2. 2
Objektivat e Kreut
Te kuptojme argumentat tradicionale se si dhe pse tregtia
nderkombetare permireson mireqenien e te gjitha
vendeve
T’i hedhim nje veshtrim historise dhe te krahasojme
implikimet e teorise se tregtise nga vepra origjinale e
Adam Smith deri tek teorite bashkekohore te
Michael Porter
Te studiojme kritiken e teorise klasike te tregtise dhe te
analizojme pikepamjet alternative sipas te cilave biznesi
dhe forcat ekonomike percaktojne modelet e tregtise
ndermjet vendeve
Te zbulojme ngjashmerite dhe dallimet ndermjet tregtise
nderkombetare dhe investimeve nderkombetare
3. 3
Teorite e Tregtise Nderkombetare
Hyrje
Merkantilizmi
Avantazhi absolut
Avantazhi krahasues
Teoria Heckscher-Olin
Teoria e Ciklit te jetes se produktit
Teoria strategjike
Diamanti i Porterit
4. 4
Hyrje
Teorite e Tregtise Nderkombetare
Vendet heqin dore nga veteplotesimi me produkte dhe sherbime
duke pranuar ndervaresine
Perfitimet qe provojne vendet nga angazhimi ne tregeti
nderkombetare dhe specializimi
Ndihmon vendet qe te formulojne politikat e tyre ekonomike
TTN shpjegojne modelet e tregtise nderkombetare ne ekonomine
boterore
5. 5
Tregtia e lire
Tregtia eshte e Lire kur nje Qeveri nuk synon te ndikoje
nepermjet instrumenteve si kuota dhe taksa doganore ate
se çfare qytetaret e nje vendi mund te blejne nga vende
te tjere apo ate se çfare ata duhet te prodhojne dhe
shesin ne vende te tjere
6. 6
Perfitimet nga Tregtia e Lire
Tregtia e lire e lejon nje vend te specializohet ne
prodhimin dhe eksportin e produkteve qe mund t’i
prodhoje me efiçence me te larte dhe te importoje
produktet qe mund te prodhohen me efiçence me
te larte ne vende te tjera
7. 7
Teorite e Tregtise dhe Politikat Qeveritare
Teorite predikojne per politikat qeveritare:
Merkantilizmi sugjeron se qeveria duhet te nxise eksportet
dhe te denoje/kufizoje importet
Smith, Ricardo dhe Heckscher-Ohlin te nxisin tregtine e lire
te pakufizuar
Teorite e Reja te tregtise dhe Porteri sugjerojne nderhyrjen e
kufizuar dhe selektive te Qeverise per te mbeshtetur
zhvillimin e disa industrive te orientuara nga eksporti
8. 8
Kolonia e pare britanike qe fitoi pavaresine (1957)
Presidenti Nkrumah perqafoi socializmin pan Afrikan
Tarifa te larta per importet
Politike anti-export
9. 9
Vendos tarifa te uleta per produktet industriale
Ofron stimuj per exportin
Kufizon kuotat
Kufizon subvencionet
1950: 77% e te punesuarve ne bujqesi, tani 20%
GNP nga industria nga 10% u rrit ne mbi 30%
10. 10
Gana :
- GNP/person ne vitin 1970 ishte 250 $
- GNP/person ne vitin 1992 behet 450 $
- Rritja vjetore 1.5 %
Rritja vjetore e GNP eshte 1.5%
Çvendosje nga perdorimi i burimeve produktive (Kakao) ne joproduktive
(te tjera bujqesore)
Koreja e Jugut :
- GNP/person ne vitin 1970 ishte 260 $
- GNP/person ne vitin 1992 behet 6790 $
- Rritja vjetore 9 %
Çvendosje nga perdorimet e burimeve nga bujqesia ne perdorime
Rezultati i ketyre politikave
11. 11
Hyrje ne Teorine e Tregtise
Tregtia e Lire ndodh kur Qeveria nuk synon te ndikoje se çfare duhet te
blejne banoret e saj nga vende te tjere ose çfare ata duhet te prodhojne
per te shitur ne vende te tjera
Perfitimet nga Tregtia e lejojne nje vend qe te specializohet ne prodhimin
dhe eksportin e produkteve qe mund te prodhohen ne menyre me
efiçente ne ate vend
Modelet e Tregtise Nderkombetare nganjehere jane te lehta per tu kuptuar:
• Arabia Saudite - nafte
• Brazili - Kafe
• Gana – Kakao
…disa here nuk jane aq te lehta per tu kuptuar:
• Japonia - veturat, elektronike
• Zvicra - kimikate, farmaceutike, ore etj.
12. 12
Merkantilizmi
Merkantilizmi (merkant-tregtar ne italisht) perfaqeson nje teori te
ekonomise qe dominoi ne Europe ne periudhen : shek XVI deri ne
mesin e shek XVIII-te.
Tregetia e jashtme eshte mjeti per realizimin e politikes
Synimi i politikes eshte rritja e pasurise dhe fuqise se shtetit
Pasuria dhe fuqia e nje vendi varet nga thesaret e akumuluara
Ari dhe argjendi jane parate me te cilat tregtohet
Kjo teori predikon se ju duhet te keni sufiçit tregtar duke:
maksimizuar eksportet nepermjet subvencionimeve
minimizuar importet nepermjet tarifave dhe kuotave √
13. Merkantilizmi
Merkantilistet ishin te bindur se niveli i treguesve te aktivitetit ekonomik
varet me shume nga faktore monetare.
Specifikonin rol thelbesor te ofertes monetare per rritjen e tregtise se
mbrendshme. Pra, me shume para me shume mallra, me shume begati
Mbronin interesin dhe fitimin
Ishin kunder konkurences se mbrendshme sepse sipas tyre ajo conte
ne uljen e cmimve dhe fitimeve duke demtuar pasurine e kombit.
Duke imponuar kufizime te forta per importet dhe tarifa te larta
doganore, merkantilistet kontribuan ne varferimin e vendeve qe i
zbatuan totalisht rekomandimet e tyre. √
13
14. 14
Teoria e Perparesive Absolute
Adam Smith: “Pasuria e kombeve” (“Pasuria e kombeve” (1776)
Shpjegon procesin me ane te cilit tregjet dhe prodhimi operojne ne
shoqeri
Kontributi kryesor : avantazhi absolut dhe ndarja e punes.
Treguesit e aktivitetit ekonomik iu nenshtrohen faktoreve reale qe jane
: sasia e punes se gjalle; burimet natyrore ; kapitali ; struktura e
ekonomise
Avantazhi absolut : Aftesia e nje vendi per te prodhuar me te njejtat
sasi burimesh me shume produkt se sa nje vend tjeter
Te prodhosh vetem te mirat ku ju jeni me efiçient dhe te tregtosh
(importosh) ato ku nuk je efiçient √
15. Teoria e Përparësive Absolute
Shembull: Dy vende, Anglia dhe Franca prodhojne vetem dy produkte, grure dhe
stofra. Efektiviteti relativ matet duke krahasuar numrin e oreve te punes qe
nevojiten per te prodhuar nje njesi produkti. Supozojme se per 10 ore pune kemi :
Anglia ka avantazh absolut ne prodhimin e grurit. Per 10 ore pune prodhon 20 njesi
grure ose i duhen me pak ore pune per te prodhuar nje njesi grure .
Franca ka avantazh absolut ne prodhimin e stofit. Per 10 ore pune prodhon 25 njesi
stof, ose i duhen me pak ore pune per te prodhuar nje njesi stof. √
15
Vendi Grure Stof
Angli 20 ose 20
France 10 25
16. Teoria e Përparësive Absolute
Banoret e dy vendeve konsumojne edhe grure edhe pelhure
Varianti i pare pa tregeti mes vendeve : Vendet ½ e oreve te punes te
prodhoje grure dhe ½ pelhure.
Anglia 10 njesi grure dhe 10 njesi pelhure
Franca 5 njesi grure dhe 12.5 njesi pelhure
Varianti i dyte me tregeti te hapur : Anglia specializohet ne prodhimin e
grurit dhe Franca ne prodhimin e stofit.
Perfituesit : konsumatoret e dy vendeve perfitojne me shume produkte
20 njesi grure dhe 25 njesi pelhure.
16
17. Teoria e Përparësive Absolute √
Parimi i Përparësisë Absolute: Cdo vend duhet te specializohet ne
prodhimin dhe eksportin e atij malli qe prodhon ne menyre eficente, qe
do te thote ne me pak ore pune.
Vendet mund të këmbejnë me njeri tjetrin dhe do të përfundonin me më
shumë në të dyja produkteve se sa t’i prodhonin vet
Tregtia midis vendeve keshtu behet me perfitim
Vendet i shfrytezojne burimet në mënyrë efiçiente, si rezultat i
specializimit, shënohet rritje në konsumin dhe prodhimin e përgjithshëm
Konsumatorët në të dyja vendet përfitojnë pasi që do të blejnë produkte
të prodhuara nga prodhuesi më efiçient 17
18. Teoria e Përparësive Absolute
Përse kjo teori konsiderohet e rëndësishme në lëndën e
ekonomiksit ?
Objekt i studimit të ekonomiksit është plotësimi i nevojave dhe
kërkesave të pafundme të konsumatorëve
Si mund t’i plotësojmë kërkesat dhe nevojat tona të pakufizuara
kur burimet i kemi kufizuara ?
Shoqeria nuk mund te proddhoje ne menyre jo eficente sidomos
ne kushtet e kufizimit te burimeve
18
19. 19
Teoria e Avantazhit Krahasues
David Ricardo: “Principles of Political Economy” – (Principles of Political Economy” – (1817) √
Zgjerime te argumenteve te tregtise se lire
Efiçenca e perdorimit te burimeve shpie ne produktivitet me te larte
Sipas rikardos nje vend duhet te specializohej ne prodhimin e nje
malli qe ai prodhonte ne menyre me eficente se nje vend tjeter dhe
te importonte mallra per te cilat vendet e tjera ishin me eficent
Por kur nje vend ishte me eficent se nje vend tjeter ne prodhimin e
gjithkaje. Ateher a ishte me interes liberalizimi i tregtise se lire midis
dy vendeve ?
Mund te importohet EDHE n.q.se vendi yne eshte me efiçent ne
prodhimin e produktit se sa vendi nga ku importojme
• por, duhet sa me efiçent…ne qofte se, krahasimisht atehere
importo!
20. Teoria e avantazhit krahasues
Shembull: Dy vende, Anglia dhe Franca prodhojne vetem dy produkte, grure dhe
stofra. Efektiviteti relativ matet duke krahasuar numrin e oreve te punes qe
nevojiten per te prodhuar nje njesi produkti. Supozojme se per 10 ore pune kemi :
√
Anglia ka avantazh absolut ne prodhimin e grurit dhe stofit. Per 10 ore pune prodhon
20 njesi grure ose i duhen me pak ore pune per te prodhuar nje njesi grure .
Anglia ka avantazh absolut edhe ne prodhimin e stofit. Per 10 ore pune prodhon 20
njesi stof, ose i duhen me pak ore pune per te prodhuar nje njesi stof.
20
Vendi Grure Stof
Angli 20 ose 20
France 10 15
21. Teoria e Perparesive Krahasuese
A do te perfitonte nga tregetia e jashtme vendi i cili ka
perparesi absolute ne te dy produktet ??
Teoria e Smithit nuk thote asgje per kete situate √
Pergjigjen e marrim nga Teoria e Perparesive
Krahasuese e Rikardos.
21
22. Teoria e Perparesive Krahasuese
Cila është baza për tregti/këmbim ?
• Forcat/mekanizmat të cilat i nxisin vendet të këmbejnë në mes veti. Këto
janë përparësitë absolute sipas Smithit, ndërsa sipas Rikardos janë
përparësitë krahasuese
Cilat janë përfitimet nga tregtia/këmbimet ?
• Rritja e konsumit në vendet që këmbejnë si rezultat i specializimit në
prodhim dhe tregti
Cila është struktura e tregtisë/këmbimeve ?
• Produktet/shërbimet që importohen dhe eksportohen
22
23. Teoria e Përparësive Krahasuese
Së pari, secili vend duhet të vendosë se si do t’i alokoj burimet e veta
të kufizuara ?
Nëse Anglia do ti prodhoje te dy produktet apo do te kembeje me
Francen ?
Shpenzimet për njësi të prodhimit të grurit ne Angli :
grure/ stof = 20/ 20 pra raporti 1:1
Shpenzimet për njësi të grurit ne France :
grure/stof = 10/ 15 pra raporti 1:1,5
Për çdo njesi grure të prodhuar, Anglia heq dorë nga 1 njesi stof
dhe Franca heq dore nga 1,5 stof
Gruri kushton me pak ne Angli se sa kushton ne France
Stofi kushton me pak ne France se sa ne Angli 23
24. Teoria e Avantazhit Krahasues √
Edhe nëse një vend është më pak efiçient se (ose ka disavantazh absolut
krahasuar me) një vend tjetër në prodhimin e të dy produkteve, perseri
ekziston baza për tregti/ këmbim me përfitime të dyanshme.
Vendi i parë duhet të specializohe në prodhimin dhe eksportimin e
produktit në të cilin ka disavantazh absolut më të vogël (në këtë të mirë
vendi ka përparësi krahasuese) dhe të importojë të mirën në të cilën
disavantazhi absolut është më i madh (në këtë të mirë vendi ka
disavantazh krahasues)
Është një ndër teorite më të qëndrueshme dhe më pak të kontestuara në
ekonomi
24
25. 25
Supozime
Jane bere disa supozime qe nuk e anullojne teorine:
Dy vende dhe dy produkte ne glob
Tregeti e lire
Transporti zero!
Burimet jane te levizshme brenda vendit, por jo midis vendeve
Kthime konstante dhe jo zbritese nga ekonomite e shkalles
Stok i pandryshuar burimesh
Teknologji e njejte
Vlera e bazuar ne teorine e punes
26. 26
Teoria klasike e tregtise
Kontriboi shume per kuptimin se si prodhimi dhe tregtia operojne ne
ekonomine boterore.
Megjithese disa ekonomiste mendojne se jane vjeteruar, perseri ata na
ndihmojne te kuptojme BN.
Ndarja e punes √
Shpjegimi i Smithit , se si firmat industriale mund te rrisin prodhimin duke
perdorur te njejtat ore pune, pra duke rritur specializimin eshte thelbesor
edhe sot.
Avantazhi krahasues
Vazhdimi i punes se Smithit nga Rikardo shpjegoi per here te pare se si vendet ,
qe ne dukje nuk kishin aresye te dukshme per te tregtuar, mund te
specializoheshin ne prodhimin e asaj qe benin me mire .
Fitimet nga tregtia
Teoria e Rikardos argumentoi se shtetet mund te permiresonin mireqenien e
popullit te tyre me ane te tregtise nderkombetare
27. 27
Teoria e Heckscher (1919)-Olin (1933)
Supozime qe nuk e anullojne teorine: √
Dy vende dhe dy produkte dhe dy faktore prodhimi
Konkurence e plote ne te dy vendet
Te dy vendet shfrytezojne teknologji te njejte
Produkti X perdor intensivisht fuqi punetore, ndersa Y perdor capital
Rritja e sasise se punes apo kapitalit do te rrise autputin
Te dy vendet prodhojne te dy produktet edhe ne tregti te lire
Preferencat e njejta ne te dy vendet
Faktoret e prodhimit levizin lirisht brenda vendit dhe jo jashte vendit
30. 30
Paradoksi i Leontievit, 1953
Tenton te testoje teorine e Heckscher-Ohlin me disa raste
Analizoi permbajtjen e punes dhe kapitalit ne eksportet dhe importet e
SHBA-se
Hipoteza ishte : eksportet duhet te jene relativisht intensive ne capital
(me shume capital se sa pune) se sa importet pasi SHBA ishte e pasur
me shume me capital se sa fuqi punetore
Zbuloi se eksportet amerikane kishin me shume pune se capital ne
krahasim me importet !!! paradoksi Leontievit
Kjo ishte kundershti me modelin H-O √
49. 49
Pajisja me Faktore te Avancuar
Me shume gjasa per te shpene avantazh konkurues tek nje vend
Jane rezultat i investimeve nga njerezit, kompanite dhe qeverite
Pozicioni i nje vendi lidhur me faktoret e prodhimit si fuqia punetore
e kualifikuar ose infrastruktura e nevojshme per zhvillimin e nje
industrie.
E rendesishme eshte aftesia e nje shteti per te permiresuardhe
shperndare vazhdimisht faktoret e vet (punen e kualifikuar )
4-34
53. 53
Diamanti Porterit
Faktoret e Avantazhit Konkurrues te Vendeve
Pajisja me Faktore
Strategjia e Firmes,
Struktura dhe
Rivaliteti
Kerkesa
Industrite e lidhura
dhe mbeshtetese
Figura 4.6
56. 56
Faktoret qe Percaktojne Avantazhin Konkurrues
Strategjia e Firmes,
Struktura dhe Rivaliteti
Kerkesa
Industrite e lidhuara
dhe mbeshtetese
Pajisja me
faktore
QeveriaQeveria
ShansiShansi
Dy faktore
te jashtem
qe ndikojne
kater
faktoret
4-40
57. 57
Aplikime te Porterit
Kater faktoret se bashku me politikat qeveritare
plotesojne njeri tjetrin duke krijuar kushtet per
avantazh konkurrues
Politikat qeveritare mundet te sigurojne e shtojne
kater faktoret:
te ndikojne kerkesen e produkteve nepermjet standardeve
te ndikojne rivalitetin nepermjet ligjeve dhe rregullimeve
antitrust
te ndikojne disponibilitetin e punonjesve me nivel te larte
edukimi apo infrastrukture te perparuar transporti
58. 58
Teoria e Investimeve Nderkombetare
Levizja e kapitalit ka lejuar
investimet e huaja direkte (IHD)
ne te gjithe globin
59. Investimet e Huaja Direkte √
IHD reflekton synimin e sigurimit të një interesi të qëndrueshëm të një
njësie rezidente në një ekonomi (investuesi direkt) në një njësi
rezidente të një ekonomie tjetër (ndërmarrja e investimit direkt)
Koncepti i “interesit të qëndrueshëm” nënkupton ekzistencën e një
marrëdhënieje afatgjatë midis investitorit direkt dhe ndërmarrjes, si dhe
të një ndikimi të konsiderueshëm të investitorit në administrimin e
procesit të vendimmarrjes në ndërmarrje .
FMN, (1993) përcakton IHD realizohet kur investitori direkt ka fituar 10
përqind ose më shumë të aksioneve të zakonshme ose të fuqisë
votuese të një kompanie tjetër në një vend të huaj.
Investimi direkt përfshin transaksionin fillestar midis dy njësive, si edhe
të gjitha transaksionet pasuese midis tyre 59
60. Investimet e Huaja Direkte √+
Pse firmat zgjedhin t’i sherbejne tregut te huaj nepermjet IHD-ve
dhe jo permes tregut te produkteve ?
Shitjet ne disa vende jane te veshtira per shkak te tarifave ne dogane. Ne
qofte se prodhon brenda vendit malli nuk eshte me import
Malli per tu prodhuar kerkon burime natyrore, qe jane te gatshme vetem ne
zona te caktuara te botes
Konkurenca e shtyn firmen vazhdimisht qe te rrise rendimentin dhe te ule
koston e prodhimit te mallit. Kjo mund te behet atje ku burimet jane me lire.
60
61. Teoria e IHD-ve √
Jep pergjigje per pyetjet :
Cfare e motivon nje firme te shkoje pertej eksportit ose
licensimit ?
Cfare perfitimesh pret te arrije nje KSHK duke qene e
pranishme fizikisht ne shtetet e tjera ?
61
62. Teoria elektike e Dunning (1981)
Teoria e IHD-ve, e zhvilluar në teori të paradigmës elektike OLI
Paradigma OLI bazohet në tre faktorë që ndikojnë në vendimet e IHD-ve:
(O) (Ownershi advantage): Përparësitë specifike të pronësise, duke i’u
referuar origjinës së investimit
(L) (Location- specific advantages): Përparësitë specifike të lokacionit,
duke i’u referuar drejtimit të investimit
(I) (Internalisation advantages): Përparësitë specifike të trupëzimit, duke i’u
referuar aryeses për ndërmarje të aktiviteteve për IHD-të.
62
63. Teoria elektike e Dunning (1981)
Na jep një analizë të thellë se ç’janë KSHK-të, duke vënë theksin në rolin e
teknologjisë si një faktor i zhvillimit të KSHK-së
Ofron një përgjigje për tre pyetje të rëndësishme që lidhen me IHD-të:
Cila firmë do të investojë jashtë vendit ?
Ku do të bëhet investimi ?
Pse disa firmat shërbejnë tregun e huaj përmes IHD-ve dhe jo përmes eksporteve ?
Kjo paradigmë ndihmon hulumtuesit për të kuptuar pse zhvillohen IHD-të,
si përdoren IHD-të nga KSH-te për të përmirësuar konkurrencën globale
63
64. Teoria elektike e Dunning (1981)
Firmat si kerkuese √
Kerkimi i burimeve
Kerkimi i avantazhit te faktoreve
Kerkimi i dijes
Kerkimi i sigurise
Kerkimi i tregjeve
64
65. Teoria elektike e Dunning (1981)
Firmat si shfrytezuese te mangesive te tregjeve
√
Mangesi ne hyrje : shume vende ne zhvillim te botes kane kerkur te
krijojne nje industry brenda vendit dukefrenuar importet e produkteve
konkuruese, me qellim qe firmat e reja te rriten
Mangesi ne levizshmerine e faktoreve : Firma te tjera SHK kane
shfrytezuar faktore me kosto te ulet qe gjenden ne vende me pak te
zhvilluara me kufizime ne levizshmerine e kapitalit
Mangesi ne drejtim : aftesia e firmave SHK qe t’i shfrytezojne keto
mangesi varet nga aftesia per te fituar nje avantazh si ne tregun e
mbrendshem ashtu edhe ato nderk. : avantazhet e kostos, diferencimi I65
66. Teoria elektike e Dunning (1981)
Perse firma nuk mundet qe permes kontratave te administrimit dhe
licensimit te mos arrije avantazhet qe kerkon ?
Pse firma duhet te jete fizikisht e pranishme ne nje vend ?
Firmat si pervetesuese
√
Shume avantazhe qe ka firma perqendrohen ne duart e saj, si njohurite
per te prodhuar nje mall
Duke filluar operacionet SHK ata mund ta pervetesojne prodhimin dhe te
mbajne te fshehte informacionin qe eshte ne themeli i konkurences se
firmes
Kontratat e administrimit dhe licensimi nuk lejojne trasmetimin efektiv te
njohurive 66
