1. Άτομα με εγκεφαλική παράλυση – κινητικά προβλήματα και κοινωνικό συγκείμενο
Οι στάσεις της κοινωνίας
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ
Για να κατανοήσουμε την ποικιλομορφία των
στάσεων και των αντιλήψεων της κοινωνίας απέναντι
στα άτομα με αναπηρίες πρώτα πρέπει να ορίσουμε τι
σημαίνει άτομο που παρουσιάζει αναπηρία. Ο
Schoenberger (1997) δίνει έναν ενδιαφέροντα ορισμό.
Για αυτόν άτομο που παρουσιάζει αναπηρία είναι
όποιος εξαιτίας κάποιας βλάβης παρουσιάζει
αντίστοιχα επιβαρύνσεις στις λειτουργίες του, ώστε
αυτός μέσα στο πλαίσιο της ζωής του και βάσει των
ισχυόντων στο περιβάλλον του κανόνων και αξιών, ζει
και βιώνει μια ζωή αξιοπρεπή και ευτυχισμένη μόνο
κάτω από ασυνήθιστες συνθήκες. Αυτό βέβαια μπορεί
να το επιτύχει μέσω της συμμετοχής στα πολιτιστικά
δρώμενα, στον προσωπικό ανακαθορισμό αλλά και
στον κοινωνικό συγκαθορισμό κάτι το οποίο
προϋποθέτει ότι το άτομο έχει δικαίωμα αλλά και
καθήκον τόσο να κρίνει τις αξίες και τους κανόνες
ανάλογα με τις δυσλειτουργίες του, όσο και να
συμμετέχει ενεργά στην αλλαγή των όρων βάσει των
οποίων δημιουργήθηκαν. Η αναγνώριση αυτής της
αρχής, ότι δηλαδή για κάθε πολίτη σε όποια
κοινωνική ομάδα κι αν ανήκει πρέπει να πληρούνται
οι προσωπικές τους προϋποθέσεις προκειμένου να
βιώνει μια αξιοπρεπή και συνάμα ευτυχισμένη ζωή
είναι βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας κοινωνίας
η οποία σέβεται όχι μόνο την ανθρώπινη αξιοπρέπεια
αλλά και την ανθρώπινη τύχη.
Για τον Σούλη (2002) η αντίσταση που
προβάλλεται από τις προνομιούχες ομάδες των
φυσιολογικών παρεμποδίζουν αυτή την αρχή με
αποτέλεσμα άνθρωποι «μη φυσιολογικοί» όπως τα
άτομα με εγκεφαλική παράλυση ή κινητικά
προβλήματα να βιώνουν διαδικασίες περιορισμών και
αποκλεισμών. Οι Παπάνης, Γιαβρίμης, Βίκη,
Φρέρης, Μεγαλοοικονόμου & Καπιωτάς (2007)
κάνουν λόγο «εκατοντάδες καιάδες» τους οποίους η
κοινωνία μόλις πρόσφατα απαξίωσε αλλά και για το
γεγονός ότι σήμερα καθαρά υποκριτικά γίνεται λόγος
για τα δικαιώματα των ατόμων με κινητικές
αναπηρίες. Και ενώ έχει διανυθεί μια σημαντική
απόσταση και σε θεωρητικό επίπεδο με τη βοήθεια
των ουμανιστικών τάσεων των επιστημών, αλλά και σε
πρακτικό επίπεδο από τον απάνθρωπο εγκλεισμό σε
άσυλα του παρελθόντος έως τα σημερινά τμήματα
ένταξης και την ειδική αγωγή η στάση της κοινωνία
παραμένει υποκριτική. Διότι αν κάτι διαφέρει από
αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως πρότυπο στο
κοινωνικό αλλά και στο σχολικό και στο εργασιακό
μας περιβάλλον είναι να καταδικασμένο να μην
ενσωματώνεται εύκολα. Και παρόλο που συνυπάρχουν
σε κοινούς χώρους άτομα με και χωρίς ειδικές
ανάγκες και παρά το γεγονός ότι αυξάνονται οι
δυνατότητες μέσω θεσμικών μορφών και οι ευκαιρίες
για αλληλοκατανόηση ουσιαστικά δεν έχει επιτευχθεί
η γνώση η αναγνώριση, η ανοχή και η αποδοχή της
διαφορετικότητας.
Ακόμα και στην πιο απλή δραστηριότητα της
καθημερινότητας δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που στη
θέα της αναπηρίας, κυρίως της σωματικής που είναι
και η πιο εμφανής, σταματούν το βλέμμα τους λίγο
παραπάνω. Εξαιτίας της μειωμένης κινητικής
ικανότητας, των παραμορφώσεων, της χρήσης
βοηθημάτων και μηχανικού υποστηρικτικού
εξοπλισμού, των ιατρικών «επεισοδίων» και των
δυσκολιών στην επικοινωνία όπως επίσης και
ανεπιθύμητων ορισμένες φορές καταστάσεων όπως
ακράτεια, σιελόρροια κ.ά, εμποδίζεται η θετική εικόνα
ο περίγυρος προδιατίθεται αρνητικά απέναντι στα
άτομα αυτά (Σπετσιώτης & Σταθόπουλος, 2003). Τα
μέτρα σύγκρισης παραμένουν αυτά των φυσιολογικών
ανθρώπων και ενώ η αποσυλοποίηση των ατόμων
αυτών έχει ήδη συμβεί, η «αποσυλοποίηση του νου»
από τις καθηλώσεις και τα στερεότυπα της κοινωνίας
όπως επισημαίνει ο Σούλης (2002) δεν έχει επιτευχθεί
ακόμη. Επικύρωση των παραπάνω αποτελεί η έρευνα
της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Ειδικές
Ανάγκες το 1997, με την οποία διαπιστώθηκε ότι η
στάση της κοινής γνώμης απέναντι στα άτομα με
αναπηρία συγκροτείται από 4 βασικά συναισθήματα:
28,9% οίκτος, 25,5% συμπάθεια, 14,4% αμηχανία,
12,2% αδιαφορία, ενώ η διάθεση προσέγγισης
καταλαμβάνει μόνο το 4,6 %.

2. Άτομα με εγκεφαλική παράλυση – κινητικά προβλήματα και κοινωνικό συγκείμενο
Οι στάσεις της κοινωνίας
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ
Ο Sander (1994) υπογραμμίζοντας τη σχέση
ανάμεσα στα ατομικά και στα κοινωνικά δεδομένα
κάνει μια εύστοχη παρατήρηση : «αναπηρία υπάρχει
όταν ένας άνθρωπος εξαιτίας μιας βλάβης ή μιας
ελαττωμένης επίδοσης είναι ανεπαρκώς ενταγμένος
στο πολύπλευρο σύστημα άνθρωπος-περιβάλλον». Το
γεγονός ότι τα άτομα με αναπηρία αποκλείονται και
διαχωρίζονται από τη συμμετοχή τους σε κοινωνικές
δραστηριότητες δεν είναι αποτέλεσμα της αναπηρίας
αυτής καθαυτής αλλά απόρροια της λειτουργίας των
κοινωνικών δομών και της αρνητικής κοινωνικής
στάσης που επικρατεί . Στο ερώτημα γιατί οι στάσεις
είναι ανοικτά η καλυμμένα αρνητικές απέναντι στα
άτομα με αναπηρία, όπως έδειξε κι η προαναφερθείσα
έρευνα, επιδιώκουν να απαντήσουν πολλές διεθνείς
έρευνες, οι οποίες αποδίδουν την εξήγηση σε
κοινωνικο-πολιτισμικές επιρροές και σε οικονομικές
και ιστορικές προκαταλήψεις και στερεότυπα, δηλαδή
κοινωνικές αναπαραστάσεις και κατασκευές που
συναντούν ευρεία αποδοχή και που αναδύονται και
εξαπλώνονται μέσα στον ιστορικό χρόνο.
Στις κοινωνίες πάντα εξέχουσα θέση κατείχε η
έννοια και το αρχέτυπο του κάλλους, η υγεία, η
ευρωστία, η παραγωγικότητα με αποτέλεσμα την
διαμόρφωση κοινωνικό πολιτιστικών κανόνων οι
οποίοι υποβάθμιζαν την κοινωνική θέση του
αναπήρου η οποία εξισώνεται με εκείνη των
μειονεκτικών ομάδων όπως υπογραμμίζει η Wright
(1983) η οποία επιπροσθέτως αναφέρει πως
περιπτώσεις ανθρώπων αντιλαμβάνονται την αναπηρία
ως τιμωρία για τα προσωπικά αλλά και για τα
προγονικά αμαρτήματα. Η περιορισμένηδιάθεση των
μη ανάπηρων προσώπων στο να προσεγγίσουν ένα
άτομο με αναπηρία οφείλεται στο αίσθημα της ενοχής
εφόσον μια τέτοια ενέργεια πιθανώς να γίνει αντιληπτή
από την υπόλοιπη κοινωνία ως ένα σημάδι
προσωπικής έλλειψης ή δυσπροσαρμοστικότητας . Ο
Siller (1969) διαπιστώνει ότι μια από τις πιο συχνά
αναφερόμενες πηγές δημιουργίας αρνητικών στάσεων
είναι ο φόβος του μη ανάπηρου ατόμου που εγείρεται
από τον συγχρωτισμό με ένα άτομο με αναπηρία, πως
κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να συμβεί και σε αυτόν.
Γενικότερα οι αιτίες αυτές πρέπει να
αναζητηθούν στις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις ή
ψευδο-πεποιθήσεις που υφίστανται για την αιτιολογία
πολλών ασθενειών και ανικανοτήτων εφόσον
ουσιαστικά απειλή δεν είναι το ίδιο το άτομο με
αναπηρία αλλά το άγνωστο ως αποτέλεσμα της
έλλειψης ενημέρωσης. Επί παραδείγματι πολλοί
πιστεύουν ότι η κινητική αναπηρία συνεπάγεται και
πνευματική υστέρηση εσφαλμένως φυσικά εφόσον η
κινητική αναπηρία επηρεάζει μόνο την κινητικότητα
και όχι της πνευματικές ικανότητες τους ατόμου. Το
άτομο διαθέτει όλες τις πνευματικές ικανότητες όπως
διαθέτουν και τα «φυσιολογικά» άτομα και μάλιστα
ορισμένοι κινητικά ανάπηροι έχουν πολύ υψηλό
δείκτη νοημοσύνης και συγκαταλέγονται μεταξύ των
χαρισματικών ατόμων.
Λαμβάνοντας υπόψη την ποικιλομορφία των
στάσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική η μελέτη του
τρόπου που αυτές ασκούν επιρροή στα άτομα με
αναπηρίες, διαμορφώνουν τον χαρακτήρα τους και
συμπεριφέρονται στην καθημερινότητα, στον τρόπο
δηλαδή που τα άτομα αυτά εσωτερικεύουν την
αναπηρία τους. Το παιδί από την στιγμή που γεννιέται
βρίσκεται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση με το φυσικό
και το κοινωνικό περιβάλλον και με βάση τις συνθήκες
που επικρατούν σε αυτό αλλά και η ακολουθία των
εμπειρία που αποκτά βαθμιαία οργανώνεται και η
δομή της ιδιοσυγκρασίας και της προσωπικότητας
τους και επηρεάζεται η συμπεριφορά και η
συναισθηματική του κατάσταση. Εκτός από τις
συνηθισμένες προκλήσεις που έχουν να
αντιμετωπίσουν όλοι οι άνθρωποι εν γένει, τα άτομα
με αναπηρίες αντιμετωπίζουν όπως είναι φυσικό
επιπρόσθετα προβλήματα εξαιτίαςτων ιδιαιτεροτήτων
τους που δεν συμφωνούν με τα κοινωνικά πρότυπα,
γεγονός που τους κάνει να διαμορφώνουν ορισμένα
ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Φυσικά τα άτομα αυτά
ανήκουν σε ένα πληθυσμό με υπερβολικές
διαφοροποιήσεις ως προς τη φύση τους και δύσκολα
μπορεί να γίνει μια συνολική περιγραφή των
χαρακτηριστικών της συμπεριφοράς τους διότι η
σαφής εικόνα της ψυχολογικής τους ταυτότητας και η

3. Άτομα με εγκεφαλική παράλυση – κινητικά προβλήματα και κοινωνικό συγκείμενο
Οι στάσεις της κοινωνίας
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ
ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη μπορεί να ποικίλλει και
διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο όπως συμβαίνει
και με τα τυπικά αναπτυσσόμενα άτομα.
Ο Παπάνης κ.ά. (2007) μιλώντας για τις
ψυχολογικές αντιδράσεις του ατόμου κάνουν λόγο για
ένα «κράμα αντιφατικών συναισθημάτων» και
διαπιστώνουν πως αν «τα αρνητικά και δυσάρεστα
συναισθήματα κυριαρχήσουν τα άτομο οδηγείται σε
ένα φαύλο κύκλο απόσυρσης, μεμψιμοιρίας και
μοιρολατρίας και σταδιακά θα συνθέσει ένα δύστροπο
χαρακτήρα». Τα επαναλαμβανόμενα δυσάρεστα
περιστατικά, ως απόρροια των αρνητικών κοινωνικών
αντιλήψεων, που βιώνουν τα άτομα αυτά τους στερούν
πολλές σημαντικές και φυσιολογικέ εμπειρίες και
διαδικασίες γεγονός το οποίο εκλαμβάνεται από τα
άτομα αυτά ως αποτυχία αποτελεσματικής
προσαρμογής και αλληλεπίδρασης με αποτέλεσμα να
δημιουργούνται βαθιά συναισθήματα σύγχυσης και
αποξένωσης από την κοινωνία και συναισθηματικής
φύσεως εκτροπές και διαταραχές της συμπεριφοράς
όπως αγωνία, παθητικότητα, έλλειψη ενδιαφέροντος
για ατομικές και κοινωνικές δραστηριότητες, μεγάλη
τάση για εξάρτηση από τους γονείς, ιδίως από τη
μητέρα, ενώ σε κάποια άλλα άτομα παρατηρείται
υπέρμετρη τάση για ανεξαρτητοποίηση και
απασχόληση με επικίνδυνες δραστηριότητες.
Τα άτομα απομονώνονται κοινωνικά έχουν λίγους
φίλους, ανήκουν σε μικρότερο κοινωνικό κύκλο ο
οποίος αποτελείται από τα μέλη της οικογένειας τους
συγγενείς ή άτομα με την ίδια αναπηρία. Οι αρνητικές
εμπειρίες που βιώνουν επηρεάζουν την γενική τους
διάθεση, τα κάνουν επιθετικά, υπερκινητικά, απαθή,
αδιάφορα, ενώ οι περιορισμοί που υφίστανται γενικώς
στην αλληλεπίδραση τους με το περιβάλλον μπορεί
να τους οδηγήσει σε απογοήτευση και μελαγχολία.
Τα πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν κατά
την μετακίνηση τους σε μια δραστηριότητα της
καθημερινής ζωής αφού η κοινωνία δεν έχει
μεριμνήσει ούτε για την κτιριακή υποδομή, είναι ένας
βασικός παράγοντας απομόνωσης του ατόμου και του
δημιουργούν ένταση και θυμό για την αναπηρία του.
Από τις αρνητικές αντιλήψεις και οι προκαταλήψεις
προκύπτουν λειτουργικοί και κοινωνικοί περιορισμοί
εξαιτίας των οποίων τα άτομα δυσκολεύονται να
πάρουν μέρος σε κοινωνικά γεγονότα επομένως και να
διατηρήσουν την σχέση τους με άλλους ανθρώπους
αλλά και περιορισμοί στην απόδοση των κοινωνικών
ρόλων που αφορούν την εργασία, τον ελεύθερο χρόνο
την οικογένεια και τις κοινωνικές η τις φιλικές σχέσεις.
Υπέρμετρη επίσης, παρατηρείται να είναι η τάση τα
άτομα αυτά να αποδίδουν τα πάντα στην αναπηρία
τους και να δικαιολογούν την φυσική τους αυτή
μειονεξία σε κάθε τομέα καθώς επίσης και η τάση να
ερμηνεύουν κάθε προσέγγιση προς αυτά ως οίκτο.
Επίσης σε πολλές περιπτώσεις ατόμων το
οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν,
γίνεται υπερπροστατευτικό λόγω των κοινωνικών
δεδομένων. Αυτή η υπερπροστατευτικότηταενδέχεται
να δημιουργήσει μια διάχυτη αίσθηση φόβου του
παιδιού μήπως ταπεινωθεί ή αποτύχει ή τραυματιστεί
στην έκθεση του σε νέες καταστάσεις με αποτέλεσμα
το άτομο να φοβάται και να αποφεύγει ακόμα και
λογικές δραστηριότητες. Οι Tyrner και Beiser (1990)
διαπιστώνουν ότι στα άτομα με αναπηρίες ο κίνδυνος
συναισθηματικής φόρτισης είναι διπλάσιος έως και
τετραπλάσιος σε σύγκριση με τα μη ανάπηρα
αρτιμελή άτομα. Ο Σούλης (2002) επισημαίνει πως
το γεγονός ότι τα άτομα με αναπηρίες αποκλείονται
από τις κοινωνικές εκδηλώσεις και περιορίζονται σε
πλαίσια που μόνο ομοιοπαθείς υπάρχουν αποτελεί
ένα είδος καταδίκης και το συναίσθημα αυτό
ενδέχεται να ακολουθεί το άτομο σε όλο τον
κοινωνικό του βίο.
Εκτός από την επίδραση που ασκεί ο κοινωνικός
περίγυρος στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά και στην
συμπεριφορά του ατόμου με εγκεφαλική παράλυση –
κινητικά προβλήματα, μεγάλη σημασία έχει και να
μελετηθεί πως προσδιορίζει και τον τρόπο που τα
ίδια τα άτομα αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους καθώς
και πως επηρεάζεται η αυτοεκτίμηση τους. Συνήθως η
προβολή της αρνητικής, στην πλειοψηφία της, στάσης
του κοινωνικού περίγυρου λειτουργεί ακυρωτικά για

4. Άτομα με εγκεφαλική παράλυση – κινητικά προβλήματα και κοινωνικό συγκείμενο
Οι στάσεις της κοινωνίας
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ
την αυτοεκτίμηση των ατόμων αυτών, η οποία
παρουσιάζεται ιδιαίτερα εύθραυστη και ευάλωτη ως
αποτέλεσμα της κοινωνικής απομόνωσης που τα
άτομα αυτά υφίστανται.
Σε όλα τα άτομα ενυπάρχει η ανάγκη ανάπτυξης
της αυτοεκτίμησης, πιο πολύ όμως όπως είναι φυσικό,
ενυπάρχει σε αυτούς που παρουσιάζουν αδυναμίες οι
οποίες συνδέονται με προσωπικά χαρακτηριστικά και
καταστάσεις όπως η αναπηρία. Η συνειδητοποίηση
της διαφορετικότητας από τους άλλους επιδρά άμεσα
στον τρόπο που το ίδιο το άτομο βλέπει τον εαυτό
του και στο πόσο πιστεύει στην ικανότητα του να τα
καταφέρει, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο πιστεύει
οτι τον βλέπουν οι άλλοι, και συνήθως επικεντρώνει
την προσοχή του στο χαρακτηριστικό που το
διαφοροποιεί από αυτούς. Τα ίδια τα άτομα
ομολογούν πως δυσκολεύονται να πιστέψουν οτι
γίνονται αποδεκτά από τα μη ανάπηρα άτομα. Στην
ερώτηση αν πιστεύουν οτι είναι όμοιοι ή διαφορετικοί
από του άλλους θεωρούν οτι είναι «κάπως
διαφορετικοί». Η αυτοεικόνα και η αυτοεκτίμηση
εξαρτώνται και εκφράζουν την υπάρχουσα αρμονία
και δυσαρμονία ανάμεσαστις προσωπικές στάσειςτου
ατόμου και σε εκείνων του περιβάλλοντος. Έτσι
γίνεται προφανές οτι η αρνητική επίδραση των
ψυχοκοινωνικών παραγόντων προσθέτει επιπλέον
δυσκολίες στην πορεία των ατόμων με αναπηρίες για
την κατάκτηση της αυτοεκτίμησης τους.
Η σημασία που έχει η αρνητική, όπως
διαπιστώθηκε, στάση του περιβάλλοντος στην
οποιαδήποτε ιδιαιτερότητα ή μειονεξία γίνεται πιο
εμφανής από την αδιαμφισβήτητη σχέση που
υφίσταται ανάμεσα στην χαμηλή αυτοεκτίμηση και
στην εκδήλωση κατάθλιψης των ατόμων με αναπηρία.
Σύμφωνα με τον Τσιάντη (1987) στα άτομα με
εγκεφαλική παράλυση-κινητικές αναπηρίες
παρατηρείται διαταραχή στην εικόνα του εαυτού, η
οποία είναι συνδεδεμένη με την εικόνα του σώματος
και συνιστά τον πυρήνα στον οποίο η ταυτότητα του
ατόμου θα διαμορφωθεί. Τα άτομα συνήθως
παρουσιάζουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους
και δείχνουν μια υπερβολική εξάρτηση από την
έγκριση και τη γνώμη των άλλων προκειμένου να
νιώσουν καλά με τον εαυτό τους. Διακατέχονται από
το αίσθημα του φόβου της αποτυχίας κάτι που έχει
σαν αποτέλεσμα να αποφεύγουν να αναλαμβάνουν
ευθύνες και κινδύνους εφόσον εξαιτίας της έλλειψης
αυτοπεποίθησης δεν προσδοκούν οτι θα επιτύχουν.
Κατά αυτό τον τρόπο αποκλείουν τον εαυτό τους από
την δυνατότητα να βιώσουν τον έπαινο και την
επιτυχία για τις όποιες προσπάθειες τους με συνέπεια
να εμμένουν στην χαμηλή τους αυτοεκτίμηση και
αυτοπεποίθηση.
Και είναι φυσικό σε ένα περιβάλλον μη ελεύθερο
και δημιουργικό να παρεμποδίζεται η κάθε
προσπάθεια του ατόμου να μάθει και να εκτιμήσει την
προσωπική του επίδοση και τον βαθμό στον οποίο
μπορεί να προοδεύσει. Ο Παπάνης κ.ά. (2007)
διαπιστώνει πως το άτομο με αναπηρία παρουσιάζει
μια αυτοεκτίμηση αμυντική και πως η επιθετικότητα,
που όπως είδαμε αποτελεί ένα από τα πιο
χαρακτηριστικά ψυχολογικά γνωρίσματα των εν λόγω
ατόμων, είναι μια προσπάθεια συγκάλυψης του δειλού
«εγώ» του. Στις μελέτες που έκανε ο S.Freud για τους
ασθενείς με σωματικές αναπηρίες παρατήρησε οτι
αρνούνται να δεχτούν την «αρχή της
πραγματικότητας». Ενώ δηλαδή, σε κάθε άτομο
ενυπάρχει μια φυσιολογική αναπαράσταση του
σώματος, στα άτομα με αναπηρία δημιουργείται μια
διαταραγμένη και κατεστραμμένη εικόνα του
σώματος, ήτοι μια ατελής εικόνα της
πραγματικότητας. Αυτές οι διαταραχές και τα
τραύματα που αναπτύσσονται εξαιτίας της ατελούς
αυτής εικόνας όπως είναι φυσικό επηρεάζουν την
ομαλή εξέλιξη της προσωπικότητας εν γένει και την
λειτουργία του ego και superego ειδικότερα.
Σχετικά με τον τρόπο που η αντίληψη της κοινωνίας
επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο με
αναπηρία αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και
διαμορφώνει την αυτοεκτίμηση του η Αθηνά Ζώνιου-
Σιδέρη (1996) κάνει μια ενδιαφέρουσα διαπίστωση
όσον αφορά την αντίληψη που έχει ο κοινωνικός

5. Άτομα με εγκεφαλική παράλυση – κινητικά προβλήματα και κοινωνικό συγκείμενο
Οι στάσεις της κοινωνίας
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ
περίγυρος για την σεξουαλικότητα των ατόμων με
αναπηρίες. Σύμφωνα με την επικρατούσα
προκατάληψη, στα άτομα με αναπηρία αποδίδεται
τόσο υποσεξουαλικότητα όσο και
υπερσεξουαλικότητα, γεγονός που έχει έντονα
αρνητικές συνέπειες στην αυτοεκτίμηση τους. Αν
κάποιο άτομο με αναπηρία συνάψει σχέσεις με κάποιο
σύντροφο τότε ο τρόπος που ο αντιδρά ο περίγυρος
στερείται εντυπωσιακά κατανόησης και ευαισθησίας.
Τα άτομα δικαιολογούν αυτή τους την άρνηση
αναφερόμενοι στις σημαντικές ιδιομορφίες που
ενδεχομένως δυσκολεύουν τους ανάπηρους να ζήσουν
μια ικανοποιητική σεξουαλική ζωή.
Αδιαμφισβήτητα μπορείνα υποστηριχθεί ότι επί της
ουσίας η αναπηρία προκύπτει ως αποτέλεσμα του
τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρά ο άνθρωπος και τα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του με το περιβάλλον στο
οποίο ανήκει και ζει, και το οποίο αποτελεί δομικό
στοιχείο των κοινωνικών σχέσεων. Η βελτίωση του
παρόλα αυτά προϋποθέτει τον μετασχηματισμό και
την τροποποίηση των προκαταλήψεων και των
ενδοιασμών της κοινωνίας καθώς και την ριζική
μεταβολή των πολιτιστικών και κοινωνικών όρων. Η
ευαισθητοποίηση και εξοικείωση της κοινωνίας και η
ολόπλευρη και συνεχής ενημέρωση γύρω από τα
θέματα αυτά συνιστά σαφέστατα ένα δύσκολο έργο,
όμως αποτελεί ένα πρώτο βήμα για έναν πραγματικό
και όχι υποκριτικό και επιφανειακό εκδημοκρατισμό
της κοινωνίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Ζώνιου-Σιδέρη, Α. (1996). Οι ανάπηροι και η
εκπαιδευσή τους: μια ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση.
Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Κρουσταλάκης, Γ.Σ. (2005). Παιδιά με ιδιαίτερες
ανάγκες : στην οικογένεια
και το σχολείο : ψυχοπαιδαγωγική παρέμβαση : για
μια συμβουλευτική γονέων και εκπαιδευτικών.
Αθήνα :Λύχνος.
O'Conor, J. & Yu, E. (2001). Προοδεύοντας : ένα
εγχειρίδιο εκπαίδευσης για παιδιά με κινητικά
προβλήματα. Αθήνα: Παρισιάνος.
Παπαδοπούλου, Ε. (2013). Η αυτοεκτίμηση στα
παιδιά με ειδικές ανάγκες. Ανάκτηση από:
http://polispost.com/article/2989/i-aytoektimisi-
sta-paidia-me-eidikes-anagkes
Παπάνης,Ε.Π., Γιαβρίμης,Π., Βίκη,Α., Φρέρης,Γ.,
Μεγαλοοικονόμου,Θ. & Καπιωτάς,Μ. (2007).
Ειδική αγωγή, επαγγελματικός προσανατολισμός
ατόμων με αναπηρία και αποασυλοποίηση. Μυτιλήνη
:Διοίκηση Υγειονομικής Περιφέρειας Βορείου
Αιγαίου. Ίδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας Αγιάσου -
Λέσβου "Η Θεομήτωρ".
Παπαστάμου, Σ. (1990). Διομαδικές σχέσεις :
Σύγχρονες έρευνες στην κοινωνική ψυχολογία.
Αθήνα: Οδυσσέας
Σούλης, Σ.Γ. (2002). Παιδαγωγική της ένταξης.
Τόμος A' , Από το "σχολείο του διαχωρισμού" σε
ένα "σχολείο για όλους". Αθήνα: Τυπωθήτω.
Σπετσιώτης, Ι. & Σταθόπουλος, Σ.Α. (2003).
Παιδαγωγική και διδακτική των παιδιών με κινητικά
προβλήματα. Αθήνα: Ωρίων.
Στασινός, Δ.Π. (2013). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020.
Για μια συμπεριληπτική ή ολική εκπαίδευση στο νέο-
ψηφιακό σχολείο με ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα:
Παπαζήση.
Στρούλια, Ε. (2001). Η αυτοεκτίμηση και η
κοινωνική στήριξη στους εφήβους με κινητικές
αναπηρίες. Διπλωματική εργασία, Εθνικό και
Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική
Σχολή, Τμήμα Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής -
Ψυχολογίας, Τομέας Ψυχολογίας, Μεταπτυχιακό
Πρόγραμμα Σχολικής Ψυχολογίας. Αθήνα, Ελλάς.
Τσιάντης, Γ. (1987). Σύγχρονα θέματα
παιδοψυχιατρικής-Ψυχοπαθολογία. Αθήνα:
Καστανιώτη.

6. Άτομα με εγκεφαλική παράλυση – κινητικά προβλήματα και κοινωνικό συγκείμενο
Οι στάσεις της κοινωνίας
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ
BARNES, C. (1996). 'What Next: Disability, the
1995 Disability Discrimination Act and the
Campaign for Disabled People's Rights' in The
SK/U Journal 55, July.
Beatrice, W.(1983). Physical disability: A
psychosocial approach. (2nd ed.). New York:
Harper & Row Publishers.
Turner, R. J., & Beiser, M. (1990). Major depression
and depressive symptomatology among the
physically disabled: Assessing the role of chronic
stress. Journal of Nervous and Mental Disease;
178(6), 343-350
ΒΑΣΙΛΙΚΗ Κ. ΧΑΤΖΗΛΕΡΗ