Taner Özdeş Akademi - Webinar 19 Mayıs 2020

1. Koronavirüs (COVID-19)
Salgını Sonrası
Yeni Dünya Düzeni
Webinar - 19 Mayıs 2020
Dr. Öğr. Üyesi Vedat AKMAN
Beykent Üniversitesi
ve
Yazar - Taner Özdeş

2. Küreselleşme ve Bulaşıcı Hastalıklar
Arasındaki İlişki
• Küreselleşmeyi sadece “iyi” veya “kötü” olarak
tanımlamak yanlış ve eksik olur.
• İlk önce şu soruya yanıt vermeliyiz
“Küreselleşme” nedir?
• COVID-19 Dünyanın karşılaştığı ilk küresel
salgın değil. Peki, bu sefer diğer salgınlardan
farklı olan nedir?

3. Küreselleşme ve Bulaşıcı Hastalıklar
Arasındaki İlişki
• İlk olarak bu virüsün bulaşma ve yayılma hızı.
• Hava ve solunum yolu ile bulaşması ve virüsün
dayanıklılığı ile komplike yapısı hayret ettirici
boyutta.
• Öyle ki acaba bu insan yapımı bir virüs mü
sorusu bir çok komplo teorilerini beraberinde
doğurdu.

4. COVID-19 ve SARS
• 1918 yılındaki küresel grip salgını bir yıl içinde
40 milyon insanın ölümüne neden oldu. 1918
salgını paniğe neden oldu ve küresel
ekonomiyi ve ticareti ciddi şekilde etkiledi.
Bazıları 1918/19 grip salgının tekrarının
olduğuna inanıyor.
• COVID-19 salgının ekonomik etkilerini 2008
mali krizi gibi diğer küresel krizlerle
karşılaştırmak mümkün değildir.

5. COVID-19 ve SARS
• COVID-19 salgınında geçmişle basit karşılaştırmaları
engelleyen bir dizi yeni zorluklarla karşı karşıyayız:
• Küresel bir salgın
• Sadece düşük-orta gelirli ülkelere odaklanmıyor
• Faiz oranları tarihsel olarak düşük
• Dünya çok daha entegre durumda
• Mevcut kriz, tedarik zincirleri boyunca yayılma
etkileri yaratıyor
• Eşzamanlı olarak arz ve talebi yok ediyor

6. COVID-19 ve SARS
• COVID-19 hakkında henüz hala çok fazla belirsizlik
var.
• Mevcut veriler, SARS'tan daha fazla bulaşıcı
olduğunu öte yandan ölüm oranın COVID-19’da
çok daha düşük olduğunu (%10’a karşı %2-4 arası)
gösteriyor.
• Ancak ekonomik etkileri çok farklı olmak
zorundadır. Bu nedenle, ekonomik etki olarak
SARS ile karşılaştırmalar yapılmaya kalkılırsa
aşağıdaki hususlara dikkat edilmesinde fayda
vardır:

7. COVID-19 ve SARS
• Çin 2003 yılında dünya ekonomisinin yüzde 3'ünü
temsil ediyordu. 2020 yılında ise bu oran yüzde 16'nın
üzerindedir.
• Çin'deki üretim faaliyetlerindeki bir kriz, tüm dünyadaki
pazarlarda, tüm farklı sektörlerde daha güçlü bir şekilde
hissedilmektedir.
• Çin şu anda dünyanın en büyük ithalatçısı ve
ihracatçısıdır. Birçok bireysel endüstride, Çin, yedek parçaların
ana tedarikçisidir. Kısaca, ara girdiler için Çin'e güvenen ülkeler
herhangi bir küresel krizden güçlü bir şekilde etkilenmektedir.
• Çin aynı zamanda birçok endüstride küresel mal ve
hizmetlerin ana alıcısıdır.

8. COVID-19 ve SARS
• 2014 yılından bu yana Çin, uluslararası turizmin en
büyük kaynak ülkesidir.(Dünya Turizm Organizasyonu). Bu,
birçok ülkenin hizmet ihracatının büyük ölçüde talebini
Çinli tüketiciler yapmaktadır.
• Dünya ekonomisi 15 yıl öncesine göre çok daha
entegre durumdadır. Ekonomik krizlerin bir yerden başka
ülkelere yayılma hızı ve etkileri çok artmıştır.
• Çin, 2019 yılında dünya büyümesinin yaklaşık yüzde
40'ını temsil etmektedir. Çin ekonomisinin günümüzde
küresel alanda çok daha büyük bir etkisi vardır.

9. COVID-19 ve Küresel Durgunluk
• COVID-19 salgını ve küresel ekonomiye
yayılımı 2020'de küresel durgunluğu
beraberinde getirdi.
• Sosyal uzaklaşma politikaları veya kilitleme
kısıtlamaları genel ekonomik faaliyetler
düzeyinde bir azalmaya neden oldu.
• Birçok ülkede milletvekilleri genişletilmiş bir
sosyal uzaklaştırma politikasını desteklediler.

10. COVID-19 ve Küresel Durgunluk
• Birleşmiş Milletler COVID-19 sonrası küresel
ekonomik buhranda doğrudan yabancı
sermaye akışının dünya genelinde yüzde 5 ile
yüzde 15 arasında daralarak en düşük
seviyelerine düşebileceğini belirtmiştir.
• Bu seviyeler bize 2008-2009 küresel mali
krizini hatırlatmaktadır.

11. COVID-19 ve Sağlık Reformu
• COVID-19 kaynaklı halk sağlığı krizi
hükümetleri halk sağlığı sektöründe kalıcı
reformlar yapmaya itti.
• İngiltere ve İspanya gibi ülkeler halk sağlığı
sistemlerini onardı ve kamu altyapısındaki
diğer eksiklikleri giderdiler.
• Bazı hükümetler krizi ekonomik durumu
düzeltmek için bir fırsat olarak da kullandılar.

12. COVID-19 ve Küresel Tedarik Zinciri
• Küresel salgın sonrası üretim ve küresel tedarik
zincirini Çin'den başka ülkelere kaydırma seçeneği
ise ciddi belirsizlikler taşımaktadır.
• Gerçek şu ki Çin’in küresel imalat sanayiindeki
payı küçümsenmeyecek boyutlardadır.
• Dünya imalat sanayiinde Çin mallarının payı yüzde
20 civarındadır.
• Bu payın dünya genelinde paylaşımında Güney
Kore yüzde 40, Japonya yüzde 40, ABD, Rusya,
Meksika ve Brezilya ise yüzde 25 ile yüzde 30
civarında pay almaktadır.

13. COVID-19 ve Küresel Tedarik Zinciri
• Ülkelerin ithalatında Çin’in payı ise ABD
ithalatının yüzde 14’ü, Hollanda ithalatının
yüzde 30’u ve Japonya ithalatının yüzde 25,6’sı
civarındadır.
• Bu bağlamda Çin’in yarı kapasitenin altında
çalışmasından dolayı oluşacak ‘arz şoku’
yanında, ‘talep şoku’ yaşanması doğal
karşılanmalıdır.

14. Küresel Gıda Ticareti ve Salgın
• Özellikle Gıda ürünlerinin serbest dolaşımı ve
küresel ticareti en yüksek riskli ürün grubunu
oluşturmaktadır.
• Küresel Gıda Ticaretinin daha katı kontrolü ve
hatta kısıtlanmasının gündeme gelmesi.
• Dünyada gıda ticareti belli başlı (ÇUŞ’ler) Çok
Uluslu Şirketlerin elindedir.

15. Küresel Gıda Ticareti ve Salgın
• Bunlardan dördü dünya kahve, çay, mısır, buğday,
ananas ve tütün ticaretinin yüzde 90nını elinde
tutuyor.
• Genelde bu (ÇUŞ’ler) Çok Uluslu Şirketler dünya
gıda ticaretinin yüzde 85’i gibi ciddi bir oranını
ellerinde tutuyorlar.
• Gıda ürünlerinden kaynaklanan salgınların
gelişmiş ülkelerde nüfusun en az yüzde onunu
etkilediği belirtilmektedir.
• Bu bağlamda ülkelerin tarım ve gıda politikalarını
mutlaka gözden geçirmeleri gerekmektedir.

16. Küresel İlaç Ticareti ve Salgın
• Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ilaç
sağlık masraflarının yüzde otuzunu
oluşturmaktadır.
• Burada da ABD ve AB kökenli ÇUŞ’ler küresel
ilaç ticaretinin üçte birini ellerinde
tutmaktadır.
• Kimin süper nesil ilaçlara kavuşacağına bu
şirketler karar vermektedir.

17. Küresel İlaç Ticareti ve Salgın
• Örneğin: Verem için son otuz yılda herhangi
bir yeni ilaç üretilmemiştir.
• Dünya genelinde 16 milyon Verem hastasının
sadece yüzde beşi ilaç masrafını
karşılayabiliyor.
• Bunun sonucunda mevcut ilaçlara dayanıklı
yeni verem türü üremiştir. (MDR-TB)
• Bunun sonucunda HIV hastalarında daha
dirençli antiviral ilaçlara ihtiyaç doğmuştur.

18. Küresel İlaç Ticareti
• COVID-19 salgını ilaç tedarik zincirini çok olumsuz
etkiledi çünkü ilaç üreticileri de büyük ölçüde Çin
fabrikalarında yapılan malzemelere güveniyordu.
• COVID-19 öncesi dünyadaki ilaç bileşenlerinin
yaklaşık yüzde 60'ı (Active Pharmaceutical
Ingredients (API) ) Çin'de üretilmekteydi.
• COVID-19 sonrası Çin’de fabrikaların
kapanmasıyla bu küresel ilaç üreticileri Çin’den
gelen bu bileşenler (etken maddeler) olmadan
ilaç üretemez duruma geldiler.

19. Küresel İlaç Ticareti
• ÇUŞ’ler böyle bir salgını ön göremediklerinden stokları da
yetersiz kaldı.
• Çin'de fabrikalarının çoğunu kapatması nedeniyle COVID-19
salgını ciddi tedarik sorunlarına neden oldu bunun
sonucunda bazı temel ilaçlar yetersiz tedarik edildi.
• Önemli miktarda depolayan ilaç şirketleri ise depolarında ki
bileşenlerde (API'ler) tükendiğinde malzemelerin
tükenmesinden korkarak bunları satmayı reddettiler.
• İlaç fiyatları tavan yaptı. Çinli API (Active Pharmaceutical
Ingredients) üreticilerine duyulan fazlalık, küresel ilaç
endüstrisi ve COVID-19 salgını için en büyük risk haline
geldi.

20. Küresel İklim Değişikliği ve Salgın
• Küresel iklim değişikliği yeni tür salgınların
yayılmasında etkili olacak.
• Havaların aşırı ısınmasının COVID-19 salgınının
yayılmasına engel olabileceği düşünülüyor.
• Küresel ısınma tekrar gündeme gelecektir. Küresel
ısınma politikalarının tekrar masaya yatırılıp
irdelenmesi gerekebilir.
• Tabii ki küresel ısınma ile birlikte çoğalacak sinek
nüfusu ve diğer sıcak havayı seven canlılardan yeni tür
gelişmiş sıtma ve diğer ateşli bulaşıcı ölümcül
hastalıkların yayılma olasılığı var.
• Küresel ısınmayı tekrar düşünmemiz gerekecek.

21. Su ve Küresel Salgın
• Su ise diğer önemli bir konu olacak.
• Su kaynakları zengin ülkeler tarımda avantajlı
konumda olacaklar.
• Su dünyanın yeni petrolü olacak.
• Su kaynaklarını israf eden ülkeler ağır bir bedel
ödeyecekler.
• Doğal olarak sudan bulaşan su kaynaklı salgınlar
çıkma olasılığı var. Çünkü küresel su ticareti
büyüyecek ve su ticareti yaygınlaşacak.

22. Tarım ve Küresel Salgın
• Değişen küresel salgın koşullarında Tarım ve tarım
politikaları hayati öneme sahip olacak.
• Dünyada salgınlar en çok gıda yolu ile seyahat ediyor.
• Eğer ülkeniz gıda ürünleri ithalatçısı bir ülke ise ne
yapacaksınız? Ülkeler salgın riskine rağmen ithalata
rağmen devam mı edecek? ya da tarımsal üretime
destek olup yeni tarım politikaları mı üretecek?
• Unutmayalım ki başka ülkelerde ki gıda alışkanlıkları
küreselleşme ile birlikte bize salgın hastalıklar olarak
yansımıştır.
• Teknolojik gelişmeye bu kadar odaklanan dünya ülkeleri
tarım politikalarına önem vermeyi unuttu.

23. Küresel Göç ve Küresel Salgın
• Her yıl 130 milyon insan göç ediyor.
• Dünya nüfusunun yüzde ikisi sürekli göç
halinde.
• Salgınlar ile insan göçü arasında doğru orantı
var.
• Göç politikaları buna bağlı olarak daha fazla
katılaşacak.

24. Teknolojik Gelişme ve Küresel Salgınlar
• Teknoloji özellikle iletişimde çok önem arz
edecek.
• Gelişmiş bir internet altyapısı mümkünse 5K
ve daha yaygın ve ucuz kullanım.
• Artık E- Eğitim ve E- Ticaret bizim salgınlarda ki
ekonomik kalemiz olacak.
• E-Bankacılık ve mobil bankacılık finansal
sistemi ayakta tutacak.

25. Ulaşım ve Küresel Salgınlar
• Ulaşım sektörünün kökten değişikliklere hazır
olması gerekiyor.
• Salgınlar ile ulaşım arasında doğru orantı var.
• Ulaşım maliyetleri sosyal mesafe ve ek koruma
ihtiyacı sonucunda artacak ve bu da fiyatlara
yansıyacak.
• Toplu ulaşım araçları salgınlara uygun şekilde
dizayn edilecek ve üretilecek.

26. Eğitim Sektörü
• COVID-19 dünyadaki 600 milyar dolarlık
yükseköğretim endüstrisini bozdu.
• Dünya çapında COVID-19 sonrası üniversitelerin
halk sağlığı acil durumu ilan edildikten sonra
kapatılması talimatı verildi.
• Dört kıtadaki 44 ülkede bir çeşit okul kapatması
vardı.
• Afrika, dünya çapında yüz milyonlarca öğrencinin
aksamaları ile karşı karşıya kaldı.
• Salgın çevrimiçi öğrenme platformu olmayan
okullar üzerinde daha ciddi sonuçları oldu

27. Eğitim Sektörü
• Moody’s, kredi derecelendirme kuruluşu, ABD yüksek
öğrenim bakış açısını "istikrarlı" notundan "negatif" e
düşürdü çünkü ABD'deki kolejlerin ve üniversitelerin
yüzde 30'u zaten zayıf bir işletme performansına
sahiptiler.
• Ayrıca UNESCO, COVID-19 salgınının dünya çapında en
az 290,5 milyon öğrencinin eğitimini bozduğunu
bildirdi.
• Kanada, İngiltere ve ABD gibi ülkelerde özellikle yabancı
uyruklu öğrencilerin seyahat kısıtlamalarından dolayı
milyarlarca dolar eğitim gelirini kaybettiler.

28. ÇUŞ’ler ve Küresel Salgınlar
• Çok Uluslu Şirketler artık küresel olarak sosyal
sorumluluk almak zorunda.
• Artık ülkeler değil ÇUŞ’ler küreselleşmenin
esas aktörleri.
• Küresel salgınlardan ekonomik olarak
etkilenecek en büyük kesim ÇUŞ’ler olacak.
• ÇUŞ’lerin büyük kısmının merkezleri gelişmiş
ülkelerde bulunmakta. (ABD, Japonya,
Almanya, İngiltere ve Fransa)

29. Ülkemiz ve Küresel Salgın
• Bizde ön plana çıkan öğeler: ‘Güçlü devlet’
kavramı
• Tarım sektörünün geleceği
• Yabancı düşmanlığı
• Ortadoğu ve istikrar
• Medikal istihbarat
• Askeri hazırlıklar

30. Yurtdışı ve Küresel Salgın
• Yurtdışında ön plana çıkan öğeler: Uzaktan
Eğitim, Tarım, Uzaktan çalışma ve Sağlık
hizmetleri.
• Dünya üretiminin yüzde yirmisi Çin’de.
• Dünyanın en büyük birliği (Topluluğu) olan AB
küresel salgınla mücadelede sınıfta kaldı.
• Örneğin; Almanya ve Fransa diğer üye ülkelere
medikal maske ihracatını yasakladı.

31. Yurtdışı ve Küresel Salgın
• ABD ise komşusu Kanada’ya medikal maske
ihracatını yasakladı.
• Dünya Sağlık Örgütü küresel krizle
mücadelede sınıfta kaldı. Küresel Örgütlere
olan güven azaldı.
• Dünya küresel salgında bir lider ve küresel
yardım organizasyonundan yoksun kaldı.

32. Yurtdışı ve Küresel Salgın
• AB üye ülkeleri küresel salgında birbirlerini
yalnız bıraktı.
• Küreselleşme ağır eleştirilere maruz kaldı.
• Günah keçisi Küreselleşme oldu.
• Tedarik zincirinde oluşan Çin tekeli
sorgulanmaya başladı.
• Artık ülkeler farklı ve çeşitli tedarik zincirlerini
kullanmak istiyor.

33. Yurtdışı ve Küresel Salgın
• ABD sağlık sistemi bozguna uğradı.
• Sağlıkta sosyal devlet ön plana çıktı.
• Birlikler sınıfta kaldı.
• Bireyler sınıf geçti.
• Bazı sektörler kökten değişecek.
• Bu yeni bir dönemin başlangıcı artık salgınlarla
yaşamayı öğrenmemiz gerekecek.

34. COVID-19 ve Merkez Bankaları
• COVID-19 salgını sırasında, ülkelerin Merkez bankaları
faiz oranlarının düşürülmesi ve artırılması gibi para
politikası değişkenlerini değiştirerek ekonomilerinin
önemli sektörlerine para (veya kredi) arzı sağladılar.
• Sonuç olarak ta para politikasının bir aşı olmadığı ve
durgunluğu iyileştirmediği görüldü.
• Salgın sırasında birçok ülkede kabul edilen genişletici
para politikaları ekonomik faaliyetleri teşvik etti ancak
iktisadi temsilciler sosyal mesafe kısıtlamaları yüzünden
ekonomik faaliyetlerde bulunamadıkları için ekonomik
faaliyetler hiç olmadı.

35. COVID-19 ve Merkez Bankaları
• Merkez bankacılar belirli sonuçları ümit
ediyorlardı ancak gerçekte bu çabaları dünya
genelinde olan kilitlenmelerden dolayı başarılı
olamadı.
• Ekonomiyi canlandırmak için birçok merkez
bankası tarafından faiz oranı ayarlamaları
yoluyla genişletici parasal tedbirler alındı.

36. COVID-19 ve Merkez Bankaları
• Para arzı önlemleri birçok merkez bankası
tarafından tahvil alımları ile kabul edildi ve
merkez bankaları ekonomiyi canlandırmak için
harcamalar yaptılar.
• Hükümetler ve Merkez bankalarındaki
planlayıcılar iki önemli kararla karşı karşıya
kaldılar: Bu ikilem “ekonomiden önce insan
hayatı mı” yoksa “insan hayatından önce
ekonomik hayat mı” oldu.

37. Küresel Kriz ve Çözüm Önerileri
• COVID-19’un yarattığı ekonomik dalgalanma
sürecinde işletmelerin finansmanı önem arz
etmektedir.
• İşletmelere özel hibeler ve faizsiz krediler
verilmesi öngörülebilir.
• Küçük ölçekli otomotiv endüstrileri için mali
yardım sağlanabilir.
• Hibeler ve faizsiz krediler gündeme getirilebilir.
• Kadın Girişimcilere özel finansal planlar ve hibeler
sağlanabilir.

38. Küresel Kriz ve Çözüm Önerileri -2
• Finansman için 6-12 ay süreyle faiz ödemelerinde
rahatlama sağlanabilir.
• Borçlu / beyan edilmiş temerrüt yapan veya diğer
banka sorunlarından etkilenen işletmelere kredi
imkanı tekrar tanınabilir.
• İşletmelerden herhangi bir ek ücret ödemeden
borçları altı ay ertelenerek rahatlama sağlanabilir.
• Ayrıca, işletmelere yeni başlangıçlar için
programlar sunulabilir.

39. Küresel Kriz ve Çözüm Önerileri - 3
• Hükümetler, perakende mağazalarına, işlerine
devam edebilmeleri için kredi vermeli, aksi
takdirde işletmeler çalışanlarını işten çıkarmak ve
işi bırakmak zorunda kalacaklardır.
• Bilişim Teknolojileri yatırımlarını artırmak
amacıyla nakliye firmalarına / Lojistik Sektörüne
yumuşak krediler verilebilir.
• Ulaştırma sektöründe (mal taşımacılığı) için özel
finansal paket (faizsiz) mevcut filolarını
(kullanılmayan araçlar) uluslararası standartlara
uygun olarak yükseltme şansı tanınabilir.

40. Küresel Kriz ve Çözüm Önerileri - 4
• İşletme sahiplerine iş yeri kirasını, işçi
maaşlarını, elektrik faturalarını kapsayabilecek
küçük ölçekli özel ödenekler sağlanabilir.
• Faturalar (Elektrik ve Gaz) üzerindeki vergi ve
harçlardan feragat edilebilir.
• İşletmelere yönelik hammadde ve makine
ithalatında yaklaşık bir yıllık muafiyet
sağlanabilir.

41. Sonuç
• Küresel virüs salgını hali hazırda ekonomik ve
işgücü piyasası şokuna dönüştü ve
büyüklüklerine bakılmaksızın tüm işletmeleri
etkiledi.
• Bu zor zaman zarfında, işletmelerin korunması,
küçük işletmelerin sürdürülebilir kalması,
işçilerin ve etkilenen ailelerinin, özellikle de en
savunmasız olanların ve kayıt dışı ekonomide
bulunanların korunması önem arz etmektedir.

42. Sonuç
• Hiç kimse COVID-19'un nihai mali hasarını
doğru bir şekilde tahmin edemez.
• Bu açıkçası zamana ve salgının gidişatına
bağlıdır.
• Yaz sonuna kadar bir COVID-19 aşısı
bulunamazsa ve mevcut kriz yaz sonuna kadar
sürerse küresel ekonomi son iki yüzyılın en
ağır insanı ve ekonomik tehdidiyle karşı karşıya
kalabilir.

43. Sonuç
• Kısacası hükümetler gerekli düzenlemeleri
yaparak COVID-19 salgını sonrası
küreselleşmenin hızını kesmeyeceği
günümüzde yerel işletmelerin ekonomik
istikrarının sağlanması ve gerekse rekabet
gücünün arttırılmasında anahtar bir rol
oynayabilirler.

44. Sonuç
• Bir sonraki salgın veya felaketin ne getireceğini
ön görmek mümkün değil.
• Küreselleşmenin yarattığı zafiyetlerle ve
küresel salgınlarla mücadele etmeyi
öğreneceğiz.
• Bu sınavı başarı ile geçmek zorundayız çünkü
aksini düşünmek bile en korkunç senaryoların
ötesinde bir durum olacaktır.

45. Sonuç
• Sosyal güvenlik ağlarının güçlendirilmesi çok
önem arz etmektedir.
• Özellikle kriz zamanında toplumda en
savunmasız olanlara sosyal güvence
sağlanması gereklidir.
• Uzaktan çalışma teşvik edilmelidir.
• Gelecekteki krizlere daha iyi hazırlıklı olmak
için hükümetler sosyal korumaları
güçlendirmelidir.