысыньң 8-тармағында да қарастырылған.
6

7. ҮЗІНДІЛЕР
7
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
Осыған байланысты, А.-ның талап арызбен мемлекеттікк орган -Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметт1к қоргау министрлігіне шағымдануы негізді.
Сонымен қатар, сот сатылары тарапынан А.-ға «Агропромтехника» АҚ-нан, аталмыш өнеркəсіп орталығы банкрот болып табылғанға дей1н, яғни 1985 жылдан 1996
жылға дейін денсаулыққа келген зиянньң өтемақысы теленіп отырылғандығы ескерілмеген. Ол туралы онеркəсіптің бухгалтерік ic қағаздарында құжаттар бар болғандығы
ескерілмеген.
Сондай-ақ А.-ның кредиторлар тізіміне кірмеуі -«Агропромтехника» АҚ конкурстық
басқарушысынын, тікелей кінəсінен болып отыр.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотыньң «Банкроттық салдарынан занды
тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды өтеу
заңнамасын қолдану тəжірибесі туралы» № 4 нормативтік каулысыньң 8-тармағына
капиталға айналдыру конкурстық баскарушының
сəйкес, мерзімдік төлемдерді
кінəсінан жүргізілмесе жəне бұл қателікті сот конкурстық ic жүргізуді аяқтау туралы ұйғарым шығарған кезде түземесе немесе кəсіби ауруға шалдығуы салдарынан
азаматтың еңбек ету қабілетін жоғалтқандығы заңды тұлға банкроттық негіз бойынша
таратылғаннан кейін анықталса, азамат заңмен белгіленген тəртіпте зиянды етеу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы деп көрсетілген.
Бірақ істі қарау барысында аталған заң талаптары сот назарынан тыс калған.
Бұл жағдайда осы ic бойынша қабылданған сот актілерін заңды жəне орынды деп
тануга болмайды, сондықтан олар бұзылуға, ал ic 6ірінші сатыдағы соттьщң жаңадан
қарауына жіберуге жатады.
Азаматтық істі қайта қарау барысында жоғарыда аталған кемшіліктерді жойып,
«Банкроттық салдарынан занды тұлғаны тарату кезінде азаматтардың өмірі мен
денсаулығына келтірілген зиянды өтеу заңнамасын қолдану тəжірибесі туралы»
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотыньң 2005 жылғы 28 қазандағы № 4 нормативтік
каулысыньң 3-тармағы мен «Банкроттық туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 77бабының 1-тармағына сəйкес, Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтік
қорғау министрлігі мамандарыньң қатысуымен А.-ның пайдасына аталған өтемақыны
өндіру, оның тиісті есептеулерін жүргізу тəртіптерін тексеріп, заң талаптарына сай
шешім қабылдау қажет.
А1ЖК-нің 388-бабыньң 3-тармағына сəйкес, қадағалау наразылығын келтіру туралы өтініш прокурорға белгіленген мерзім сақтала отырып берілсе, бipaқ ол бойынша
шешім қабылданбаса, сот наразылык келтіру мерзімін ұзартады.
А.-ның 2008 жылғы 4 маусымда занды күшіне енген сот шешіміне қадағалау
наразылығын келтіру туралы өтініші Бас прокуратураға 2009 жылғы 18 наурызда, ягни 6ip
жылдық мерзім ішінде тускен. Қарағанды облысының прокуроры Қарағанды облыстьқ
сотыньң қадағалау алқасына наразылық келтіріп, сот наразылықты қанағаттандырусыз
қалдырған.
2009 жылғы 15 желтоксанда аталған ic бойынша Бас прокуратура Қарағанды
облыстық сотының қадағалау алқасына наразылық келтіріп, Қазақстан Республикасының
Қылмыстық, Қылмыстық ic жүргізу жəне Азаматтық ic жүргізу кодекстеріне өзгерістер
енгізілуіне байланысты наразылық кері қайтарылған.
Бұл тұрғыда наразылық келтіру мерзімі ұзартылуға жатады.
Осы айтылғандардың негізінде жəне АІЖК-нің 398-бабы 4-бөлігінің 2) тармағының
талаптарын басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы наразылық
келтіру мерзімін ұзартуға, аудандьқ соттың шешімін, облыстық соттың азаматтық істер
жөніндегі алкасының қаулысын бұзып, icтi бірінші сатыдағы соттьң жаңадан қарауына
жолдауға, наразылықты қанағаттандыруға қаулы етті.

8. ҮЗІНДІЛЕР
Ұжымдық шарттың тарабы болып табылмайтын талапкер
оған енгізілген өзгерістерді даулауға құқылы емес
қаулы №4гп-119-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
(үзінді)
2007 жылғы 15 қазанда «Жылуэнерго» МҚК-нің электр қуаты орталығында оқыс
оқиғаның нəтижесінде И,.М. қайтыс болған.
«Еңбек қауіпсіздігі жəне оны қорғау» туралы Заңға сəйкес, өндірістегі оқыс оқиға
немесе кəсіби ауру нəтижесінде қызметкер қайтыс болған жағдайда он жылдық жалақы
мөлшерінде төлем төленуі тиіс. МҚК-нің 2004-2006 жылғы ұжымдық шартының 12.4.1тармағында заңда қарастырылған жеңілдіктер мен өтемақылар белгіленген. Қайтыс
болған жұмысшылардың балалары Б., Н. шарттың осы ережелеріне сүйеніп, өздеріне
тиесілі өтемақыны төлеуді сұраған. Жауапкер ұжымдық шартқа қосымша келісімге сілтеме жасап, олардың талабын орындаудан бас тартқан.
Б.. мен Н. 2004 жылғы 22 желтоқсандағы ұжымдық шартқа қосымша келісімді жарамсыз жəне заңсыз деп тану туралы «Жылуэнерго» МҚК-на қарсы сотқа талап арыз
берген. Олар шартқа қосымша келісім заңды рəсімдері бұзылып қабылданған, сонымен қатар, оларға он жалақы мөлшерінде төлемақы төлеу жауапкершілігінен құтылу
үшін қосымша келісім əдейі 2008 жылғы сəуірде, яғни оқыс оқиға болғаннан кейін
қабылданған деп санайды.
Семей қалалық сотының шешімімен Б. мен Н.-нің талап арыздарын
қанағаттандырудан бас тартылған. Шығыс Қазақстан облыстық соты азаматтық істер
жөніндегі алқасының қаулысымен сот шешімі өзгеріссіз қалдырылған.
Шығыс Қазақстан облыстық соты қадағалау алқасының қаулысымен бірінші
сатыдағы сот шешімі мен апелляциялық алқаның қаулысы бұзылып, Б. ме. Н.-ның талап
арыздары қанағаттандырылып, «Жылуэнерго» МҚК-нің еңбек ұжымының жалпы жиналысында қабылданған ұжымдық шартқа қосымша келісім жарамсыз деп танылған.
«Жылуэнерго» МҚК-нің заңды өкілі Г. қадағалау сатысының қаулысымен келіспей,
оны заңсыз жəне негізсіз деп тану туралы өтініш берген. Ол өтінішінде ұжымдық шарт
қолданыстағы еңбек заңнамасына сəйкес қабылданғанын, сондай-ақ «Қызметкер еңбек
(қызмет) міндеттерін атқарған кезде оның өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені үшін
жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру туралы»
Қазақстан Республикасы Заңында жұмыс берушінің сақтандыру бойынша белгіленген
жауапкершілігіне орай талапкерлерге асыраушысының қайтыс болуына байланысты
төлемақы төленгенін, онымен қоса, жерлеуді ұйымдастыруға ерікті көмек көрсетілгенін,
сот шешімі бойынша моральдық зиян төленгенін көрсеткен.
Жауапкерлердің өкілі Ж. өтініш уəждерімен келіспей, 2007 жылғы 1 маусымда қолданысқа енген Еңбек кодексінде бұрын қабылданған ұжымдық шартта қарастырылған əлеуметтік кепілдіктер , жеңілдіктер жəне өтемақыларды шектеу
жөніндегі императивтік нормалар жоқ, аталған ұжымдық шартқа енгізілген өзгерістер
еңбек ұжымымен келісілмеген жəне ол өзгерістер Шығыс Қазақстан облысы бойынша
Мемлекеттік еңбек инспекциясына жіберілмеген деп көрсетеді.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы өтініштің, өтінішке қарсы пікірдің уəждерін
талқылап, іс материалдарын зерттеп, облыстық соттың қадағалау алқасының қаулысы
төмендегі негіздерге орай бұзылуға жатады деп санайды.
8

9. ҮЗІНДІЛЕР
2-269
9
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
Облыстық соттың қадағалау алқасы іс бойынша сот актілерін бұзып, талапты
қанағаттандыру туралы шешім қабылдаған кезде, ұжымдық шарт еңбек ұжымының
конференциясында қабылданғандықтан, оған енгізілген өзгерістер де сол деңгейде,
яғни конференцияда қабылдануы тиіс деп санаған.
Бұл ретте қадағалау алқасы іс материалдарын жəне қолданыстағы заңнаманы
тиісінше бағаламай тұжырым жасаған. Алқа аталған ұжымдық шарттың «Коллективтік шарттар туралы» Заңы қолданыста болған кезде қабылданып, оған өзгерістер
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі қолданысқа болғанда енгізілгенін назарға
алмаған.
Ұжымдық келіссөздер жүргізу, ұжымдық шарттар дайындау жəне қабылдау
тəртіптері Еңбек кодексінің 282-бабымен реттелген. Осы баптың 6-тармағына сəйкес,
ұжымдық шартқа өзгерістер мен толықтырулар енгізу тек тараптардың өзара келісімімен, шарт жасау үшін белгіленген тəртіпте жүзеге асырылады.
Ұжымдық шарттың 1.6.-тармағына сəйкес, ұжымдық шартта қарастырылған
мəселелер бойынша Қазақстан Республикасының заңдары өзгерген жағдайда, шартқа
қол қойған тараптар тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізеді.
«Жылуэнерго» МҚК-нің «Жылуэнерго» МҚК-нің кəсіподағының төрағасы К. сот
мəжілісінде ұжымдық шартқа өзгерістер енгізу туралы мəселе 2007 жылғы маусымда
кəсіподақ отырысында талқыланып, келісім алынғаннан кейін қосымша келісімге қол
қойылғанын көрсеткен.
Еңбек кодексінің 285-бабының 3-тармағына сəйкес, ұжымдық шарт жұмыс беруші
мен қызметкерлердің атынан жасалатындықтан оның ережелері екі тарап үшін бірдей
міндетті.
АК-нің 9-бабына сəйкес, тараптардың бұзылған құқығы заңмен қорғалуға жатады.
Ал талапкерлер ұжымдық шарт пен оған қосымша келісімнің тараптары болып табылмайды, сондықтан рəсімдік мəселелер бойынша шарт пен қосымша келісімді даулауға
құқылы емес. Талапкерлердің мүдделері асыраушысын жоғалтуына байланысты белгілі бір төлемдерді алуға байланысты. Сондықтан сот шартқа қосымша келісімді даулау
құқығы марқұм болған И. мен Ж.-ның жеке өздеріне тиесілі, ол мұрагерлеріне ауыспайды деп дұрыс тұжырым жасаған. Облыстық соттың қадағалау алқасы соттың бұл уəжін
жоққа шығармаған.
Бұнымен қоса, марқұм болғандардың он айлық жалақысы көлеміндегі соманы
өндіру туралы заңды күшіне енген сот шешімі бар, шешім кредиторлардың талаптарының
тізбесіне енгізілген.
Осы мəн жайлар облыстық соттың қадағалау алқасының материалдық құқық нормаларын дұрыс қолданбағанын көрсетеді, яғни оның шешімін заңды жəне негізді деп
санауға болмайды, сондықтан АІЖК-нің 364-бабы 1-бөлігінің 4)тармақшасына, 365бабының 1)тармақшасына сəйкес, қадағалау алқасының қаулысы бұзылуға жатады.
АІЖК-нің 364-бабы 4-бөлігінің 4)тармақшасын басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың
қадағалау сот алқасы Шығыс Қазақстан облыстық соты қадағалау алқасының қаулысын
бұзып, Семей қалалық сотының шешімі мен Шығыс Қазақстан облыстық соты азаматтық
істер жөніндегі алқасыны қаулысын күшінде қалдыруға, өтінішті қанағаттандыруға
қаулы етті.

10. ҮЗІНДІЛЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ
ҚЫЛМЫСТЫҚ ІСТЕР ЖӨНІНДЕГІ ҚАДАҒАЛАУ СОТ АЛҚАСЫНАН
Қылмыс жасауға оқталғаны үшін жазаның мерзімі мен мөлшері
жазаның неғүрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімі немесе
мөлшерінің төрттен үшінен аспауы керек
қаулы № 4у-87-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
(үзінді)
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сот алқасы сотталған Б.ның өтінішін қылмыстық істі алдырту арқылы ҚІЖК-нің 463 бабының негізінде алдынала қарады.
Алматы қалалық сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасының қаулысымен
өзгеріссіз қалдырылған Алматы қаласы № 2 Əуезов аудандық сотының үкімімен:
Б., бұрын 2001 жылы 10 тамызда ҚК-нің 120-бабының 2-бөлігінің «а» тармағымен
5 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған, ҚК-нің 70-бабына сəйкес, 2 жылға
шартты түрде босатылған;
- ҚК-нің 178-бабы 2 бөлігінің «в,г» тармағымен мүлкін тəркілеп, 5 жылға бас
бостандығынан айыруға, жазаны түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге
сотталған;
ҚК-нің 13-бабы 2-бөлігінің «б» тармағына сəйкес, Б.-ның іс-əрекетінде қылмыстың
қауіпті қайталануы танылған.
Сот үкімімен Б. алдын ала сөз байласқан адамдар тобы болып, қоймаға
(автокөлікке) заңсыз кірумен жасалған тонау үшін айыпты деп танылған.
Алматы қалалық сотының қадағалау алқасының қаулысымен үкім мен қаулы
өзгертілген., Б.-ның əрекеті ҚК-нің 178-бабы 2-бөлігі «в,г» тармағынан ҚК-нің 24бабының 3 бөлігі, 175-бабы 2 бөлігінің «а,в» тармақтарына қайта сараланып, оған 4
жыл бас бостандығынан айыру жазасы белгіленген.
Сотталған Б. өтінішінде кінəсін мойындап, қылмыс аяқталмағандықтан келтірілген
залал жоқтығын, қылмыс дəрежесінің жеңілдігін көрсетіп, ҚК-нің 68-бабының 1 бөлігі
негізінде қылмыстық істі қысқартуды немесе жаза мөлшерін төмендетуді сүраған.
Қылмыстық істің материалдарын зерттеп, сотталғанның өтініштегі уəждерін талдап, Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы төмендегідей тұжырым жасады.
Б.-ның қылмысы жан-жақты дəлелденген, оның ҚК-нің 24-бабының 3 бөлігі, 175бабы 2 бөлігінің «а,в» тармақтарымен 4 жылға бас бостандығынан айыруға сотталғаны
заңды. Сотталған қылмыстың дəлелденіп, дəрежеленуі бойынша талас тудырмайды.
ҚК-нің 56-бабының 3-бөлігіне сəйкес, қылмыс жасауға оқталғаны үшін жазаның
мерзімі мен мөлшері ҚК-нің ерекше бөліміндегі тиісті бапта қарастырылған жазаның
неғүрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімі немесе мөлшерінің төрттен үшінен аспауы
керек.
Сондықтан сотталған Б.-ның өтініші қадағалау тəртібімен қайта қаралуға, қалалық
соттың қадағалау алқасының 4 жыл бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау
туралы қаулысы өзгертілуге жатады. Б.-ға қылмыс жасауға оқталғаны үшін 3 жыл 9
айдан аспайтын бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалуы тиіс
10

11. ҮЗІНДІЛЕР
Осының негізінде, ҚІЖК-нің 459-бабы 1-бөлігінің 4-тармағын басшылыққа алып,
жоғарғы соттың қадағалау сот алқасы Алматы қаласы
№ 2 Əуезов аудандық сотының үкіміне, Алматы қалалық соты қылмыстық істер
жөніндегі алқасының жəне Алматы қалалық соты қадағалау алқасының қаулыларына
сотталған Б.-ның келтірген өтініші бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғауға қаулы етті.
Қаулы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалау сот алқасына қарау
үшін берілді.
Соттылығы алынып тасталған адамның əрекетінде
қылмыстың қауіпті қайталануы бар деп сот қате тұжырым
жасаған
қаулы № 4у-319-10
(үзінді)
11
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
Қызылорда қалалық сотының үкімімен: А., бұрын сотталған, 2003 жылы 13 наурызда ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, ҚК-нің 175-бабы 2-бөлігінің «б» тармағымен 2 жылға
бас бостандығынан айыруға сотталып, ҚК-нің 63-бабы негізінде жаза шарты деп саналып, 2 жыл сынақ мерзімі белгіленген;
2004 жылы 12 қазанда шарты түрде сотталудың күші жойылып, 2 жылға бас
бостандығынан айыруға;
2006 жылы 21 желтоқсанда ҚК-нің 175-бабы 2-бөлігінің «б» тармағымен 1
жыл 8 айға бас бостандығынан айыруға, ҚК-нің 60-бабы негізінде тупкілікті 2 жылға
бас бостандығынан айыруға, сотталған, əрекетінде қылмыстың қайталануы бар
деп танылған, 2008 жылы 5 мамырда 3 ай 5 күн мерзімінен бұрын шартты түрде
босатылған;
ҚК-нің 175-бабы 3-бөлігінің «в» тармағымен мүлкін тəркілеп, 3 жылға бас
бостандығынан айыруға, ҚК-нің 259-бабының 1-бөлігімен 6 айға бас бостандығынан
айыруға, ҚК-нің 58-бабының 3-бөлігі негізінде 3 жылға бас бостандығынынан айыруға,
ҚК-нің 60-бабына сəйкес, түпкілікті жаза 3 жыл 4 айға бас бостандығынын айыруға
тағайындалып, жазаны түзеу колониясының қатаң режимінде өтеуге сотталған.
ҚК-нің 13-бабының 2-бөлігінің «б» тармағына сəйкес, А. -ның əрекетінде қылмыстың
қауіпті қайталануы бар деп танылған.
Сот үкімімен А. бұрын екі рет сотталған бола түра бірнеше рет ұрлық жасағаны
жəне сату мақсатынсыз көп мөлшерде, салмағы 0,19 грамм «героин» есірткі затын
заңсыз иемденіп сақтағаны үшін кінəлі деп танылған.
Іс апелляциялық тəртіпте қаралмаған.
Сотталған А. мен оның қорғаушысы өтініштерінде тағылған айып пен жасалған
қылмысты теріске шығармай, ҚК-нің 60-бабы дұрыс қолданылмаған деп санап, үкімді
өзгертуді сұраған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы қылмыстық істі зерттеп, өтініштің уəждерін
талдап, төмендегідей тұжырым жасады.
Қылмыстын дəлелденуі мен дəрежеленуі талас тудырмайды.
ҚК-нің 60-бабының 1-бөлігіне сəйкес, егер сотталған адам үкім шығарылғаннан
кейін, бірақ жазаны толық өтегенге дейін жаңадан қылмыс жасаса, сот соңғы үкім

12. ҮЗІНДІЛЕР
бойынша тағайындалған жазаға алдыңғы үкім бойынша жазаның өтелмеген бөлігін
толық немесе ішінара қосуы керек.
«Бас бостандығынан айыру жазасын тағайындаудың кейбір мəселелері туралы»
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 19 қазандағы № 15 нормативтік қаулысының 20-тармақшасына сəйкес, ҚК-нің 70-бабында көрсетілген негіздер
бойынша мерзімнен бұрын шартты түрде босатылған кезде сотталған оны өтеуден
мерзімнен бұрын шартты түрде босатылған жазаның бөлігі есептеледі. Сотталған А.
мерзімінен 3 ай 5 күн бұрын босатылған.
Сондықтан сотталған А.-ға жасаған қылмысы үшін 3 жыл 3 ай 5 күннен аспайтын
бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалуы тиіс, ал оған сот үкімімен 3 жыл 4 ай
бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалған.
Сонымен қатар,
2006 жылғы 9 қаңтардағы «Қазақстан Республикасының
Тəуелсіздік күнін мерекелеуге байланысты рақымшылық жасау туралы» Заңының 15
-бабына сəйкес, А.-ның 2003 жылғы 13 наурыздағы с ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, ҚК-нің
175-бабының 2-бөлігінің «б» тармағымен тағайындалған соттылығы орта дəрежедегі
қылмысқа жатқандықтан алынып тасталады.
Осыған орай, А.-ны бұрын екі рет ұрлық үшін сотталған адам жəне оның əрекетінде
қылмыстың қауіпті қайталануы бар деген сот тұжырымы қате. Сол себепті А. мен
оның қорғаушысының өтініштері бойынша қылмыстық іс қадағалау тəртібінде қаралуға
жатады.
ҚІЖК-нің 459-бабы 1-бөлігінің 4-тармағын басшылыққа альп, Жоғарғы Соттың
қадағалау сот алқасы сотталған А.-ның мен қорғаушысының Қызылорда қалалық
сотының үкіміне келтірген өтініштері бойынша қадағалау іс жүргізуін қозғау, қаулыны
Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасына қарау үшін жіберу
туралы қаулы етті.
Сотталған жəбірленушіні қасақана өлтіру мақсатында оқ атқан
деген сот тұжырымы тек болжамға негізделген
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
қаулы № 2а- 103 - 10
(үзінді)
Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының 2010 жылғы 19 қантардағы үкімімен:
У., бұрын сотталмаған,
ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігімен кінəсіз деп танылып, əрекетінде бұл қылмыс
құрамының болмауына байланысты ақталған;
ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігімен, 96-бабы 2-бөлігінің «и» тармағымен 9 жылға бас
бостандығынан айыруға, жазаны жалпы режимдегі тəрбиелеу колониясында өтеуге
сотталған.
Үкім бойынша кəмелетке толмаған У. атыс қаруын қолданып, бұзақылық ниетпен жəбірленуші Т.-ны қасақана өлтіру мақсатында оған оқ атқаны үшін айыпты деп
танылған.
Апелляциялық шағымдарында сотталған У.-дың занды өкілі мен қорғаушысы
үкіммен келіспей, сотталғанның адам өлтіруге оқталғаны туралы айып дəлелденбеген
деп санайды, сондықтан үкімді бұзып, сотталған У.-ды ҚК-нің 24- бабының 3 бөлігі,
12

13. ҮЗІНДІЛЕР
13
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
96- бабы 2 бөлігінің «и» тармағы бойынша ақтап, оны ҚК-нің 257 -бабының 3 бөлігімен
айыпты деп тануды сұраған.
Сотталғанның жағдайын ауырлататын наразылық немесе шағым келтірілмегендіктен, оның апелляциялық сатыдағы соттың отырысына қатысу жөніндегі өтініші
қанағаттандырусыз қалдырылды.
Жəбірленуші Т. сотқа берген арызында сотталғанды кешіргенін көрсеткен.
Сотталғанның қорғаушысының, қоғамдық корғаушысының,
заңды өкілінің
апелляциялық шағымды қолдаған сөздерін, Бас прокурордың көмекшісінің үкімді
өзгертіп, У.-дың қылмыстық əрекеттерін ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, 96-бабы 2бөлігінің «и» тармағынан ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігіне ауыстырып қайта дəрежелеп,
осы бап бойынша оған 4 жыл бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау туралы
пікірін тыңдап, іс материалдарын тексеріп жəне шағымды талқылап, Жоғарғы Соттың
қадағалау сот алқасы төмендегідей тұжырым жасады.
Сотталған У.-дың бұзақылық ниетпен атыс қарудан оқ атып, жəбірленуші Т.-ның оң
қолын жарақаттап, денсаулығына жеңіл зиян келтіргені іс бойынша зерттелген объективті дəлелдемелер жиынтығымен жан-жақты бекітілген.
Сонымен қатар, бірінші сатыдағы соттың сотталған У. жəбірленушіні қасақана
өлтіру мақсатында оған оқ атқан деген тұжырымы тек қана болжамға негізделген.
Сотталған У. жауаптарында жəбірленушіні қасақана өлтіру ниеті болмағанын, Т.ны корқытпақшы болып бір рет жерге қаратып оқ атқанын көрсеткен.
Оның жауаптары іс материалдарымен теріске шығарылмайды, керісінше, кейбір
деректермен қуатталады.
Жəбірленуші Т. мылтық дауысын естіп, қорыққанынан үйлердің артына қашып
кеткенін, кім мылтық атқанын көрмегенін айтқан.
Сот-дəрігерлік сарапшы жəбірленуші Т.-ның оң қолының білек тұсында төрт үстірт
жарақат іздері бар екенін, ол жарақаттар жеңіл дене жарақаттары қатарына жататынын көрсеткен.
Жоғарыдағы келтірілген мəн-жайлардың негізінде У. жөніндегі сот үкімі өзгертілуге,
яғни оның қылмыстық əрекеттері ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, 96-бабы 2-бөлігінің «и»
тармағынан ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігіне қайта дəрежеленуге жатады.
У.-ға жаза мөлшерін белгілегенде жасаған қылмысының сипаты мен қауіптілік
дəрежесі, оның жастығы, бұрын сотталмағаны ескерілуі керек.
ҚІЖК-нің 411-423 баптарын басшылыққа алып, Жоғарғы Соттың қадағалау сот
алқасы Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының У.-ға қатысты үкімін өзгерту,
Оның қылмыстық əрекеттерін ҚК-нің 24-бабының 3-бөлігі, 96-бабы 2-бөлігінің «и»
тармағынан ҚК-нің 257-бабының 3-бөлігіне қайта дəрежелеп, осы бап бойынша оған
4 жыл бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау, үкімнің басқа бөлігін өзгеріссіз
қалдыру туралы қаулы етті.

14. АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ҚАРАЛҒАН ІСТЕР
Сот алқа билердің қатысумен іс қарағанда
ҚК-нің 370-бабының, 560- бабының 3-бөлігінің, 568-бабының
1-бөлігінің талаптарының бұзылуына жол берген
қаулы № 2а-128-10
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
(үзінді)
Маңғыстау облыстық соты алқа билердің қатысуымен С.-ға қатысты қылмыстық
істі қараған. Ол:
- 21.07.2005 жылы облыстық соттың апелляциялық, қадағалау алқалары өзгерткен
соттың үкімімен ҚК 24-бабының 3 -бөлігі, 120- бабының 1-бөлігімен 1 жыл 6 ай бас
бостандығынан айыруға шартты түрде сотталған;
- ҚК 96-бабы 2- бөлігінің «ж,и» тармақтарымен, 24- бабының 3- бөлігі, 96-бабы 2бөлігінің «а,ж,и» тармақтарымен кінəсіз деп танылып, ақталған.
С. мас күйінде, бұзақылық ниетпен, алдын-ала тергеуде анықталмаған адамдармен сөз байласып, қасақана қаза келтіру мақсатында жəбірленушілер Р. мен А.-ны
еш себепсіз тепкілеп, ұрып-соққан. Ауыр дене жарақаты салдарынан жəбірленуші Р.
оқиға болған жерде қайтыс болған, ал жəбірленуші А. облыстық ауыруханаға жеткізіліп,
дəрігерлік көмек көрсетілуінің арқасында тірі қалған.
Апелляциялық наразылығында прокурор соттың үкімімен келіспей, сот алқа
билердің қатысумен іс қарағанда ҚК-нің 370-бабының, 560- бабының 3- бөлігінің, 568бабының 1-бөлігінің талаптарының бұзылуына жол беріп, басқа алқа билерге ықпал ету
мақсатында жарамсыз деп танылуы тиіс дəлелдер жөніндегі қорғаушының өтінішін
судья алқа билердің қатысуымен қарағанын, дəлелдерді жарамсыз деп тану туралы
қаулыны жариялағанда ғана алқа билерді залдан шығарғанын, кеңесу бөлмесіне алқа
билердің де бірге кіргенін, сот мəжілісінде алқа би Ж. басқа алқа билерге ықпал ету
мақсатында құқық қорғау орындарына деген теріс пікірін білдіріп, өз ойын ашық айтып
отырғанын, алайда, төрағалық етуші судья оған ескерту жасамай, мəжіліс соңында
заңды түсіндірумен ғана шектелгенін, сонымен қатар алқа билер К., Ж., Б., жəне Е.нің əкімшілік жауапкершілікке тартылғандары анықталғанын көрсетіп, ақтау үкімін
бұзып, істі қайта қарауға жіберуді сұрайды.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы қылмыстық істің материалдарын зерттеп,
ақталған С. жөніндегі сот үкімі қылмыстық іс жүргізу заңдары талаптарының сот тергеуінде елеулі түрде бұзылуына байланысты бұзылып, қылмыстық іс сотқа қайта қарауға
жіберілуге жатады деген тұжырым жасады.
Алқа билердің қатысуымен қылмыстық іс қараған кезде төрағалық етуші судья
іс қараудың ерекшеліктеріне баса назар аударып, қылмыстық іс жүргізу заңдарының
талаптарын бұлжытпай орындауы тиіс.
Алайда, С. жөніндегі қылмыстық істі алқа билердің қатысуымен қараған кезде
төрағалық етуші судья қылмыстық іс жүргізу заңдарының елеулі түрде бұзылуына жол
берген.
ҚІЖК 551-бабының 5-бөлігіне сəйкес, істі қарауға қатысу үшін іріктеу кезінде
алқабиге кандидат өзіне қойылған сұрақтарға шын жауап беруі, сондай-ақ оның талабы бойынша өзі туралы жəне іске қатысушы басқа адамдармен қатынастары туралы
қажетті өзге де ақпараттар беруге тиіс екенін төрағалық етуші оған түсіндіруі қажет.
14

15. АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ҚАРАЛҒАН ІСТЕР
15
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
Басты сот талқылауының хаттамасына қарағанда төрағалық етуші осы заң талабын алқа биге кандидаттарға түсіндірмеген жəне оларға жеке бастарының тазалығына
күмəн туғызатын жағдайларды анықтау мақсатында сұрақтар қоймаған.
Осының салдарынан іріктелініп алынған алқа билер құрамына бұрын əкімшілік
жауапқа тартылған адамдар кірген. Іске алқа би К.-ның əкімшілік жауапқа тартылғаны
туралы сот қаулысы, Ж.-ның мас күйінде көшеде ұсталғаны туралы полиция
қызметкерінің рапорты тіркелген.
Бұл жағдайлар төрағалық етушінің сот құрамына кірген алқа билердің тек
заң талабына сай болуымен қатар (бұрын сотталмағандығы, қылмыстық жауапқа
тартылмағандығы), моральдық жəне этикалық жағынан кіршіксіз тазалылығын да
анықтау үшін əрекеттер жасамағанын көрсетеді.
Осы келтірілген мəн-жайлар алқа билер сотының құрамында бұрын əкімшілік
жауапқа тартылғаны немесе қоғамдық орындарда мас болып жүргені жəне басқа жат
қылықтары үшін полиция бөліміне жеткізілген немесе əдепке жат басқа да жағымсыз
əрекеттерімен көзге түскен адамның алқа биге кандидат болуы алқа билер қатысып
отырған сот құрамының объективті жəне негізді шешім қабылдауға қабілетті екеніне
күмəн туғызады.
ҚК 560-бабының 3-бөлігінің талаптарына сəйкес, алқа билердің қатысуымен өтетін
сот мəжілісіне төрағалық етушінің рұқсатынсыз, тараптар істің талқылауынан алыныпп тасталған дəлелдемелердің бар екені туралы еске салуға, өздерінің дəлелдеріне
негіздеме үшін оларға сілтеме жасауға құқылы емес. Судьялар дəлелдемелер ретінде
пайдалануға жол берілмейтін іс жүзіндегі деректермен алқа билерді таныстыруы тиіс
емес.
Демек, сотқа қатысушы тараптардан қылмыстық іске тіркелген қандай да болсын
дəлелдерді заң бұзушылыққа байланысты жарамсыз деп тану туралы өтініштер түскен
жағдайда, өтініштер сот тергеуінде алқа билерінің қатысуынсыз қаралып, келтірілген
уəждер жан-жақты тексерілу арқылы сот шешім шығарады.
Төрағалық етуші судья заңның бұл талабының сот мəжілісінде елеулі түрде
бұзылуына жол берген.
Сот тергеуі басталған күні сотталушы С.-ның қорғаушысы Б. Сотталушы С.ны куəлармен беттестірген кезде өзінің қатыспағанын, сотталушының істің барлық
кезеңінде қорғаушы талап ету құқығы бұзылғанын көрсетіп, осы беттестіру нəтижелерін
іс жүргізуге жарамсыз дəлелдемелер ретінде істен шығарып тастауды сұрап өтініш
берген.
Басты сот талқылауының хаттамасына қарағанда қорғаушының бұл өтінішін
төрағалық етуші дер кезінде қарап шешім қабылдамаған. Ал сот тергеуінде С.-ны
аталған куəлармен беттестіру қорғаушысының қатысуынсыз жүргізлгені анықталған.
Төрағалық етуші сот тергеуі кезінде алқа билердің қатысуымен қорғаушы Б.-ның
беттестіру кезінде қатыспағаны туралы көрсетуін тыңдап, оның куəларға сұрақтар
қойып, өзінің қатыспағанын бекітетін жауаптар алуына жол берген. Ол қорғаушының
бұл əрекеттерін тоқтатпаған жəне оның сұрақтарына куəлардың берген жауаптарын
кеңесу бөлмесінде назарларына алмау қажеттігі туралы алқа билерді ескертпеген.
Сот аталған беттестіру хаттамаларын іс жүргізуге жарамсыз деп тану туралы
қаулы шығарған.
Содан кейін қорғаушы Қ. жəбірленуші Ж.-ның оқиға болған жердегі жауабын тексеру кезінде қатысқан айғақтың бірі қазақ тілін білмейтіндіктен, осы тергеу əрекетін
бекіткен хаттаманы дəлел ретінде жарамсыз деп тануды сұрап тағы да өтініш берген.

16. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫМЕН ҚАРАЛҒАН ІСТЕР
Өтініш уəждерін тексеру мақсатында сот тергеуіне айғақ ретінде қатысқан В.
шақырылып, одан жауап алынған. Ол қазақ тілін түсінетінін, бірақ сөйлей алмайтынын көрсеткен. Төрағалық етуші мемлекеттік айыптаушының В.-ның жауабын тексеру кезінде «Ж.-ға қысым көрсетілді ме?»- деген сұрақты қойып, оған жауап алған
кезде ғана алқа билерді сот залынан шығарған. Мемлекеттік айыптаушының сұрағына
жауап алынғаннан кейін алқа билер сот залына қайта шақырылған. Қорғаушының
өтініші қанағаттандырылып, аталған хаттаманы жарамсыз деп тану туралы сот қаулы
шығарған.
Осы мəн-жайлар төрағалық етуші судьяның алқа билерді тергеу орындарының
алдын-ала тергеу жүргізгенде заң бұзушылыққа жол бергендерінен хабардар еткенін
жəне сотта дəлелдемелер ретінде пайдалануға жол берілмейтін іс жүзіндегі деректермен таныстырғанын көрсетеді.
Төрағалық етушінің алқа билерге жүгіну сөзі де ҚІЖК 567- бабының талаптарына сай емес. Төрағалық етуші сотталушы С.-ға тағылған айыптаудың жəне айыпталып
отырған əрекеті үшін жауапкершілік қарастырылған қылмыстық заңның мазмұнын
баяндамастан, бірден алқа билерді мемлекеттік айыптаушының ұстанымдарымен
таныстырған. Жүгіну сөз негізінен мемлекеттік айыпталушының ұстанымдарын баяндаудан тұрады. Қорғаушының ұстанымы өте қысқа көрсетілген.
Сонымен қоса, жүгіну сөз
белгілі ретке, логикага бағынатын жүйемен
жазылмағандықтан, «... сотталушы қылмыстық жауапкершіліктен құтылу мақсатында
қылмысын мойындамайды», «сотталушы С.-ның жəбірленуші Р.-ны ұрып-соғып ауыр
жарақаттар салып құқыққа қарсы қаза келтіргені, Ж.-ны ұрып-соғып ауыр дене жарақатын
салып, құқыққа қарсы қаза келтіргені дəлелденген»- деген мазмұндағы сөйлемдер
кімнің атынан айтылғанын алқа билердің ажыра алуы қиынға түскені байқалады.
Осы көрсетілген мəн-жайлар алқа билердің қатысуымен өткен сот тергеуінде
төрағалық етушінің қылмыстық істі жүргізу заңдарын өрескел бұзғанын көрсетеді.
Осыған орай, прокурордың сот үкіміне келтірген наразылығы қанағаттандырылып,
С. жөніндегі соттың ақтау үкімі бұзылуға жатады.
ҚІЖК 290-2- бабына сəйкес, С. жөніндегі қылмыстық іс қайта қарау үшін қылмыстық
істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа жіберілуге жатады.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы ҚІЖК 574- бабының 3-бөлігін басшылыққа
алып, Маңғыстау облыстық сотының алқа билердің қатысуымен қаралған қылмыстық
іс бойынша, С. жөніндегі ақтау үкімін бұзып, қылмыстық істі қайта қарау үшін қылмыстық
істер жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотқа жіберуге, прокурордың
наразылығын қанағаттандыруға қаулы етті.
16

17. ТАЛДАУ. ТҮСІНДІРУ. ТҰЖЫРЫМ.
Республика соттарының адамдарды негізсіз соттауға байланысты
заңдылықты бұзу фактілерін талдау
Статистикалық деректерге сəйкес, барлығы оқиғаның, қылмыс құрамының
болмауына байланысты 15 адамға қатысты істі қысқартыла отырып, 2009 жылы
апелляциялық жəне қадағалау тəртіптерімен аудандық соттардың үкімдерінің күші
жойылды, бұл сотталғандардың (40 609) жалпы санының 0,04%-ын құрайды. 2008
жылмен салыстырғанда негізсіз сотталған адамдардың саны 12-ге немесе 45%-ға
қысқарды, ал тұтастай алғанда, осындай адамдардың үлес салмағы 0,03%-ға азайды істер қысқартыла отырып, (27 адамға қатысты үкімдердің күші жойылды, бұл
(сотталғандардың жалпы санының (37 875) 0,07% құрайды).
Аудандық соттардың апелляциялық жəне қадағалау тəртіптерімен күші жойылған
үкімдерінің саны 2008 жылмен салыстырғанда мынадай):
16
14
12
10
8
16
(0,04%)
11
(0,03%)
6
9
(0,02%)
4
2
6
(0,01%)
0
2008 ж.
2009 ж.
Апелляциялық тəртіппен аудандық соттардың 9 адамға немесе 0,02% істер
аталған негіздер бойынша қысқартылды, ал 2008 жылы 16 адамға қатысты немесе
0,04% үкімдердің күші жойылды, мұның өзі аудандық соттардың қылмыстық істерді
қарау сапасының 0,02%-ға жақсарғанын көрсетеді.
Өңірлер бойынша аудандық соттардың апелляциялық тəртіппен күші жойылған
үкімдерінің саны 2008 жылмен салыстырғанда мынадай:
3-269
17
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
апеляциялық тəртіпте бұзылды
қадағалау тəртібінде бұзылды

18. ТАЛДАУ. ТҮСІНДІРУ. ТҰЖЫРЫМ.
0
ОҚО
1
0
БҚО
Əскери сот
3
2009 ж.
1
0
2008 ж.
1
1
Павлодар
1
Қостанай
Жамбыл
3
1
0
1
ШҚО
2
1
Алматы қ.
Ақтөбе
2
1
0
2
Қарағанды
0
0,5
1
1,5
2
4
2,5
3
3,5
4
4,5
Қадағалау тəртібімен аудандық соттардың 6 адамға немесе сотталғандардың
жалпы санының 0,01%-ына қатысты үкімдерінің күші жойылды, бұл аталған негіздер
бойынша күші жойылған үкімдердің үлес салмағының 2008 жылмен салыстырғанда
0,02%-ға азайғанын көрсетеді (11 адамға қатысты немесе 0,03% үкімнің күші жойылды).
Өңірлер бойынша қадағалау тəртібі мен күші жойылған аудандық соттардың
үкімдерінің саны 2008 жылмен салыстырғанда мынадай:
Павлодар
1
0
Қызылорда
Қостанай
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
0
1
0
2009 ж.
2008 ж.
1
Алматы қ. 0
3
0
Алматы
1
1
1
БҚО
Ақтөбе
1
0
1
Астана қ. 0
Ақмола
1
0
2
ШҚО
0
0,5
1
1,5
18
2
3
2,5
3
3,5

19. ТАЛДАУ. ТҮСІНДІРУ. ТҰЖЫРЫМ.
19
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
Қылмыстық істерді апелляциялық жəне қадағалау тəртібімен бұзудың жəне
қысқартудың негіздемелері:
- 13 адамға қатысты (заңсыз сотталғандар санының 86,6 %-ы) - қылмыс құрамының
болмауы;
- 1 адамға қатысты (6,6 %) – қылмыс құрамының болмауы;
- 1 адамға қатысты (6,6 %) – қылмыс құрамының жəне оқиғасының болмауы.
Тұтастай алғанда, заңсыз сотталған адамдарға қатысты мынадай шаралар
қолданылған:
- нақты бас бостандығынан айыруға – 1 адам сотталған (2008 жылы – 11 адам);
- шартты түрде сотталғандар – 5 адам (2008 жылы – 3 адам);
- айыппұл салынғандар - 6 адам (2008 жылы – 10 адам);
- белгілі бір қызметті атқару құқығынан айырылғандар -1 адам;
- қоғамдық жұмыстарға тартылғандар – 1 адам (2008 жылы – 1 адам);
- бас бостандығы шектелгендер – 1 адам;
Осылайша, 2009 жылы нақты бас бостандығынан айыруға заңсыз сотталған
адамдардың саны 10 адамға немесе 91%-ға қысқарды, жаза ретінде айыппұл салу
қолданылған адамдардың саны 4 адамға немесе 40% -ға қысқартылды.
Аталып көрсетілгендей, өткен жылы нақты бас бостандығынан айыруға 1 адам
заңсыз сотталған көрсетілген.
Мəселен, Ақтау гарнизоны əскери сотының үкімімен азамат Ш. ҚК-нің 380-бабының
2-бөлігі бойынша жазасын жалпы режимдегі түзеу колониясында өтеуге 6 (алты) жылға
бас бостандығынан айыруға сотталған.
Сот Ш-ны билікті асыра пайдаланғаны жəне мұның салдары азаматтар Т. мен Сға өліміне əкеп соққаны жəне жəбірленуші С-ның жеке меншік құқығымен тиесілі, құны
1 200 000 теңге тұратын «Байда» шағын суда жүзу құралын бүлдіргені үшін кінəлі деп
таныды.
Сот актілерінен көрініп отырғанын, құрамында Ш. жəне басқалар бар шекара наряды теңізден жүзіп жүрген «Байда» жүзу құралын тапқан, оның ішінде азаматтар Т,
С., М жəне С. болған. Командир Ш. дабыл ракетасы арқылы ауаға бір рет оқ атып,
дауысты күшейткіш құрал арқылы қайықтағы азаматтарға орындарында қалып, тексеруге əзірленуі туралы бұйрық берген, алайда олар шекара нарядынан жасырыну
əрекеттерін жасауға тырысқан.
Ш-ның бұйрығы бойынша шекара нарядының əскери қызметшілері «Байда» жүзу
құралына АКС-74 автоматтары жəне НСВП-12.7 мм пулеметі арқылы оқ жаудырған,
соның нəтижесінде азаматтар С. жəне Т. оқтың тию салдарынан алған жарақаттарынан
қайтыс болған.
Апелляциялық алқа іс материалдарын зерттей отырып, соттың үкімде жазылған
тұжырымдарының істің нақты мəн-жайларымен сəйкес келмеуіне байланысты бірінші
сатыдағы соттың үкімі бұзылуға жатады деп есептеді.
Соттың тұжырымдамасы үшін маңызы елеулі қарама-қайшы дəлелдемелер бар
екенін біле тұра бірінші сатыдағы сот ҚІЖК-нің 414-бабының 3-тармағының талаптарын бұза отырып, үкімде дəлелдемелердің бірін қабылдап, басқаларын қандай негіздер бойынша қабылдамағанын көрсетпеген.
Мəселен, алдын-ала тергеуде де, басты сот талқылауы барысында да Ш. өзіне
тағылған айыпты мойындамай, болған оқиға барысындағы өзінің əрекетін мемлекеттік шекараның бұзылуына байланысты жəне Каспий теңізі айдынында заңсыз
балық аулаудың жолын кесу мақсатында жасағанын жəне қандай да бір жеке мақсат
көздемегенін айтқан.

20. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
ТАЛДАУ. ТҮСІНДІРУ. ТҰЖЫРЫМ.
Ш-ның шекара нарядына қарулы қарсылық көрсетіп, оқиға орнынан қашып кетпек
(болған браконьер қайығындағы адамдарға қатысты қару қолдануының мəн-жайлары
туралы айғақтары куəлардың-шекара наряды мүшелерінің айғақтарымен, сараптама
қорытындыларымен жəне басты сот талқылауы барысында зерттелген басқа да іс материалдарымен нақты расталып отыр.
Алқаның пікірі бойынша, Ш-ның Мемлекеттік шекараны қорғау жөніндегі тапсырманы орындау кезіндегі əрекеті «Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы
туралы» жəне «Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң Шекара қызметi
туралы» ҚР заңдарының талаптарына сəйкес жүзеге асырылған.
Ш. қаруды қолдану туралы бұйрық бере отырып, «Қазақстан Республикасының
Мемлекеттiк шекарасы туралы» Заңның 31-бабына сəйкес əрекет еткен, яғни, ескерту
оғын (дүркiн-дүркiн) атқаннан кейiн қару суда жүзу көлік құралын бұзу жолымен тоқтату
үшін қолданылған, осы баптың 9-тармағына сəйкес, қарулы қарсылық көрсетілген
жағдайда олардың қаруды ескертпестен қолдануына болатын еді.
Балықтың бағалы тұқымдарын заңсыз аулаумен əдейі айналысып жүрген, өз
қызметтерінің заңсыз сипатын түсінген, нормативтік құқықтық актілердің талаптарын
бұза отырып өз туы жəне нөмірі жоқ тіркелмеген жүзу құралымен, рұқсаттамасыз немесе лицензиясыз, тəуліктің түнгі уақытында ашық теңізде балық аулаға шыққан екі
жəбірленушінің қарама-қайшы айғақтарын сот қандай да болмасын жеткілікті негіздерсіз айыптау негізіне алған.
Апелляциялық сатының қаулысымен сот үкімінің күші жойылды, іс бойынша іс
жүргізу Ш-ның əрекетінде қылмыс құрамының болмауына байланысты қысқартылды.
Жоғарғы Соттың қадағалау алқасының қаулысымен прокурордың қадағалау наразылығы
қабалданбай тасталды, облыстық сот алқасының қаулысы күшінде қалдырылды.
Осылайша, құқық қорғау органдары мен бірінші сатыдағы соттың заңсыз əрекеті Шның екі айдан астам негізсіз қамауда болуына əкеп соққан, яғни оның конституциялық
құқықтары мен бостандығы бұзылған.
Соттардың қаулыларын зерделеу бірінші сатыдағы соттардың адамдарды мынадай санаттағы қылмыстарды жасағаны үшін негізсіз соттап
отырғанын көрсетті:
- жеке айыптау істері бойынша - 4 адам;
- қызметтік теріс пайдаланғаны үшін – 2 адам;
- озбырлық жасағаны үшін – 2 адам;
- 1 адамнан - қорқытып алушылық жасағаны үшін (ҚК-нің 181-бабы), салақтық
үшін (ҚК-нің 316-бабы), билiктi терiс пайдаланғаны, билiктiң асыра қолданылуы немесе
əрекетсiздiгi үшін (ҚК-нің 380-бабы), денсаулыққа қасақана жеңiл зиян келтiргені үшін
(ҚК-нің 105-бап), заңсыз кəсіпкерлік үшін (ҚК-нің 190-бабы), балаларын немесе еңбекке
жарамсыз ата-анасын асырауға арналған қаражатты төлеуден əдейi жалтарғаны үшін
(ҚК-нің 136-бабы), алдау немесе сенiмге қиянат жасау жолымен мүлiктiк залал келтiргені үшін (ҚК-нің 182-бабы).
Осы жазылған мəліметтер жеке айыптау қылмыстық істерін қараған кезде
соттардың неғұрлым көп заң бұзушылыққа жол беретіндігін көрсетті. (ҚК 129, 130-баптары).
Апелляциялық жəне қадағалау сатыларының қаулыларын зерделеу айыптау үкімдерінің негізінен сотталғандардың əрекеттерінде қылмыс құрамының
жоқ болуына байланысты күші жойылғанын көрсетті (13 адамға қатысты немесе заңсыз сотталғандар санының 86,6 %-ы).
20

21. ТАЛДАУ. ТҮСІНДІРУ. ТҰЖЫРЫМ.
21
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 5 / 2010
Бұл ретте, соттардың үкімдері заңсыз деп танылып, сотталғандар əрекеттерінің
құқықтық тұрғыдан дұрыс бағаланбауына, соттардың материалдық жəне іс жүргізу
құқығын қолдануда күшін жойды.
Мысалы, Қостанай қалалық сотының үкімімен азамат Б. ҚК-нің 105-бабы бойынша 63 650 теңге сомасындағы 50 айлық есептік көрсеткіш түрінде айыппұл салуға
сотталған.
Б. мен Р. арасындағы бірін бірі жеккөрушілік олардың бір біріне қол жұмсауына
ұласқан. Осының салдарынан Р-дың құлағына қасақана соққы тиіп, оның беті
жараланғандықтан, ол денсаулығының жеңіл жарақат алуына байланысты 21 күннен
астам бойы еңбекке жарамсыз болып қалған. Сот Р-ға қасақана дене жарақатын
түсіргені үшін Б-ны соттаған.
ҚК-нің 105-бабымен соттау үшін, кінəлі құқыққа қарсы əрекет жасай отырып, жеңіл
дене жарақатын келтіруге ниеттенуге немесе осындай əрекетті саналы түрде жасауға
жол беруге не əрекетінің нəтижесіне немқұрайды қарауға тиіс. Сонымен қатар, Б-ның
əрекеттері Р-ға жеңіл дене жарақатын келтіруге бағытталмаған.
Сот талқылауы барысында, ең алдымен жəбірленуші Р-дың ұрғаны, ал Б. оның
соққысына жауап ретінде қарсы əрекет етіп, құлақ шекесінен бір рет соққаны анықталды.
Мұның өзі Б-ның Р-ға қасақана жеңіл дене жарақатын келтіру ниетін білдірмейді.
Бұдан басқа, сотталғанның жəбірленушіге жеңіл дене жарақатын келтіруге ниеті
жоқ екендігі Р-дың Б-ға ҚК-нің 104-бабы бойынша орта дəрежедегі дене жарақатын
келтіру фактісі бойынша сотталғаны туралы растайтын заңды күшіне енген үкіммен
расталады.
Осындай мəн-жайлар кезінде, апелляциялық алқа Б-ның əрекетінде ҚК-нің 105-бабында көзделген қылмыс құрамы жоқ деп есептеді оның əрекетінде қылмыс құрамының
болмауына байланысты сот үкімінің күші жойылды.
Сонымен қатар, апелляциялық жəне қадағалау шағымдарындағы
дəлелдерді жоғары тұрған соттардың толық жəне жан-жақты зерттемеу
фактілері орын алған, соның салдарынан бірінші сатыдағы сот жол берген
қателер дер кезінде жойылмаған.
Мəселен, сот тұжырымдарының істің нақты мəн-жайларымен сəйкес келмеуіне
байланысты азамат О-ға қатысты шығарылған сот актісі Жоғарғы Соттың Қадағалау
алқасының қаулысымен күшін жойды.
Батыс Қазақстан облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі алқасының
қаулысымен өзгеріссіз қалдырылған, Орал қалалық сотының үкімімен О. жəне Т. ҚК-нің
182-бабы 3-бөлігінің «б» тармағы бойынша шартты түрде 1 жылға сынақ мерзімімен ҚКнің 65-бабы қолданыла отырып, 2 жылға бас бостандығынан айыруға сотталған.
Батыс Қазақстан облыстық соты қадағалау алқасының қаулысымен қадағалау іс
жүргізуін қозғаудан бас тартылды.
Сот О-ны жəне Т.-ны ұрлық белгісін қалдырмай, «VITA» ААҚ-қа алдау арқылы ірі
мөлшерде мүліктік залал келтіргені үшін кінəлі деп таныды. Үкімге сəйкес Т. күйеуі Одан жасырып, пəтерін Д. мен «VITA» ААҚ арасында жасалған консигнация шарты міндеттемесін орындауды қамтамасыз ету үшін кепілге қойған.
Бұл ретте Т. аталған пəтердің ортақ меншікте екендігіне қарамастан О.-дан пəтерді
кепілге қоюға келісім алмаған. Т. кепіл шартын жасасқан кезде нотариустан өзінің О.мен некесінің тіркелу фактісін жасырған. Кейін аталған негіздер бойынша кепіл шарты
сот шешімімен жарамсыз деп танылды.
Осылайша, кінəлінің алдау əрекеттері «VITA» ААҚ жəне Д. арасында жасалған
шартты орындау борышкердің тарапынан қамтамасыз етілмеуіне əкеп соқты, соның

22. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ БЮЛЛЕТЕНІ 5 / 2010
ТАЛДАУ. ТҮСІНДІРУ. ТҰЖЫРЫМ.
салдарынан тауардың меншік иесіне 1 000 160 теңге мөлшерінде ірі көлемде мүліктік
зиян келтірілген.
Сонымен бірге, О-ның ұрлық белгісін қалдырмай, алдау жолымен «VITA» ААҚ-қа
ірі мөлшерде келтірген мүліктік залал үшін кінəлі екендігі туралы соттың тұжырымдамы
іс материалдарына негізделмеген.
Осылайша, «VITA» ААҚ жəне Д. арасында ақша төлемін кейінге қалдыра отырып,
тауарларды сатуға қою туралы шарт жасалған, соңғысы тауарды алған əрі Т. пəтерді
кепілге қою шартын О.-ның келісімінсіз жасаған.
Бұл ретте О-ның ҚК-нің 182-бабының диспозициясымен көзделген қандай
əрекеттер жасағанын сот ашып көрсетпеген.
Сонымен бірге, сот «VITA» ААҚ-қа ірі мөлшерде залал келтіруге əкеп соққан
əрекеттерді Т. жасағанын дұрыс анықтаған жəне осы мəн-жайлар пəтерді кепілге қою
шартын жарамсыз деп тану туралы Орал қалалық сотының шешімімен расталған. Дның консигнация шартын жасасу кезеңінде О.-ның Д.-мен бірге «VITA» ААҚ кеңсесінде
болу фактісі олардың арасында қылмыстық заң нормаларында көзделген əрекеттерді
жасау жөнінде алдын-ала сөз байласу болмағандықтан, қылмыс құрамын құрамайды.
Іс материалдарында О-ның «VITA» ААҚ-қа мүліктік зиян келтіруге əрекеттенгені
жəне осындай мақсатпен əрекет жасау ниетінің болғаны туралы деректер жоқ, сот
оларды да анықтамаған.
Осындай мəн-жайларға орай Жоғарғы Соттың қадағалау алқасы О.-ның əрекеті ҚКнің 182-бабында көзделген қылмыс құрамын құрамайды деп есептеді, оның əрекетінде
қылмыс құрамының болмауына байланысты сот актісінің күші жойылды.
Облыстық жəне оған теңестірілген соттар талдау жасалып отырған кезеңде
кінəсіз адамды соттау фактісіне жол берген жоқ, осының өзі осы соттардағы жұмыс
сапасының жақсарғанын көрсетеді.
Мəселен, егер 2008 жылы Алматы қалалық жəне Батыс Қазақстан облыстық соттары іс бойынша іс жүргізуді қысқарта отырып, апелляциялық тəртіпте 5 адамға қатысты
үкімнің күшін жойса, (сотталғандардың жалпы санының 0,01%-ы), 2009 жылы облыс
соттары үкімдерінің күшін жоюға жол берілмеді.
Жүргізілген талдау 2009 жылы негізсіз сотталған адамдардың саны өткен жылмен
салыстырғанда 12 адамға немесе 45%-ға қысқарғанын көрсетті (2009 жылы 15, алдыңғы
жылдарда 27). Нақты бас бостандығынан айыруға заңсыз сотталған адамдардың
саны едəуір қысқарды (10 адамға немесе 91%), жаза ретінде айыппұл қолданылған
адамдардың саны 4 адамға немесе 40%-ға қысқарды.
Соттар жала жабу жəне қорлау (ҚК-нің 129, 130-баптары) сияқты жеке айыптау
қылмыстық істерін қараған кезде көптеген заң бұзушылыққа жол береді. Осы істерді
қараған кездегі кемшіліктер істердің ерекшеліктеріне (соттың дəлелдемелерді тікелей жинауы), сотқа дейін тиісінше əзірленбеуіне, азаматтық-құқықтық жауапкершілікпен
ұштасуына байланысты. Сонымен қатар, 2006 жылы осы мəселе бойынша Жоғарғы
Соттың тиісті қаулысы қабылданды, жеке айыптау істерін қараудың ерекшеліктері туралы оқу құралы да бар.
Қылмыстық саясатты ізгілендіру жəне қылмыстың кейбір құрамдарын қылмыстан
арылту шегінде қылмыстың аталған құрамдарын əкімшілік құқық бұзушылық
жазықтығына аудару жөнінде ұсыныстар келіп түсіп жатқандықтан қылмыстық істердің
осы санаттары бойынша біркелкі практиканы түзу өзекті міндет болып табылады.
Жоғарғы Сот Аппаратының
Сот мониторингі бөлімі
22