International Conference on COVID-19 Studies Haziran 21-23, 2020, Ankara “COVID-19 Salgını ve Dünya’da KOBİ’lerde Yaşanan Sorunlar” İktisadi Kalkınma ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü (İKSAD)

1. COVID-19 Salgını ve Dünya’da KOBİ’lerde Yaşanan Sorunlar
Dr. Öğr. Üyesi H. Vedat AKMAN
Beykent Üniversitesi, İİBF, Bankacılık ve Finans Bölümü
İstanbul, Türkiye
vedatakman@beykent.edu.tr
https://orcid.org/0000-0001-9950-8223
Özet
COVID-19 salgınının patlamasıyla karşı karşıya kalan ülkelerin bir kısmı kendilerini kilit altına
aldılar. Bu koruyucu önlemlerin yerel ekonomiler üzerinde, özellikle KOBİ’lere olumsuz etkileri oldu.
İlk tahminlere göre bunun yerel ekonomilerin hizmet, imalat ve tarım sektörlerinde işsizlik artışına ve
üretimin azalmasına neden olduğudur. Bunu yerel ekonomilerin gelirlerinde azalma, ihracatta düşüş ve
arzda bozulma zincirleme takip etmektedir. Ülke genelinde salgından korunma amaçlı izolasyon
(kilitlenme) KOBİ'lerin tedarik zincirinin bozulmasına ve düzensiz hammadde ve ara mal temininden
dolayı durgunluğa ve buna bağlı gelir kaybına, işsizliğe ve likidite sıkıntısına neden olmuştur. Bu
konuda Türkiye’de ve Dünya genelinde KOBİ’ler üzerinde yapılan anket çalışmaları sonuçları bunu
doğrular niteliktedir. Ancak bu konuda KOBİ’lerin fazla bir seçeneği olmadığını söylemek yanlış
olmaz. KOBİ’lerin COVID-19 salgını ile birlikte tüm bildiklerini unutup yeni baştan başlaması
gerekebilir. Küresel virüs salgını hali hazırda ekonomik ve işgücü piyasası şokuna dönüştü ve
büyüklüklerine bakılmaksızın tüm işletmeleri etkiledi. Bu zor zaman zarfında, KOBİ’lerin korunması,
küçük işletmelerin sürdürülebilir kalması, işçilerin ve etkilenen ailelerinin, özellikle de en savunmasız
olanların ve kayıt dışı ekonomide bulunanların korunması önem arz etmektedir. Mevcut durumda
KOBİ’lerin küresel bir salgın krizinde ekonomik kırılganlığı ve yetersizliği belirgindir.
Anahtar Kelimeler:
COVID-19, Küreselleşme, Ekonomik Kriz, Çok Uluslu Şirketler ve KOBİ’ler.

2. Abstract
Most of the countries facing COVID-19 outbreak have isolated (locked) themselves. These protective
measures had negative effects on local economies, especially on SMEs. According to preliminary
estimates, this has led to an increase in unemployment and a decrease in production in the service,
manufacturing and agriculture sectors of local economies. This is followed by a decrease in the
income of local economies, a decrease in exports and a deterioration in supply side. Isolation (locking)
for protection against epidemic throughout the developing countries caused stagnation and loss of
income, unemployment and liquidity shortage due to the disruption of supply chain of SMEs and
supply of irregular raw materials and intermediate goods. With the COVID-19 outbreak, SMEs may
have to forget all they know and start all over. The global virus outbreak has already turned into an
economic and labor market shock, affecting all businesses regardless of their size. During this difficult
time, it is important to protect SMEs, to keep small businesses sustainable, to protect workers and their
affected families, especially the most vulnerable and those in the informal economy. Currently,
economic vulnerability and inadequacy of SMEs are evident in a global epidemic crisis.
Keywords:
COVID-19, Globalization, Economic Crises, Multinational Companies and SMEs.
1. Giriş
TÜRKONFED, TÜSİAD ve UNDP ile koordineli olarak İş Amaçları Platformu (B4G) tarafından
yürütülen “COVID-19'un KOBİ’ler Üzerindeki Etkisi Araştırması”, COVID-19’un KOBİ’ler
üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır. Türkiye'nin yedi bölgesini temsil eden 47 ilden 780 KOBİ’nin
katıldığı ankete göre, mikro ve küçük ölçekli işletmelerin yüzde 36'sı faaliyetlerini askıya almış
durumda. Rapora göre geliri yarıdan fazla düşen KOBİ’lerin oranı yüzde 50'yi aşarken, bu oran
Güneydoğu Anadolu bölgesinde yüzde 71'e ulaşmaktadır. Katılımcı KOBİ’lerin sadece yüzde 3'ü hiç
etkilenmediklerini belirtmişler. Ankete göre, COVID-19 ile mücadelede Türkiye’deki KOBİ'lerin ilk
üç beklentisi fatura / vergi / sosyal güvenlik katkı paylarının ödenmesinin ertelenmesi, vergi
indirimleri ve finansal desteği içermektedir. (UNDP ve B4G Raporu, Mart 2020)
Ankete göre büyük şirketlerin yüzde 11'i ve KOBİ’lerin yüzde 36'sı faaliyetlerini durdurmaya karar
vermiş görünüyor. B4G anketine katılan KOBİ’ler arasında krizin ne kadar süreceği konusunda bir
fikir birliği olmadığı gibi salgını tehdit olarak gören KOBİ’lerin ne yapmaları gerektiği konusunda
hazırlık ya da her hangi bir planlarının olmadığı anlaşılıyor. “COVID-19 hakkında edindiğiniz bilgiler,
plan yapmanız ve kriz yönetimini gerçekleştirmeniz için yeterli mi?" sorusuna KOBİ’lerin verdiği
yanıt ise olumsuz. Çoğu KOBİ’ler “Evde kalın!” çağrısına çalışanlarının dijital araçlara erişim
sıkıntısı çekmesinden dolayı olumlu bakmadıkları anlaşılıyor. Bu da KOBİ’lerin bir kısmının
dijitalleşmede önemli bir ilerleme kaydetmiş olsa da, ülkedeki KOBİ’lerin büyük bir kısmının halen
dijital dönüşüm için finansal kaynaklar kadar bilgi transferine ihtiyacı olduğu anlamına geliyor.
(UNDP ve B4G Raporu, Mart 2020)

3. COVID-19 salgınında oluşan küresel liderlik boşluğu çoğu ülke hükümetlerini yerelleşmenin ve
siyasal gücün tek elde toplanmasının bu krizi önlemede etkili olacağına inandırmış böylece yerel
demokrasinin bu krizden daha güçlü olarak çıkacağı yönünde inancında etkili olmuş görünüyor.
COVID-19 salgını ile birlikte gündeme oturan işsizlik sorunu sadece KOBİ’lerin sorunu olmamakla
birlikte bu süreçte devletler, özellikle işsizlik sorununa çözüm bulabilmek için, çeşitli istihdam
politikaları yoluyla iş piyasasına müdahale etmek durumunda kalmıştır. Ancak ülkelerin uyguladıkları
istihdam politikaları, amaçlarına göre farklılık göstermektedir. COVID-19 salgını sonucu işini
kaybedenlere pasif istihdam politikaları ile çözüm arayan ülkeler bu sorununun sonuçlarını onarmayı
amaçlarken aynı zamanda ülkelerindeki salgın sonrası işsizliği önlemeyi ve sınırlandırmayı
amaçlamışlardır. Bu ülkeler COVID-19 salgını sonrası işsiz kalanlara belirli bir ekonomik güvence
sağlamaya yönelik önlemler almışlardır. Bu tedbirler de genellikle işsizlik sigortası ve işsizlik
yardımlarından oluşmaktadır. Ancak günümüzde bu tür pasif istihdam politikalarının işsizliği önleyici
tedbirler içermediği ve bütçe üzerine büyük yükler getirdiği görülmüştür.
COVID-19 salgını tüm işletmeleri etkilerken, KOBİ'ler sınırlı kaynakları ve erişimi göz önüne
alındığında özellikle savunmasızdır. Özellikle, Asya ve Pasifik'te KOBİ'ler tüm işletmelerin yüzde
96'sından fazlasını oluşturmaktadır. COVID-19’un işgücü piyasasını en fazla etkileyecek kesimi bu
ülkelerde KOBİ’ler olmaktadır. Sosyal Güvenlik Sistemi ve İş Güvenliği zayıf olan ülkelerde
muhtemelen gelir eşitsizliğinde daha büyük bir artışlar yaşanacak ve daha fazla insan yoksulluğa
itilecektir. (Ganaie, Zafar ve Seth, 2020)
Küreselleşmeye rağmen, pek çok günlük faaliyetimiz yerel olmaya devam ediyor. Günlük olarak
kullandığımız hizmetlerin çoğu yerel kaynaklı ve küçük esnaf (KOBİ’ler) tarafından sağlanmakta ve
onların üzerinde çok güçlü bir olumsuz ekonomik etkisi olmaktadır. Aslında, KOBİ’lerin bu kayıpları
asla kurtarılamaz. Bir cep telefonu veya mikrodalga satın almayı düşünüyorsanız, muhtemelen
bekleyerek daha sonra satın alabilirsiniz ancak, COVID-19 krizi ortadan kalktığında, “kayıp
yemekleri” ya da “saç kesimlerini” telafi etmek mümkün değildir. Bu bağlamda KOBİ’lere dayalı
büyüme stratejisi küresel salgın döneminde salgının ekonomik etkilerinde zayıf halkayı
oluşturmaktadır.
COVID-19 salgını sürecinde günümüzde işsizlik ödeneklerinin maliyetleri arttırması ve işsizlik
sorununu çözmekte yetersiz kalması nedeniyle daha başka tamamlayıcı tedbirlere ihtiyaç
duyulmaktadır. Buna bağlı olarak COVID-19 salgını sonrası işsiz kalanlar için işsizliğin yol açtığı
sorunları telafi edici politikalar değil; işsizliği tamamen ortadan kaldırmayı değilse bile, azaltmayı
amaçlayan önlemler gündeme gelerek, aktif istihdam politikalarına ağırlık verilmeye başlanması daha
uygun olacaktır. Burada uzun vadeli düşünme ihtiyacı ağır basmaktadır. Bu nedenle COVID-19
sonrası işsizlik sorununu çözmek için birbirini tamamlayıcı nitelikte olan aktif ve pasif istihdam
politikalarını birlikte uygulamak daha uygun olabilir.
Literatürde COVID-19 salgınında işletmelerin işe alma planları analiz edildiğinde KOBİ’ler salgın
sonunda bir ay içinde işe geri almayı planlarken büyük işletmeler önlerini daha iyi görme arzusuyla işe
geri alma sürecini 6 ile 12 ay kadar uzatmaktadır.
2. SARS ve Diğer Salgınlarla Karşılaştırmalar Artık Geçerli Değil
1918 yılındaki küresel grip salgını bir yıl içinde 40 milyon insanın ölümüne neden oldu. 1918 salgını
paniğe neden oldu ve küresel ekonomiyi ve ticareti ciddi şekilde etkiledi. Bazıları 1918/19 grip
salgının tekrarının olduğuna inanıyor. (Fernandes, 2020)

4. COVID-19 salgının ekonomik etkilerini 2008 mali krizi gibi diğer küresel krizlerle karşılaştırmak
mümkün değildir. COVID-19 salgınında geçmişle basit karşılaştırmaları engelleyen bir dizi yeni
zorluklarla karşı karşıyayız: (Fernandes, 2020)
 Küreselbir salgın.
 Sadece düşük-orta gelirli ülkelere odaklanmıyor.
 Faiz oranları tarihsel olarak düşük.
 Dünya çok daha entegre durumda.
 Mevcut kriz, tedarik zincirleri boyunca yayılma etkileri yaratıyor.
 Eşzamanlı olarak arz ve talebi yok ediyor.
COVID-19 hakkında henüz hala çok fazla belirsizlik var. Mevcut veriler, SARS'tan daha fazla bulaşıcı
olduğunu öte yandan ölüm oranın COVID-19’da çok daha düşük olduğunu (%10’a karşı %2-4 arası)
gösteriyor. Ancak ekonomik etkileri çok farklı olmak zorundadır. Bu nedenle, ekonomik etki olarak
SARS ile karşılaştırmalar yapılmaya kalkılırsa aşağıdaki hususlara dikkat edilmesinde fayda vardır:
(Fernandes, 2020)
 Çin 2003 yılında dünya ekonomisinin yüzde 3'ünü temsil ediyordu. 2020 yılında ise bu oran
yüzde 16'nın üzerindedir.
 Çin'deki üretim faaliyetlerindeki bir kriz, tüm dünyadaki pazarlarda, tüm farklı sektörlerde
daha güçlü bir şekilde hissedilmektedir.
 Çin şu anda dünyanın en büyük ithalatçısı ve ihracatçısıdır. Birçok bireysel endüstride, Çin,
yedek parçaların ana tedarikçisidir. Kısaca,ara girdiler için Çin'e güvenen ülkeler herhangi bir
küresel krizden güçlü bir şekilde etkilenmektedir.
 Çin aynı zamanda birçok endüstride küresel mal ve hizmetlerin ana alıcısıdır.
 2014 yılından bu yana Çin, uluslararası turizmin en büyük kaynak ülkesidir.(Dünya Turizm
Organizasyonu). Bu, birçok ülkenin hizmet ihracatının büyük ölçüde talebini Çinli tüketiciler
yapmaktadır.
 Dünya ekonomisi 15 yıl öncesine göre çok daha entegre durumdadır. Ekonomik krizlerin bir
yerden başka ülkelere yayılma hızı ve etkileri çok artmıştır.
 Çin, 2019 yılında dünya büyümesinin yaklaşık yüzde 40'ını temsil etmektedir. Çin
ekonomisinin günümüzde küresel alanda çok daha büyük bir etkisi vardır.
3. Literatür
Günümüzde, küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ'ler) ülkelerin ekonomik kalkınmasında hayati bir
rol oynamaktadır. 1990'lü yıllardan bu yana, araştırmacılar küreselleşme sürecinde ülke
ekonomilerinin kalkınmasında yerel KOBİ'lerin rolünü incelemeye ilgi duydular. (Narver ve Slater,
1990; Alfred ve Wilson, 1996). Ekonomik küreselleşme döneminde, küresel ekonomideki
değişiklikler KOBİ'ler için zorluklar ve fırsatlar yaratmıştır. (Dominguez ve Mayrhofer, 2017)
Küreselleşme genellikle modern dünya ile ilişkili üretim sistemlerini, kültürleri ve politik süreçleri bir
araya getirmenin bir biçimi olarak tartışılmaktadır. (Aspers ve Kohl, 2015) Dünya’nın ekonomik
küreselleşmesi bugün hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin küresel ticarete katılarak
ekonomik refahı artırmaları için bir fırsat olarak kabul edilmektedir. (Ahmedova, 2015; DTÖ, 2016;
Prasanna ve diğerleri, 2019). Bunun iki kilit boyutu vardır: üretim maliyetindeki ulusal farklılıklar ve
sınır ötesi ticaret engellerinin azalmasıdır. Bu da küreselleşmesinin avantajlarından faydalanmak
isteyen işletmelerin dünyanın dört bir yanından malların teminini teşvik etmiştir. (Erixon, 2018)

5. Dünya ekonomik küreselleşmesi, önemli bir fırsat kaynağı ve aynı zamanda zorlukları da beraberinde
barındırmaktadır. (Mundim ve diğerleri, 2000) Küreselleşmenin mevcut etkileri aynı zamanda
KOBİ'lerin büyük pazarlarda rekabet edebilmeleri için yeni zorluklar oluşturmaktadır. (Maarof ve
Mahmud, 2016; Pangkar, 2008; Ruzzier, vd., 2006; Keupp ve Gassemann, 2009; Musteen ve
diğerleri, 2010; Jones ve diğerleri, 2011; Schotter, 2013; Terjesen ve diğerleri, 2013; Fayolle ve Linan,
2014; Ocloo ve diğerleri, 2014; Paul ve diğerleri, 2017) KOBİ'ler ülke ekonomilerine önemli
katkılarda bulunduğundan diğer işletme türlerine göre küreselleşmesi hem gelişmekte olan hem de
gelişmiş ülkelerden daha fazla ilgi görmüştür. (Sener ve diğerleri, 2014; Asare ve diğerleri, 2015; Bilal
& Al Mqbali, 2015; Auzzir ve diğerleri, 2018).
4. Sonuç
COVID-19’un yarattığı ekonomik dalgalanma sürecinde KOBİ'lerin finansmanı önem arz etmektedir.
KOBİ'lere özel hibeler ve faizsiz krediler verilmesi öngörülebilir. Küçük ölçekli otomotiv endüstrileri
için mali yardım sağlanabilir. Hibeler ve faizsiz krediler gündeme getirilebilir. Dokümantasyon ve
diğer konularda rehberlik için bankalarda KOBİ yardım masaları kurulabilir. Kadın Girişimcilere özel
finansal planlar ve hibeler sağlanabilir. KOBİ’lere finansman için 6-12 ay süreyle faiz ödemelerinde
rahatlama sağlanabilir. Borçlu / beyan edilmiş temerrüt yapan veya diğer banka sorunlarından
etkilenen KOBİ’lere kredi imkanı tekrar tanınabilir. (Ganaie, Zafar ve Seth, 2020)
KOBİ’lerde herhangi bir ek ücret ödemeden borçlar altı ay ertelenerek rahatlama sağlanabilir. Ayrıca,
KOBİ’lere yeni başlangıçlar için programlar sunulabilir. Hükümetler, perakende mağazalarına, işlerine
devam edebilmeleri için kredi vermelidir, aksi takdirde KOBİ’ler çalışanları işten çıkarmak ve işi
durdurmak zorunda kalacaklardır. Bilişim Teknolojileri yatırımlarını artırmak amacıyla nakliye
firmalarına / Lojistik Sektörüne yumuşak krediler verilebilir. Ulaştırma sektörü (mal taşımacılığı) için
özel finansal paket (faizsiz) mevcut filolarını (kullanılmayan araçlar) uluslararası standartlara uygun
olarak yükseltme şansı tanınabilir. KOBİ sahiplerine iş yeri kirasını, işçi maaşlarını, elektrik
faturalarını kapsayabilecek küçük ölçekli özel ödenekler sağlanabilir. Faturalar (Elektrik ve Gaz)
üzerindeki vergi ve harçlardan feragat edilebilir. (Ganaie, Zafar ve Seth, 2020)
Bunlar yapılmazsa KOBİ’lerin COVID-19 sonrası uzun vadede ÇUŞ’ ler karşısında hiçbir rekabet
veya hayatta kalma şansı olmayacaktır. Çünkü büyük işletmeler zarar etseler bile bu krizden batmadan
çıkabilirken KOBİ’lerin hiçbir şansı olamaz. ÇUŞ’ ler uzun vadede tedarik zincirlerini çeşitlendirme
ve maliyetlerin bir kısmını azaltma yoluna giderek önlem alabilirler. Ancak KOBİ’lerin böyle bir
zaman lüksü yoktur. Mevcut durumda KOBİ’lerin küresel bir salgın krizinde ekonomik kırılganlığı ve
yetersizliği yüz üstüne çıkmıştır.
Bu yüzden hükümetler tarafından KOBİ'lere yönelik hammadde ve makine ithalatında yaklaşık bir
yıllık muafiyet sağlanabilir. Kısacası hükümetler gerekli düzenlemeleri yaparak COVID-19 salgını
sonrası küreselleşmenin hızını kesmeyeceği günümüzde KOBİ’lerin ekonomik istikrarının sağlanması
ve gerekse rekabet gücünün arttırılmasında anahtar bir rol oynayabilirler. Çünkü teknolojik gelişme
aynen devam etmekte ve küreselleşmeyi oluşturan tüm etkenler yerinde durmaktadır. Kısaca değişen
gibi görünen bu süreç aynen devam etmektedir ve edecektir. Hiç kimse COVID-19'un nihai mali
hasarını doğru bir şekilde tahmin edemez. Bu açıkçasızamana ve salgının gidişatına bağlıdır. Ayrıca,
bu yaz sonuna kadar bir COVID-19 aşısı bulunamazsa ve mevcut kriz yaz sonuna kadar sürerse
küresel ekonomi son iki yüzyılın en ağır insanı ve ekonomik tehdidiyle karşı karşıya kalabilir. Bir
sonraki salgın veya felaketin ne getireceğini ön görmek mümkün değildir ancak bu felaketten
alacağımız dersler ve önlemler bize sonrasında da yardımcı olacaktır. Küreselleşmenin yarattığı
zafiyetlerle ve küresel salgınlarla yaşamayı öğreneceğiz.

6. Kaynakça
1. Organisation for Economic Co-operation and Development (2020), OECD InterimEconomic
Assessment Coronavirus:The World Economy at Risk,Paris:OECD Publications.
2. International Labour Organization (2020), COVID-19 and the World of Work: Impact and Policy
Responses,Geneva:Switzerland, ILO Monitor 1st ed.
3. United Nations Conference on Trade and Development (2020), The Covid-19 Shock to Developing
Countries: Towards a “Whatever it takes” Programme forthe two-thirds of the World’sPopulation
being left behind,Geneva:OECD Publications.
4. International Monetary Fund (2020), Statement by the International Monetary and Financial
Committee on the Coronavirus,Washington: IMF Publicatons.
5. OECD (2020) “Global economy faces gravest threat since the crisisas coronavirus spreads”:
http://www.oecd.org/economy/global-economy-faces-gravest-threatsince-the-crisis-as-coronavirus-
spreads.htm. (Erişim tarihi: 16.05.2020)
6. Ozili, Peterson & Arun, Thankom (2020), Spillover of COVID-19: impact on the Global Economy,
SSRN Electronic Journal. 10.2139/ssrn.3562570.
7. Demir, Ibrahim. (2020), Kovid-19 (Koronavirüs) Salgınının Seyri ve Türkiye Ekonomisi.
8. Ganaie, Maryam & Zafar,Farhan & Seth, Nadia (2020), Impact of COVID-19 (Coronavirus) on
Small and MediumEnterprises (SMEs) in Pakistan,10.13140/RG.2.2.21236.09607.
9. Akman, V. (1999), Gelecek Yüzyılın Gündemi,İstanbul: Rota Yayınları, İstanbul.
10. Akman, V. (1998), Modern Dünyadaki En Büyük Ekonomik Kriz: Asya Krizi Sonrası ve Muhtemel
Etkileri, İstanbul: Rota Yayınları.
11. Alkin, Kerem (2020): https://www.kobiyasam.com.tr/2020/03/23/corona-virus-salgini-ve-
ekonomik-etkileri. (Erişim tarihi: 16.05.2020)
12. Tuz Ayşe, Nur (2018), Küreselleşme Sürecinde Refah Devletinin Dönüşümü ve Sivil Toplum
Kuruluşlarının Rolü,İstanbul: Yüksek Lisans Tezi
13. https://www.webhatti.com/genel-sohbet/5590-globallesme.html (Erişi Taihi:16.05.2020)
14. Peterson Ozili ve Thankom Arun (2020), Spillover of COVID-19: impact on the Global Economy,
SSRN Electronic Journal.
15. Ömer AÇIKGÖZ ve Aslı GÜNAY (2020), The Early Impact of the Covid-19 Pandemic on the
Global and Turkish Economy, Turk J Med Sci, 50: 520-526.
16. Ganaie, Maryam & Zafar,Farhan & Seth, Nadia. (2020), Impact of COVID-19 (Coronavirus) on
Small and MediumEnterprises (SMEs) in Pakistan:10.13140/RG.2.2.21236.09607. (Erişim tarihi:
16.05.2020)
17. Report on the Results of the “Survey on Impact of COVID-19 on Enterprises and Needs”:
https://www.business4goals.org/wp-content/uploads/2020/04/B4G-Covid-19-survey-ENG.pdf (Erişim
tarihi: 16.05.2020)

7. 18. Fernandes, Nuno (2020), Economic Effects of Coronavirus Outbreak (COVID-19) on the World
Economy:SSRN: https://ssrn.com/abstract=3557504 & http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3557504.
(Erişim tarihi: 16.05.2020)
19. UNDP Report (2020), Survey on Impact of COVID-19 on Enterprises and Needs – Turkey Report
on Survey Results, Washington: UN Publications.