RAGAM BASA LAN BASA RINENGGA

1. RAGAM BASA LAN BASA RINENGGA
Basa Jawa mujudake alat komunikasi lisan
lan tulis, kang digunakake wong Jawa ing
pasrawungan saben dinane, ora
gumantung ana ngendi wong Jawa mau
manggon. Basa Jawa uga sarana kanggo
mujudake kaprigelane wong Jawa anggone
olah rasa, karsa, lan jiwa. Kaprigelan olah
basa mau antarane siji-sijine wong mesthi
beda, mula nuwuhake ragam basa lan
rerengganing basa (gaya bahasa) saben
uwong sing uga beda. Kanthi pilihan ragam
basa kang trep lan rerengganing basa sing
mranani basa Jawa minangka sarana
komunikasi bisa nuwuhake kahanan
komunikasi sing lancar

2. A. RAGAM BASA
Ragam basa gegayutan karo basa mau apa, kepriye, sapa, kapan, lan
ana ngendi basa mau digunakake manut keperluane. Mula ragam
basa kuwi bisa kapilah-pilah manut dhaerah utawa wilayahe,
situasine, lan panganggone. Ragam basa Jawa, yen dideleng saka
wilayahe diarani dhialek, tuladhane ing Jawa Timur, ana dhialek,
Surabayan, Malangan, Bojonegoroan, lan sapanunggalane. Yen
dideleng saka kahanane bisa kapilah basa formal lan informal.

3. Dideleng saka panganggone, kapilah maneh manut kanggone lan sapa sing
nganggo. Manut kanggone awujud basa lisan lan basa tulis. Basa lisan
digunakake kanggo sarana komunikasi lisan ing pasrawungan saben dinane. Basa
tulis saliyane kanggo komunikasi kanthi tulis, uga ngandharake idhe, panemu,
gagasan, lan pamikiran rupa gancaran utawa karya sastra. Dideleng saka sapa
sing nganggo, ragam basa gumantung marang tataran pendhidhikan, pakaryan,
lan lingkungan minangka titikane saka undha-usuk ing basa Jawa. Pranatane
undha-usuk basa Jawa uga diarani unggah- ungguh basa.

4. B. BASA RINENGGA
Basa rinengga salah sawijine lelewaning basa (gaya bahasa) asil
kaprigelan olah basa minangka sarana olah rasa, olah jiwa, lan olah
karsa. Lelewaning basa bisa katitik saka pilihan tembung, pangrakite
ukara lan wacana, sing tundhone bisa ndadekake tambah endah, nges,
lan mentes. Asile bisa wujud crita- crita lisan sing isih lestari ing
satengahe masyarakat Jawa lan tinggalan naskah-naskah karya sastra.
Teks-teks sastra mau bisa rupa tembang, serat, lan teks-teks gancaran
liyane, sing isine andharan ngenani maneka warna ilmu/kawruh.

5. Basa rinengga iku basa kang direngga, rengga tegese paes. Basa
rinengga tegese basa sing dipaesi utawa dipacaki supaya luwih apik,
endah, lan ngresepake. Basa rinengga bisa ditrapake ana ing maneka
warna ragam basa, gumantung karo kaperluane. Lumrahe basa rinengga
kuwi sing kerep digunakake ana ing karya sastra, antawacana ing
upacara adat, antawacana wayang lan kethoprak, sanadyan ing
pasrawungan saben dina uga kala-kala bisa ditemoni basa rinengga.

6. Basa rinengga sing dadi underane rembug ing wulangan iki winates
paribasan, bebasan, pepindhan, lan saloka.
1. Bebasan: unen-unen kang ajeg panganggone, duwe teges
pepindhan, sing dipindhakake utawa dibandhingake kahanan lan ulah-
kridhane manungsa.
Tuladhane :
1. Nglungguhi klasa gumelar, tegese mung kari nemu penake.
2. Suduk gunting tatu loro, tegese tumindak ora bener pisan,
njalari kapitunan rong warna.
3. Nututi layangan pedhot, tegese mburu barang sepele sing asile
ora sumbut karo rekasane

7. 2. Saloka: unen-unen kang ajeg panganggone, duwe teges pepindhan,
sing dipindhakake utawa dibandhingake wonge. Tuladhane :
1. Asu belang kalung wang, tegese wong asor nanging sugih bandha
donya.
2. Cebol nggayuh lintang, tegese wong sekeng/mlarat duwe
gegayuhan sing mokal kasembadan.
3. Kacang ora ninggal lanjaran, tegese sipate anak ora beda adoh
karo sipate wong tuwa.

8. 3. Pepindhan: unen-unen sing duwe teges emper-emperan utawa
irib-iriban, diumpamakake kanggo mbangetake, lumrahe nganggo
tembung lir, pindha, kadya, kaya, lan liya-liyane. Tuladhane :
1. Ketiban ndaru, tegese beja banget.
2. Sumbare kaya bisa mutung wesi gligen, tegese kaya ora ana
sing bisa ngalahake.
3. Srawunge kaya lenga karo banyu, tegese ora bisa rukun.

9. 4. Paribasan: unen-unen sing ajeg panganggone, ngemu surasa
wantah. Tuladhane:
1. Kebat kliwat, gancang pincang, tegese tumindak kanthi
kesusu asile ora bakal maremake.
2. Anak polah bapa kepradhah, tegese tingkah polahe anak dadi
tanggungjawabe wong tuwane.
3. Adigang-adigung-adiguna, tegese ngendhelake kekuwatane,
keluhurane, lan kepinterane.

10. Pepeling
1. Ragam basa manut panganggone minangka sarana komunikasi lisan/tulis sing trep karo
unggah-ungguhe kaperang dadi basa ngoko
lan basa krama. Yen katitik saka tembung kang digunakake ukara- ukara ing basa ngoko
kaperang dadi ngoko lugu lan ngoko alus.
Panganggone gumantung marang sapa sing ngomong lan sing dijak
ngomong, tegese yen katujokake marang wong liya becike nganggo tembung krama yen
kanggo awake dhewe cukup ngoko. Basa krama uga bisa kaperang dadi krama lugu lan krama
alus, tegese yen katujokake kanggo wong liya kudu nganggo tembung krama alus, yen
kanggo awake dhewe cukup tembung krama lugu.
2. Basa rinengga mujudake kaskayane basa Jawa sing paling aji, kang ora diduweni basa liya.
Saliyane kanggo nambahi endah, nges, lan mentes tegese, lumrah kanggo gantine tembung
sing dirasa kurang prayoga kang katujokake wong liya, kanthi pasemon, wujud sanepan,
paribasan, bebasan, saloka, lan tembung entar.