1. The
co-teaching
method in
nursery school
Issues and
Perspectives
HAJYLLERY VASSILIKY

2. Η παρούσα εισήγηση ανήκει στην ευρύτερη συζήτηση που γίνεται σχετικά με τις
διάφορες και νέες μεθόδους διδασκαλίας που προτείνονται με σκοπό την πιο
επιτυχημένη και αποτελεσματική λειτουργία και κατ’επέκταση βελτίωση των σχολικών
μονάδων και επικεντρώνεται σε μια εξ αυτών, την μέθοδο της συνδιδασκαλίας.
Βασική στοχοθεσία είναι η ανάπτυξη της μεθόδου της συνδιδασκαλίας όπως αυτή
απαντά στην βιβλιογραφία δίνοντας κατά αυτόν τον τρόπο τις απαραίτητες για τον
αναγνώστη πληροφορίες υποβάθρου ενημερώνοντας τον για τον τρόπο που είθισται
να εφαρμόζεται η συνδιδασκαλίας στις περισσότερες των περιπτώσεων.
Το παρόν εκπόνημα αφιερώνεται στην Εκπαιδευτικό Νικολέτα Ψάλτη, στην
οποία οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ για την έμπνευση, τη βοήθεια αλλά και τη
χαρά που μου προσέφερε κατά την συνεργασία μου μαζί της.
Χατζηλέρη Βασιλική

3. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΨΗΣ
 Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘90 σε πολλά μέρη του κόσμου
έχει αρχίσει και αναπτύσσεται ένα κίνημα και μια φιλοσοφία
συμπερίληψης (Unesco, 1996) με την παιδαγωγική συζήτηση, μετά
τη διακήρυξη της Σαλαμανκα το 1994, να μετατοπίζεται από την
ενσωμάτωση και την ένταξη που προτεινόταν στη πρόταση της
συμπεριληπτικής εκπαίδευσης των μαθητών με ή χωρίς
εκπαιδευτικές ανάγκες σε ένα σχολείο για όλους (Watkins, 2003).
 Με τον όρο συμπερίληψη εννοείται μια εκπαίδευση που είναι
συλλογική και απευθύνεται σε όλους τους μαθητές που θα στηρίζει
την εφαρμογή της σε μια στρατηγική η οποία θα ανταποκρίνεται σε
όλο το φάσμα της ετερότητας του συνόλου των μαθητών (Στασινός,
2014). Κατά αυτόν τον τρόπο η αρχή της συμπερίληψης
αντικαθιστά την προηγούμενη αρχή της έναρξης και παρουσιάζεται
ως η εξέλιξη της (Ζώνιου-Σιδέρη, 2000) και αποτελεί πλέον
εκπαιδευτική προτεραιότητα.

4.  Η πολιτική της συμπερίληψης σχετίζεται με την μεταρρύθμιση
των θεσμών της εκπαίδευσης και της αγωγής και με την
κοινωνικής δικαιοσύνη (Ζώνιου-Σιδέρη, 2000) και δεν αναφέρεται
απλώς στην τοποθέτηση των παιδιών με ειδικές ανάγκες στα
σχολεία της γειτονιάς τους αλλά έχει στόχο να εξετάσει τις
συνθήκες κάτω από τις οποίες δύναται να διδαχτούν με
αποτελεσματικότητα τα παιδιά και να καλυφθούν οι ανάγκες τους
όποιες κι αν είναι αυτές (Βarton, 1997).
 Έτσι τα σχολεία τα πρέπει να διαμορφωθούν με τέτοιο τρόπο
ώστε να αυξήσουν την ικανότητα τους για ανταπόκριση στις
ανάγκες όλων των παιδιών (Αγγελίδης & Στυλιανού, 2005) κάτι
που απαιτεί μεταρρυθμιστικές πολιτικές που θα απευθύνονται
στο σύνολο των παιδιών της τάξης αλλά και σε όλες τις
προγραμματισμένες δραστηριότητες του σχολείου
(Στασινός,2013).

5.  Η συμπεριληπτική εκπαίδευση συνιστά μια νέα
δυναμική και προσπάθεια ανάπτυξης του σχολείου
(Skidmore, 2004) στην οποία οι εκπαιδευτικοί είναι
απαραίτητο να εισάγουν νέους τρόπους συνεργασίας
μεταξύ τους και να τροποποιήσουν την πρακτική τους
ώστε να θέσουν σε εφαρμογή τις πολιτικές της
φιλοσοφίες αυτής (Αγγελίδης & Στυλιανού, 2005).
 Ειδικότερα κρίνεται απαραίτητη η διαφοροποίηση του
τρόπου διδασκαλίας με τη χρήση νέων και καινοτόμων
μεθόδων και μέσων, τα οποία θα προωθούν την
συνεργατική μάθηση έχοντας ως στόχο την
αλληλεπίδραση και την εμπλοκή όλων των μαθητών
χωρίς εξαιρέσεις (Aγγελίδης, 2014), και κάτι τέτοιο δεν
απαιτεί μόνο τυπικές αλλαγές αλλά την ουσιαστική
διαμόρφωση ενός σχολείου που να στηρίζει την
συμπερίληψη (Watkins, 2003).

6. Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
 Ανάμεσα στις πιο διαδομένες πρακτικές που προωθούν την
φιλοσοφία της συμπερίληψης είναι η συνδιδασκαλία, η οποία
περιλαμβάνει την από κοινού καθοδήγηση και σχεδιασμό της
διδασκαλίας μαθητών είτε αυτοί παρουσιάζουν δυσκολίες είτε
όχι, και τροποποιήσεις και διαφοροποιήσεις προκειμένου να
καλυφθούν οι εκπαιδευτικές ανάγκες του κάθε μαθητή.
 Το εγχείρημα της συνδιδασκαλίας συνιστά τομή στη
δεσπόζουσα και παραδοσιακή διδασκαλία των
εκπαιδευτικών συστημάτων, αφορά όλες τις βαθμίδες της
εκπαίδευσης, και μέσω της αυτής ευνοείται η
συμπεριληπτική εκπαίδευση (Aγγελίδης, 2014).

7.  Στην διεθνή σκηνή της εκπαίδευσης υπάρχει μεγάλο εύρος εμπειριών
στην πρακτική της συνδιδασκαλίας (Mπαζίγου, 2012) και
αδιαμφισβήτητα θεωρείται μέρος της φιλοσοφίας των
συμπεριληπτικών πρακτικών και του μοντέλου της συμπερίληψης.
Κατά αυτόν τον τρόπο η μέθοδος της συνδιδασκαλίας (co-teaching)
εφαρμόζεται και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια στα πλαίσια των
προσπαθειών για προώθηση πιο αποτελεσματικών μεθόδων
διδασκαλίας (Scruggs et al., 2007) την στιγμή που η Ειδική Αγωγή
έχει ήδη ταυτιστεί με την έννοια της εργασίας (Χουλιάρα, 2013).
 Οι εκπαιδευτικοί στην συνδιδασκαλία διδάσκουν τους μαθητές μέσω
της συνεργασίας και της αλληλεπίδρασης τους με τους συναδέλφους
τους εμπλουτίζοντας τις γνώσεις τους (Γιακουμή & Θεοφιλίδης, 2012).
Οι εκπαιδευτικοί δεν εγκλωβίζονται στις ήδη υπάρχουσες και
πεπατημένες μεθόδους διδασκαλίας αλλά προβαίνουν σε πιο
καινοτόμες και δημιουργικές. Επίσης δίνουν με αυτή τη μέθοδο
ευκαιρίες σε κάθε μαθητή να διδαχτεί χωρίς να θεωρούν ως
δεδομένο ότι τα παιδιά μαθαίνουν με τον ίδιο τρόπο (Tomlinson,
1999).

8.  Στο μοντέλο της συνδιδασκαλίας στην γενική τάξη
του σχολείου βρίσκονται δύο (ή και περισσότεροι)
εκπαιδευτικοί που δουλεύουν μαζί με στόχο να
διδαχτεί μια διαφορετική και ανάμεικτη ομάδα
μαθητών, η οποία παρίσταται στον ίδιο φυσικό
χώρο (Cook & Friend, 1996).
 Στην βιβλιογραφία γενικώς υπάρχουν αρκετές
προσεγγίσεις και συνδυασμοί στην συνδιδασκαλία
και πολλές πιθανές δυνατότητες ή σχήματα.

9. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ
 Η εμπλοκή δύο εκπαιδευτικών σε συνδιδασκαλία απαιτεί και
προϋποθέτει την απόλυτη αφοσίωση αμφότερων στον κοινό στόχο της
μάθησης των μαθητών τους αλλά και την ικανότητα να επιλύουν τα
προβλήματα που προκύπτουν και να δοκιμάζουν εναλλακτικές
προσεγγίσεις (Χουλιαρα,2013).
 Επειδή η συνδιδασκαλία συνιστά τομή στις ήδη εγκατεστημένες και
παραδοσιακές συνήθειες και πρακτικές απαιτείται σαφώς ο
προσωπικός και επαγγελματικός αναστοχασμός (Χουλιαρα, 2013), και
η διάθεση χρόνου για προβληματισμό, η οποία αναδείχθηκε και ως ο
σημαντικότερος παράγοντας για την επιτυχία της συνδιδασκαλίας
(Αustin, 2001), με τα δεδομένα των σχετικών ερευνών να συγκλίνουν
στο γεγονός ότι η έλλειψη χρόνου προγραμματισμού της διδασκαλίας
απαντά ως το πιο συχνό πρόβλημα που αναφέρεται από του
εκπαιδευτικούς (Friend, 2008).

10.  Για την συνδιδασκαλία απαιτείται η έναρξη μιας επί της ουσίας
επαγγελματικής συνομιλίας (Μπαζίγου, 2012) των εκπαιδευτικών
που καλούνται να διαχειριστούν νέες καταστάσεις, και η
εγκαθίδρυση σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης, οι οποίες συχνά
παραλληλίζονται με τον γάμο (Friend, 2008; Wilson, 2008) αφού
βασίζονται στη δέσμευση και το σεβασμό.
 Επίσης πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι ενώ η διδασκαλία ως
μια πολύ μοναχική δραστηριότητα δημιουργεί στους
εκπαιδευτικούς αίσθημα αβεβαιότητας και ανασφάλειας όσον
αφορά το διδακτικό του έργο (Lortie, 1973), οι πρακτικές της
συνδιδασκαλίας μειώνουν αυτά τα αισθήματα άγχους και
μετεξελίσσουν την διδασκαλία σε μια κοινωνική διαδικασία
που μοιράζεται ο εκπαιδευτικός με τους συναδέλφους του
(Mπαζίγου, 2012).

11.  Ο Αγγελίδης (2014) υπογραμμίζει πως ένας πολύ σημαντικός λόγος που
οδηγεί του εκπαιδευτικούς να μην μπορούν να παρέχουν
συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι το γεγονός ότι δε δύναται να
εντοπίσουν και να δώσουν την απαραίτητα προσοχή στις λεπτομέρειες.
Η συνδιδασκαλία εξασφαλίζει στους εμπλεκόμενες εκπαιδευτικούς τον
απαραίτητο χρόνο που βοηθά στη διαμόρφωση και τη δημιουργία
στόχων (Χουλιάρα, 2013), για κοινό σχεδιασμό της διδασκαλίας άρα και
βαθύτερη και ουσιαστικότερη ενασχόληση με τις λεπτομέρειες.
 Ο καθορισμός των καθοδηγητικών στρατηγικών αυτών που καλύπτουν
όλο το φάσμα των αναγκών των μαθητών συνιστούν τον πυρήνα της
συνδιδασκαλίας (Χουλιάρα, 2013). Με την σωστή αξιοποίηση του
κοινού χρόνου και την αμοιβαία εμπιστοσύνη στην συνεργασία
εξαλείφονται οι επαναλήψεις, οι δραστηριότητες γίνονται από κοινού
(Hargreaves, 1995) και έτσι επιτυγχάνεται η καλύτερη και
λεπτομερέστερη αξιοποίηση των διαθέσιμων μέσων (Πασιαρδή, 2001).
 Επίσης η μέθοδος της συνδιδασκαλίας δίνει την ευκαιρία στις
νηπιαγωγούς για προκαταβολική συνεργατική προετοιμασία αλλά και εκ
των υστέρων συζήτηση ανατροφοδότησης σχετικά με όλες τις πτυχές και
τις λεπτομέρειες που μπορούν να τις απασχολούν.

12.  Κατά αυτόν τον τρόπο εκτός από τον σχεδιασμό και τον
συντονισμό πριν την συνδιδασκαλία, πολύ χρήσιμη είναι και η
συζήτηση ανατροφοδότησης μεταξύ των εκπαιδευτικών. Με την
συζήτηση ανατροφοδότησης πιθανές διαφωνίες συζητιούνται με
ειλικρίνεια προκειμένου να μην προκύψουν παρεξηγήσεις και
παρερμηνείες οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν
προβλήματα στη συνδιδασκαλία (Παπανδρέου, 1993), αφού
πολλοί εκπαιδευτικοί δεν δύναται να επιλύσουν τα προβλήματα
που προκύπτουν (Shafer, 2000).

13. Διαπιστώνεται πως η μέθοδος της συνδιδασκαλίας ενθαρρύνει την
δημιουργικότητα των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών.
 Μέσω της συνεργασίας τους οι εκπαιδευτικοί αποκτούν οργανωτικές
δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την εφαρμογή καινοτομιών οι
οποίες σε αντίθετη περίπτωση θα εξαντλούσαν τους πόρους και την
ενέργεια ενός μόνο εκπαιδευτικού (Ιnger, 1993). Η συνεργασία συνιστά
το πιο ζωτικό σημείο για την ανάπτυξη και την εξέλιξη των εκπαιδευτικών
ενώ συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη όχι μόνο των θεωρητικών αλλά
και των πρακτικών γνώσεων. Η συνεργασία μεταξύ των συναδέλφων
είναι η μόνη που δημιουργεί την συνεργατική κουλτούρα στη σχολική
μονάδα αλλά και ένα περιβάλλον συλλογικής νοημοσύνης στο οποίοι οι
εκπαιδευτικοί καταπιάνονται με τις καινοτομίες μιας συνεχώς
μεταβαλλόμενης εκπαιδευτικής πραγματικότητας (Γιακουμή &
Θεοφιλίδης, 2012).
 Μέσω αυτής της συνεργατικής κουλτούρας μπορεί να δημιουργηθεί μια
συλλογική επαγγελματική εμπιστοσύνη η οποία δίνει τη δυνατότητα
στους εκπαιδευτικούς να αλληλεπιδρούν συλλογικότερα ούτως ώστε η
συνεργασία που έχουν μεταξύ τους να δημιουργεί πηγές
ανατροφοδότησης της πρακτικής τους (Ηarris 2002).

14.  Μέσα από τον ουσιαστικό διάλογο και την ανταλλαγή
σκέψεων, η επιδίωξη των εκπαιδευτικών μετουσιώνεται
σε ένα συλλογικό όραμα το οποίο συνιστά τον
συνδετικό κρίκο της εκπαιδευτικής ομάδας (Γιακουμή &
Θεοφιλίδης, 2012).
 Αναμφίβολα η συνεργασία των εκπαιδευτικών όπως
αυτή προκύπτει μέσα από τη μέθοδο της
συνδιδασκαλίας διαδραματίζει τον σπουδαιότερο και
αποτελεσματικότερο ρόλο στην επαγγελματική
ανάπτυξη τους η οποία όπως είναι φυσικό έχει άμεσα
θετική συνέπεια στα μαθησιακά επιτεύγματα των
μαθητών τους, δηλαδή στην κυρίως επιδίωξη της
συνεργατικής κουλτούρας (Ηarris, 2002).

15.  Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι εκπαιδευτικοί λειτουργούν ως
αθόρυβα πρότυπα για τα παιδιά τα οποία βλέπουν να
συνεργάζονται μεταξύ τους και κατά αυτόν τον τρόπο
υποσυνείδητα αντιμετωπίζουν τη συνεργασία ως κάτι άκρως
θετικό και δρουν ανάλογα (Γιακουμη & Θεοδιλίδης, 2012). Έτσι
σταδιακά αντιλαμβάνονται πως οι προκλήσεις και οι διαφορές
που αναπόφευκτα υφίσταται σε μια ομάδα δύναται να
λειτουργήσουν ως ευκαιρίες μάθησης και κατανόησης (Ο’Κeefe,
2005) κάτι που κατά συνέπεια οδηγεί στην καθολική βελτίωση
της σχολικής μονάδας.
 Οι μαθητές από τη νεαρή τους ηλικία διδάσκονται ουσιαστικά να
λειτουργούν εντός συνεργατικών κοινοτήτων, να σέβονται τη
γνώμη των άλλων και να στοχεύουν σε ένα καλύτερο συλλογικό
αποτέλεσμα (Γιακουμή & Θεοφιλίδης, 2012). Επίσης όπως είναι
φυσικό οι τεχνικές ενεργούς μάθησης προσελκύουν την προσοχή
και το ενδιαφέρον των μαθητών ενώ παράλληλα ικανοποιούν και
τις διαφορετικές ανάγκες καθοδήγησης.

16.  Μάλιστα με την μέθοδο της συνδιδασκαλίας οι εκπαιδευτικοί
αναθέτουν διαφορετικές εργασίες και project τα οποία θα
επιλέγονται από τα ίδια τα παιδιά και τα οποία θα προσιδιάζουν
καλύτερα στα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες τους, θα
αναδεικνύουν τις κλίσεις και τα ταλέντα τους (Χουλιάρα, 2013).
 Η συνδιδασκαλία οδήγησε τις εκπαιδευτικούς να εμβαθύνουν στο
διδακτικό τους αντικείμενο δίνοντας την απαραίτητη προσοχή στις
λεπτομέρειες, κάτι που αποτελεί μια πολύ σημαντική παράμετρο.

17. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ
ΗΓΕΣΙΑΣ
 Καθοριστική και αρμόδια για την συνεργασία μεταξύ των
εκπαιδευτικών είναι η διοικητική στήριξη (Μπαζίγου,
2012).
 Σε μια μεγάλη επισκόπηση 32 ποιοτικών ερευνών
σχετικών με την συνδιδασκαλία οι εκπαιδευτικοί
επεσήμαναν την αναγκαιότητα μια ευρείας θεσμικής και
διοικητικής υποστήριξης (Scruggs et al., 2007).
 Και στην ελληνική περίπτωση το ζήτημα αυτό της
διοικητικής και θεσμικής υποστήριξης αναφέρθηκε από
τους εκπαιδευτικούς που επιχείρησαν να διδάξουν μαζί ως
το μείζον εμπόδιο (Σουβατζή, 2005).

18.  Κατά αυτόν τον τρόπο, πριν την εφαρμογή της συνδιδασκαλίας
απαραίτητη είναι και η διασφάλιση της συμμετοχής και της στήριξης
του διευθυντή.
 Οι ηγέτες είναι σημαντικό να αναπτύξουν εν γένει στάσεις και
συμπεριφορές οι οποίες να προωθούν την όλη φιλοσοφία της
συμπερίληψης προκειμένου να εδραιώσουν την επιτυχία τους
(Ρraisner, 2003), ενώ η ηγεσία θα πρέπει να διαμοιράζεται σε όσο
περισσότερα άτομα στα οποία συμπεριλαμβάνονται έως και οι
μαθητές (Gronn, 2003) ακολουθώντας τις αρχές της συμμετοχικής
διοίκησης (Γιακουμή & Θεοφιλίδης, 2012).
 Με αυτόν τον τρόπο η λήψη ουσιαστικών αποφάσεων και
ουσιαστικών ευθυνών θα γίνεται συλλογικά και από όλο το
προσωπικό, κάτι που θα διαδραματίσει σπουδαίο και συνάμα
καταλυτικο ρόλο στην ενδυνάμωση της συνεργασία και της ομαδικής
προσπάθειας (Γιακουμή & Θεοφιλίδης, 2012) και που επιδρά θετικά
τόσο στη βελτίωση της σχολικής μονάδας όσο και στην γενικότερη
εκπαιδευτική αλλαγή (Ηarris et al., 2007).

19.  Αδιαμφισβήτητα η μορφή ηγεσίας που υιοθετείται σε κάθε
σχολική μονάδα είναι αυτή που προάγει την ανάπτυξη των
συνεργασιών μεταξύ των εκπαιδευτικών αλλά και τον
προγραμματισμένο χρόνο που διατίθεται στους
εκπαιδευτικούς προκειμένου οι ίδιοι να αναπτύξουν
συνεργατικές πρακτικές και μεθόδους (Γιακουμή &
Θεοφιλίδης, 2012).
 Απαραίτητο λοιπόν είναι να βρεθεί ο θεσμικό χώρος στον
οποίο όλες οι θεωρητικές αρχές και ειδικά αυτές της
διοικητικής υποστήριξης να μπορέσουν να τεθούν σε
εφαρμογή με σκοπό την δημιουργία ενός κατάλληλου
περιβάλλοντος όπου θα αναπτυχθούν ανάμεσα στους
εκπαιδευτικούς οι σχέσεις συνεργασίας (Μπαζίγου,2012),
εφόσον η συνεργασία δεν περιορίζεται μόνο στα στενά
πλαίσια και θέματα της πρακτικής διδασκαλίας αλλά και σε
αυτά της διοίκησης και της ηγεσίας (Γιακουμή & Θεοφιλίδης,
2012).

20. THE CO-TEACHING METHOD IN
NURSERY SCHOOL: ISSUES AND
PERSPECTIVES
HAJYLLERY VASSILIKY